DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

Met die Britse oorname van Suid-Afrika in 1806 is sekere regte in die Artikels van
Oorgawe gewaarborg. Die burgers het aanvaar dat dit ook hul taalregte sou insluit.
Somerset het dit egter nie eerbiedig nie en het Proklamasie 17 van 1822 uitgevaardig,
waarvolgens Engels die amptelike taal sou word en dus ook die enigste taal van onderrig
en leer sou wees. Die burgers het hul weerstand hierteen getoon deur hul kinders uit die
staatskole te onttrek en hulle na die “Koster Scholen” te stuur. Hoewel Somerset as
teenvoeter hierdie skole met gratis staatskole vervang het, was dit slegs ’n tydelike
oorwinning vir sy verengelsingsbeleid van die skole. Teen 1837 het die aantal gratis
staatskole so gedaal dat hul getalle feitlik niksseggend geword het. Die direkte oorsaak
hiervan was die stigting van Hollandse privaatskole. Hierdie Hollandse privaatskole het
tussen 1830 en 1839 van 39 tot 94 vermeerder.
4.2.1.3. Tweede Britse Tydperk (1834 – 1899/1902)
Hierdie tydperk het verskeie belangrike gebeure opgelewer wat taalontwikkeling in Suid-
Afrika sou beïnvloed. 1) Die verengelsingsbeleid van Somerset is verskerp en het
toenemende ontevredenheid vanuit die geledere van die Hollands-Afrikaanse
gemeenskap ontlok. 2) Die Groot Trek, wat deels as verset teen die verengelsing
plaasgevind het, het begin. 3) Die stigting van die Boererepublieke as poging om
onafhanklik van die Britse regering te staan.
In 1854 het Somerset ’n verteenwoordigende regering ingestel. Die gebruik van Engels
was verpligtend in die nuwe parlement. Britse vorme van sosiale lewe, opvoeding,
argitektuur en vryetydsbesteding is volgens Le Cordeur (1986:87) op die kolonie
oorgeplant. Sir George Grey, wat in 1854 goewerneur geword het, se taktvolle
bestuurstyl het volgens Scholtz (1964:87-88) tot ’n tweespalt onder die koloniste gelei.
Aan die een kant was ’n groep Afrikaanse koloniste wat die status quo wou handhaaf en
wat getroue onderdane van die Britse Ryk wou word. ’n Tweede groep Afrikaanse
koloniste, veral op die platteland, was egter glad nie met die toedrag van sake gediend
nie. Twee petisies, een in 1857 en ’n tweede in 1858, ten gunste van Afrikaans, is aan die
parlement gerig.
129