DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

Kolonie, wat vasbeslote was om die beleid van verengelsing deur te voer (Le Cordeur,
1986:86-87). Sir John Cradock wat in 1811 as goewerneur van die Kaap aangestel is, was
van die begin af vasbeslote om plaaslike instellings en beleide te verengels. In 1814 is hy
deur lord Charles Somerset opgevolg wat opdrag van die Britse Minister van Kolonies
gekry het om Engels so gou as moontlik tot die enigste amptelike taal in die Kolonie te
verhef (Kannemeyer, 1974:8). Ten spyte van hewige protes onder die landelike Hollands-
Afrikaanssprekendes het daar in die Kaapkolonie ’n taalverskuiwing van Afrikaans na
Engels plaasgevind.
In 1820 is ongeveer 1 000 Britse gesinne met die hulp van die Britse regering in die
Kaapkolonie gevestig. Op 5 Julie 1822 het Somerset sy taalproklamasie uitgevaardig
waarvolgens Engels die amptelike taal van die Kaapkolonie geword het.
Die tweede Britse besetting van die Kaap het die hele politieke magstruktuur in die
Kaapkolonie verander. Daarmee is ook die taalsituasie in die regering, sowel as in die
skole verander (Mawasha, 1982:6). Kommer is uit verskillende oorde uitgespreek oor die
ongeletterdheid van die slawe asook die gebrek aan georganiseerde gratis onderwys vir
behoeftige wit kinders. Cradock, wat onderwys as die belangrikste instrument beskou het
waarmee die inwoners verengels kon word, het dadelik aandag aan die onderwys gegee
(Nienaber, 1967:6). In 1812 het hy toestemming gegee dat ’n Engelsmediumskool vir
slawe opgerig moet word. Somerset het hierop voortgebou en die ou Hollandse
kosterskole met ’n stelsel van gratis staatskole vervang. Op 5 Julie 1822 het Somerset ’n
proklamasie uitgevaardig dat Engels die enigste amptelike taal in die Kaapkolonie sal
wees. Engels en Latyn was die enigste tale wat in die regeringskole onderrig kon word.
Vir hierdie doel het Somerset Britse onderwysers ingevoer. Die skole was ook slegs vir
die kinders van Europese koloniste toeganklik. Dit het die praktyk van afsonderlike skole
vir wit en swart kinders gevestig. Hollandse ouers het egter hierteen beswaar gemaak, op
grond daarvan dat Hollands nooit amptelik as vak of onderrigtaal erken is nie. Hulle het
gevolglik al hul kinders onttrek en die skole het begin leegloop. Ouers kon slegs in
sendingskole, wat onder beheer van die kerk was, die onderrigtaal van die skool kies.
Hierdie situasie het volgens Mawasha (1982:6) egter ook spoedig verander.
128