DIE ROL VAN TAALAKTIVISME BY DIE HERWAARDERING VAN ...

gestuur het. Veeboere wat dieper in die binneland gewoon het, moes huisonderwysers,
wat meestal oudsoldate was, gebruik. Van die opvatting om wit en swart kinders in
afsonderlike skole op te voed het niks gekom nie.
Tydens die Bataafse bewind het Kommissaris De Mist probeer om die skoolstelsel te
verbeter deur moedertaalonderrig in te stel. Volgens Malherbe (1925:52-54) het De Mist
onderwys, veral deur die beskerming van moedertaalregte, as instrument beskou wat vir
die bewaring van nasionale solidariteit gebruik kon word.
In 1799 is die eerste skool vir swart leerlinge in die binneland deur dr. J.T. van der Kemp
van die Londense Sendinggenootskap naby King Williamstown geopen (Nel, 1942:78).
Daarna is soortgelyke skole aan die buitewyke van Blanke setlaarsgebiede gestig. Dit is
deur die sendelinge gestig, maar is sterk deur die setlaars teengestaan.
Enkele spore van weerstand teen die taalmaatreëls van hierdie tydperk verskyn in die
gedokumenteerde geskiedenis. Die vestiging van drukperse deur Hollandse uitgewers
in ’n poging om hul taal in ’n tydperk van grootskaalse verengelsing in stand te hou, is ʼn
voorbeeld van weerstand. Die feit dat skole vir die Khoi en slawe misluk het omdat hulle
dit nie bywoon nie as gevolg van Hollandse onderrig, kan ook as ʼn vorm van weerstand
beskou word. Truter (2004:8) beweer dat taal reeds sedert die sewentiende en agtiende
eeue ’n omstrede kwessie in Suid-Afrika was, maar dat taalreëlings eers in die
negentiende eeu ’n politieke probleem geword het. Hierdie weerstand kan as vroeë vorme
van taalaktivisme vertolk word.
4.2.1.2. Eerste Britse Tydperk (1814 – 1834)
Die Britse regering het volgens Le Cordeur (1986:78-79) aanvanklik ’n redelik inskiklike
beleid teenoor Hollands gehandhaaf en daar was geen aansporing om administratiewe of
ander veranderinge aan te pak nie. Dit was byvoorbeeld steeds moontlik om Hollands in
die howe te gebruik. Hoewel dit dus nie Britse beleid was om die Kaap te verengels nie,
was daar egter verskeie amptenare in die Kaap, sowel as in die ministerie van die
127