Bekijk het PDF bestand.

VOORDRACHTEN
GEHOUDEN VOOR DE GELDERSE LEERGANGEN
TE ARNHEM
N r . 5
Prof. Dr. A. WEIJNEN
HET BEWUSTZIJN VAN
DIALECTVERSCHIL
J. B. WOLTERS / GRONINGEN / 1961

VOORDRACHTEN
GEHOUDEN VOOR DE GELDERSE LEERGANGEN
TE ARNHEM
Nr.5
Pr
. Dr . A. WEIJNEN
HET BEWUST IJN VAN
DIALECTVERSCHIL
J . B. WOLTERS / GRONINGEN / 1961

HET BEWUST IJN VAN DIALECTVERSCHIL
PROF . DR . A . WEIJNEN
Vlak v r de wereld rl g hee t HEINRICH BULD in zijn b ek V lk and
Sprache im n rdlichen West alen 1939 1 een meth de ntw rpen m het
dialectbewustzijn der sprekers in kaart t brengen, met de bed eling z
een dialectindeling t bepr even die beter z u zijn dan de gebruikelijke .
Hij stelde nl . een nderz ek in naar die gebieden die zich blijkens de
sp tzinnetjes, sp tnamen en karakteriseringsw rden, waarmee men het
dialect van anderen in het belachelijke trekt, nderling verb nden v elden
. Hij had nl . pgemerkt 2 , dat de grenzen p Wredes gr te indelingskaart
der Duitse dialecten uit 1938 wel vaak maar niet altijd met het taalgev
el der betr kken sprekers in vereenstemming waren en rmuleerde
zijn standpunt aldus : „Alle n ch s s rg altig v rgehenden dialektge graphischen
Einteilungsversuche mussen n twendig etwas u alliges an sick
haben, s lange nicht hinter den verschiedenen Einteilungsmerkmalen das
Sprachge i hl and die Sprachwirklichkeit des V lkes selbst steht and sie
alle als Gemeinsames verbindet" 2a,
Tengev lge van de internati nals verh udingen niet p de h gte van
de p gingen van BULD had ik zei tegen het einde van de rl g een andere
meth de v r een dialectindeling p gr nd van het taalbewustzijn der
sprekers ntwikkeld . Maar het leek mij de m eite waard, die van BOLD
k eens in Nederland t bepr even .
H e ud de d r BOLD bed elde sn rt sp tzinnetjes is, z u ik niet
durven zeggen . V lgens een c rresp ndent uit Epe riepen de inw ners
van het Utrechtse Kernheim reeds in 1 832 de Scherpenzelers m hun sj
i .p .v . sch na : de sj ut van Sjerpensjeel sjeert de sjapen dat het sj nd en
sjand is ; blijkens de erin vermelde sch ut, de vertegenw rdiger van een
instituut dat in het K ninkrijk der Nederlanden n it bestaan hee t, zal
het sp tzinnetje waarschijnlijk n g wel iets uder zijn .
Om mij t plezieren hee t de dialectenc mmissie in 1947 in vraag 33 van
haar vragenlij st 15 uitdrukkelij k naar het v rk men van dergelijke
3

sp tzinnetjes in Nederland een nderz ek ingesteld . Wat ik U bier ga
mededelen, steunt dan k, v rz ver ik bet niet uitdrukkelijk anders
vermeld, geheel p deze enquete .
H`et z juist gen emde zinnetje stelt U reeds v r een c mplicatie . Niet
alleen de sch-verbinding verscheen er als sj (sj ut en sjeert) maar er k men
enkele sj's meer in v r die niet p sch teruggaan (in sj nd en bet laatste
deel van Sjerpensjeel) . Verm edelijk hebben we bier met een k bij BULD
t v rschijn gek men 3 hyperdialectiserende sp t t maken, die de t e-
stand ter plaatse verdrij t, z als dat k s urs met de sp t ur bet
gehaspel van de h gebeurt : Aarm et zien haarm br kn, sp t men t
Nieuw lda 4. Is bij hyperdialectisme de antasie van de sp tter al t zeer
werkzaam geweest, p andere plaatsen bespeuren wij een ur z t zeggen
dichterlijk spel, speciaal met v caalanlauten en c ns nanten, een verud
pr cede, dat niet alleen aan de lichamelijkheid van m dern dichters
h e t t w rden t egeschreven . Het t 01st vermelde tegen Deventer
gerichte eulie ilu el e S ( lien jullie je), bezit diverse varianten, z b .v .
t Hein tegen w lle : e al ielu en ale llie- lder eel? (h e h uden
jullie jullie ude lieh uder heel), waar de h-l sheid bet spel vergemakkelijkt.
In de n rd- stelijke dialecten is k bet spel met de c njugerende
verbindingsw rden zeer gelie d : aste deuste waste kaste wat
zaste dan n g meer 6, z als men t Lemsel Oldenzaal besp t : wat zas
as d s was kas (wat zul je als je d et wat je kunt) 7 . Te Eerde in N rd-
Brabant gee t bet vervagen van de w rdgrens bij bet v rzetsel bij aanleiding
t t bet grapje : h e maken ze't b ps b uw bullie en balleman g .
O k bet beweerde antw rd van de Amsterdamse leerlingmachinist p
de vraag : wat zijn armseinen : armsaane saane saane daar se mee saane as
de andere saane kep t saane 9 en de sp tzin : sj en sj enk Sjang, waarmee
men de Limburgers kenschetst 10, vert nen hiermee vereenk mst .
In een enkele plaats hee t bet pr cede zel s aanleiding gegeven t t een
zeker letterkundig genre . In de prent van de week, die iedere acht dagen
in een Tilburgse c urant verschijnt, keert dit v rmgevingsprincipe keer
p keer terug ; hamme mar hamme dan k sseme snippere (hadden we,
enz .), t e tee t e haj meegebra cht (t t de thee zel s had bij meegebracht),
ze zi de ze zis is (ze zei dat ze zes is), d rres d ew nessels vaast trek trap
tr p (D rus, d e je sch enveters vast, direct trap je er p), est is det is dan
iste me, enz. In bet Tilburgs Prentebuukske van C . R bben (1958) vindt
men bier een keur van v rbeelden van .
S urs is een aansturen p bet e ect van nverstaanbaarheid nmiskenbaar.
sp t men t N rdwelle met Sch uwen : ajje tauwe a t e
je t aat a ajje t n g a t (als je bet geh uden had t en je 't had, dan had
4

je 't lu l g gehad) . We hebben hier dezel de Spielerei als die waarmee
de Gr ninger van zichzel zegt : hai laip p h zevurrels met schienvat ver
beun (hij liep p k usev eten met een lantaar l p z lder) ; de inzender
tekent hierbij aan, dat het „dient m de nverstaanbaarheid van het Gr -
nings t dem nstreren" 11 . Het is echter duidelijk, dat dergelijke arti iciele
peenstapelingen en primitie dialectbewustzijn geheel verschillende gr t-
heden zijn . Evenmin zijn de sp tzinnetjes vertuigend waarbij men als
het ware twee nemen last paaltje wisselen . Ik bed el gevallen als in
Nuis, waar men zel van het gruune k emke (het gr ene k mmetje)
spreekt en de Gr tegasters uitlacht m het gr ene kuumke als dat van
Den lip en Landsmeer, waar men v lgens Purmerend niet z u zeggen
het kuiken is in de keuken, maar : 't keuken is in de kuiken. Ik heb tr u-
wens de indruk, dat in beide gevallen de zgn . mwisseling niet echt maar
ge rceerd is .
In zeer veel gevallen is het een enkel w rd dat het misprijzen pwekt .
0 Leienaar was hebbie k uwe bene, werd d r iemand uit Leiden zel
vermeld . Te Dinxperl gal men eerlij k p dat men in Aalten van hen
zegt : ze hebt in Dinxper een kie . sken ekreggen (een kie . sken is een kal e) .
Te Oene n emt men de Welsumers grIlsvraeters, mdat ze grus i .p .v .
gres 12 zeggen. En het kacheltje, dat p den diek l ps, treks bij de zich
ervan bedienende eeuwen blijkbaar de aandacht . Het spreekt echter wel
vanzel , dat we met deze gegevens v r een indeling weinig kunnen d en .
Al valt het p, dat nder de h nderden heter niemen v ral die uitgek zen
w rden, die h m niem zijn met een ter plaatse bekend w rd d r een
andere, eigenlijk een ruimere, betekenis pvallen . Dat de Venraysen van
die van H rst zeggen : die Ha rster zate mer t zage 13 is hier m dat zadg
in H rst zei en in Venray zaag betekent . De c rresp ndent uit Burg
vermeldt dat er in Burgh en Haamstede een tuun m 't staat en in de
rest van Sch uwen een aehe m de tuun . Maar het m n p lie hebben dat
sn rt w rden t ch k weer niet .
Onder de als belachelijk gev nden w rden zijn er v ral drie categ
rieen die bijz nder gemakkelijk het mikpunt v rmen . Ten eerste zijn
het de substantieven waarmee men iemand aanspreekt . De Huizers
w rden d r de inw ners van Bunsch ten, Spakenburg en Eemdijk als
taatjes nager epen, mdat ze elkaar met t aanspreken, althans de manners
; de vr uwen heten m de v r haar gebruikelijke aanspreekv rm
nennetjes . De Bunsch ters zel w rden echter d r de mensen van Nijkerk
en Nijkerkerveen m een s rtgelijke reden makkers mekkers gen emd .
En z heten de bew ners van uidveen m at . In tweede instantie hee t
men de pers nlijke v rnaamw rden van de tweede pers n ; d e,
5

zegt men t Lemsel tegen de Oldenzaler als men hem p de kast wil
jagen 14 . En als derde categ ric ungeren de st pw rden . De Helm ndenaren
heten de kiew nnies, mdat ze z wel kie als w nnie zeggen 15,
Gemert w rdt in Liesh ut besp t met : zel ik mar zegge, ze .k, de Utrechtenaren
w rden t uilen wa r-zeggers gen emd. Fijnaart beet v lgens
de een 't land van weetje en v lgens de ander 't land van neindig 16,
en z z u ik n g een p sje kunnen d rgaan 17,
Wij menen, dat bet geenszins t evallig is, dat bet juist deze drie categ
rieen zijn. e beb ren immers t t de meest gebruikte w rden en vallen
dus wel bijz nder sterk in bet g . Maar gelijk gezegd : w rdgrenzen zijn
uiteindelijk weinig representatie v r een taalgebeel, ze staan m z t
zeggen t zeer ieder v r zicb en v r ns d e! kunnen we ze dus beter
ter zijde laten 18 .
Dat de sp tzinnen z weinig syntactische eiten p de k rrel nemen,
verbaast ns met . Het wil mij v rk men, dat de vaagbeid van de betr
kken is gl ssen daar zeker mede aan scbuldig is . In ieder geval schijnen
ze niet sterk in bet g t l pen . Ik tr- er een aan in de reeds vermelde
N rd- stnederlandse zinnetjes met c ngruerende verbindingsw
rden, maar daar w rdt bun v rk men dan waarschijnlijk juist n g
d r bet a wijkende pr n men in de hand gewerkt . Daarnaast n teerde
ik bij de inzender uit Stevensweert sp t m bet neutrale genus bij bet
pers . vnw. van de derde pers n.
De m r l gie trekt niet veel meer de aandacbt . De inzender van
Oudd rp deelde mede, dat bet G erees p Flakkee besp t w rdt m
bet weglaten van de g in bet v lt id deelw rd : ik ha t ezeid. Verder
lacbt men t Giessendam Sliedrecbt uit vanwege de ablaut as- in de
sterke bal sterke werkw rden : ik beb bet hem gevr ge maar bij bet
me van de wur a gej ge 19. In de sp t van wartebr ek p Nijkerk :
ik hem um esleugen dat de v nken er vleugen, tre t men de merkwaardige
werkw rdelijke umlaut waar Mevr. H ! baar pr e schri t aan gewijd
hee t . De sp t van wartsluis p Hasselt : ga j met dan kri j een kuukien
berust ngetwij eld bier p dat men in wartsluis de verkleinw rden met
ien z nder umlaut, t Hasselt met umlaut v rmt 20, De sp tregel van
Culemb rg tegen Utrecht : een halle ie, een centjie, een stuivertie, een
dubbeltsie, een kwartie en een guldegie, bee t de uitgangen van de verkleinw
rden z nder meer p bet g 21,
Als er iets is dat de mens in zijn taal pvalt, is bet t ch we! de klank .
Dat zei k HELLINGA p blz.11 van zijn pr e scbri t en bij citeerde daar
een uitspraak van Lercb uit 1925 mtrent de Parijzenaar : „die rtschrittliche,
d .h . vulgare Aussprache, die wird selbst in unserem dem -
6

kratischen eitalter vermieden" . Het zijn dan k zeer vaak de simpele
netische realisaties der nemen die de sp tlust wekken, z b .v . de
gepr n nceerde uitspraak van de di t ngen J en ui. In Bes yen zegt men
dat de Waspikers van den js jt ver den dajk kunne kajke . T ch m et
men bij de bepaling van de waarde v ral van z 'n ai v rzichtig zijn .
Vaak, b.v . t Biervliet, waar men tegen de bew ners van het nabijgelegen
kleine d rpje Middelburg zegt : kaik p de waizer t is bai vaive, t
Rensw ude, waar ik hetzel de sp tzinnetje tegen Venendaal n teerde, is
er aangezien de beide sp ttende d rpen zel ie-achtige klanken gebruiken,
amper meer van netische variatie sprake en m et men ernstig denken
aan een n l gisch nderscheid 22,
O k is de sp t p de gebr uwde r in trek . Deze variant is vaak typisch
v r de stad tegen ver het platteland . Met een uitz ndering (Neer in
Limburg, dat van die van Heel t h ren krijgt : geisze mit na Naerr haerr
euverr het vaerr, haerr en trruk) 23 zijn het naar ik meen steeds de stedelingen,
die m de gebr uwde r w rden lastig gevallen .
Brr d, brrij en prr em'n
det kunt de w lsers niet n em'n
krijgen de w lse bRj/bR uwers naar hun h d 24 . De slechte naam van
de residentie is verigens t t in Glinde bekend : Ilab je t k geh gd ;
der is een maj g vegm gd p de Laen van Meegdev gt .
V r Tilburg werd mij t Vught pgegeven het zinnetje : g dde mee
daanse bij raans jaanse, waar men de c mbinat rische variant van a
v r n+s tre t. Op verschillende plaatsen tr k een „heldere" althans
a wijkende uitspraak van de de aandacht. In Haamstede en Ser s-
kerke zegt men, als men het ver ierikzee hee t, althans ver de allerlaagste
v lksklasse aldaar : der ei je de n bele p rte . O k uit Winsch -
ten ga. men mij p, dat men Finsterw lde besp t m de zgn . „zuivere"
uitspraak van v r r en i : wat een m je t rn, h nk sn rt m ut
't weezn .
Sp t met zekere c mbinat rische varianten pr e ik k als men in
Kallenk te Wapse aanduidt met : p ttien en pannegien, mdat - schrij t
de inzender - en a v r in de m nd w rden uitgespr ken .
V rts n emen de mensen uit IJsselmuiden die van Genemuiden
verrakte gakkn, sp t men v lgens de inzender van Beckum t Eibergen
met Neede : bij S etas k ep ie knikkas en stuitas vuur stuuvas, en kept
men in Westerh ven een sp tliedje p Eersel wegens de uitspraak van
de e : eenen bl k aen eene sk eun naets de b ere van Eersel d eun .
Het spreekt vanzel , dat al deze sp t v lk men nbelangrijk is in de
gen van hen die van mening zijn dat n l gische nderscheidingen v r
7

de dialectindeling belangrijker zijn dan netische . En dezulken zijn er
tegenw rdig verscheidene : WEINREICH, PAARDEKOOPER, MOULTON, m
maar enkelen t n emen .
In Scheveningen w rden de Katwijkers besp t met het v lgende :
klauwe klauwe klauwe bl uwe blauwe blauwe (sic), m t je n g n maussie
(d .w .z . een br k). A gezien van het eit, dat het gebruik van het laatste
w rd de Scheveningers tegen ver hun kussentje pvalt, is het kennelijk
de speciale au die hier ver de hekel gehaald w dt . Maar geschiedt dat
m de kleur wegens de lengte? Hetzel de vraag ik mij k a , als ik
lees h e N rdwelle ierikzee typeert met de w rden : ei je de b de a
geleze . Va.ak immers schijnt de rekking der klanken in discrediet t staan .
Te Aalten zegt men uitdrukkelijk, dat men Dinxperl besp t m de langgerekte
ie : m js biej ns k mmn kieekn dan kuj'n sik zieen . De inzender
van Ochten merkt bij zijn sp tzinnetje p Opheusden : ga . rt g . da me j
n . rda ma . rt uitdrukkelijk p dat de sp t hier gericht is p de rekking
van de v caal in het eerste en het laatste w rd (ga . rt en ma . rt) . m et
ik k de pmerking van de w lse inzender wel pvatten, die schrij t,
dat men Kampen besp t met : ie k me uut Kaampn, met p de laatste
drie gekleurde v calen een lange streep 2s . De inzender uit Burg schree
as je ierikzeee binne k mt m je ppasse, dajje je jasje niet „scheu-ert
an de deu-re van de N belep -rte" . We hebben het z straks k al
ver die N belp rt gehad, maar nu w rdt het t ch wel nduidelijk wat
men er precies belachelijk in vindt . Elders is er echter geen twij el aan
het gaat m de mel die het temp . De inzenders delen het nl . vaak zel
mede . Waar de c rresp ndent uit Westkapelle de plaagzin tegen Arnemuiden
vern emt : nze taele en de Westkappelse taele is de beste taele
van alemaele, zegt hij zel dat men hiermee het lijzige bed elt en die
van Puth zegt bij zijn sp tzin tegen Geleen : i Geleender weije w ve wespe
en peesjh mele eveneens dat het gaat m de eigenaardige zangerige t n .
En z spreken k die uit Oudd rp, Panningen en Yank respectievelijk
van het zangerige, de zinsmel die en het langzame 26 . Waar dit alles
echter slechts spraak- en geen taaleigenaardigheden betre t en de kenmerken
bjectie z nv ld ende mschreven zijn, m et hun waarde
v r een indeling van het hele taalgebied t ch in h ge mate in twij el
getr kken w rden .
H e gedraagt de v lkssp t zich nu tegen ver het a wijkende n l -
gische systeem? Vaak zien wij v rbeelden, dat het blijkbaar pvalt,
wanneer vereenk mstige w rden een neem meer minder hebben .
trekt v ral bij uidh llanders en Utrechtenaren de a val van auslautende
t na spiranten de aandacht, z dat zel s z wel de Utrechtenaren
8

als de D rdrechtenaren zich de bijnaam tree-dieven m eten laten welgevallen
27 en er aanleiding t t w rdspelingen blijkt t zijn : rijs is een
bes eten ajt maar lus . Eveneens w rdt de aandacht getr kken d r de
niet-geap c peerde -n 28 , de niet-geap c peerde -e 29, maar k d r de
wel geap c peerde 30 . Het sterkst verbreid is misschien wel de sp t p het
ntbreken van de h . Verschillende c mbinaties z als die van et ndje in
et ekje van et kje p een andjev l i, van Aarm die zien haarm br kn
et van et aantje p et ekkie zijn gewilde themata 31 . Het a vallen van de
h is dan k wel een heel pvallend verschijnsel . Immers de a val betekent
meteen, dat het hele neem als z danig k mt t vervallen . V rts w rdt
de v lkssp t k kennelijk gestimuleerd als een ander dialect ngew ne
n l gische c mbinaties plevert, bijv . in de Meierij s+k 32, in Midden-Limburg
ntj, speciaal aan het w rdeind : i remuntj l pe de hunt]
mit de k ntj uver de gr ntj 33 . In dit laatste geval kunnen we zeker van
een geheel nieuw tj- neem spreken 34. En z wekt k de gl ttis-expl -
sie de lachlust van hen die het neem zel niet bezitten . innetjes van
het type bie'a mi s e' is 16' sa' die, welk zinnetje ik reeds in mijn dissertatie
v r het platste eelsters gen teerd had, zijn mij k in B rkel,
Scha t en Westerh ven van het dialect van Luiksgestel en Het L t
Bergeik medegedeeld als k t K rtgene van de Kamperlanders 35 . H e
de stijgende di t ngen, die men in de Vriezeveners begekt, (t water kwakt
in n kjeattel), n l gisch t interpreteren zijn, laten we nu maar in het
midden.
Wij hebben t t n g t e slechts enigszins duidelijke gevallen gegeven .
Het k mt echter k geregeld v r, dat er gesp t w rdt met wat ik maar
zal n emen : n l gisch a wijkende representatie van nemen die niet
nder de v rige gr epen valt, b .v . mdat hetzij in bepaalde hetzij in alle
w rden ae gezegd w rdt in plaats van as a . Daarbij is het dan niet
steeds ineens z nneklaar het betr kken dialect a wijkt d r het bezit
van dit neem d r het anders rtige gebruik, de incidence, z als het
verschijnsel laatst n g gen emd is in het artikel van WILLIAM G . M uL-
TON, The sh rt v wel systems N rthern Switzerland, W rd v l . 16
(1960) 155 vlg ., waarin hij tr uwens aantekent, dat hij de term aan HANs
KURATH dankt.
=l e dan k t interpreteren, de sp t p de representanten van bijv .
ergerm. 1, i en u is m z t zeggen geen genblik van de lucht . In
.-H lland trekt de ae de aandacht, die z als bekend z wel de gm .
als a in rekkingsp sitie vertegenw rdigt . In Giessendam b .v . sp t men
met het nabijgelegen Sliedrecht : met ge je mee ner de plet ; nee-e met
t is veul t let m ner de plet t gen . Men ziet dat hier tevens de a van
9

met = meid, met andere etym l gie dus, meespeelt 36. Verder n emden
we al het eeuwse : nze taele en de Westkappelse taele is de beste taele
van alemaele . Etym l gisch t taal anders ligt bet met de ae in bet
N rd sten, waarvan KLOEKE in zijn Verzamelde Opstellen blz. 120
het sp tzinnetje n teerde : (h)i ridt met n wegen d r 't weter dat t
kletert . lier betre t bet alleen de gm . a in rekkingsp sitie . Dergelijke
sp tzinnetjes werden pgegeven t Eext, Peize, Kuinre, Steenwijkerw ld
(waar men pga dat bet de Meppelaars van de Steenwijkers zeiden),
t U elte, Oene, enz . en met betrekking t t bet H llands- eeuwse gebied
.a . t Ammerst l, Sch ndijke, R ckanje . Het is echter bij de meest
pen nemen niet alleen de ae die besp t w rdt. De ae-sprekers van Steenwijkerw
ld laten het niet p zich zitten en sp tten terug : in Meppel kuj
maal en laakns haaln s nder (sic) t betaaln . Hier v elen ze het misschien
n g als t beschaa d, maar valt dit k t nderstellen als Mechelen bet
m et ntgelden? da sta . Al wa : tar inda stra : t an ande sta : sa t t antsemina
: ra 37 . Verder vallen zel s de a -achtige klanken p wanner in bet
sp ttende dialect in de betr kken w rden althans een zuivere as gezegd
w rdt . De inzender van Eerde ga p, dat men met betrekking t t
Veghel zegt : K m v rt dan g an we s amen plezier m aken bij La mertjes
in de k amer 38 . De sp tzinnetjes die in Amby en Meerssen tegen bet
Eysdens w rden pgegeven, resp, gespeld als : der zit ene k eter ppet
t ek van de w epek emer en v ader d a lik ene p ater in et w ater,
d elen naar ik uit TANS' dissertatie § 25, maar k uit andere spellingen,
die d r de inzenders van Meer en Heerlerheide gebruikt w rden, meen
t begrijpen, p een wa-achtige variant .
Waar blijkens een pgave van Eigen Sch n en de Brabander 21, 390 de
's van Aersch t besp t w rden met het zinnetje : alle zuiterduige z ee
luit mee(j) et wuiter ept struit, geschiedt dat niet mdat het aa- neem
z u ntbreken, want dat is in w rden als baal en aas met as uit
gm . i v l p aanwezig, maar wegens de zel , die bier uit gm . en a
in pen lettergreep ntstaan is . Ongeveer p dezel de wijze is bet met
de w rden met gm. i en u gesteld . Enerzijds zijn bet de gesl ten ie-,
e- en uu-klanken (iii binne een Enkuzer ieg, zegt men t Andijk) 39,
anderzij ds de hal pen m n t ngen e : en ce : de die lachlust wekken
in Strijen zegt men van D rdrecht : bij gaat de peep ce .t 40 . Maar k de
n rmale di t ngen uit bet AB w rden belachelijk gemaakt d r hen die
zel deze nemen als vreemd v elen ; een stuiver beskuit, zegt w lle
van Kampen . Over de zuiver netische varianten in deze sect r spraken
wij reeds .
1 0
Het is inmiddels wel duidelijk, dat de sp t t wel de
a wijkingen p

netisch als die p n l gisch terrein tre t . Bij nze lu v lgende besch
uwingen h even wij beide gr epen dus met z scherp uit elkaar t
h uden . Als sp t, die uitgel kt w rdt d r bepaalde incidence en meestal
k wel gr tere requentie van het neem besch uw ik dan k wel hetgeen
H uthem tegen Meerssen hee t : die van mesje treje dich p de
vesje (hielen), waar het mij (al ben ik er niet geheel zeker van) m de
sj-klank t d en lijkt 40a, en b .v . de sp tzin van undert p Schij : een we :
vant sche : k cht ene ge : t vur ve : guide vE : 41 , het t Ingen gebezigde
de ge : t spr ng . var de he . nEij En d vE . t 42. Vaak k trekt de eu de
aandacht : veuir ane deuir ig eene keuitel inne geuit, (v lgens de inzender
van Wessem zegt dit Ohe en Laak van Stevensweert) 43, dit a
a rt wa ga je na r t e ; na de ma rt ; wa d en ; a rte k pe vurt va reke 44 .
Verder raken we wel van de n l gie a , als we p die sp tzinnetjes
letten waar blijkbaar eigenaardigheden gehekeld w rden die aan gec
nditi neerde klank vergangen hun bestaan t danken hebben . Achter
de karreke, zeggen die van Puttersh ek tegen die van 's-Gravendeel en
desn ds v egen ze er n g aan t e : verk pe ze grauwe arte. Er lag inne
kaa.i ne e'n aai in de waai, zegt men t Oisterwijk van M ergestel 45 .
H e waken ze t bij jullie in de Kla ska l, vragen die van Eerde aan
Schijndel en ieder die p de h gte is van het N rdmeierijs dialect,
weet h e ingewikkeld de klankwet is, die zich in het laatste w rd weerspiegelt
46 . De N rdzeeuwse dialecten w rden gekarakteriseerd als 't
land van d' age b amen 47 . O k allerlei d r bepaalde c ns nantverbindingen
gec nditi neerde rekkingen trekken de aandacht 48 .
Te Oudd rp besp t men Flakkee d r t zeggen : gae je wee bluu
je stae, mdat Oudd rp zel nu juist in eensyllabige w rden met gm .
een a a 49 hee t 50 en dus zel een gec nditi neerde klank ntwikkeling
hee t meegemaakt, die in het besp tte dialect ntbreekt .
Het scheldw rd g tendrieters, waarmee men de Deventenaren uitj
uwt, levert een v rbeeld van dezel de rde . Men t nt zich immers
hiermee getr en d r de k rtheid van de eerste v caal, wat het gev lg
is van het eit, dat het besp tte dialect aan een gec nditi neerde rekking
niet deelgen men hee t 51 . Waar men t Ravenstein Uden en Oss besp t
met sch nne b nne w nne, neemt men weer een bepaald gev lg van wat
ik de Meierijse verk rting heb gen emd 52, p de k rrel. Waar Renkum
en Wageningen de sp t met Bennek m drijven d r t zeggen : z aterdagav
nd g an we sigaren h alen, is de gelaakte aa- a-a wisseling een
gev lg van twee parallel verl pende gec nditi neerde klank ntwikkelingen
53 .
De zgn. Sittardse di t ngering S4 is k blijkens het p sthume werk van
1 1

D ls 55 gec nditi neerd van karakter . Als verdere v rbeelden n em ik
n g de Middenlimburgse m uillering in auslautende n + dentale pl er 56 ,
de e i .p .v, v r nasaal + c ns nant 57 en de a . als rekkingspr dukt
van ude in pen lettergreep . H rn b .v . w rdt v lgens zijn eigen c r-
resp ndent d r Beegden besp t met de w rden : k .1 a k~ la b mme
kietel t sjt . k .
Ik m ge het verzicht dan besluiten met n g een aantal v rbeelden
van sp t p nemen, die het resultant van zgn . primaire veranderingen
zijn . 'k Wait nait 58 v r Gr nings ik weet het niet is heel ver bekend .
Verder blijkt de aandacht getr kken d r de speciale representatie van
gm, au (te Gr tegast zegt men met betrekking t t Str b s : 't schaap
le t d ad in de sl at, hadd'n we'm maar een stukje br ad gee 'n) en de
vergang van g in j ten sten van de Benrather linie : ing j w jebr ane
j ss is jet j ts, wa Jiel 59 .
S urs lijkt het parallellisme bij de klankrepresentatie de leek niet ntgaan,
z b.v . dat van de Brabantse verenging der gesl ten gedekte v -
calen . In Drunen zegt men van Baardwijk : dr zat een muuske p de miesh
p en t was een blauwpieper, : p de miesth p zit een muuske, ik
miekte en t was mies . Te Kerspel-G r besp t men in een vers van niet
minder dan vier zinnen het vervl edig di t ngeren van de aangrenzende
gemeenschappen 60 . Maar v ral met het g p die n l gische besch
uwingen die parallellisme in de ntwikkeling als een n l gische
tendens willen interpreteren, merken wij p, dat er althans in de sp tzinnen
van bewustzijn van dat parallellisme meestal niets blijkt . V r Temsche
n teert PESTERS 61 , dat daar de representatie van de ui de sp tlust wekt
d'r zit n pijt in de schijt en hij kan d'r ur den dijvel nie ijt . Dat het dialect
een algemene ntr nding van alle middenm ndv calen vert nt 62 , hee t
men blijkbaar niet pgemerkt . En waar in het Amsterdams z wel bij de
als bij de s de stem- pp sitie ntbreekt, w rdt het verschijnsel alleen
bij het laatste pgemerkt : he je de s n in de see sien sinken? 63
Het t Amsterdam d r de dialectenc mmissie bijeengebrachte materiaal
is z mvangrijk, dat ik het niet in alle details heb verwerkt . Met name
heb ik weinig aandacht besteed aan die sp tzinnen waarin meer dan een
eigenaardigheid, z nder nderling taalkundig verband, gehekeld w rdt 64,
Weliswaar zijn er zeer verspreide nder, b .v, die waarmee men de eeuwen
achternar ept : er l pt een kacheitje ver den diek, waar men een is n
en een is lex beide p het g hee t en het gezegde : met de bl te biene
p de k lle stiene 65, In het algemeen lijken ze ns echter minder sp ntaan
en dus minder belangrijk dan die welke slechts een eigenaardigheid begen
. Als men b .v . Eerde besp t met t zeggen : m eten ze bij jullie n g
1 2

it laaachen, wanneer men t Bunsch ten Nijkerk betitelt als de
heurders (vanwege de eu v r ) men in Ridl aan iemand uit G irle
vraagt : gi men een biet e z wt, is dat veel directer, veel tekenender .
Een s rtgelijke verweging brengt ns k t t een aarzelende h u-
ding tegen ver die inzendingen waarin een bepaalde plaats p meer dan
een manier in bet tje gen men w rdt, al betre t bet s urs k bier,
b .v . bij de sp t van Giessendam p Sliedrecht, wel eigenaardigheden,
met name de requentie der ae's en zekere participiale v rmen -- ik heb
bet hem gevr ge, ma r bij bet me van de wur a gej ge die k elders
de sp tlust wekken .
Vaak was bet m eilijk uit t maken v r welk taalelement nu eigenlijk
de hekeling bed eld was . In een geval als waar Dinxperl Gendringen
besp t met : hebt gi'j dat al duk ged an, vindt men met behulp van de
Taalatlas (a l . 2 krt. 9) dat inderdaad bet pre ix van bet v lt . deelw.
de lachlust wekt, maar mtrent de v rmen duk en gi'j tasten wij in bet
duister. Immers de kaart van dikwj/ls bij B . VAN DEN BERG, Oude Tegenstellingen
p Nederlands taalgebied 1938 last ns v r Dinxperl , dat
precies in bet grensgebied ligt, in de steek en van bet pers . vnw. hebben
wij n g geen g ede kaart . Natuurlijk wezen rijm en herhaling vaak de
weg . b .v . in de zin : ze hat de weisj p der weisjdr ad jehange, waarmee
Bleierheide in de rest van Kerkrade besp t w rdt, in de pgave uit Oudd
rp g a je weig k sla je weig 67, bet t Helm nd aan Eindh ven t e-
geschreven : ligt er nie t duiwe, anders duiw ik uiw k, bet in meer
dan een variant pgegeven 68 rijmpje p Hengel :
In de Hengeler bek is n ketje verdreunken
t Fie zeuv'n j ar leg'n en n g he t nick steunken .
De t ev eging van de zegsman uit Ussel („Hier zegt men verdr nken
en st nken") bewees ten vervl ede, dat wij met de interpretatie van bet
belang van bet rijm p de juiste weg waren .
C ncluderend meen ik dus t m gen zeggen, dat sp tzinnetjes geen
betr uwbare en a d ende richtlijnen v r de keuze van de is gl ssen p
een verzichtskaart geven. In mijn bet g is dat reeds bij herhaling gebleken
. Ik wil daar n g de v lgende verwegingen aan t ev egen .
De gecritiseerde eigenaardigheid is s urs daarv r t beperkt in haar
ge gra ische verbreiding. De inzender van Huisseling typeert Berchem
d r t zeggen : khepein imam riijk ant r wgk me : je, en die van bet
nabijgelegen Heesch zegt dat men van dit d rp zel we] zegt : hebbe,
zeige en t eleige . Deze di t ngeringen van k rte v caal v r r-
spr nkelijke g zijn echter slechts in N rd-Brabant t t enkele d rpen
1 3

in de mgeving van Oss beperkt, z als kaart 86 big van mijn pr e schri t
t nt .
Een antler punt dat de waarde nzeker maakt is de wederkerigheid,
vaak : veelv udige wederkerigheid, van het sp tzinnetje. Niet alleen besp
t men met wet wuudn en suudn de K llummer luudn, maar k met
wet wellen en sellers de Visvlieter lellen en zel s met wet w llen en s llen
de Burummer b ilers 69 en z vind ik in Maasbree tegen Tegelen : 't is
kaat neat en schuverig, in Velden tegen Reuver : 't is kaat, neat en sjuverig,
en in Venl tegen R erm nd : 't is kaat, neat en schuuverechtig .
Niet kunnende vaststellen, welke versie telkens primair is, durven we
dan kwalijk meer t beslissen, wet het y lk eigenlijk getr en hee t :
de secundaire versies zijn immers eer verweer dan typering 70 .
O k viel het ns p dat de gemeentenaam zel het mikpunt van de
sp t ken zijn . l k bed el niet dat men de Geldr psen t Aalst en Waalre
besp t met Geidrepse geetekees 71 de Deventenaren als stadse g ttedrieters,
de bew ners van Sleen wegens de uitspraak van het w rd
b ners : B nnslien n emt 72, maar dat men de plaatselijke uitspraak van
de gemeentenaam de vereenk mstige scheldnaam zel als mikpunt
neemt. De Erpenaren w rden gl eiend als die van Eerde sp tters : g ei
weier veur den beier, mdat het laatste w rd (c rresp nderend met het
AB beer) hun scheldnaam is . Weliswaar zijn de benamingen H eveb
akers (v lgens de inzender uit Nijkerkerveen : met nadruk p de a),
Raierkark 73 (v r R.idderkerk) en kawib eren v r de bew ners van de
ut ense }J ven iets minder treiterend 7 4 , maar, als ik het z zeggen mag :
de keuze van het critieke punt is hier, juist mdat ze in bepaalde zin z
spits is, in andere pzichten niet geheel vrij, niet geheel sp ntaan en
dat juist m est v r ns beslissend zijn .
Verder hebben s mmige van de pgegeven kenspreuken waarschijnlijk
eer waarde v r s ci l gische dan v r ge gra ische nderscheidingen .
l k bed el dat s mmige de indruk wekken minder het taaleigen van een
bepaalde pleats danwel - als ik het z n emen mag - de gr tst m gelijke
platheid t hekelen . S urs immers schijnen ze een verschijnsel t
besp tten dat p het punt is uit t sterven misschien al ver dat punt
heen is . De b vengen emde N rdbrabantse gl ttisexpl sieven van b .v .
eelst en Bergeik zullen h gstens n g in de m d van een enkeling
geh rd w rden en de d r BE OEN in zijn pr e schri t p biz. 8 medegedeelde
kenspreuk : nz gejtjaan ev'n schetalkan met bater in de gate
la tn vain, wear de a v r t Enschede p de k rrel w rdt gen men,
w dt d r deze auteur zel een spreuk gen emd „die vr eger de Enscheder
spraak gekakteriseerd schij nt t hebben ."
1 4

Dat de bruikbaarheid van sp tzinnetjes en dergelijke v r de indeling
van het geheel der Nederlandse dialecten bij nadere t etsing nv ld ende
gebleken is, wil verigens n g niet zeggen, dat het dialectbewustzijn der
sprekers als z danig nbelangrijk is . Reeds v r het dialectensymp
si n van 12 april 1944 heb ik een andere meth de ntw rpen m p
gr nd van het dialectbewustzijn der sprekers de dialecten in t delen 75 .
Nu hee t echter nlangs W. GROOTAERS in een artikel in Orbis 7 6 p gr nd
van zijn nderz ek in Japan gec ncludeerd ,,that r the present day
speaker the pp siti n t the neighb uring area is mainly psych l gical
and traditi nal ; it is c mpletely valueless as a starting p int r the
linguistic study dialect units and dialect b undaries" . Dat GROOTAERS
t t deze c nclusie, een andere dus dan de mijne, is gek men, verw ndert
mij niet . Niet dat de rzaak gelegen is in de andersgeaardheid van het
terrein . Neen, maar GROOTAERS, die in het verre sten slechts nrechtstreeks
p de h gte was gebracht van het artikeltje van RENSINK, waarin
de d r mij ntw rpen meth de v r heel Nederland was t egepast en
mijn eigen studies in het geheel niet kende, hee t de vragen verkeerd
gesteld . Hij vr eg zijn zegslieden ze met de mliggende dialecten, die
hij stuk v r stuk aanwees, geringe sterke verschillen v elden . Welnu,
verschillen zijn er altijd, k in Japan . „I r my part was n t surprised
that each hamlet elt s me di erence with its neighb r", zegt GROOT-
AERS 77 . v nd hij, dat zijn Japanners in iedere d rpsgrens een duidelijke
dialectgrens zagen . Daarnaast bleken in hun geest de ude e dale
grenzen als dialectgrenzen v r hele gr epen t ungeren . GROOTAERS
merkt hierbij p, dat n ch de ene n ch de andere sn rt grenzen aan een
taalkundige realiteit beantw rdt. D ch gelijk ik al zei : zijn vraagstelling
was verkeerd . Men kan eenv udige lieden niet p gr te a stand
laten zeggen, waar dialectgrenzen l pen ; dan maken zij vergissingen en
in hun naaste mgeving zijn nu eenmaal steeds verschillen, z dat p een
vraag er verschil met het naburige d rp is, er altijd wel een bevestigend
antw rd l s k mt .
Waar ik z straks dan k naar v ren bracht, dat sp tzinnen met een
eigenaardigheid beter zijn dan die met meerdere, m et ik t ch k even
p de keerzjjde van de medaille wijzen : het kiezen van slechts een
w rd kan k een gev lg zijn van z g ed als algehele a wezigheid van
verschil . Als men 78 t evenbergen Klundert het weetjesland het land
van butter p een schutteltje n emt, kiest men deze v rbeelden, v ral
het laatste, waarschijnlijk niet mdat ze z belangrijk zijn, maar mdat
ze vrijwel de enige verschilpunten betre en . O k hier dringt zich dus
de c nclusie p : vragen naar verschil brengt ns weinig verder, want
1 5

het verscha t nv ld ende gegevens v r de c nclusie het verschil
gr t klein is .
Daar m heb ik dan k al in 1944 deze vraagstelling als ngeschikt
ver rdeeld. Men m et vragen waar een vereenk mstig dialect gespr ken
w rdt en als men dan p de kaart die plaatsen met pijltjes verbindt, vindt
men de landschappen, waartussen de grenzen en grensgebieden zich als
blanc str ken a tekenen .
ijn nze bevindingen dan t rijmen met : niet de c nclusie maar de
gegevens van BULD? lk meen het wel . Als BULD 79 schrij t : „Wir k nnen
jetzt sch n sagen, dasz keineswegs jedes D r - and mag es auch seiner
Spracheigenscha t durchaus bewuszt sein -- seine Nachbar rtscha ten
mit Sprachsp tt and Sprachvergleichen belegt . Die in dieser Weise sick
kennzeichnenden Sprachgemeinscha ten haben vielmehr eine ganz bestimmte
Lage im Raum . Sie reihen sick gleichsam wie Grenzwachter am
Saum eines v n ihnen verteidigten Sprachraumes au '', meen ik dat in
het algemeen wel t kunnen bevestigen . . . en verklaren : men is van de
a wijkingen het best p de h gte, h e dichter men erbij w nt, dat wil
dus zeggen : langs de betr kken is gl ssen . Maar als wij naar zijn verzichtskaartjes
p blz . 26 en 41 kijken, bemerken wij, dat hij slechts
enkele van de d r taalsp t getr en eigenaardigheden v r zijn verzicht
gebruikt ( p bl . 29 zegt hij k uitdrukkelijk : „Die D r-Da r
usw.-Grenze au die Karte zu bringen, war uns wegen der Streulage des
Sp tts nicht m glich"), maar vele andere gehekelde eigenaardigheden
z als het st pw rd ja wall, K dden v r biggen ja zel s klankcaracteristica
als a i .p .v . , uitval van r v r dentalen, di t ngering van ude
i en iii, huig-r, enz ., achterwege last . zijn de zaken natuurlijk altijd wel
kl ppend t waken . BULD blijkt slechts een willekeurige keus uit zijn
taalsp tmateriaal gedaan t hebben, een interessante ngetwij eld, maar
een die al niet veel minder subjectie blijkt dan die welke de van taalhist
risch standpunt uitgaande dialectbegrenzer uit de wirwar van is gl s-
sen m est d en . O k bij BULDS meth de wreekt zich het bezwaar dat hij
het bewustzijn mtrent het verschil als bservatie bject gek zen hee t
en niet van het gev el v r kleinere eenheden is uitgegaan .
1 6

NOTEN
1 . Bij dezen betuig ik mijn hartelijke dank aan pr . dr . K. Heer ma, d r wiens
bemiddeling ik dit in Nederland praktisch niet v rk mend b ek, waarvan de
plage d r rl gsgeweld gr tendeels verl ren is gegaan, bij herhaling heb kunnen
raadplegen .
2 . C r. H . BUld, Y lk and Sprache im n rdlichen West alen, blz. 47.
2a . Ibid . blz. 48 .
3 . C r. Biild, a.w. blz . 21 en passim .
4. Ik dur z nder nader nderz ek niet t beslissen de ui in huive, waarmee die
van Empe (gem . Brummen) de mensen uit de H vers (een deel van ut en) besp
tten, echt dan wel een sp t rmatie is :
Da r k mt de j nges uut de Huive
Da k nt zel s de stadse neejt geluive ;
immers etym l gisch hebben de hier rijmende w rden een verschillende v caal .
5 . In deze v rm w rdt het pgegeven bij H . J. E. van Beek, Deventer vr gger en n e I2
(1924), 4 . De c rresp ndent van de dialectenc mmissie gee t p : eu llie uluu
eluu .
6 . Opgave van de c rresp ndent uit Miste.
7 . S rtgelijke gevallen werden n g vermeld d r de inzenders van Eibergen en
Gelselaar.
8 . V r een v rbeeld p K rtrijk zie men K . C . Peeters, Eigen aard2,108 .
9 . Opgave van de c rresp ndent uit Leiderd rp .
10 . ie .a. Album Gr taers 259.
11 . ie v r een ander v rbeeld, betrekking hebbende p B m : K . C. Peeters,
Eigen aard2,109 .
12 . De zegsman schrij t grusvraeters, grus en ires. ie echter Taalatlas van N rd en
uid Nederland, a l. l Krt.14.
13 . Opgave van de zegsman uit Leunen, dr . W. A . F. Janssen.
14 . In dit verband wijs ik k p het bij A . Sassen, Het Drents van Ruinen 1953,
282 aangehaalde : j uluudens m eders geitjen l pt in nsluudens m eders
bleekjen ; zie eveneens de pgave uit Slijkenburg .
15 . Opgave uit Mierl en B xtel ; met een kleine variant k pgegeven t Deurne,
Milheeze, Liesh ut en Geldr p .
16. ie de pgaven van Hagestein, Langstraat en Oudenb sch .
17 . ie b .v. de pgaven t Oude Pekela, Mussel en Raamsd nksveer .
18. W. A . Gr taers c nstateerde in zijn artikel Origin and Nature the subjective
b undaries dialects, Orbis VII nr . 2, 358 naar aanleiding van zijn nderz ek in
Japan : "the m st qu ted di erences are pers nal pr n uns, greetings, names
amily relati ns, and the accent (musical t ne) . As the nly excepti n, in ne
valley a grammatical particle was ten qu ted" .
19. ie v r een ander v rbeeld nder de v lt ide deelw rden de pgave uit
Rijnsburg met betrekking t t Leiden .
20. C r . Kl eke, Verz. Opstellen, kaart tegen ver blz . 69. In het gezegde van Baardwijk
p Drunen : vat de lempke is van 't kesje, w rden vnl, uncti nele umlauten
besp t .
21 . ie v r sp t p verkleinw rden k de c rresp ndent t Kampen ver Winsch -
ten .
22. V r verdere sp t p z 'n ai en/ zie men de inzendingen van Strijen, Barendrecht,
R tterdam, Ferwerd (aldaar sp t men met Westernijkerk : Hait en
Hairs binne mai de gait nai de train), Hendrik-Id -Ambacht, Nieuwp rt
(K25), St.-Jac bi-Par chie en Oude-Bildtzijl .
1 7

23. V lgens nadere mededeling van de c rresp ndent w rdt met die rr de t ng-r
bed eld . Wij vinden hier dus een a wijking van wat Buld a.w. blz . 24 v r n r-
delijk West alen c nstateerde, dat nl. alleen de huig-r besp t w rdt .
24. ie bijv. de pgave uit Lenthe, Schelle en Hein .
25. V r jets s rtgelijks van Welsum tegen Oene zie men Kl eke, Verz . Opst. 120.
26. De pmerking van de inzender uit Biggekerke, dat hij het aparte Arnemuidense
dialect met zijn slepende uitgangen wel eens hee t h ren typeren met
Middelburg nnde . . r
Vlissinge b y . . n
En Erremue . . b ven a . .lies
bewijst, v rz ver n g n dig, d r de rmulering alleen al, dat niet alle sp t-
zinnen in de betr kken plaatsen even gangbaar zijn.
27 . ie de pgaven van Lexm nd, Ammerst l, uilen, maar k van Ommen .
28 . ie de pgave uit Ellew utsdijk.
29 . ie de pgave uit Meeden .
30 . ie de pgaven uit Oudelande en 's-Heer-Arendskerke .
31 . ie b ijv . d e pgaven t O ster-Bl kker, Hauwert, Andijk, Westw ud, Purmerend,
Leens, Schierm nnik g, War um en Nieuw lda .
32. ie hierv r de inzendingen uit Eerde en Vught .
33 . ie de pgaven uit Echt, Peij, Meer en Eijs . De pgave van de c rresp ndent uit
Maastricht ver het R erm nds deugt wel niet .
34. ie J. Kats, Het ph n l gisch en m rph n l gisch systeem van het R erm ndsch
dialect, 1939, § 24.
35 . Men zie bijv. de pgaven v r N rdwelle en Burg .
36. Dialectge gra isch weet ik de sp t van Venhuizen tegen Heerhug waard : Jaep
en Maertje ginge met de glaezenwaegen naer de waerd, en de s rtgelijke sp t
van Andijk p Opmeer niet g ed t situeren .
37 . Taal en T ngval, 6,164 .
38 . Van s rtgelijke aard zijn de sp tzinnen die t G rinchem, Kuinre en St .-Janskl
ster pgegeven w rden .
39 . Blijkens de inzendingen van Vierhuizen en Blijham v rmt de uu van de bew
ners van het n rdelijk Westerkwartier het mikpunt v r hen die zei e
zeggen .
40. ie v r verdere sp t met de vertegenw rdigers van gm . i en u de pgaven van
Heinkenszand, B rselen, Sch ndijke, Nieuwvliet, Eenrum, Delwijnen, Elsh ut,
Rijen, Beckum en Leiderd rp .
40a. Bij navraag bij dhr. A . Philippi, h d der sch l t H uthem, bleek mjj, dat men
k we! meesje en veesje zei, wat de echte Meersense uitspraak was .
41 . Opgave van de c rresp ndent t Hagestein .
42. Aldus t Ingen ; varianten hier p vindt men t Neer en Haelen . ie v r de e :
k de pgave uit evenaar .
43 . ie k de sp t van Heel p de vele eu's t Th rn en die van de inzender van Gietel
p Oene.
44 . sp t D dewaard met Opheusden .
45 . V r een s rtgelijk verschijnsel zie men k de pgaven van B rkel en Scha t .
46 . ie k n g v r een andere v rm de pgave van Eerde en Uden .
47 . ie bijv. de pgaven van Veere en C lijnsplaat .
48. ie b ijv . de pgaven uit Oisterwijk, Eibergen (k heb de haande k ld -- tegenver
Neede en mgeving), Haaren en Oudd rp (han tan k useban, met nasale
d nkere gerekte a ; zie hierv r k de inzending uit G edereede) .
49 . C r. M . A. van Wee!, Het dialect van West-V rne 1904, § 45 .
50. ie k het sp tzinnetje uit G rinchem : dr is een keind met de keinderwa gen
in 't Perdewa ter gerejen .
1 8

51 . ie v r het nderhavige verschijnsel de pgaven van Twell , Gietel, Oldebr ek,
01st en Dinxperl en verder Kl eke Verz . Opst . 120. Overigens n emt W . Draaijer
W rdenb ekje van het Deventersch dialect 1896, blz.14 de van g te „eenigszins
gerekt" .
52. C r. A . Weijnen, De Meierijse verk rting, Taal en T ngval IV, 175-181 .
53 . Vgi . hierv r W. van Sch th rst, Het dialect der N rd-West- Veluwe 1904,
§§ 56, 57,105 en 106.
54 . Deze w rdt getr en in de pgaven uit Puth en Sittard zel .
55. W. D ls, Sittardse di t ngering,1953 .
56 . ie de pgave uit Maasbracht .
57 . Opgave uit Dieren ; iets s rtgelijks w rdt k t Dr uwen vermeld . Een van mijn
leerlingen, dhr. P. D. F . Frijns, vertelde mij n g, dat men van de bew ners van de
Maasd rpen Berg en Urm nd zegt : er geit mit ene mengel mit zend na de kept
van 't lend .
58 . ie de pgave uit Leens .
59 . Aldus v lgens de pgave uit Schaesberg .
60 . ie v r de di t ngering t Hassel (gem . Weersel ) : Kl eke, Verz. Opst. 120 .
61 . K. C. Peeters, Eigen aard2,108 .
62 . ie Handelingen v. d. K n. C mm. v r T p. en Dial. XV, 304 .
63 . ie de pgaven nit Haarlem .
64 . als dat bijv. gedaan werd d r de c rresp ndenten van Sch ndijke, Haarlem,
Onstwedde, Vlagtwedde, Gendringen, G rinchem, Panningen, Urm nd, Oude
Pekela, Vl dr p, Oudd rp, enderen, Nieuwendijk . ie k n g Ts . 61, 249 en
Album Verdeyen 295 .
65 . ie hierv r de inzendingen uit O stw ld, Midw lde en Diepswal .
66. A gezien n g van nleesbare pgaven als die van Gr t-Agel .
67 . ie hierv r M . A . van Wee!, He dialect van West- V rne 1904, 156 .
68 . ie bijv. de pgaven uit Beckum, Nieuw-Heten, Enschede, Ussel .
69 . ie hierv r de inzendingen uit Grijpskerk, Gr tegast, uurdijk, Hantumhuizen,
Nuis, Schierm nnik g, Bierum en L sd rp .
70. V r deze al dan niet veelv udige wederkerigheid vergelijke men verder de p-
gaven van Kampen, Brandwijk, Stree kerk, Leunen, Garshuizen, wartebr ek,
Usquert, Ransdaal, Breskens en Sluis .
71 . V lgens de inzender van Aalst .
72 . V lgens de inzender van H lsl t (Dr.).
73. V lgens de inzender van B lnes .
74. V lgens de inzender van Empe .
75. C r . A. Weijnen, Nederlandse dialectkunde, 1958, § 40 .
76. W. A. Gr taers, Origin and Nature the subjective b undaries dialects, Orbis
VIII nr. 2, 1959, 355 384.
77. Gr taers a .a. 356 .
78 . Blijkens mijn eigen materiaal .
79. Biild, a .w . 37 .
19