I (am)use me - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Lokale dienstverlening vanuit klantperspectief
M. M. Kooijmans, D.J.P. van Rijbroek, D.H. Ringlever, A.M.M. van Schijndel, J.P. Vrijhof

Colofon
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Dr. M.A.W. Van Biene, lector ‘Lokale dienstverlening vanuit klantperspectief ’,
Ir. J.J.B. Kohlmann & Dr. M.M.J.G. Heessels, onderzoekers ‘Lokale dienstverlening
vanuit klantperspectief ’
Auteurs:
M. M. Kooijmans, D.J.P. van Rijbroek, D.H. Ringlever, A.M.M. van Schijndel, J.P. Vrijhof
Vormgeving:
A.M.M. van Schijndel
Illustraties:
M.M. Kooijmans, D.J.P. van Rijbroek, D.H. Ringlever, J.P. Vrijhof
Drukwerk: Eerste druk mei 2012, Bureau Ketel-grafisch ontwerpers Nijmegen
ISBN: 978-90-7118-06-7
Alles uit deze uitgave mag, mits bronvermelding,
worden vermenigvuldigd en openbaar gemaakt.
- 2 -

- 3 -

- 4 -
Plak hier uw eigen envelop

I (am)used door:
Hoe had je graag geheten?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke naam roept mooie herinneringen/associaties op?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke leeftijd zou je voor altijd willen hebben?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke leeftijd wil je nooit bereiken/had je liever overgeslagen?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
In welke stad zou je willen wonen?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke kleur omschrijft jouw karakter het beste?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
- 5 -

Maak een tekening met de getallen van je leeftijd
&
Teken een zelfportret
- 6 -

Maak een naamdicht van de stad waar je geboren bent over de dag dat je
geboren bent.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke geur zou je het meeste missen als die zou verdwijnen?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welke kunstenaar (of artiest/band) verbeeldt het beste jouw visie
op het leven?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Welk voedsel/welke drank was vroeger je favoriet en nu niet meer?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Wie is jouw held?
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
- 7 -

- 8 -

Inhoud
VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
INLEIDING. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
DEEL 1 NARRATIEF WERKEN EN ONDERZOEKEN . . 15
Narratief werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Narratief onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Dialogisch werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
DEEL 2 INTERACTIEF WERKEN MET VERHALEN . . . 29
Werkvormen individueel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
Werkvormen groepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Werkvormen narratief onderzoek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
De werkvormen worden afgewisseld met interactieve opdrachten
DEEL 3 BIJEENKOMSTEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Speed-daten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
Debat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Lunchquiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117
Evaluatiebijeenkomst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Vertel het me! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
LITERATUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
- 9 -

- 10 -

Voorwoord
Het vertellen van een verhaal kan op verschillende manieren gebeuren.
Verhalen geven inzicht in het hoe, wat en waarom van het leven en brengen
herinneringen naar boven. In dit boek geven studenten antwoord op de
narratieve leemten die ze tegen kwamen in hun onderzoek naar de ervaringen
van docenten met narratief onderzoek en narratief werken. De docenten maken
al gebruik van narratief werken en onderzoek, maar zijn zich er niet zozeer
bewust van dat het om narratieven gaat. Daarnaast blijkt dat docenten graag
meer kennis en ervaring willen opdoen met narratief werken en onderzoek.
Veel docenten zijn er nieuwsgierig naar, maar een aantal staan er ook sceptisch
tegen over. Met dit boek willen de studenten de docenten op speelse wijze
ervaring op laten doen met narratief werken en onderzoek. Dat doen ze door
eerst helderheid te geven in de begrippen. Vervolgens geven ze opdrachten en
werkvormen om met de verzamelde verhalen aan de slag te gaan. In deze
opdrachten stellen zij de mens als actor centraal. De werkvormen nodigen uit
om de verhalen van mensen naar boven te halen en te begrijpen. Hierbij worden
we uitgenodigd tot betekenisgeving, tot het zoeken naar de verhaallijn en het
herkennen van het plot. Het vertellen van je verhaal geeft inzicht in het eigen
denken, doen en laten. Narratief werken biedt de studenten de mogelijkheid
zich persoonlijk te ontwikkelen.
Als het gaat om narratief onderzoek en werken is er voor sommige docenten
nog een weg te gaan, niet uit onwil, maar vanwege de onbekendheid. Er is geen
twijfel over het nut van het onderzoeken van de betekenis van verhalen van
cliënten in de hulpverleningscontext. Er is nog wel handelingsverlegenheid hoe
zo’n onderzoek in te richten en te begeleiden en hoe het werken met verhalen
geïmplementeerd kan worden. Met dit boek hopen wij dat docenten worden
uitgedaagd om samen met studenten en collega’s narratief werken en onderzoek
binnen het onderwijs inhoud en vorm te geven.
Dit boek gaat over de wonderlijke combinatie van vertellen over het verleden en
heden en handelen in het hier en nu! Laat u verrassen…
Anne, Devika, Dorine, Joanne en Marije, dank voor dit boek. Jullie inzet
en doorzettingsvermogen was groot! Wij wensen jullie een rijke toekomst
vol verhalen.
Dr. Martha van Biene Mld, lector
Ir. Jidske Kohlmann, onderzoeker
Dr. Meike Heessels, onderzoeker
- 11 -

- 12 -

Inleiding
Hoi, ik ben ‘I (am)use me’. Ik ben een boek vol verhalen. Ik ben een verhaal.
Ik ben jouw verhaal, het verhaal van je collega, je docent, je cliënt, je (mede)
student. Ik ben het mengsel van jouw verhaal en dat van een ander.
Ik ben jouw ervaring met, of van je leven, een probleem, een gebeurtenis, het
onderwijs, de hulpverlening en ga zo maar door. Ik daag je uit tot nadenken,
creativiteit, vertellen en uitwisselen. Ik laat je niet meer los, of zorg ervoor dat
jij mij niet meer loslaat.
Ik geef informatie en bied creatieve werkvormen en opdrachten aan. De
bedoeling is dat je me gebruikt om informatie en inspiratie op te doen met
betrekking tot narratief werken en narratief onderzoek, maar ik ben er ook
om je te vermaken. Je mag in me tekenen, plakken, knippen, bladzijdes uit
me scheuren, bladzijdes verfrommelen en aantekeningen in me maken.
Geef me kleur en maak je eigen boek met jouw verhaal.
Dit boek is gemaakt door studenten van de opleiding Sociaal Pedagogische
Hulpverlening aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. ‘I (am)use me’ is
het resultaat van een behoefteonderzoek onder docenten van de opleiding
SPH aan de HAN in Nijmegen. Door middel van een narratief onderzoek hebben
ze de docenten bevraagd over de inbedding van narratief werken en narratief
onderzoek in het onderwijsaanbod. Uit dit onderzoek zijn zeven vraagpatronen
naar voren gekomen.
Vraagpatroon 1: Hoe kan narratief werken gekoppeld worden aan het huidige SPH
onderwijsaanbod aan de HAN in Nijmegen en hoe kan narratief werken
verbeterd worden binnen dit huidige onderwijsaanbod?
Vraagpatroon 2: Hoe kan de bij docenten SPH aan de HAN in Nijmegen
aanwezige kennis en vaardigheden, m.b.t. narratief werken, vergroot worden?
Vraagpatroon 3: Hoe kan de bij docenten SPH aan de HAN in Nijmegen
aanwezige kennis en vaardigheden, m.b.t. narratief onderzoek, vergroot worden?
Vraagpatroon 4: Hoe kan narratief onderzoek geïmplementeerd/gedoceerd worden,
in het bestaande SPH onderwijsaanbod?
Vraagpatroon 5: Hoe kan creativiteit gebruikt worden bij narratief onderzoek?
- 13 -

Vraagpatroon 6: Hoe kan de kwaliteit van het onderzoek op HBO niveau op de
HAN in Nijmegen verbeterd worden?
Vraagpatroon 7: Hoe kunnen studenten van SPH aan de HAN in Nijmegen binnen
de beschikbare tijd, voldoende kennis en vaardigheden opdoen op het gebied van
onderzoek doen in het algemeen?
Uit dit onderzoek is gebleken dat docenten weinig ervaring hebben met de
termen narratief onderzoek en narratief werken en behoefte hebben aan meer
informatie over deze onderwerpen. Bovendien willen de docenten graag
ervaringen uitwisselen met collega’s.
Met dit boek spelen wij in op deze behoefte. Het boek is informatief, speels
en creatief. Het informeert niet alleen, maar heeft ook als doel de gebruiker
enthousiast te maken. Daarnaast biedt het boek verschillende werkvormen
om docenten vertrouwd te maken met narratief werken en narratief onderzoek.
Werkvormen om te proberen en om van te leren.
Tevens is vastgesteld dat de docenten al regelmatig narratieve opdrachten
behandelen tijdens lessen, maar de verbindingen met de theorie nog niet leggen.
Daarom worden in dit boek creatieve opdrachten en theorie bij elkaar gebracht.
Met dit boek willen we docenten, studenten en professionals aanspreken.
Middels dit boek willen wij ze inspireren om interactieve werkvormen te
gebruiken om verhalen naar boven te halen. Het boek is zo algemeen mogelijk
geschreven zodat de werkvormen ook voor andere doelgroepen in het werkveld
bijvoorbeeld, cliënten of burgers bruikbaar zijn.
Dit boek bestaat uit 3 delen. In het eerste deel wordt er ingegaan op narratief
werken en onderzoek. Deel 2 bevat diverse werkvormen en interactieve
opdrachten waarmee gewerkt kan worden om de verhalen naar boven te halen.
Het derde en laatste deel bevat bijeenkomsten die georganiseerd kunnen worden
om de uitwisseling van kennis en ervaring te stimuleren. Het boek wordt
afgesloten met de literatuur.
- 14 -

Deel 1
Narratief werken en onderzoeken
- 15 -

Nar•ra•to•lo•gie (dev; afleiding: narratologisch,
narratoloog) literatuurwetenschappelijke theorie van het
vertellen van verhalen (Van Dale 2008, 2009).
nar•ra•tief (bijvoeglijk naamwoord)
verhalend, vertellend (Van Dale 2009, 2008).
Definitie narratief werken:
Narratief werken is werken met verhalen. In het werken met
verhalen kennen de verteller en de luisteraar zichzelf en de
ander een plaats toe in diverse contexten. Narratief werken
kan bijdragen aan betekenisgeving, identiteitsvorming en
empowerment bij het individu en/of groepen.
- 16 -

NARRATIEF WERKEN
NARRATIEF
Het woord ‘narratief ’komt van het Latijnse woord ‘narratio’ dat verhaal betekent
of van ‘narrare’ dat vertellen betekent. Narratieven zijn alle gegevens in proza die
niet voortkomen uit gesloten vragen of vragen die korte antwoorden vereisen
(Van Biene et al., 2008). Ze gaan over biografische gebeurtenissen zoals ze
verteld worden door degene die ze hebben meegemaakt. De narrativiteit wordt
daarbij bepaald door de onderlinge relaties binnen de tekst zelf, de betekenis
van die tekst en de geschiedenis of reeks gebeurtenissen die er de grondslag van
vormen (Bork, 2002).
Kortom de narratologie is een tekstbenadering in de literaire kritiek en in de
antropologie, die het vertellen van verhalen als haar studieobject kiest. Daarbij
wordt vooral gekeken naar de wijze waarop die verhalen zijn verteld.
VERHALEN
Verhalen zijn onderdeel van het leven. Verhalen worden verteld, er wordt naar
geluisterd, ze worden gelezen en er wordt aan gedacht. Er zijn ontzettend veel
soorten verhalen (grappige verhalen, roddels, levensverhalen, klaagzangen,
sprookjes etc.). Eenvoudig beschouwd is een verhaal een opeenvolging van
gebeurtenissen die samenhang vertonen. In een verhaal spelen meestal drie
vragen een rol: Hoe is het begonnen? Wat gebeurde er toen? Hoe liep
het af? (Bijl, 2002).
LEVENSVERHAAL
Een levensverhaal is nooit af. Een levensverhaal is een constructie, op basis
van een interpretatie, met een reeks van oneindige gebeurtenissen, waarden,
eigenschappen en toekomstplannen. Het materiaal voor het levensverhaal is
onuitputtelijk. Uiteindelijk geeft het verhaal een antwoord op de vraag of doelen
bereikt zijn, of de goede weg gekozen is en in hoeverre alles zelf in de hand
gehouden is (Bohlmeijer, 2007). Er zijn in een levensverhaal minstens drie lagen
te onderscheiden. Een somatische,- een psychosociale,- en een
zingevinglaag (Van Oosterhout, 1998).
- 17 -

NARRATIEF WERKEN
Wij leven in een narratieve wereld waarin we via interactie,
ontmoetingen en gesprekken met anderen betekenis en zin geven
aan ons verhaal (Bohlmeijer, 2007).
- 18 -

NARRATIEF WERKEN
Narratief werken is een werkwijze waarbij men werkt aan de hand van
verhalen. Dit kunnen persoonlijke verhalen betreffen, over een gebeurtenis, het
levensverhaal van iemand, maar ook het werken met een bestaand verhaal of
het verhaal van een ander. Door te werken met verhalen kun je dieper ingaan
op de persoonlijke beleving. Door te werken met eigen (levens)verhalen kan
iemand zichzelf plaatsen in de context van zijn of haar bestaan, of zijn of haar
plaats ontdekken en eventueel veranderen. Dit draagt bij aan zingeving en
identiteitsvorming van het individu. Het vertellen van persoonlijke verhalen
kan confronterend zijn. Dit confronterende aspect kan het naar boven halen
van een verhaal bemoeilijken, omdat bepaalde emoties die naar boven komen
iemand blokkeren in het vertellen. In deze gevallen kunnen creatieve media een
uitkomst bieden, door mensen te vragen op een andere manier het verhaal te
verbeelden. Levensverhaalmethoden worden vooral toegepast bij mensen die
een breuk in de levensloop ervaren, of die kwetsbaar zijn en zorg of begeleiding
nodig hebben (Bohlmeijer, 2007).
Wanneer er berust wordt in het lot, kan een verhaal perspectief bieden dat
nodig is om een verandering aan te brengen (Bohlmeijer, 2007). Door een
tweedeling te maken tussen het leven en het verhaal, kunnen bepaalde
verklaringen hierover verworpen worden. Het verhaal wordt dan bij wijze
van ‘gereset’. Dit biedt de mogelijkheid om verhalen op een andere manier
uit te leggen, waarbij de persoon alternatieve verhaallijnen kan opbouwen en
oproepen die ervoor kunnen zorgen dat er een andere kijk op het verleden
komt en er meer mogelijkheden voor de toekomst gezien kunnen worden.
Kortom door een verhaal te vertellen, kan ook de visie op het leven veranderen
(Bohlmeijer, 2007).
- 19 -

NARRATIEF ONDERZOEK
Definitie narratief onderzoek:
Narratief onderzoek is een vorm van interpretatief onderzoek.
Het verhaal van de verteller is het vertrekpunt om op zoek te
gaan naar gebeurtenissen, de manier waarop de verteller die
ervaart en de betekenissen die de verteller er aan geeft.
Om een onderzoek uit te kunnen voeren doorloop je verschillende stappen
om van een onderzoeksvraag tot een resultaat te komen. Binnen het lectoraat
Lokale dienstverlening vanuit klantperspectief onderscheiden we 8 stappen voor
het uitvoeren van narratief onderzoek (zie figuur 1). Voor meer toelichting en
informatie over de stappen kan de bijgevoegde CD-ROM getiteld ‘De standaard
vraag voorbij, leren werken met vraagpatronen’ bekeken worden.
STAP 1. Onderzoeksvraag
Elk onderzoek start met een probleem of een vraag. Deze vraag kan gegeven
worden vanuit instelling of marktpartij. Daarnaast kan die ontstaan door
een probleem dat je zelf signaleert in de praktijk of in de (vak)literatuur.
STAP 2. Onderzoeksopzet
Als de onderzoeksvraag helder is, maak je een praktische onderzoeksopzet,
waarbij je kiest voor bepaalde methode. Daarnaast werk je de probleemstelling
uit in een doelstelling, vraagstelling en deel-vragen (Van der Donk &
Van Lanen, 2011).
- 20 -

Figuur 1: Overzicht onderzoek (Jansen, 2010).
- 21 -

STAP 3. Interviews afnemen
Als de onderzoeksvraag en de methoden helder zijn kunnen de interviews
geregeld worden. Je start met het selecteren van mogelijke respondenten. Dit
gebeurt met een zogenaamde doelgerichte selectie (Boeije, 2005), dat wil zeggen
dat de diverse uitingsvormen van een verschijnsel in een onderzoeksgroep
gerepresenteerd worden. Je kiest bijvoorbeeld voor een verdeling van mannen
en vrouwen of voor een verspreiding over verschillende leeftijdsgroepen.
Bij een narratief onderzoek wordt er gekozen voor open interviews. Bij open
interviewen zal de interviewer vooral luisteren en de respondent uitnodigen en
stimuleren om zijn of haar verhaal te doen, om op deze manier zoveel mogelijk
informatie te verkrijgen. Deze interviews zijn semi gestructureerd, hiervoor
wordt een interview guide gemaakt met hierin het doel, de aanleiding en de
opbouw van het interview. Daarnaast bevat de guide een aantal vragen die als
handleiding dienen tijdens het gesprek, dit zijn brede open, vragen die het
gesprek zo min mogelijk sturen (Van Biene et al., 2008).
STAP 4. Verwerken van Data
Alle interviews worden na goedkeuring van de respondent opgenomen op
band. Je neemt de interviews op om ze daarna letterlijk uit te typen (verbatim
transcript) inclusief alle aarzelingen, zelfcorrecties, verhaspelingen en emoties.
Vervolgens wordt het transcript voorgelegd aan de respondenten. Zij kunnen
dan eventuele onjuistheden of aanvullingen doorgeven, dit wordt ook wel
memberchecks genoemd (Boeije, 2005). Deze verwerk je vervolgens in het
transcript. Als de interviews volledig uitgewerkt zijn, kunnen ze gefragmenteerd
worden. Dit betekent dat je het transcript per onderwerp in fragmenten
verdeeld. Elke keer wanneer er een nieuw onderwerp aangesneden wordt,
maak je er een nieuw fragment van (Van Biene et al., 2008).
- 22 -

STAP 5. Coderen
Als de interviews gefragmenteerd zijn kunnen ze gecodeerd worden.
Dit coderen gebeurt om in kaart te brengen over wat, over wie en hoe (op
welke manier) er gesproken is (Van Biene et al., 2008). De codes worden van
te voren vastgesteld. Dit kan gebeuren door middel van open coderen. Dat wil
zeggen dat je een aantal interviews leest en bekijkt waar het over gaat. De codes
dienen breed genoeg te zijn om het onderzoek niet te beperken en niet te vroeg
te kaderen. In andere gevallen zijn de codes vooraf opgesteld. Het lectoraat
heeft een standaard format dat vaak (in aangepaste vorm) gebruikt wordt,
zie de CD-ROM.
Categorieën van het WAT
Deze categorieën hebben betrekking op de samenstelling van de verhaalwereld,
de gebeurtenissen, de mensen, de ervaringen van mensen en de relatie
hiertussen. Bij de categorieën van het ‘wat’ gaat het kort gezegd over: waar
gaat de opmerking van de respondent over (Van Biene et al., 2008)?
Categorieën van het WIE
De categorieën van het ‘wie’ worden onderscheiden vanuit welk perspectief het
‘wat’ moet worden geïnterpreteerd. In de narratieven vindt een afwisseling
plaats tussen de primaire woordvoerder en de secundaire woordvoerder. Dit
zorgt voor een gemengde taalsituatie. Hierdoor ontstaan verschillende
taalniveaus aangeduid met de termen ‘intern’ en ‘extern’. De interne verteller
praat over zichzelf en is actor in zijn eigen verhaal. De externe verteller spreekt
namens iemand anders. Binnen de codes is dit vertaald naar ‘eigen’, ‘naasten’
en ‘derden’, maar iemand kan ook vanuit zichzelf als onderzoeker of
onderwijzer praten (Van Biene et al., 2008).
- 23 -

Categorieën van het HOE
Voor de analyse van het ‘hoe’ is van belang op welke wijze iemand een
uitspraak doet. Dit kan zowel gaan over de mening van de respondent over
het ‘wat’, maar ook over de wijze waarop de taal vorm gegeven wordt in termen
van stijlfiguren en idioom. Denk hierbij aan positief/negatief, vraag/aanbod
of probleem/oplossing. Dit zijn zogeheten dichotome paren, maar dit sluit
evenwel niet uit dat beide termen van een paar tegelijk van toepassing zijn
op een narratief (Van Biene et al., 2008).
Bij het coderen is het zeer van belang dat de teamleden in gesprek gaan over de
interpretaties van de verschillende codes. Hiervoor is aan te bevelen dat ieder
team lid eerst een vijftal fragmenten leest en codeert en dat er met de groep over
gesproken wordt. Door deze discussie aan te gaan worden de interpretaties op
gelijk niveau getild (alle onderzoekers verstaan hetzelfde onder de codes).
Op deze manier wordt de validiteit zoveel mogelijk gewaarborgd en komen
er met het analyseren de juiste fragmenten naar boven.
STAP 6. Analyseren
Nadat alle fragmenten gecodeerd zijn, kunnen er vragen gesteld worden aan
de data. Deze vragen zijn afgeleid van de deelvragen die samen leiden tot het
beantwoorden van de hoofdvraag. De onderzoekers bekijken per deelvraag
welke codes helpen bij het beantwoorden. De codes die nodig zijn vormen
als ware een formule. Door per vraag de formule met behulp van filters aan
te zetten krijg je de narratieven naar boven die behoren bij de deelvraag. Bij
het maken van de formule worden er per categorie van het wie, wat en hoe
codes toegevoegd. Hierbij moet je in gedachte houden dat er niet te veel codes
gebruikt worden, anders selecteer je te veel. Bij de codes kan er gemakkelijk
gewerkt worden met tegenstellingen bijv. eigen versus naasten. Op deze manier
kun je het ‘eigen’ perspectief contrasteren met het perspectief vanuit ‘naasten’,
terwijl de rest van de codes gelijk blijven.
- 24 -

Als de narratieven per deelvraag bekend zijn, kunnen deze geanalyseerd gaan
worden aan de hand van de volgende stappen:
- Lees de narratieven.
- Noteer per narratief op associatieve wijze wat je hierbij opvalt.
- Markeer de narratieven die je sprekend vindt.
- Als je alle narratieven van de deelvraag bestudeerd hebt, schrijf je in
een aantal zinnen een samenvatting van je bevindingen. Daaronder
kun je de citaten zetten die echt opvallend of sprekend waren.
STAP 7. Vraagpatronen ontdekken
Als dit gebeurd is, bespreek je met de groep alle deelvragen en brainstorm
je over wat nu opvallend of bijzonder was en welke patronen jullie opvielen.
Denk hierbij aan gemeenschappelijke kenmerken, terugkerende structuren
en culturele conventies (Van Biene et al., 2008). Een iemand notuleert deze
bijeenkomst. Dit vormt dan de input voor de vraagpatronen.
Als de thema’s bekend zijn wordt er een behoefte logica opgesteld. Hierbij
wordt er voor de logica’s gekeken naar wat de respondenten eisen, willen,
nodig hebben en kunnen bijdragen per thema. Geef iedere behoefte logica een
pakkende titel, liefst op basis van een citaat of terugkerend patroon. Dit zijn dan
de vraagpatronen die weer voorgelegd worden aan de respondenten tijdens de
transdisciplinaire bijeenkomst.
STAP 8 Transdisciplinaire bijeenkomst
Om de validiteit van de vraagpatronen te verhogen, worden de respondenten
uitgenodigd voor een transdisciplinaire bijeenkomst. Hier worden de
vraagpatronen gepresenteerd en wordt er aan de respondenten gevraagd
of ze dit erkennen en onderkennen. Daarnaast wordt er in subgroepen per
vraagpatroon bekeken welk initiatief hieruit volgt en wat de bijdragen kunnen
zijn van verschillende partijen, en welke acties hieruit voortkomen.
Na deze bijeenkomst kunnen de conclusies definitief geschreven worden en
gebruikt worden voor het ontwikkelen van een product, het uitzetten van
acties of interventies.
- 25 -

DIALOGISCH WERKEN
Dialogisch werken betekent; je opstellen als persoon, het benaderen van de
ander als persoon, het starten en in gang houden van een dialoog. De omgang
met elkaar dient vrij te zijn van overmacht van de één over de ander. Voor een
dialoog is van centraal belang dat de deelnemers niet onder druk worden gezet
en iedereen gelijke kansen heeft om de ideeën van andere ter discussie te stellen
(Dixon, 1998). Dat maakt dat dialoog een waardevolle gespreksmethode is (Van
Biene, 2005). Dit in tegenstelling tot discussie. Het voeren van een discussie
vergt andere vaardigheden en brengt andere emoties teweeg. Aan de hand
van de volgende voorbeelden kun je bij jezelf nagaan of je een dialoog of een
discussie type bent. Ben je het type van ‘ja, het kan wel als...’, dan is de dialoog
jouw favoriet. Zeg jij vaak ‘ja, maar...’ of ‘het kan niet want...’ of ‘ik vind dat...’
dan ben je meer een discussie type. In de relatie cliënt - professional komen
beide personen het meest tot hun recht in de dialoog (zie figuur 2). Het moet
een betekenisvolle en ontdekkende omgang tussen personen zijn.
Bij narratief werken en onderzoek wordt de dialoog ingezet in de zoektocht
naar het verhaal van de geÏnterviewde, naar persoonlijke betekenissen
en oplossingen.
Dialoog
______________________________________________________
- Tweegesprek
- Onderzoeken van de vraag achter de vraag
- Vragen en doorvragen
- Van de ander iets willen weten
- Aanvullen i.p.v. invullen
- Nieuwe kennis opdoen
- De kwaliteit/kennis van de ander wordt zichtbaar
________________________________________________________
Het kan wel als...
Discussie
_______________________________________________________________
- Ja maar...
- Ik vind dat...
- Eigen mening opdringen
- Deponeren van je mening
- Gelijk willen hebben
- Vasthouden aan eigen visies (patroon)
- Bestaande kennis handhaven
- In de verdediging schieten, er komt geen nieuwe kennis vrij
_______________________________________________________________
Het kan niet want...
Figuur 2 Dialoog vs Discussie (Van Biene, 2005).
- 26 -

De deelnemers aan een dialoog zijn partners, geen tegenstanders of
medestanders. Tijdens het voeren van de dialoog is er geen sprake van
hiërarchische verschillen tussen de deelnemers, ongeacht of dat daarbuiten
wel zo is (Van Biene, 2005).
De inbreng van de ander wordt serieus genomen. Wat de ander inbrengt wordt
zonder meer aanvaard als zinvol binnen zijn of haar context, vanuit zijn of haar
perspectief, ook al begrijpt men op dit ogenblik de ander niet. De ander zegt
niets zomaar. Al wat hij of zij zegt, kan begrepen worden binnen de context van
zijn of haar ervaringen, gevoelens en beleving. De deelnemers proberen zich in
te leven in de gedachtegang en belevingswereld van de ander (Van Biene, 2005).
Luisteren is even belangrijk als praten. Bij een dialoog luisteren de
gesprekspartners echt naar elkaar. Dit wil zeggen dat eenieder moeite doet om
de ander te verstaan, zoals die verstaan wil worden. Actief luisteren houdt in dat
men vragen stelt om na te gaan of men begrepen heeft wat de ander heeft willen
mededelen. Er is betrokkenheid bij het gespreksthema en dit thema is voor
alle deelnemers helder. Tijdens een dialoog is er een vrije stroom van vragen,
gedachten en gevoelens. Het thema kan daardoor op een flexibele manier, maar
toch gericht veranderen.
Het streven is niet de ander te willen veranderen, maar wel om van elkaar te
weten welke effecten het gedrag oproept, zodat de ander kan kiezen om daar
rekening mee te houden. Verschillen in visie worden gerespecteerd, herkend
en erkend. Verschillen in visie maken de dialoog alleen maar rijker. Men zoekt
naar hoe men constructief kan omgaan met de waargenomen verschillen. De
vraag is niet wie gelijk heeft, maar wel wat eenieder aanreikt om een stap verder
te komen.
De deelnemers proberen niet elkaar te overtuigen, men zoekt samen naar de
juiste gegevens, zinvolle interpretaties, heldere inzichten, gepaste conclusies en
de beste keuzes. Men streeft niet naar een compromis, maar tracht door een
beter begrip van elkaars visie en het laten bevragen van de eigen visie, te komen
tot een gezamenlijk inzicht dat de basis kan zijn voor gemeenschappelijke
doelen en keuzes (Van Biene, 2005).
- 27 -

- 28 -

Deel 2
Interactief werken met verhalen
Dit hoofdstuk bevat een reeks werkvormen die gebruikt kunnen worden voor
individuele uitwisseling of in groepen. De werkvormen zijn geschikt voor
uitwisseling met studenten, collega’s of cliënten. De werkvormen zijn
multifunctioneel inzetbaar en ze zijn altijd zo opgesteld dat er een andere draai
aan gegeven kan worden door de gebruiker.
Tussen al deze werkvormen door staan korte opdrachten die interactief
zijn en bedoeld zijn om de uitwisseling van de inhoud van ‘I (am)use me’
op gang te helpen.
De werkvormen en opdrachten dienen om inzicht te krijgen in de belevingswereld
van een collega of student of cliënt of een groep, om inzicht te krijgen
in de manier waarop zij betekenis geven aan hun leven middels verhalen, of om
inzicht te krijgen in bepaalde problematieken, wensen of doelen.
- 29 -

- 30 -

Werkvormen
Individueel
- 31 -

Doe iets leuks voor
een collega.
- 32 -

Werkvorm
‘In geuren en kleuren’
Werkwijze
Dit is een schrijfopdracht
waarbij zintuiglijke ervaringen
een rol spelen. Om de zintuigen aan
te wakkeren kun je objecten met bepaalde
geuren en kleuren meenemen, bijvoorbeeld cacao,
sinaasappelschil en zaagsel. Vraag de deelnemers te
kijken, te voelen en te ruiken en vervolgens
individueel op te schrijven waarmee ze deze objecten
associëren. Als er een sterke associatie met één
van de objecten is, dan kan er een schrijfopdracht
uit ontstaan.
- 33 -

Teken hier jouw eigen levensboom.
- 34 -

Werkvorm
‘De levensboom’
Werkwijze
Deze werkvorm is bedoeld voor individuele
begeleiding rondom maatschappelijke participatie,
maar is ook bruikbaar in een groep. Je leert je
collega, (mede)student of cliënt nader kennen door
samen een boom te tekenen of te knutselen. De wortels
staan voor: biografie, wie ben ik en wat kan en wil
ik? De stam staat voor het bestaande netwerk en
welke contacten nodig zijn en de kruin staat voor de
opbouw en onderhoud van contacten. Ga de dialoog aan
over de getekende levensboom en achterhaal welke
gebeurtenissen en ervaringen die verbeeldt.
- 35 -

- 36 -
?

- 37 -

Ruil ‘I (am)use’ me
voor zelfbepaalde tijd met een
collega (met onderzoekservaring).
Laat hem/haar zijn
ervaringen noteren.
- 38 -

Werkvorm ‘Digital story telling’
Werkwijze
Dit is een opdracht waarbij de deelnemer of
deelnemers ieder een kort verhaal maken en hierover
vertellen met behulp van digitale beelden zoals film
en foto’s. Deze kunnen voorzien worden van teksten,
muziek, geluiden en effecten om het verhaal meer
invulling te geven.
- 39 -

Werkwijze
Schrijf een verhaallijn en bedenk hier sleutelfiguren
en episodes bij. Dit is de rode draad van je verhaal.
De docent of begeleider kan door middel van
sleutelvragen stimuleren om meer invulling te geven
aan het verhaal. De manier waarop
het verhaal uiteindelijk tot stand is gekomen en
vorm heeft gekregen kan vervolgens worden besproken
in de groep.
- 40 -

Werkwijze
In deze opdracht maakt iedere deelnemer zijn of
haar eigen levensgrafiek. Een levensgrafiek helpt om
de fasen in een leven te verbeelden.
De levenslijn begint bij de geboorte en eindigt bij
de dag van vandaag. Ook de toekomst kan een
onderdeel van de levensgrafiek zijn. Trek een
stippellijn over het midden van een wit vel.
Het deel boven de lijn geeft de hoogtepunten uit
iemands leven weer. Het deel onder de lijn geeft
de dieptepunten weer. Door alleen, of in dialoog
met een begeleider, collega of medestudent, na te
gaan wanneer er hoogte- en dieptepunten in het
leven waren en deze te tekenen, komen de
bijbehorende tijdsperiodes en situaties
in beeld. Het verhaal wordt pas echt interessant
wanneer de persoon het beschrijven van losse
gebeurtenissen overstijgt en in staat is zijn
persoonlijke gevoelens, emoties en gedachten in de
levengrafiek te verwerken.
- 41 -

Teken hier de reis die jij
vandaag naar school/
werk gemaakt hebt.
- 42 -

- 43 -

Ter inspiratie een voorbeeld van een bladzijde uit zo’n boek, zoals gevonden in
‘De betekenis van levensverhalen’ door Bohlmeijer et al. (2007: p. 329).
- 44 -

Werkwijze
Laat de deelnemer of deelnemers elk een eigen boek
maken, waarin ze hun eigen verhaal kunnen
vertellen. Ze kunnen dit op hun eigen tempo en
op hun eigen manier schrijven. Ook mogen ze hun
eigen keuzes maken welke onderwerpen wel of niet
aan bod komen.
- 45 -

- 46 -

Werkvormen
Groepen
- 47 -

Laat ‘I (am)use’ me in de kantine
vallen, vraag degene die hem oppakt of
hij/zij hem wil lezen en zijn of haar
gedachten over dit boek op wil
schrijven op deze pagina.
- 48 -

Werkvorm ‘Zang en muziek’
Werkwijze
Vorm een werkgroep en kies een thema. Zoek samen
liedjes op rondom dat thema. Laat de deelnemers aan
elkaar vertellen waarom ze dit lied hebben gekozen en
ga aan de hand hiervan de dialoog met elkaar aan.
Variatietip: Je kan samen een lied instuderen
en opvoeren.
- 49 -

.
- 50 -

- 51 -

- 52 -

Werkvorm ‘Workshop met verhalen’
Werkwijze
Dit is een groepsopdracht waarbij een aantal
bestaande verhalen op papier worden aangeboden aan
de deelnemers. De deelnemers worden uitgedaagd deze
verhalen aan hun eigen leven te relateren en zo eigen
ervaringen en verhalen in te brengen, samen de
verhalen te bekijken en de betekenis
ervan te benoemen.
- 53 -

Schrijf op een A3-vel je meest brandende vraag en hang deze op een openbaar toilet
(liefst met een stift erbij). Als er genoeg antwoorden op geschreven zijn, neem hem
dan mee en ga er over in dialoog met anderen (vouw hem op en plak hem hier in).
- 54 -

Werkvorm ‘Rollenspel’
.
- 55 -

- 56 -

- 57 -

- 58 -

- 59 -

Ruil ‘I (am) use me’voor een week
om met die van een ander.
Gebruik het boek alsof het van jou is.
- 60 -

Schrijf een boek of website op deze pagina die jou inspireert,
scheur deze uit, vouw er een vliegtuigje van en laat deze los in een openbare ruimte.
- 61 -

- 62 -

- 63 -

Werkvorm
‘Betekenis geven’
Werkwijze
Een groepsgesprek rondom uitspraken en
gespreksfragmenten betreffend een relevante en/of
actuele kwestie waarbij leden van de groep een
reactie geven op de fragmenten, samen zoeken naar
de betekenis van uitspraken en op die manier komen
tot het gezamenlijk interpreteren van de uitspraken,
waarnemingen en bevindingen.
- 64 -

Dit is een open podium
Laat hier je talent zien!
- 65 -

Gisteren is geschiedenis.
Morgen is een geheim.
Vandaag is een geschenk.
-Eleanor Roosevelt-
(In: Tsukiyama, 2003).
Wat is je het meest bijgebleven van gisteren?
Wat zou je het liefst doen morgen?
Hoe voel je je vandaag?
Wat is het verband tussen deze drie?
- 66 -

- 67 -

Werkwijze
De deelnemers voeren samen een kringgesprek over
een thema of probleem, waarbij een object wordt
doorgegeven. Alleen de persoon die het object
vast heeft is aan het woord. Door deze vorm van
gespreksvoering worden de deelnemers zich meer
bewust van wat er gezegd en wordt er intensiever
naar elkaar geluisterd. Er is ruimte voor iedereen
om zich uit te spreken.
- 68 -

Werkwijze
Zorg voor kaarten met verschillende afbeeldingen.
De deelnemers kiezen aan de hand van een thema of
probleem drie afbeeldingen die voor hen op het thema
of probleem aansluiten. De deelnemers vertellen
waarom ze voor deze afbeeldingen gekozen hebben.
- 69 -

- 70 -

- 71 -

Vraag iemand anders naar zijn verhaal over … … … … … …
en schrijf dit verhaal op deze pagina’s.
- 72 -

- 73 -

Beschrijf hier een recente gebeurtenis. Vergeet niet te beschrijven wat je
gevoel erbij was en wat het met je deed.
- 74 -

Werkvorm
‘What’s in a name’
Werkwijze
Deze opdracht kan gebruikt
worden als kennismakingsopdracht. Elke
deelnemer schrijft een korte tekst over de
oorsprong en betekenis van zijn of haar naam. Naar
wie ben je vernoemd? Wat betekent deze naam voor je?
Variatietip
Het schrijven van een naamdicht. Dit hoeft niet
te rijmen. Hierbij worden de letters van de naam
(voor- en/of achternaam) onder elkaar geschreven.
Zo vormen de letters van de naam de eerste letters
van de regels. Het naamdicht moet gaan over de
persoon zelf.
- 75 -

Beschrijf hier wat je over een tijdje
mee gaat maken (in de toekomst dus).
Beschrijf dit zo nauwkeurig mogelijk!
- 76 -

Werkwijze
De bijsluiter is een hulpmiddel om elkaar beter te
leren kennen. Personen kunnen de bijsluiter voor
zichzelf invullen, of elkaar interviewen
en zo de bijsluiter voor elkaar invullen.
Het ‘geneesmiddel’ is een metafoor voor jezelf.
Bijsluiter voor bij gebruik van het geneesmiddel:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Lees deze informatie goed door, ook wanneer u dit product eerder gebruikt heeft.
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Uiterlijk:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Verpakkingsvorm:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Samenstelling:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
- 77 -

De werkzame stof is:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Hulpstoffen zijn:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Hoe werkt dit geneesmiddel:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Voor wie is dit geneesmiddel bestemd:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Wanneer mag u dit geneesmiddel niet gebruiken:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Gelijktijdig gebruik met andere geneesmiddelen:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
- 78 -

Waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Aanwijzingen voor gebruik:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Dosering:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Verschijnselen en behandeling bij overdosering:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Bijwerkingen van dit geneesmiddel:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
Houdbaarheidsdatum:
_____________________________________________________
_____________________________________________________
_____________________________________________________
- 79 -

- 80 -

Heb je toevallig op dit moment het boek
van iemand anders in je handen?
Bedenk dan een speurtocht zodat de eigenaar
zijn boek weer terug kan vinden.
- 81 -

Werkwijze
Dit is een werkvorm uit te voeren in groepen van 3
tot 5 personen. Laat één van de deelnemers een
persoonlijk verhaal vertellen. De anderen luisteren
aandachtig naar het verhaal. Vervolgens identificeren
de personen die naar het verhaal geluisterd hebben
zich met een object, dier of personage in het
verhaal(behalve de hoofdpersoon). Vanuit dit object,
dier of personage beantwoordt iedereen op papier
de 6 magische vragen. Wanneer iedereen de vragen
beantwoord heeft, worden deze één voor één besproken
met de groep en de verhalenverteller.
Zes magische vragen
1. Ik ben [naam/omschrijving geven]
2. Mijn doel is…
3. Wat ik prettig vind aan [antwoord op vraag 1]
zijn is…, omdat…
4. Wat ik vervelend vind aan… zijn is…, omdat...
5. Mijn grootste angst is…
6. Mijn grootste verlangen is…
- 82 -

Werkvorm
‘Voetstappen’
Werkwijze
Maak met een groep een bordspel
met ongeveer dertig genummerde voetstappen.
Voor elk nummer moet een vraag/dilemma/
uitspraak/casus rondom een bepaald
onderwerp bedacht worden. Wanneer iemand met een pion
op een voetstap komt wordt er vijf minuten tijd
besteed aan het betreffende vraagstuk. Er wordt met
de dobbelsteen gegooid om te bepalen wat de volgende
voetstap zal zijn. De dialoog die gestimuleerd wordt
door het spel geeft de mogelijkheid iedereen zijn
eigen verhaal te laten doen aan de hand van een
relevant onderwerp.
Spelregels hierbij zijn:
- De ervaringen van de ander zijn net zoveel waard
als mijn eigen ervaringen;
- Doorvragen draagt bij tot het begrijpen van wat
de ander bedoelt;
- Je stelt je eigen grenzen en bewaakt deze;
- Aanwezigen gaan discreet om met de gedeelde
informatie.
- 83 -

- 84 -

Werkwijze
Eenieder verzamelt foto’s
die betrekking hebben op
een thema waar mee wordt
gewerkt. Aan de hand van een aantal
vragen worden de foto’s in een groep bekeken.
Voorbeeld vragen zijn:
- Wat zie ik?
- Wat klinkt in de afbeelding door?
- Wat heeft dit beeld te maken met identiteit?
- Welke aspecten van deze identiteit bestempel je als
positief en welke als negatief?
- Hoe zou je verder willen werken aan/met identiteit?
Variatie-tip: Er kan ook gewerkt worden met
schilderen. Laat de groepsleden zelf een schilderij
maken en behandel vervolgens dezelfde punten.
- 85 -

- 86 -

- 87 -

Werkwijze
Dit is een groepsopdracht
waarbij één deelnemer een
persoonlijk verhaal vertelt.
Vervolgens mag iedereen het
verhaal persoonlijk maken, door met
de zin ‘Als dit mijn verhaal was, dan…’ te beginnen.
Hierbij pikt de deelnemer een aspect uit het
verhaal dat hem opvalt en geeft hier zijn
of haar eigen betekenis aan. Zo kan de inbrenger
van het verhaal zijn eigen verhaal vanuit
andere kanten bekijken.
- 88 -

Schrijf hier je levensmotto, hang het
op een mededelingenprikbord
(liefst met jouw email adres zodat mensen kunnen reageren
of post het op bijv. Facebook).
- 89 -

- 90 -

Laat hier een student schrijven over
zijn of haar beleving van jouw les.
- 91 -

- 92 -

- 93 -

- 94 -

- 95 -

- 96 -

- 97 -

.
- 98 -

- 99 -

- 100 -

Werkvormen
narratief onderzoek
- 101 -

Ruimte om te plakken.
- 102 -

Werkvorm
‘Onderwerpen verdelen’
Werkwijze
Knip deze tekst uit en verdeel
hem in fragmenten. Een fragment is
een stuk tekst dat gaat over eenzelfde thema/
onderwerp. Wanneer er in de tekst gewisseld wordt van
onderwerp kan een enter, in dit geval een knip met de
schaar, gezet worden. Plak op de linker pagina jouw
geknipte onderwerpen op!
Voor meer informatie over narratief onderzoek en analyse kunt u de
CD-ROM achterin het boek raadplegen.
“Dus eh op het moment dat ik ga vertellen wat ik belangrijk vind in het
onderwijs, zeg ik ook iets over hoe ik ben als leraar. [Ja] En ehm..
tenminste daar kwam ik achter toen ik eh de fotootjes aan het maken was
en die deed ik.. ik ben, ik ga op m’n fiets elke dag over de dijk van Bemmel
naar Nijmegen [Hmhm] En ehm die vraag zat eh een keer ’s ochtends om
eh 5 voor 8 in mijn hoofd van, wie ben ik als docent, en ondertussen was ik
aan het fietsen en wat ik aan het, en toen pakte ik mijn toestelletje en toen
heb ik een paar fotootjes geschoten gewoon van de weg. Ehm die ik fiets [Ja]
Want dat is volgens mij wat ik belangrijk vind in het onderwijs dat de mens
oog krijgen voor het alledaagse, dat ze beseffen hoe mooi dingen zijn waar
je normaal gesproken zo aan voorbij loopt [Hmhm] En ik vind het van een
heel grote meerwaarde dat ehm ik een vak heb waarmee je dat ook heel erg
kan bereiken. Een soort bewustwording van hoe ziet de wereld, hoe ziet de
wereld eruit? [Ja] Dus ik vind eh.. en eigenlijk vind ik het nog belangrijker
dat mensen leren filosoferen over wat een foto is. en wat voor een betekenis
die voor mensen heeft. [Hmhm] Eeh want dan hoef je eigenlijk niet meer
uit te leggen wat voor een waarde het heeft voor de hulpverlening. Want het
heeft waarde voor mensen.”
Fragment uit een interview met een SPH docent, over narratief
werken en narratief onderzoek.
- 103 -

- 104 -

- 105 -

Werkvorm ‘Coderen’
Werkwijze
Hiernaast staat een codeerschema. In dit schema zijn de
verschillende fragmenten in kolommen verdeeld. Bij elk
fragment horen bepaalde codes. Kruis de codes aan die
jij van toepassing acht. Doe dit met een blauwe pen.
Laat nadat jij hebt gecodeerd ook nog 2 andere
docenten, studenten of collega´s coderen met rood en
groen. Bekijk de verschillen en ga hierover in gesprek.
Voor meer informatie over narratief onderzoek en coderen kunt u de
CD-ROM achterin het boek raadplegen.
Fragment uit een interview met een SPH docent, over narratief
werken en narratief onderzoek.
- 106 -

Verbaal
Non-verbaal
Kwaliteit van
onderwijs
Contact middel
Onderwijs
Werkveld
Eigen
Naasten
Positief
Negatief
Betrokken
Neutraal
- 107 -

Werkvorm‘Analyseren’
Werkwijze
Hieronder staan stukjes tekst voortgekomen uit
een formule.
- Lees de narratieven
- Noteer per narratief associatief wat je hierbij
opvalt
- Markeer de citaten die je sprekend vindt.
- Als je alle narratieven van de deelvraag
bestudeerd hebt, schrijf je in een aantal zinnen
een samenvatting van je bevindingen. Daaronder
kun je de citaten zetten die opvallend of
sprekend waren.
Voor meer informatie over narratief onderzoek en analyseren kunt u
de CD-ROM achterin het boek raadplegen.
Onderzoeksvraag: In Hoeverre vinden docenten SPH aan de HAN narratief
werken relevant in het onderwijs.
Formule: Onderwijs x non-verbaal x kwaliteit van onderwijs en onderzoek
x eigen x positief
Ja] Want dat is volgens mij wat ik belangrijk vind in het onderwijs dat de
mens oog krijgen voor het alledaagse, dat ze beseffen hoe mooi dingen zijn
waar je normaal gesproken zo aan voorbij loopt [Hmhm] En ik vind het van
een heel grote meerwaarde dat ehm ik een vak heb waarmee je dat ook heel
erg kan bereiken. Een soort bewustwording van hoe ziet de wereld, hoe ziet
de wereld eruit?
- 108 -

[Als u nu kijkt naar creatief sociaal HBO onderwijs in het algemeen wat is uw
visie daarop. Hoe kijkt u daar tegenaan?] Nou ik kijk daar in het begin vond
ik een beetje omdat ik heel wetenschappelijk ben. Nou wat is dat dan precies
en heeft het echt zijn meerwaarde? Nu ik hier langer zit vind ik het een heel
grote meerwaarde waarom, omdat voor mij creativiteit een middel is om aan
informaties te komen die ik nooit zou kunnen vinden in contact met een
cliënt omdat ik een cliënt, op een manier met de cliënt in contact kan komen
die bij de cliënt past.
[Dat je het ook als iets heel aparts gaat zien.] Ook dat [Ja] Terwijl, dat het mooie
vind ik van spelen en van een speel ehm speelse hou.. grondhouding. Ehm.. is
eigenlijk in contact blijven met het kind in jezelf, en durven experimenteren,
durven te ervaren, en het lef hebben om daar fouten in te maken. en ehm.. het
mooie is dat kinderen dat eh heel erg durven zolang ze met iets bezig zijn, als is
het maar met een, vel papier en een pakje stiften. Of met een bal op een pleintje,
dan ontstaat er iets.
Ja inderdaad, ik heb verder op papier geen vragen meer staan. Ik weet niet of jij
nog uuhm, verduidelijking wil vragen. Of dat u zelf nog iets aan te vullen hebt
of iets te vertellen hebt waarvan u denkt nou dit is kennis die ik wil delen.] Nou
wat is, wat ik wel heel mooi, is die kunst. Er zijn zoveel kunstenaars die narratief
werken [Uhhu] Je uuhm, dat is wel een hele, er is bijvoorbeeld in New York is er
een kunstenaar uuhm, god hoe heet die, ik ben even zijn naam even kwijt. Maar
wat doet die nou, die interviewt mensen in New York over de Bronx. Waar ze
gewoond hebben.
Fragmenten uit een interview met een SPH docent, over narratief
werken en narratief onderzoek.
- 109 -

- 110 -

Deel 3
Bijeenkomsten
Uit ons onderzoek is gebleken dat docenten behoefte hebben aan het
uitwisselen van kennis en ervaringen met collega’s. Daarom is bekeken
welke middelen succesvol zijn voor het overdragen van kennis en informatie.
Cruciaal daarbij is dat mensen actief deelnemen. Hiertoe zijn enkele
werkvormen geformuleerd, die gericht zijn op uitwisseling tussen collega’s.
Als u hier meer over wilt weten, is er bij het lectoraat Lokale dienstverlening
vanuit klantperspectief een uitgebreider implementatieplan beschikbaar.
- 111 -

Benodigdheden:
Grote ruimte.
Lunch en/of koffie en thee.
Mooie uitnodiging die persoonlijk wordt
afgeleverd.
Indeling rondes speed-daten.
Zelf gemaakte handleiding voor het speed daten.
(een korte uitleg met suggesties waar je over kan
spreken met je “date”. Zoals voorbeelden,
vraagstellingen en dilemma’s met betrekking tot
narratief werken en narratief onderzoek).
Eén persoon die de leiding neemt. Deze zorgt voor
uitleg, houdt de tijd in de gaten en zorgt dat er
steeds gewisseld wordt.
- 112 -

Speed-daten
In deze bijeenkomst zal
uitwisseling van bestaande kennis
bij collega’s centraal staan.
In verschillende rondes kan je als collega’s in
gesprek gaan met een andere over de onderwerpen
narratief werken en narratief onderzoek.
Gebruik de informatie van dit boek bij je dates!
Programma:
Welkom en uitleg: 10 minuten.
Ronde 1: 10 minuten.
Ronde 2: 10 minuten.
Ronde 3: 10 minuten.
Ronde 4: 10 minuten.
Bespreking van ervaringen en afsluiting: 10 minuten.
= totaal 1 uur.
- 113 -

Benodigdheden:
Grote ruimte.
Lunch en/of koffie en thee.
Mooie uitnodiging die persoonlijk wordt afgeleverd.
Stellingen.
Lucifers.
Eén persoon die de leiding neemt. Deze zorgt voor
uitleg, houdt de tijd in de gaten en zorgt dat er
steeds gewisseld wordt.
Voorbeeld stellingen:
Narratief werken is belangrijk.
Narratief onderzoek is belangrijk.
Narratief werken hoeft deze naam niet te krijgen
in het lesprogramma.
Narratief onderzoek moet gebruikt worden in
het lesprogramma.
Narratief werken is een achterhaald begrip.
- 114 -

In deze bijeenkomst zal er ruimte zijn om over
stellingen te debatteren die te maken hebben met
narratief werken en narratief onderzoek.
Hiernaast staan voorbeelden van stellingen die
hiervoor gebruikt kunnen worden. Eigen stellingen
inbrengen kan natuurlijk ook.
Het debat wordt met behulp van lucifers vormgegeven.
De deelnemers worden verdeeld in twee groepen. Eén
groep is tegen de stellingen, de andere groep is voor
de stellingen. Elke groep krijgt een gelijk aantal
lucifers. Als de groep gesproken heeft wordt één
lucifer weggelegd. Wanneer alle lucifers van een
groep op zijn, mag deze groep niet meer spreken.
Wanneer alle lucifers van beide groepen op zijn,
wordt het debat beëindigd. Hierna volgt een
afrondende fase waarin gezamenlijk een conclusie
wordt geformuleerd.
Programma:
Welkom en uitleg: 10 minuten.
Debat stelling 1: 15 minuten.
Debat stelling 2: 15 minuten.
Debat stelling 3: 15 minuten.
Afsluiting: 5 minuten.
= totaal 1 uur.
- 115 -

Benodigdheden:
Grote ruimte.
Lunch en/of koffie en thee.
Mooie uitnodiging die persoonlijk wordt afgeleverd.
Antwoordformulieren en schrijfgerei.
Quizleider/Leider bijeenkomst.
Prijs voor de winnaar.
- 116 -

Om vast te stellen of ‘I (am)use me’ op een juiste
manier inspeelt op de vraag die er lag, namelijk de
vraag naar meer kennis en vaardigheden op het gebied
van narratief werken en narratief onderzoek. Daarvoor
is deze lunchquiz.
Tijdens een lunchbijeenkomst worden aan de deelnemers
tien vragen over narratief werken en tien vragen
over narratief onderzoek gesteld. De deelnemer die de
hoogste score behaalt ontvangt een prijs. Bij een
volgende bijeenkomst wordt de winnaar bekend gemaakt.
De antwoordformulieren geven een beeld van de kennis
van narratief werken en narratief onderzoek van
dat moment.
Programma:
Welkom en uitleg: 10 minuten
Quiz: 40 minuten
Afsluiting: 10 minuten
= totaal 1 uur.
- 117 -

.
.
.
.
.
.
.
- 118 -

Evaluatiebijeenkomst
Om de uitkomst van de evaluatieformulieren terug te
koppelen,zou u een evaluatiebijeenkomst kunnen houden,
eventueel in samenwerking met het lectoraat, die
natuurlijk ook erg benieuwd zijn naar uw ervaringen.
Algemene bevindingen kunnen worden teruggekoppeld
tijdens deze bijeenkomst. Daarnaast is er een groot bord
waarop alle ingevulde evaluatieformulieren te zien zijn.
Zo kunnen alle deelnemers van elkaar zien hoe er
gereageerd is. Van daaruit kan onderling gesproken
worden over meningen en bevindingen. Eventuele
vervolgstappen betreffende de rol van narratief werken
en narratief onderzoek, indien gewenst, kunnen ook
tijdens deze bijeenkomst besproken worden.
Deze bijeenkomst nodigd uit tot rondlopen en uitwisselen
van bijvoorbeeld je mening, ervaring en wensen voor
eventuele vervolgstappen.
Programma:
Welkom en uitleg: 10 minuten.
Resultaten : 10 minuten.
Formulieren van elkaar
bekijken en bespreken: 30 minuten.
Afsluiting: 10 minuten.
= totaal 1 uur.
- 119 -

- 120 -

Dit evaluatieformulier bestaat uit drie pagina’s
Vertel het me!
Leeftijd:...................................
Geslacht: m/v
Bedrijf/instelling: ........................
Functie/opleiding: .........................
Anders: ...................................
1. Heeft u ‘I (am)use me’ gebruikt?
Ja
Nee
Nog niet, maar ik ben van plan dit wel te doen.
2. Heeft u het idee dat u nu meer weet over
narratief werken dan voorafgaand aan; het gebruiken
van ‘I (am)use me’?
Ja
Nee
3. Heeft u het idee dat u nu meer weet over
narratief onderzoek dan voorafgaand aan; het
gebruiken van ‘I (am)use me’?
Ja
Nee
4. Waarvoor heeft u ‘I (am)use me’ gebruikt?
Informatie inwinnen
Werkvormen opzoeken
‘I (am)use me’ is niet gebruikt
Anders namelijk ...
- 121 -

Maak de volgende zinnen af naar eigen wens;
Ik heb ervaren dat narratief werken en/of onderzoek..
Ik ben erachter gekomen hoe narratief werken en/of
onderzoek..
Ik ben van plan om narrtief werken en/of onderzoek..
- 122 -

- 123 -

- 124 -

Dankwoord
Wij danken iedereen voor de belangeloze inzet bij de totstandkoming van
dit boek. Zonder jullie hadden we nooit dit boek neer kunnen zetten.
Wij willen in het bijzonder Martha van Biene bedanken, voor de kennis die
ze aan ons heeft overgedragen over narratief werken en narratief onderzoek.
Daarnaast willen we haar bedanken voor haar inzet, feedback en haar geloof en
enthousiasme wat betreft ons kunnen, het onderzoek en dit boek.
Ook een speciaal woord van dank aan Jidske Kohlmann, die altijd tijd voor ons
had wanneer we vragen hadden. Bedankt voor de begeleiding, de feedback en
het kritische oog.
Daarnaast willen we ook Ria Hoebink bedanken, onze projectbegeleidster, die
ons vanaf het begin de begeleiding heeft geboden die we nodig hadden.
Ze was er tijdens onze pieken en dalen en wist ons met beide benen op de
grond te houden. We willen haar daarbij ook bedanken voor haar getoonde
enthousiasme voor en vertrouwen in ons afstudeerproject.
Ook willen wij Meike Heessels bedanken voor de eindredactie van dit boek.
Tot slot willen we alle SPH docenten bedanken die wij hebben mogen
interviewen, zodat wij ons onderzoek konden uitvoeren. We hebben door het
afnemen van de interviews een goed beeld gekregen van wat SPH
docenten nodig hebben. Zonder jullie bijdrage was dit boek er nooit geweest.
- 125 -

- 126 -

Literatuur
Biene, M.A.W. van. et al. (2008). De standaardvraag voorbij. Narratief onderzoek
naar vraagpatronen. Nijmegen: HAN.
Biene, M.A.W. van (2005). Wederkerig leren. Onderzoek naar georganiseerde
leerondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking én professionals.
Delft: Eburon Academic Publishers.
Bijl, J. Baars, P. & Schueren, A. van der. (2002). Vertellen werkt. Mogelijkheden
van storytelling in organisaties. Pearson Education Benelux i.s.m. De Baak
Management Centrum VNO-NCW.
Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Denken en doen.
‘s-Gravenhage: Boom Lemma Uitgevers.
Bohlmeijer, E., Lausanne, M. & Westerhof, G. (Ed) (2007). De betekenis van
levensverhalen.Theoretische beschouwingen en toepassingen in onderzoek en
praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
Bork, G. J. van, Struik, H., Verkruijsse, P.J. & Vis, G.J. (2002). Opgeroepen op 25
april, 2012, van Letterkundig lexicon voor de neerlandistiek: http://www.dbnl.
org/tekst/bork001lett01_01/bork001lett01_01_0015.php#n010
Dixon, N.M. (1998). Dialogue at work. London: Lemos & Crane
Donk, C. van der & Lanen, B. van (2011). Praktijkonderzoek in zorg en welzijn.
Bussum: Uitgeverij Coutinho b.v.
Jansen, E. (2010). Vraagpatronen UAS Narratief werken/onderzoek. Powerpoint,
lectoraat Lokale dienstverlening vanuit klantperspectief
Klantperspectief, L. L. (zd). Wmo-werkplaats Nijmegen. Opgeroepen op 26
april, 2012, van http://blog.han.nl/wmowerkplaatsnijmegen/
- 127 -

Oosterhout, T. van & Spit, T. (1998). Mensen met een verhaal. Een narratiefpastorale
benadering van mensen met een verstandelijke handicap. Hoevelaken:
SGO.
Popma, L. (2012). MOBIEL tijdschrift voor pleegzorg. Opgeroepen op 26 april,
2012, van Webwinkel Mobiel: http://www.mobiel-pleegzorg.nl/products-page/
Tsukiyama, G. (2003). Dromend van water. Amsterdam: Atlas
Van Dale’s Elektronisch groot woordenboek 2009. (2008). Utrecht/Antwerpen:
Van Dale Lexicografie bv.

Ik ben een boek vol verhalen. Ik ben een verhaal. Ik ben jouw verhaal, het verhaal
van je collega, je docent, je (mede)cliënt, je (mede)student. Ik ben het mengsel
van jouw verhaal en dat van een ander. Ik ben jouw ervaring met, of van je leven,
een probleem, een gebeurtenis, het onderwijs, de hulpverlening en ga zo maar
door. Ik daag je uit tot nadenken, creativiteit, vertellen en uitwisselen. Ik laat je
niet meer los, of zorg ervoor dat jij mij niet meer loslaat.
Ik geef informatie en bied werkvormen en opdrachten. De bedoeling is dat je
me gebruikt om informatie en inspiratie op te doen met betrekking tot
narratief werken en narratief onderzoek, maar ik ben er ook om je te vermaken.
Je mag in me tekenen, plakken, knippen, bladzijdes uit me scheuren, bladzijdes
verfrommelen en aantekeningen in me maken, maar zorg er ook voor dat je mij
vermaakt. Geef me kleur en maak je eigen boek met jouw verhaal.
‘I (am)use me’ is het creatieve product dat gemaakt is naar aanleiding van het
afstudeeronderzoek van Marije Kooijmans, Devika van Rijbroek, Dorine
Ringlever, Anne van Schijndel en Joanne Vrijhof, van de opleiding Sociaal
Pedagogische Hulpverlening aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Het
onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het lectoraat ‘Lokale dienstverlening vanuit
klantperspectief’, van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, onder leiding van
Dr. M.A.W. van Biene, Ir. J.J.B. Kohlmann & Dr. M.M.J.G. Heessels.