Vrijwilligerswerk in de media: termen in de Nederlandse ... - ERIM

Vrijwilligerswerk in de media: termen in
de Nederlandse samenleving 1
Een media‐analyse van Nederlandse kranten en opiniebladen uit de periode 2000
tot en met 2010
Hoe te verwijzen naar deze publicatie:
Huisman, W.H.A., Meijs, L.C.P.M., Roza, L., Metz, J., Hoogervorst, N. & Baren van, E.A. (2011). ECSP
webpublicatie: Vrijwilligerswerk in de media: termen in de Nederlandse samenleving. Verkregen op
[DATUM] van
http://www.erim.eur.nl/ERIM/Research/Centres/Erasmus_Centre_for_Strategic_Philanthropy/R
esearch/Publications/Vrijwilligerswerk_in_de_media.pdf
Wendela Huisman, MSc
Prof. Dr. Lucas Meijs
Lonneke Roza, Doctoraal student
Eva van Baren, Doctoraal student
Dr. Niek Hoogervorst
Rotterdam School of Management, Erasmus University Rotterdam
Department of Business‐Society Management
Erasmus Centre for Strategic Philanthropy
Contact:
Lonneke Roza
E‐mail: lroza@rsm.nl
Telephone: +31 (0)10 408 1921
1 Deze achtergrondnotitie is onderdeel van een groter onderzoekstraject naar de unieke toegevoegde waarde van
vrijwilligerswerk binnen de pedagogische civil society. In het kader van gezondheidsonderzoek en het stimuleren
van het gebruik van de ontwikkelde kennis – om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren – wordt dit
onderzoek gefinancierd door ZonMw.

Introductie
Inleiding
Binnen het concept van de pedagogische civil society wordt veel nadruk gelegd op de vrijwillige inzet
van burgers. Ook in de WMO en burgerparticipatietrajecten wordt veel van de vrijwillige inzet van
burgers verwacht. Tegelijkertijd worden regelmatig vraagtekens gezet bij de aantrekkelijkheid en
juistheid van de verschillende begrippen. Met name bij het begrip vrijwilligerswerk worden beleidsmatig
vraagtekens gezet. Vrijwilligerswerk zou onbekend zijn in andere (niet Westerse) culturen, zou verwijzen
naar te vaste, grote en formele verbanden en zou niet aansluiten bij nieuwe initiatieven in wijken en
buurten. Daarom zijn beleidsmatig, naast vrijwilligerswerk, ook de termen vrijwillige inzet,
burgerparticipatie, burgerinitiatief en actief burgerschap geïntroduceerd. De vraag is natuurlijk of
dergelijke nieuwe en andere termen naast de nota’s van de beleidsmakers ook in de samenleving hun
weg vinden.
Om een eerste inzicht te krijgen is een verkenning van geschreven populaire media (negen kranten en
vijf opiniebladen) gemaakt met behulp van een database. In deze verkenning is gekeken naar de
kwantiteit van het gebruik van de verschillende termen vanaf 2000 (voorafgaand aan internationaal jaar
van de vrijwilliger) tot 2010 (voorafgaand aan het Europees jaar van de vrijwilliger). Vanuit het
perspectief van de pedagogische civil society en het lopende onderzoek naar de toegevoegde waarde
van vrijwilligerswerk is ook gekeken naar de termen civil society, pedagogische civil society, waarde in
combinatie met vrijwilligerswerk,
combinatie met vrijwilligerswerk.
pedagogiek in combinatie met vrijwilligerswerk, en jongeren in
De resultaten van de analyse geven inzicht in het gebruik van de verschillende termen in de openbare
schriftelijke media. Deze verkennende analyse maakt het bovendien mogelijk om kantelpunten aan te
wijzen in de manier waarop er tegen de verschillende termen wordt aangekeken, waarbij ook naar
verklaringen is gezocht. Hoewel het gebruik van deze termen in de schriftelijke media waarschijnlijk
afwijkt van de professionele context, geeft deze verkennende analyse een goed beeld van het gebruik
van deze begrippen in de Nederlandse samenleving gedurende het afgelopen decennium.
Methodologie
Binnen een media‐analyse is het mogelijk om te zien hoe vaak een bepaald begrip voorkomt in
geselecteerde media over een bepaalde periode. Concreet is het aantal artikelen dat een bepaald

egrip gebruikt gerapporteerd. Dus een artikel waarin het begrip vrijwilligerswerk bijvoorbeeld elf keer
wordt gebruikt, is slechts als één keer genoteerd.
Deze media‐analyse is in vijf stappen uitgevoerd.
De eerste stap is de selectie van database en media. Database LexisNexis beheert de archieven van bijna
10.000 dagbladen, tijdschriften en andere geschreven media, zowel nationaal als internationaal. Het
voordeel van deze database als bron is dat deze archieven op iedere willekeurige term doorzoekbaar is,
waarbij de diverse media en de gewenste periode geselecteerd kunnen worden. Er is voor gekozen om
populaire Nederlandse kranten en Nederlandse opiniebladen onder de loep te nemen. Negen
Nederlandse kranten zijn bestudeerd, te weten het Algemeen Dagblad, Trouw, De Volkskrant, het
Nederlands Dagblad (vanaf 2007 in database), De Telegraaf, het NRC Handelsblad, de NRC Next (vanaf
2006), Het Financieele Dagblad en Het Parool. Het Nederlands Dagblad wordt pas vanaf 2007
weergegeven in database LexisNexis en daardoor in de grafieken. Daarnaast zijn vijf Nederlandse
opiniebladen bekeken, namelijk Elsevier, De Groene Amsterdammer, Opzij, Vrij Nederland en Quote.
Ten tweede is de selectie van de periode 2000‐2010, de tijdspanne voorafgaand aan twee speciale jaren
van het vrijwilligerswerk. De eenheid van analyse is een jaar. De derde stap bestond uit het verzamelen
van data, met behulp van de database LexisNexis, waar gewerkt is met eerdergenoemde
sleutelwoorden. De verkregen data zijn verwerkt tot life cycle graphs. Ten slotte zijn de trends
geanalyseerd en is gezocht naar verklaringen voor de kantelpunten in de grafieken.
Indeling van deze media‐analyse
In deze media‐analyse staat vrijwilligerswerk centraal. Eerst is er gekeken naar de populariteit van het
concept ‘vrijwilligerswerk’ in de Nederlandse media, waarbij ook alternatieve begrippen als ‘vrijwillige
inzet’, ‘burgerparticipatie’, ‘burgerinitiatief (ev/mv)’ en ‘actief burgerschap’ in beschouwing genomen
zijn. Het aantal keer dat deze zes begrippen gebruikt worden is met elkaar vergeleken. Ten tweede is de
‘waarde van vrijwilligerswerk’ onder de loep genomen. Een derde thema is de ‘pedagogische civil
society’, waarbij ook de sleutelwoorden ‘pedagogiek’ in combinatie met ‘vrijwilligerswerk’ en ‘jongeren’
en ‘vrijwilligerswerk’ aan bod kwamen. Ten slotte is het internationale begrip ‘civil society’ getest.

Deel 1: Vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet, burgerparticipatie en burgeriniatieven
In de volgende grafieken worden de begrippen ‘vrijwilligerswerk’, ‘vrijwillige inzet’, ‘burgerparticipatie’,
‘burgerinitiatief (ev/mv)’ en ‘actief burgerschap’ bekeken in de geselecteerde Nederlandse kranten en
Nederlandse opiniebladen. De vergelijking tussen de verzamelde data schetst een beeld van de
populariteit van deze begrippen in de Nederlandse media.
Vrijwilligerswerk
800
600
400
200
0
Figuur 1.1 'Vrijwilligerswerk' in de Nederlandse kranten
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
woord
'vrijwilligerswerk'
verscheen in
Nederlandse
kranten gedurende
de periode 2000‐
2010
Wanneer men ‘vrijwilligerswerk’ invoert in de zoekmachine van Google, levert dit bijna 3,3 miljoen hits
op. Vrijwilligerswerk is duidelijk een populaire term. Uit figuur 1.1 blijkt dat ook in de Nederlandse
kranten vrijwilligerswerk vaak gebruikt wordt. Er is tevens sprake van een positieve trend . In 2001 is een
duidelijke piek zichtbaar; een piek die te verklaren valt door het Internationaal Jaar van de Vrijwilligers.
Hoewel deze aandacht voor vrijwilligerswerk een blijvende stijging in media‐aandacht zou doen
vermoeden, is er tot en met 2003 sprake van een daling. Ook vanaf begin 2008 is een lichte daling
zichtbaar. Een mogelijke verklaring voor beide dalingen zou de economische neergang in Nederland
kunnen zijn, die zowel in de periode 2002/2003 als gedurende de kredietcrisis vanaf begin 2008, veel
media‐aandacht gekregen heeft.

140
120
100
80
60
40
20
0
Figuur 1.2 'Vrijwilligerswerk' in negen Nederlandse kranten
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
Wanneer de verschillende kranten bekeken worden, dan lijkt het erop dat deze ongeveer dezelfde
veranderingen doormaken waarin de algemene trend positief is en waarbij de periode rondom de eerste
economische neergang een daling betekent. Wel lijkt het zo te zijn dat de verschillen tussen de kranten
groter worden naarmate de tijd verstrijkt. Zitten de kranten tot 2003 nog op een vergelijkbare lijn, is het
verschil vanaf 2007 duidelijk zichtbaar. Trouw bericht het meeste over vrijwilligerswerk, maar ook De
Volkskrant en De Telegraaf lijken een geleidelijk positieve trend te vertonen, terwijl de interesse van het
NRC Handelsblad en NRC Next piekt in 2007, om vervolgens te dalen. Daar deze kranten een aanzienlijk
economisch karakter hebben, kan ook deze daling verklaard worden door de kredietcrisis. De krant die
het minste bericht over vrijwilligerswerk is Het Financieele Dagblad.
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Figuur 1.3 'Vrijwilligerswerk' per Nederlandse krant gedurende de periode 2000‐2010
Aantal keer dat het woord
'vrijwilligerswerk' verscheen in een
Nederlandse krant gedurende de
periode 2000‐2010
Zoals ook zichtbaar is in figuur 1.2, blijkt uit figuur 1.3 dat Trouw en De Volkskrant het meeste bericht
hebben over vrijwilligerswerk in het afgelopen decennium. Wanneer NRC Next en het Nederlands
Dagblad buiten beschouwing worden gelaten, gezien het korte tijdsbestek waarin zij tot nu toe

opgenomen zijn in LexisNexis , zijn Het Financieele Dagblad en Het Parool de kranten die het minst
bericht hebben over vrijwilligerswerk. Opvallend is dat het NRC Handelsblad toch een groot gedeelte
van de berichtgeving voor haar rekening neemt, ondanks de wisselende interesse in vrijwilligerswerk.
80
60
40
20
0
Figuur 1.4 'Vrijwilligerswerk' in de Nederlandse opiniebladen
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
woord
'vrijwilligerswerk'
verscheen in
Nederlandse
opiniebladen
gedurende de
periode 2000‐2010
35
30
25
20
15
10
Figuur 1.5 'Vrijwilligerswerk' in vijf Nederlandse opiniebladen
Elsevier
De Groene
Amsterdammer
Opzij
Vrij Nederland
5
0
20002001200220032004200520062007200820092010
Quote
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Figuur 1.6 'Vrijwilligerswerk' per Nederlands opinieblad gedurende de periode 2000‐
2010
Aantal keer dat het woord
'vrijwilligerswerk' verscheen in
een Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐2010

800
Figuur 1.7 'Vrijwilligerswerk' in de Nederlandse media
600
400
200
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Nederlandse kranten
Nederlandse opiniebladen
Totaal
De Nederlandse opiniebladen vertonen ongeveer dezelfde trend als de Nederlandse kranten, zoals te
zien is in figuur 1.4 en 1.5. Wel vertonen de grafieken aangaande vrijwilligerswerk in opiniebladen
duidelijkere pieken en dalen. Deze versterking van de trend, die reeds is aangeduid in de analyse van
Nederlandse kranten, kan op twee manieren verklaard worden. Ten eerste zou dit kunnen betekenen
dat vrijwilligerswerk in de kranten leidt tot heftige maatschappelijke debatten en daardoor tot meer
opiniestukken, aangezien opiniestukken vaak nog dieper op kwesties ingaan dan dat krantenartikelen
dat doen. Ten tweede kunnen de verschillen ook verklaard worden door het feit dat het totaal aantal
hits veel kleiner is en dat kleine verschillen daardoor meer opvallen.
De pieken bevinden zich begin 2002, halverwege 2004 en halverwege 2007, vlak voor en vlak na
de economische neergang van 2002‐2003 en van 2008. De piek van begin 2002 zou een nasleep van het
Internationaal Jaar van de Vrijwilligers kunnen zijn. In de artikelen rondom de piek van 2004 komen op
basis van de titels van de artikelen woorden als idealisme, de zin van het leven en vereniging voor.
Opvallend is ook dat het veel om artikelen lijkt te gaan waarin een persoonlijk profiel van een
geïnterviewde wordt geschetst. De piek van 2007 omvat onder andere artikelen met betrekking tot
economische en arbeid‐gerelateerde onderwerpen, maar ook artikelen met een geloofsachtergrond.
In figuur 1.6 komt naar voren dat de Elsevier en Opzij de koplopers zijn voor wat betreft
artikelen waarin vrijwilligerswerk genoemd wordt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Groene
Amsterdammer.
Vrijwillige Inzet
Omdat de term vrijwilligerswerk niet langer volledig zou zijn, is er beleid gemaakt om deze term te
vervangen door de term vrijwillige inzet. Deze term levert online erg veel hits op, met name op websites
van organisaties als Movisie en op websites van gemeentes. In figuur 1.8 tot en met 1.14 wordt
weergegeven hoe vaak deze term ook daadwerkelijk gebruikt is in de Nederlandse media.

15
10
5
0
Figuur 1.8 'Vrijwillige Inzet' in de Nederlandse kranten
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
begrip 'vrijwillige
inzet' verscheen in
Nederlandse
kranten gedurende
de periode 2000‐
2010
7
6
5
4
3
2
1
0
Figuur 1.9 'Vrijwillige inzet' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Figuur 1.10 'Vrijwillige inzet' per Nederlandse krant gedurende de periode 2000‐2010
Aantal keer dat het begrip
'vrijwillige inzet' verscheen in een
Nederlandse krant gedurende de
periode 2000‐2010
Uit de figuren 1.8 tot en met 1.10 kan geconcludeerd worden dat vrijwillige inzet de term
vrijwilligerswerk nog lang niet vervangen blijkt te hebben. Het maximaal aantal hits van eerstgenoemde
term telt dertien per jaar, waarbij Trouw in 2005 de koploper is door zes maal vrijwillige inzet te
noemen. Op basis van een dergelijk klein aantal is het erg lastig om de verschillende kranten te

vergelijken, maar in dit geval zijn Trouw, het NRC Handelsblad en Het Nederlands Dagblad degenen die
het vaakst gebruik hebben gemaakt van deze nieuwe aanduiding.
2
1
0
Figuur 1.11 'Vrijwillige inzet' in Nederlandse opiniebladen
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
begrip 'vrijwillige
inzet' verscheen in
Nederlandse
opiniebladen
gedurende de
periode 2000‐2010
2
1
0
Figuur 1.12 'Vrijwillige inzet' in vijf Nederlandse opiniebladen
Elsevier
De Groene Amsterdammer
Opzij
Vrij Nederland
Quote
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
2
Figuur 1.13 'Vrijwillige inzet' per Nederlands opinieblad gedurende de periode
2000‐2010
1
0
Aantal keer dat het begrip
'vrijwillige inzet' verscheen in
een Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐
2010

Wanneer men figuur 1.11 tot en met 1.13 bekijkt, dan ziet men dat de term vrijwillige inzet beter
doorgedrongen is tot Nederlandse kranten, dan tot Nederlandse opiniebladen. In de periode 2000 tot
2010 werd de term vrijwillige inzet welgeteld twee keer vermeld, één maal door De Groene
Amsterdammer en één maal door Vrij Nederland.
15
10
5
0
Figuur 1.14 'Vrijwillige inzet' in de Nederlandse media
Nederlandse
kranten
Nederlandse
opiniebladen
Totaal
Kijkende naar figuur 1.14, waarin vrijwillige inzet in de Nederlandse media in de periode 2000‐2010 is
weergegeven, kan men concluderen dat de aanduiding vrijwillige inzet nog niet leeft onder de
Nederlandse media, wat wellicht ook een afspiegeling kan zijn van de Nederlandse samenleving in zijn
geheel. Vrijwillige inzet lijkt daarmee een term te zijn die met name gebruikt wordt door beleidsmakers.
Burgerparticipatie
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 1.15 'Burgerparticipatie' in de Nederlandse kranten
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
woord
'burgerparticipatie'
verscheen in
Nederlandse
kranten gedurende
de periode 2000‐
2010
Een ander woord dat gebruikt wordt in de context van vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet is de term
burgerparticipatie, een term die door de Rijksoverheid gedefinieerd wordt als ‘burgerparticipatie is
meedenken over beleid en zelf initiatieven nemen. Ook bedrijven, fondsen, scholen,
woningbouwcorporaties en andere lokale partners kunnen hieraan bijdragen’ 2 .
2 Bron: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/democratie‐en‐burgerparticipatie/versterking‐nederlandsedemocratie/burgerparticipatie

Het aantal keer dat het woord burgerparticipatie verscheen in Nederlandse kranten gedurende de
periode 2000‐2010, levert een minder vloeiende lijn op dan de lijn met betrekking tot vrijwilligerswerk in
de eerste figuren van dit hoofdstuk. In figuur 1.15 is een aantal kleine en grote pieken te herkennen. De
kleine pieken zijn in dit geval verwaarloosbaar, aangezien het daar bijvoorbeeld om een stijging met
twee artikelen gaat. In 2005 is een grotere piek zichtbaar; een piek die waarschijnlijk verklaard wordt
door de invoering van de WMO, aangezien deze wet, zoals ook blijkt uit eerdergenoemde definitie van
burgerparticipatie, de discussie rondom burgerparticipatie en sociale cohesie opnieuw deed oplaaien. In
2007 is het grootste kantelpunt zichtbaar, wederom waarschijnlijk in verband met de WMO. De wet
heeft op dat moment ook de oude Welzijnswet, de Wet voorzieningen gehandicapten (WVG) en delen
van de Wet Algemene Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) vervangen. Waar vrijwilligerswerk een minder
genoemde term is in de Nederlandse kranten vanaf 2007, blijft het aantal hits met betrekking tot
burgerparticipatie stijgen. Wanneer de titels van de artikelen uit 2008 en de jaren daarna bekeken
worden, lijken daar echter geen centrale thema’s in te ontdekken te zijn. Het woord burgerparticipatie
wordt op titelniveau in artikelen met uiteenlopende onderwerpen genoemd, van werkprojecten,
projecten in de politiek, met de politie, de rechterlijke macht, maar ook bijvoorbeeld wanneer het
homorechten aangaat.
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Figuur 1.16 'Burgerparticipatie' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Figuur 1.16 bemoeilijkt het ontdekken van een trend in het aantal keren dat burgerparticipatie
voorkomt nog meer: de verschillende lijnen lopen door elkaar heen en vertonen veel kleine pieken en
dalen, met hier en daar een uitschieter. Gezien het feit dat het totaal aantal hits in deze grafiek erg klein
is, met negen artikelen waarin de term genoemd werd, zijn deze uitschieters echter ook niet erg
veelzeggend. Wel kan geconstateerd worden dat bijna alle kranten vanaf 2009 een positieve trend laten

zien, met uitzondering van Het Parool en De Telegraaf. In de vorige paragraaf werd echter ook al
vermeld dat er geen directe verklaring ontdekt kan worden voor deze stijging.
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 1.17 'Burgerparticipatie' per Nederlandse krant gedurende de periode 2000‐2010
Aantal keer dat het woord
'burgerparticipatie' verscheen in
een Nederlandse krant gedurende
de periode 2000‐2010
In figuur 1.17 is het aantal keer dat het woord burgerparticipatie verscheen in Nederlandse kranten per
Nederlandse krant weergegeven. Drie kranten vallen op wanneer het dit onderwerp aangaat, met het
NRC Handelsblad als absolute koploper. Waar het NRC Handelsblad 41 hits heeft, heeft de Volkskrant er
30 en De Telegraaf er 27. De andere kranten blijven tussen de zeven en veertien hits hangen.
4
3
2
1
0
4
3
2
1
Figuur 1.18 'Burgerparticipatie' in Nederlandse opiniebladen
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Figuur 1.19 'Burgerparticipatie' in vijf Nederlandse
opiniebladen
Aantal keer dat het
woord
'burgerparticipatie'
verscheen in
Nederlandse
opiniebladen
gedurende de
periode 2000‐2010
Elsevier
De Groene
Amsterdammer
Opzij
Vrij Nederland
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Quote

5
4
3
2
1
0
Figuur 1.20 'Burgerparticipatie' per Nederlands opinieblad gedurende de periode 2000‐
2010
Aantal keer dat het woord
'burgerparticipatie' verscheen in
een Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐2010
40
30
20
10
0
Figuur 1.21 'Burgerparticipatie' in de Nederlandse media
Nederlandse
kranten
Nederlandse
opiniebladen
Totaal
De cijfers met betrekking tot het aantal hits van het woord burgerparticipatie in Nederlandse
opiniebladen zijn, hoewel hoger dan de cijfers met betrekking tot vrijwillige inzet, niet noemenswaardig.
In 2003 kwam het woord burgerparticipatie drie keer voor, net als in 2010, zoals te zien valt in figuur
1.18. De Elsevier behandelt het onderwerp het meest, gevolgd door Quote, hoewel dit geen riant
verschil is, gezien het feit dat het om een verschil van maximaal drie artikelen op jaarbasis gaat. Deze
geringe verschillen zijn ook zichtbaar in figuur 1.20. Verklaringen voor het gebrek aan interesse in
burgerparticipatie door opiniebladen zou kunnen betekenen dat het begrip burgerparticipatie an sich
nog niet erg leeft in de Nederlandse samenleving. Wel is het interessant om te zien dat de
burgerparticipatie‐trend sterker lijkt te verlopen bij opiniebladen dan bij kranten; bij de opiniebladen
liggen de pieken duidelijk rond de economische problemen in Nederland. Wellicht omdat de
bezuinigingen als consequentie van de economische neergang, leidt tot vragen met betrekking tot de
taak van de overheid en daarmee een grotere nadruk op burgerparticipatie. De trends van
burgerparticipatie in de verschillende Nederlandse media, zijn samengevat in figuur 1.21.

Burgerinitiatief of burgerinitiatieven
Het woord burgerinitiatief (ev/mv) kan gezien worden als een term die gerelateerd is aan de term
burgerparticipatie, hoewel van het woord initiatief meer proactiviteit uit lijkt te gaan. Samen met haar
collega’s omschrijft Evelien Tonkens, hoogleraar Actief Burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam,
het begrip burgerinitiatief in de publicatie Wat Burgers Bezielt, aan de hand van voorbeelden:
‘Initiatieven van groepjes burgers die de handen ineenslaan en samen bijvoorbeeld een park
onderhouden, asielzoekers helpen, gehandicapten een dagje uit bezorgen, parkeeroverlast bestrijden,
maaltijden uitdelen of ambtelijke structuurnota’s becommentariëren’ 3 . In figuur 2.22 valt te zien dat de
lijn met betrekking tot burgerinitiatief overeenkomsten vertoont met de grafiek omtrent
burgerparticipatie. Opvallend is echter wel dat de grafiek een aanzienlijk stabieler verloop kent en dat
het aantal hits bijna tien keer hoger is, aangezien burgerparticipatie op 27 hits eindigt in 2010, terwijl
burgerinitiatief (ev/mv) bijna 270 hits oplevert.
300
250
200
150
100
50
0
Figuur 1.22 'Burgerinitiatief' of 'burgerinitiatieven' in de Nederlandse kranten
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aantal keer dat het woord
'burgerinitiatief' of
'burgerinitiatieven'
verscheen in Nederlandse
kranten gedurende de
periode 2000‐2010
3 Hurenkamp, M., Tonkens, E., en Duyvendak, J.W. (2008). ‘Wat burgers bezielt. Een onderzoek naar
burgerinitiatieven’. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam en NICIS Kenniscentrum Grote Steden.

Figuur 1.23 'Burgerinitatief' of 'burgerinitiatieven' in negen Nederlandse kranten
60
50
40
30
20
10
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
In grafiek 1.23 is eerdergenoemde stabiliteit ver te zoeken. NRC Handelsblad vertoont een sterke piek
eind 2007, begin 2008. Een piek die vermoedelijk veroorzaakt wordt door de vele discussies rondom de
economische crisis: waar ligt de verantwoordelijkheid van de overheid en waar ligt de
verantwoordelijkheid van de burger? Andere kranten berichtten op regelmatige basis over
burgerinitiatief, hoewel Trouw het voorbeeld van het NRC Handelsblad lijkt te volgen.
300
250
200
150
100
50
0
Figuur 1.24 'Burgerinitiatief' of 'burgerinitiatieven' per Nederlandse krant
gedurende de periode 2000‐2010
Aantal keer dat het woord
'burgerinitiatief' of
'burgerinitiatieven' verscheen in
een Nederlandse krant
gedurende de periode 2000‐
2010
Hetzelfde beeld is zichtbaar in figuur 1.24, met het NRC Handelsblad en Trouw als hoogste score , met
De Volkskrant als goede derde.

Figuur 1.25 'Burgerinitatief' of 'burgerinitiatieven' in Nederlandse opiniebladen
25
20
15
10
5
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aantal keer dat het woord
'burgerinitiatief' of
'burgerinitiatieven'
verscheen in Nederlands
opiniebladen gedurende de
periode 2000‐2010
In de opiniebladen is eenzelfde lijn zichtbaar, hoewel de start van het gebruik van het woord
burgerinitiatief langzamer lijkt te verlopen. Net als in eerdere grafieken, geven de opiniebladen
eenzelfde lijn weer als de kranten, maar dan versterkt. Ook is het aantal hits aanzienlijk kleiner, met een
maximum van begin twintig in 2010.
Figuur 1.26 'Burgerinitiatief' of 'burgerinitiatieven' in vijf Nederlandse
opiniebladen
10
8
6
4
2
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Elsevier
De Groene Amsterdammer
Opzij
Quote
Vrij Nederland
Figuur 1.27 'Burgerinitiatief' of 'burgerinitiatieven' per Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐2010
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Aantal keer dat het woord
'burgerinitiatief' of
'burgerinitiatieven' verscheen in
een Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐
2010
In figuur 1.26 en 1.27 is te zien dat Elsevier en De Groene Amsterdammer de bladen zijn die het meest
bericht hebben over burgerinitiatief het afgelopen decennium; dit verschil qua hits is echter vrij klein.

Wel is het opvallend te noemen dat Vrij Nederland en Opzij niet over burgerinitiatief berichten, terwijl
Opzij juist wel actief was in het gebruik van vrijwilligerswerk.
Figuur 1.28 'Burgerinitiatief' of 'burgerinitiatief' in de Nederlandse media
400
300
200
100
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Nederlandse kranten
Nederlandse opiniebladen
Totaal
In figuur 1.28 is de term burgerinitiatief in de Nederlandse media weergegeven. Doordat het aantal hits
met betrekking tot deze term in opiniebladen minimaal was, wordt in het totaalblaadje slechts een
versterkt beeld van de reeds door kranten geschetste lijn weergegeven.
Actief burgerschap
Ook actief burgerschap kan gezien worden als een term die gerelateerd is aan burgerparticipatie en
burgerinitiatief, aangezien beide eerdergenoemde termen een vorm zijn van actief burgerschap.
Figuur 1.29 'Actief burgerschap' in de Nederlandse kranten
70
60
50
40
30
20
10
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aantal keer dat het begrip
'actief burgerschap'
verscheen in Nederlandse
kranten gedurende de
periode 2000‐2010
Deze constatering doet vermoeden dat de term actief burgerschap als omvattende term, meer hits op
zou leveren dan de verschillende termen afzonderlijk. In figuur 1.29 wordt echter een ander beeld
geschetst. Hoewel de lijnen van de drie verschillende termen overeen komen, wordt de term actief
burgerschap aanzienlijk minder genoemd dan burgerparticipatie en burgerinitiatief. Voor wat betreft de
voortgang van de lijn zit actief burgerschap ook tussen beide termen in: geleidelijker dan
burgerparticipatie, maar minder geleidelijk dan burgerinitiatief. Wel vertoont actief burgerschap
dezelfde piek in 2005 als de burgerparticipatie.

40
35
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 1.30 'Actief burgerschap' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Figuur 1.31 'Actief burgerschap' per Nederlandse krant gedurende de periode
2000‐2010
Aantal keer dat het begrip
'actief burgerschap' verscheen
in een Nederlandse krant
gedurende de periode 2000‐
2010
Voor wat betreft berichtgeving lijkt uit figuur 1.30 en 1.31 dat alle kranten op een ongeveer
gelijkwaardig niveau lijken te zitten, hoewel NRC Handelsblad weer het meeste bericht van de
onderzochte groep kranten. Wel maakt de Volkskrant in 2010 een aanzienlijke spurt, die verklaard kan
worden door de columns van Evelien Tonkens, hoogleraar Actief Burgerschap aan de Universiteit van
Amsterdam, in de Volkskrant.

5
4
3
2
1
0
Figuur 1.32 'Actief burgerschap' in Nederlandse opiniebladen
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aantal keer dat het begrip
'actief burgerschap'
verscheen in Nederlandse
opiniebladen gedurende de
periode 2000‐2010
4
3
2
1
0
Figuur 1.33 'Actief burgerschap' in vijf Nederlandse opiniebladen
Elsevier
De Groene Amsterdammer
Opzij
Quote
Vrij Nederland
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
6
5
4
3
2
1
0
Figuur 1.34 'Actief burgerschap' per Nederlands opinieblad gedurende de periode
2000‐2010
Aantal keer dat het begrip
'actief burgerschap' verscheen
in een Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐
2010
In figuur 1.32 tot en met figuur 1.34 is de weergave van actief burgerschap in de Nederlandse
opiniebladen, weergegeven. In deze grafieken is zichtbaar dat Vrij Nederland het meest berichtte, met
vijf hits in een periode van tien jaar. Dit aantal is echter te minimaal om conclusies uit te trekken. Wel
kan het op zijn minst opvallend genoemd worden dat geen enkel opinieblad in het jaar 2007 over actief
burgerschap bericht heeft.

80
70
60
50
40
30
20
10
0
Figuur 1.35 'Actief burgerschap' in de Nederlandse media
Nederlandse kranten
Nederlandse opiniebladen
Totaal
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
In figuur 1.35 is ten slotte het begrip actief burgerschap in de Nederlandse media weergegeven. Het is in
deze grafiek duidelijk zichtbaar dat de lijn totaal vrijwel niet afwijkt van actief burgerschap in de
Nederlandse kranten, een fenomeen dat verklaart kan worden door het geringe aantal hits in de
Nederlandse opiniebladen.
Vergelijking Vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet, burgerparticipatie, burgerinitatief en actief burgerschap
6000
Figuur 1.36 Vergelijking tussen vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet, burgerparticipatie,
burgerinitiatief of ‐initiatieven en actief burgerschap in de Nederlandse kranten en
Nederlandse opiniebladen
5000
4000
3000
2000
1000
0
Nederlandse kranten
Nederlandse opiniebladen
Totaal

Figuur 1.37 Totaal vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet, burgerparticipatie,
burgerinitiatief of ‐initiatieven en actief burgerschap in de Nederlandse
media gedurende de periode 2000‐2010
1200
1000
800
600
400
200
Vrijwilligerswerk
Vrijwillige Inzet
Burgerparticipatie
Burgerinitiatief(ev/mv)
Actief Burgerschap
Totaal
0
In figuur 1.36 en 1.37 zijn de vijf begrippen vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet, burgerparticipatie,
burgerinitiatief (ev/mv) en actief burgerschap samengenomen en vergeleken. Het begrip
vrijwilligerswerk wordt het vaakst gebruikt, gevolgd door burgerinitiatief (ev/mv) wanneer het gaat om
het aantal hits in Nederlandse media gedurende de periode 2000 tot en met 2010. Actief burgerschap,
burgerparticipatie en vrijwillige inzet zijn termen die zelden gehanteerd worden door de Nederlandse
media. In figuur 1.37 is desalniettemin te zien dat de termen samen, de thema’s rondom
vrijwilligerswerk toch aanzienlijk versterken, waardoor de aandacht voor vrijwilligerswerk stijgt.
Opiniebladen spelen hier over het algemeen echter slechts een zeer beperkte rol in.

Deel 2: De waarde van vrijwilligerswerk
In dit gedeelte van de media‐analyse is bekeken in hoeverre de combinatie van ‘waarde’ en
‘vrijwilligerswerk’ voorkomt binnen één artikel. Hierbij kan aan diverse soorten waardes gedacht worden,
van de economische waarde tot de waarde voor de cliënt of voor de vrijwilliger.
60
Figuur 2.1. 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' in de Nederlandse kranten
50
40
30
20
10
Aantal keer dat de combinatie
van de woorden 'waarde' en
'vrijwilligerswerk' verscheen in
een artikel in Nederlandse
kranten gedurende de periode
2000‐2010
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
In figuur 2.1. is te zien hoe de populariteit van waarde in combinatie met vrijwilligerswerk zich heeft
ontwikkeld het afgelopen decennium. Net als in de voorafgaande grafieken, is er een stijgende lijn
zichtbaar. Het diepste dal van 2009 en 2010 volgt een periode van ongeveer vier jaar waarin het gebruik
van deze termen toenam. De artikelen in de piek van 2009 zijn echter niet onder een onderwerp te
scharen. Verschillende onderwerpen worden behandeld, van gepensioneerden in het vrijwilligerswerk,
vrijwilligerswerk als cv‐plus voor jongeren, als de waarde van vrijwilligers en de tijd waarover zij
beschikken en de waarde in de zorg. Wel lijkt de nadruk heel erg op de persoonlijke voordelen van
vrijwilligerswerk te liggen, vanuit het perspectief van de vrijwilliger. Niet alleen het aantal hits zakt in
2010, ook de focus van de artikelen lijkt te verschuiven naar kritiek op de samenleving; ook de
economische waarde van vrijwilligerswerk krijgt aanzienlijke aandacht. In 2010 verschijnen meerdere
artikelen waarin gesproken wordt over het gebrek interesse voor vrijwilligerswerk en over de
hoeveelheid tijd die in werk gestoken wordt. Ook worden er vragen gesteld bij het zogenaamde
voluntourism, waarbij jongeren naar het buitenland gaan om te participeren in vrijwilligersprojecten
tijdens hun vakantie.

14
12
10
8
6
4
2
0
Figuur 2.2 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Figuur 2.3 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' per Nederlandse krant gedurende de periode
2000‐2010
Aantal keer dat de combinatie van
de woorden 'waarde' en
'vrijwilligerswerk' verscheen in een
artikel in een Nederlandse krant
gedurende de periode 2000‐2010
Figuur 2.2 en 2.3 geven de interesse van de verschillende Nederlandse kranten weer, met betrekking tot
de verslaggeving over de combinatie van waarde en vrijwilligerswerk. Hoewel uit figuur 2.2 vooral
opgemaakt kan worden dat de interesse verschuift en telkens bij een andere krant ligt, geeft figuur 2.3
aan dat het toch vooral Trouw, het NRC Handelsblad en Het Financieele Dagblad zijn die deze
combinatie van woorden gebruiken.

8
7
6
5
4
3
2
1
0
Figuur 2.4 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' in Nederlandse opiniebladen
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Aantal keer dat de combinatie
van de woorden 'waarde' en
'vrijwilligerswerk' verscheen in
een artikel in Nederlandse
opiniebladen gedurende de
periode 2000‐2010
8
6
4
2
0
Figuur 2.5 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' in vijf Nederlandse opiniebladen
Elsevier
De Groene Amsterdammer
Opzij
Vrij Nederland
Quote
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
12
10
8
6
4
2
0
Figuur 2.6 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' per Nederlands opinieblad gedurende de
periode 2000 ‐ 2010
Aantal keer dat de combinatie van
de woorden 'waarde' en
'vrijwilligerswerk' verscheen in een
artikel in een Nederlands
opinieblad gedurende de periode
2000‐2010
Net als in de eerdere grafieken over opiniebladen, is ook voor de combinatie van de woorden waarde en
vrijwilligerswerk min of meer een sterkere variant van de grafieken met betrekking tot deze combinatie

in Nederlandse kranten. Wel komt de meest omvangrijke piek ditmaal al in 2008, in plaats van 2009. De
redenen voor deze versterkte grafiek komen overeen met die bij eerdergenoemde grafieken, namelijk
het feit dat de aantallen kleiner zijn, waardoor verschillen relatief groter lijken en het feit dat
opiniebladen vaak onderwerpen uit kranten uitdiepen. In figuur 2.5 zijn de grootste verschillen zichtbaar
rondom het jaar 2008: terwijl Vrij Nederland zes keer over de waarde van vrijwilligerswerk bericht, doen
Quote, Elsevier en Opzij dit geen enkele maal. De onderwerpen waarin de combinatie van waarde en
vrijwilligerswerk voorkomt in Vrij Nederland in 2008 verschilt van het leven met een ziekte als
Borderline, tot religie en armoedebestrijding. Opzij lijkt over de gehele periode gezien niet bezig
geweest te zijn met thema’s rondom de waarde van vrijwilligerswerk.
60
40
20
0
Figuur 2.7 'Waarde' en 'vrijwilligerswerk' in de Nederlandse
media
Nederlandse
kranten
Nederlandse
opiniebladen
Totaal
In figuur 2.7 worden ten slotte de Nederlandse kranten en opiniebladen vergeleken om tezamen een
totaalbeeld van de media‐coverage van waarde en vrijwilligerswerk te geven.

Deel 3: Civil society
Civil society, ofwel burgermaatschappij, is een internationale term die het netwerk of domein
van vrijwillige verbanden of associaties aanduidt. Kortom, diegenen die zich bezig houden met
vrijwillige inzet/vrijwilligerswerk als breed concept, hetzij als uitvoerend
vrijwilliger/burgerparticant, hetzij als de partij die vrijwilligerswerk aanbiedt of aan
burgerparticipatie c.q. –initiatief doet. In dit gedeelte is bekeken in hoeverre de term ‘civil
society’ in de Nederlandse samenleving ingebed is.
100
80
60
40
20
0
Figuur 3.1 'Civil society' in de Nederlandse kranten
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
begrip 'civil society'
verscheen in
Nederlandse
kranten gedurende
de periode 2000‐
2010
Figuur 3.1 en 3.2 zijn de eerste figuren in deze media‐analyse die een negatieve trend vertonen. In 2009
wordt de term civil society de helft minder genoemd in kranten, dan dat in 2000 het geval was.
Opvallend is ook dat de pieken in de grafiek juist rondom de economische neergangen liggen. Wanneer
naar de inhoud op basis van titels van de artikelen in kwestie gekeken wordt, dan blijkt dat deze grofweg
in twee categorieën in te delen zijn: artikelen over conflicten, hervormingen en democratie in het
buitenland en artikelen over de Nederlandse politieke situatie. De hamvraag in deze laatste categorie is
waar de verantwoordelijkheden van de overheid precies liggen en welke verantwoordelijkheden bij de
civil society zouden liggen. Vanuit dit perspectief is het dan ook verklaarbaar dat deze pieken juist op die
momenten liggen: tijdens economische neergang wordt de rol van de overheid vaak nader onder de
loep genomen. Op basis van de verschillende kranten in figuur 3.2 en 3.3 lijkt de term civil society toch
slechts aan enkele groepen voorbehouden: het NRC Handelsblad, De Volkskrant en Het Financieele
Dagblad. De ‘populaire’ kranten, met meer sensatie‐ en amusementsberichten, zoals De Telegraaf en
het Algemeen Dagblad, lijken de term civil society amper te hanteren. De bladen die veel over
vrijwilligerswerk schrijven (Trouw en Nederland Dagblad) blijven achter voor wat betreft het concept
civil society. Misschien wel omdat ze een voorkeur hebben voor de bekendere term vrijwilligerswerk.

30
25
20
15
10
5
0
Figuur 3.2 'Civil society' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Figuur 3.3 'Civil society' per Nederlandse krant gedurende de
periode 2000‐2010
250
200
150
100
50
0
Aantal keer dat het
begrip 'civil society'
verscheen in een
Nederlandse krant
gedurende de periode
2000‐2010
15
10
5
0
Figuur 3.4 'Civil society' in Nederlandse opiniebladen
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Aantal keer dat het
begrip 'civil society'
verscheen in
Nederlandse
opiniebladen
gedurende de
periode 2000‐2010
In de opiniebladen is een andere trend zichtbaar. Hoewel dezelfde pieken zichtbaar zijn, met een
additionele piek in 2005‐2006, is er in dit geval een positieve trend zichtbaar. De verklaring van de extra
piek in 2005‐2006 lijken een aantal artikelen over voormalig premier Jan‐Peter Balkenende te zijn, die

geschreven zijn rondom de val van kabinet Balkende II en het in functie treden van kabinet Balkende III.
Balkenende’s filosofie, Balkenende is gepromoveerd op het gebied van overheidsregelgeving en
maatschappelijke organisaties (1992), op het concept civil society wordt in deze artikelen
bediscussieerd.
Figuur 3.6 'Civil society' per Nederlands opinieblad gedurende de
periode 2000‐2010
30
25
20
15
10
5
0
Aantal keer dat het begrip
'civil society' verscheen in
een Nederlands
opinieblad gedurende de
periode 2000‐2010
In figuur 3.6 is de interesse in het concept civil society inzichtelijk gemaakt per opinieblad. Opzij en
Quotekennen minder hits dan de overige bladen.
Figuur 3.7 'Civil society' in de Nederlandse media
100
80
60
40
20
0
Nederlandse
kranten
Nederlandse
opiniebladen
Totaal
Ten slotte worden de twee media met elkaar vergeleken in figuur 3.7. Hoewel de beide media een erg
verschillende lijn kennen, is het verschil in aantal hits tussen beide media groot, waardoor de
opiniebladen slechts een versterkend effect hebben op de reeds ingezette lijn door Nederlandse
kranten.

Deel 4: De Pedagogische Civil Society
Het begrip pedagogische civil society, waaronder het versterken van sociale verbanden en wederzijdse
betrokkenheid voor wat betreft opvoeden en opgroeien wordt verstaan, levert veel hits op wanneer
gebruikt in zoekmachines als Google. Het betreft dan voornamelijk onderwijskundige websites, alsmede
informatie van en over jeugdinstanties. Een zoektocht naar hetzelfde begrip in de Nederlandse media
leverde echter een heel ander beeld op: de term pedagogische civil society kwam welgeteld één keer
voor gedurende een periode van tien jaar, wanneer gekeken werd naar de geselecteerde negen kranten
en vijf opiniebladen. Deze ene keer betrof een interview met Micha de Winter, hoogleraar pedagogiek
aan de Universiteit Utrecht en lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling die dit begrip met
een paar publicaties heeft geïntroduceerd.
Ook de zoektocht naar pedagogiek in combinatie met vrijwilligerswerk leidde tot onbruikbare
resultaten: de enige artikelen die naar voren kwamen, bevatten interviews met studenten pedagogiek
die ooit vrijwilligerswerk hadden gedaan. Uit deze zoektocht kan dan ook geconcludeerd worden dat de
term pedagogische civil society weliswaar leeft onder professionals in de onderwijskundige en
pedagogische sector, die bovendien actief zijn op internet, maar dat deze term nog niet overgenomen is
door de media en door het algemene publiek.

Deel 5: Jongeren en Vrijwilligerswerk
De afgelopen jaren is de focus ook meer op jongeren en vrijwilligerswerk komen te liggen. Wanneer
jongeren op de juiste manier bij vrijwilligerswerk betrokken worden, kan dit ertoe leiden dat zij ook op
latere leeftijd meer vrijwilligerswerk op zich zullen nemen. In Nederland is voor het schooljaar 2011 –
2012 de verplichte maatschappelijke stage ingevoerd. Daarnaast is er ook vrijwilligerswerk voor
jongeren. De Wajongeren zijn hier een goed voorbeeld van: deze groep jongeren wordt door vrijwillige
initatieven bij de maatschappij betrokken. In dit gedeelte van de media analyse is de combinatie
‘jongeren’ en ‘vrijwilligerswerk’ onderzocht in de Nederlandse media 4 .
150
100
50
0
Figuur 5.1 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in de Nederlandse
kranten
Aantal keer dat de
combinatie van de
woorden
'vrijwilligerswerk' en
'jongeren' verscheen
in een artikel in
Nederlandse kranten
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
gedurende de
periode 2000‐2010
In figuur 5.1 wordt het aantal hits voor de combinatie van de woorden vrijwilligerswerk en jongeren in
de Nederlandse kranten gedurende de periode 2000 tot 2010 weergegeven. In deze grafiek zijn vier
kantelpunten te ontdekken, twee pieken en twee dalen. De eerste piek vindt plaats in 2001. Nadere
bestudering van de artikelen uit dit jaar levert, naast groot aantal artikelen over een scala aan
onderwerpen, een aantal centrale thema’s op. Het eerste centrale thema bestaat uit artikelen over de
drukke tijden die jongeren ervaren. Het tweede thema betreft het leefpatroon van jongeren: volgens
deze artikelen drinken jongeren veel, zijn zij erg druk met bijbanen en komt studie dikwijls op de laatste
plek. In een aantal van de artikelen wordt dan ook gepleit voor verplicht vrijwilligerswerk voor jongeren
of voor maatschappelijke dienstplicht. Er lijkt geen duidelijke verklaring voor de daling in 2003. Hoewel
de artikelen in 2003 dezelfde thema’s behandelen als in eerdere jaren, is er wel een aantal thema’s
bijgekomen, zoals het schrappen van bepaalde subsidies aangaande vrijwilligersorganisaties en de
integratie van allochtone gezinnen in de Nederlandse samenleving. Ook wordt er nog steeds gepleit
4 Ook ‘vrijwilligerswerk’ in combinatie met ‘kinderen’, ‘ouders’ en ‘jeugd’ is getest. Hoewel ‘vrijwilligerswerk’ en
‘kinderen’ 1539 hits opleverde in de Nederlandse kranten gedurende de periode 2000‐2010, ‘vrijwilligerswerk’ en
‘ouders’ 1077 hits en ‘vrijwilligerswerk’ en ‘jeugd’ 392 hits, zijn deze termen niet uitgediept in deze
mediaverkenning. De belangrijkste reden is dat de combinaties van deze termen weliswaar voorkomen in artikelen
in Nederlandse kranten, maar dat deze hits vaak eerder zogenaamde ‘toevalstreffers’ zijn. Met andere woorden:
de artikelen waarin deze combinaties voorkomen gaan vaak over onderwerpen die totaal niet gerelateerd zijn aan
de pedagogische civil society.

voor een maatschappelijke stage, hoewel hier en daar ook een tegengeluid klinkt. De daling tussen 2006
en 2007 is minimaal en betreft slechts een klein aantal artikelen. De piek in 2007 is interessanter, een
piek die voornamelijk veroorzaakt wordt door discussies rondom de in het regeerakkoord vermeldde
verplichte maatschappelijke stage. Weer wordt het leefpatroon van jongeren onder de loep genomen,
met de vraag of een maatschappelijke stage nu wel of geen goed concept is en op welke manier er
invulling gegeven kan worden aan dit concept. Ook de trend van vrijwilligerswerk in het buitenland komt
aan bod. Daarnaast komt ook de WMO en vrijwilligerswerk als werk voor arbeidsongeschikten,
werklozen en voor diegenen die zich eenzaam voelen, uitgebreid besproken. Naar verwachting zal de lijn
na 2010 weer dalen, omdat de maatschappelijke stage dan ingevoerd is in het schooljaar 2011‐2012 en
de maatschappelijke discussie zal verminderen.
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 5.2 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in negen Nederlandse kranten
Algemeen Dagblad
Trouw
De Volkskrant
Het Nederlands Dagblad
De Telegraaf
NRC Handelsblad
NRC Next
Het Financieele Dagblad
Het Parool
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
250
200
150
100
50
0
Figuur 5.3 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' per Nederlandse krant gedurende de periode
2000‐2010
Aantal keer dat de combinatie van
de woorden 'vrijwilligerswerk' en
'jongeren' verscheen in een artikel
in een Nederlandse krant
gedurende de periode 2000‐2010

In figuur 5.2 en 5.3 is de data gespecificeerd per krant. Hoewel het lastig lijkt om een trend te ontdekken
in figuur 5.2, lijken de verschillende kranten een redelijk stabiele positie veroverd te hebben, voor wat
betreft het berichten over dit thema. Trouw en De Volkskrant doen dit het meest frequent, gevolgd door
het NRC Handelsblad.
15
10
5
0
Figuur 5.4 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in Nederlandse
opiniebladen
Aantal keer dat de
combinatie van
woorden
'vrijwilligerswerk' en
'jongeren' verscheen in
een artikel in
Nederlandse
opiniebladen
gedurende de periode
2000‐2010
Figuur 5.4 geeft het aantal hits met betrekking tot de combinatie van vrijwilligerswerk en jongeren in
Nederlandse opiniebladen weer. Deze grafiek bevat enkele sterke pieken en dalen. Het eerste dal
bevindt zich op dezelfde plek als het dal in figuur 5.1. Ook de tweede piek komt overeen met de piek uit
2007 die reeds beschreven werd in de voorafgaande paragrafen. Opvallend is echter de piek in 2004 –
2005, die verklaard kan worden door naar de inhoud van de artikelen te kijken, zo wordt er een aantal
interviews met politici gepubliceerd, waarin zij hun mening geven over vrijwilligerswerk onder jongeren
en wordt er een aantal artikelen gepubliceerd over vrijwilligerswerk in het buitenland, idealisme en
betrokkenheid.
10
5
0
Figuur 5.5 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in vijf Nederlandse opiniebladen
Elsevier
De Groene Amsterdammer
Opzij
Vrij Nederland
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

35
30
25
20
15
10
5
0
Figuur 5.6 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in vijf Nederlandse opiniebladen
Aantal keer dat de combinatie
van de woorden
'vrijwilligerswerk' en 'jongeren'
verscheen in een artikel in een
Nederlands opinieblad
gedurende de periode 2000‐
2010
Hoewel grafiek 5.6 doet vermoeden dat vooral Vrij Nederland (gevolgd door Elsevier) aandacht besteedt
aan vrijwilligerswerk onder jongeren, ziet men in figuur 5.6 dat de data anders blijkt te zijn: Elsevier en
Opzij zijn degene die het meeste berichtten over de combinatie jongeren en vrijwilligerswerk. In grafiek
5.6 valt op dat zowel Opzij als Elsevier eerder begonnen zijn met het berichten over jongeren en
vrijwilligerswerk en dat zij bovendien stabieler bleven berichten.
150
100
50
0
Figuur 5.7 'Vrijwilligerswerk' en 'jongeren' in de Nederlandse
media
Nederlandse
kranten
Nederlandse
opiniebladen
Totaal
Wanneer beide type media samengenomen worden, lijkt de totale lijn niet veel te verschillen van de
grafieken betreffende jongeren en vrijwilligerswerk in Nederlandse kranten. Toch leidt de grote piek in
2004‐2005 in de opiniebladen tot een additionele piek in de totale lijn.

Deel 6: Conclusie
Ten slotte zijn in dit gedeelte van de media‐analyse alle onderzochte sleutelwoorden met elkaar
vergeleken in twee grafieken. Hoewel deze grafieken geen nieuwe informatie bevatten of opleveren, is
het interessant om te zien welke trends de verschillende begrippen door hebben gemaakt ten opzichte
van elkaar. Ook wordt er duidelijk in hoeverre de begrippen ‘ingeburgerd’ zijn in de Nederlandse
samenleving.
700
6.1 Alle thema's in de Nederlandse media
600
500
'Vrijwilligerswerk' in de
Nederlandse media
'Vrijwillige inzet' in
Nederlandse media
'Burgerparticipatie' in de
Nederlandse media
400
'Burgerinitiatief'
300
'Actief burgerschap'
200
100
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
'Waarde' en
'vrijwilligerswerk' in de
Nederlandse media
'Jongeren' en
'vrijwilligerswerk' in de
Nederlandse media
'Civil society' in de
Nederlandse media
In grafiek 6.1 zijn alle thema’s uit deze media‐analyse gepresenteerd. Vrijwilligerswerk steekt met kop
en schouders boven de andere termen uit, gevolgd door burgerinitiatief. Waar de andere begrippen
rond maximaal honderd hits per jaar blijven hangen, beweegt de score van vrijwilligerswerk zich tussen
zo’n 250 artikelen tot meer dan 600 artikelen. Vrijwilligerswerk blijft de meest bekende en meest
gebruikte term, maar gerelateerde begrippen, zoals civil society worden ook regelmatig gebruikt door
Nederlandse media.

In grafiek 6.2 is de term vrijwilligerswerk weggelaten, om te bekijken hoe de andere termen onderling
verhouden. Het thema dat het meeste behandeld wordt van de overgebleven thema’s, is het thema
jongeren en vrijwilligerswerk, hoewel civil society in het begin van het afgelopen decennium en
populairder begrip was. Ook wordt er steeds meer geschreven over actief burgerschap,
burgerparticipatie en waarde en vrijwilligerswerk. Er kan dus geconcludeerd worden dat sommige
termen in opkomst zijn naast het begrip vrijwilligerswerk, terwijl andere termen al langer gebruikt
werden. De term vrijwillige inzet lijkt echter niet succesvol te zijn.
160
140
120
100
Figuur 6.2 Alle thema's in de Nederlandse media, met uitzondering van
'vrijwiligerswerk'
'Vrijwillige inzet' in
Nederlandse media
'Burgerparticipatie' in de
Nederlandse media
80
60
40
20
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
'Waarde' en
'vrijwilligerswerk' in de
Nederlandse media
'Jongeren' en
'vrijwilligerswerk' in de
Nederlandse media
'Civil society' in de
Nederlandse media