Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Pyt Kramer
dûtsk trochinoar brûkt, Spitigernöch wurde nearne de mei de skriuwwize oerienkommende
fonetyske tekens oanjûn en is oars de lûdbeskriuwing ek net sa düdlik.
B.g. "Der Lautwert von aa, aä, ee, 00, ÖÖ, uu und üü entspricht der jeweiligen
Artikulation im Hochdjeutschen]", Dochs liket it foar de fokalen lykas yn it
Sealtersk om in fjouwert-trimesysteem te gean. Opfallend is noch in lûd ae
("zwischen a und ä artikuliert"), Om't it ek gelyk steId wurdt oan -er-, moat faaks
oan in wat rune lûd [/\1 tocht wurde, By de twalûden liket oars as yn it Sealtersk
fonologyske opposysje te bestean tusken äi en eei en tusken au en ou [ou].
By de bylûden wurdt in goede beskriuwing fan de r jûn, mar moatte wy
riede nei de ûtspraak fan g en sch. Opfallend foar in Nedersaksyske tongslach is
de skerpe [sJ oan it wurdbegjin foar fokalen. Hy wurdt oanjûn mei ss en komt
foar yn inkelde tsiental1en wurden, sûnder dat der oare fokalen op folgje as by de
faker foarkommende stimhawwende [z], dy 't as s stavere wurdt. \
Dochs lykje der wol oarsaken foar dy ss te wêzen. Sa kin yn ssä ämtig
'santich' njonken säaben, sääwen 'sän' de álde ts trochskine en yn ssaaterdags
'sneons' njonken Saaterdaeeh it älde des. Dan fine wy älde lienwurden ût
Romaanske talen: ssangen 'violett', Ssaort 'Sorte', Ssint 'Sankt', ssoober
'vertrauenswürdig..'. Hjir soene wy dus faaks ek lienwurden ût it Frysk werfine
kinne en dat liket dûdlik it gefal by Ssaoks 'altes Messer' (Sealtersk Soaks,
Saaks 'mês'), Inselde gefal docht him foar yn Westerkertiersk hiender 'paard,
alleen in verachteIike betekenis: nol hiender' ferlike mei Frysk hynder.l
Yn deselde sfear lizze Baor yn daet is 'n Baor van Keerl, yn it wurdboek
sels al ferlike mei Sealtersk Boar 'bear' en Tuuske'Eckzalm, ReiBzahn [fan hûn]'
ferlike mei Sealtersk Tusk [tosk] 'tosk'i? It omkearde fine wy faaks yn Sealtersk
kookje 'schlecht kochen' ferlike mei Hümmlingsk kaoken 'kochen'. In oar wurd
fan mûglik Sealtersk komöf is Weunjääger 'wilder Bursche (Schimpfwort)', Yn it
Sealtersk wurdt it neamd fan Strackerjann as Wojnjäger 'der wilde Jäger', in
boppenatuerlik wêzen. 3 Al soe dêr de goadenamme Wodan yn sitte, dan sil grif
mei Siebs ynfloed fan Sealtersk Woain, Wain 'wein' oannommen wurde moatte.f
Njonken dizze spesiale ferbiningen is der ek in algemiene eftergrûn fan
oerienkomsten mei it Sealtersk. By it trochsjen fan it wurdboek docht bliken dat
it grutste part fan 'e wurden parallelfoarmen yn it Sealtersk hat. Dat jildt fansels
87-93.
1 K. ter Laan, Nieuw Groninger Woordenboek, Groningen 1929 1 , s. 319.
2 Ferl. dêrfoar A. Spenter, 'Altfriesisch tusk, 'Zalm", Us Wurk 13 (1964), s.
3 L. Strackerjann, Aberglaube und Sagen aus dem Herregthum Oldenburg,
Oldenburg 1867 1 , dl. I, s. 369.
4 Th. Siebs, 'Das Saterland', Zeitschrifi des Vereins für Volkskunde, 1893, s.
394.
114