Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
en langs dezen weg zou het mogelijk worden, eene volledige Friesche spraakkunst,
analo gisch, historisch, en met in acht neming der verschillende dialecten, zamen te
stellen. Dat was het derde deel, het doel van den voorbereidenden arbeid, de
rangschikking van het verzamelde en vergelekene.
Dy 'rangschikking' soe don sa't lyket ta un soarte fon analogy-kónklûzjes, ta it
fêststel1en (rekónstruearjen) fon 'genoegzaam doorgaande regels' yn de fwarmlear
liede matte. Fwar dy 'rangschikking' fon de grammatyka en fwar it ópstellen fon
dy regels soe Rask it fwarbyld wêze matte. Ot dot net mooglik wêze soe, don soe
it de baas wêze óm Grimm te fólgjen en behein it wurk ta it sammeljen en it
ferlykjen, Yn syn ópset en fwar un part ek yn de termynology dógt Telting syn
artykel tinken oan de ydeeën fon Valckenaer, mar dy namme kómt yn it hiele
stik net foar.
Harmen Sytstra hat net óp 'e ünyversyteit west en kin syn ydeeën dus
net kryge ha tróg ünyversytêr ûnderwiis, mar faaks is er wól beynfloede tróg
kóntakten mei meensken of pûblykaasjes üt dy rûnten. Hy wie un skwalmaster,
dy't him tige ûtlei óp fryske en olgemien taalkundige stûdzje, Lykemin os
Telting neamt Sytstra Hemsterhuis of Valckenaer.
Wól wurde yn de Spraakkunst bûkken neamd os Grimm's Deutsche
Grammatik (1822/1840), Rask's Frisisk Sprogleere (1835) (VIII), Bilderdijk,
Spraakleer (1826) (2), Schmeller, Glossarium Saxonicum (1840), Bosworth, A
dictionary ofthe Auglo-Saxon language (1838), en [Bosworth], The essentials of
Anglo-Saxon Grammar (1838) (138). Yn de bûkkelist nei Sytstra syn dea wurdt
ûnder mear neamd: Heyse, Hoogd. spraakleer. Dot mat de oersettinglbewurking
fon Heyse syn grammatyka's west ha tróg J.H. Behrns (1832). Sytstra koe
Behrns goed, en Heyse wie dûdestiids un bekinde grammatykus. Sytstra syn
grammatyka lyket yn gwón ópsichten óp Heyse syn wurk.
Grimm (1819, XI-XVII) ûnderskiedt trije soarten fon grammatyka's: un
fylosofyske, un krytyske en un histoaryske. De histoaryske hat syn fwarkar; dy
giet de ferhödingen tusken de ferskillende peryoaden en dyalekten nei; de krytyske
wól de 'goede' taal fon de bêste skriuwers fêsthöde; en de fylosofyske rjóchtet
him óp de etymologyske ofde logyske grûnnen fon de taal.
Heyse (1838, 10-11) syn teoretyske grammatyka kómt un einhinne
oerien mei de fylosofyske grammatyka fon Grimm, en wól de wetten, de bouw
en it wêzen fon de taal ûndersykje. Grimm syn krytyske grammatyka wurdt by
Heyse de praktyske neamd, mar dy mat wer syn grûnslag yn de teoretyske
grammatyka ha.
Sytstra stribbet nei 'eene goede spraakkunst, kort, maar volledig en
duidelijk de taal en hare regelen behandelende' (VII), dus un 'praktyske'
grammatyka mei regels fwar korrekt skreon frysk, basjerre óp 'histoarysk'
104