Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
De Hemsterhusianen steane dûdlik yn de tradysje fon de achttjinde ieuw
en jerder. Itselde jildt ûtteraard fwar Halbertsma. Mar net ollinne Halbertsma is
ópbrocht by de lear fon de Schola Hemsterhusiana, ek Rask (cf. Diderichsen
1960,33-39) is yn dy geast óplaat en slût dêrby oan. Sels Grimm, dy't yn 1854
(00.-1984, 108-109) sók raar gwód spuit oer de metoade-Hemsterhuis, sil, sjoen
de bekindens fon dy metoade yn Dûtslön (cf. Noordegraaf 1995), dêr yn syn
jónge jirren mei yn 'e kunde kómmen wêze.
De histoarysk-analogyske grammatyka fon Barmen Sytstra (1817­
1862)
Halbertsma mei don it prymaat fon de sprutsen fólkstaal fooigene ha, dot wie, ek
yn Fryslön, net it gewoane betinken. Neffens Epkema (1824, XLIII-XLIV) wie
der (en jerde der ek te wêzen) lID wêzentlik ferskil tusken de sprutsen en de
skreone taal, yn it bysûnder wot de grammatykale wurden en ütgóngen oangiet.
It sprutsen frysk op it lön hie inkeld nog resten yn fon de öde taal en mwast
ferbettere wurde óm Uil yn wjirhyd régûljerre, grammatykale en süvere taal te
wurden. It fólsleine frysk wie fwar Epkema earst un 'ferbettere' Gysbert-frysk en
letter un soarte fon ödfrysk (dot wer un soad fon it hollönsk bie). Yn beide
gefollen waard de rol fon it deis tig praat aardig beheind yn de nwarm fon de
skreone taal (cf. Feitsma 1978,26-28).
It ûtgóngspunt fwar Harmen Sytstra syn grammatyka wie Uil artykel
fon mr. Albartus Telting (1803-1863). Dy hie fon 1812 ö 'een, vele jaren
voortgezet, bijzonder onderwijs van zijn' Grootvader [den Hoogleeraar Mr. J.W.]
de Crane' hön, en wie fon 1814-1819 óp de latynske skwalle yn Frjentsjer, mei
os learmaster de rektor H. Wassenbergh (de soan fon prof. Everwinus
Wassenbergh), 'die hem grooten lust inboezemde voor de studie der oude letteren'.
Fon 1819-1824 wie Telting studint oan de Frjentsjerter Akadeemje, mei os
learmasters ûnder mear De Crane en Wassenbergh (De Greve 77-78). Neffens it
'stûdinte-olbum' fon Wassenbergh (1768-1824) hat Telting fon 1819-1822
kol1eezjes gryksk by him fólge, mar gjin kolleezjes nederlönsk. Yn 1824 gie er
nei de greenzer hegeskwalle en dêr waard er yn 1826 doctor yn de rjóchten. Faaks
is Telting benammen tróg Wassenbergh óp 'e hichte kómmen fon de analogyteory
fon Valckenaer, wylst fonsels ek un skriftlike delslag fon dy lear yn de
ûtjefte fon Scheidius fon 1790/1805 (sjóg Valck 1743) beskikber wie. Ut un
lettere katalogus (Telting 1886) blykt nammers neat fon spesjale niget oan de
hemsterhusyaanske analogy (cf. ms. 355, 365 en 617; wól stiet ûnder nr. 320
Bopp 1833).
It artykel fon Telting (Iets over de grammaticale beoefening der Friesche
taal in haren geheel en omvang,1844) is de werjefte fon un lêzing dy't er óp 5
oktober 1840 fwar it Frysk Genoatskip hoden bie oer it ûndersyk dot dien wurde
102