Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (2)
104), sjG~ge wy besibbens yn 'die Etymologie als Erforschung der
Wortgesdichte in ihren sprachlichen und sachlichen Zusammenhängen' en de
'Gegenstätdlichkeit' fon de taalsköging by Grimm (100, 91). Krekt os
Halbertsna sjógt Grimm de taal yn ferbön mei 'Gesellschafts- und
Geistesgeschichte' (91-92). Grimm (1848) is neffens Denecke (97) seIs fon
betinkers,
daê Ges chchte allein aus der Sprache ablesbar sei; ja mehr: dal! die historische
Einheit 'v(lik' allein durch ihre Sprache bestimmt sei. Jacob Grimm übersah, daf
Wirtschaft, Verkehr, geopolitische Elemente, leider auch po litis che
Machtverhiltnisse und Traditionen geschichtsbildende Faktoren sind, denen die
Sprache häafiger folgt als vorausgeht. (krytyk óp Denecke yn Wyss, 169).
Sóksoarte fon ydeeën by Grimm sille fwar un part gearhingje mei it polytyke
stribjen nei de dûtske ienhyd. Mei tróg dot stribjen hödt Grimm - oars os
Halbertsma. - de posytyve wurdjerring fon de dyalekten à la Herder mar fwar un
part fól; de dyalekten matte wyke fwar it belang fon de (dütske) ienhydstaal
(Denecke 102; Feitsma 1978,38-44).
Grimm en Halbertsma binne beide tsjin taalregels dy't tróg
taalnormearders betocht wurde. De taal mat syn eigen natuerlike góng gean, en is
it produkt fon it hiele fólk (cf. Neumann yn Grimm 1984, 25, 11; Grimm 1847,
ed.-Grimm 1984, 41-63), ek ol hat dot fólk don syn swirtepunt yn de
bwargerstön, en by Halbertsma ek by de boeren.
Oangeande de stavering is Grimm helte progressyver os Halbertsma dy't
Grimm (1847; ed.-1984, 57) syn ydee fon 'das genaue bezeichnen unsrer laute'
prinsypjeel net sa belangryk achtet. Dochs hat Halbertsma (1865, 370-371)
grutte beswieren tsjin de dütske stavering en óp dot punt betsjûget er syn
ynstimming mei Grimm (1847; ed.-1984, 57), dy't seit: 'mich schmerzt es tief
gefunden zu haben dasz kein volk unter allen, die mir bekannt sind, heute seine
sprache so barbarisch schreibt wie das deutsche'.
By de Hemsterhusianen hie Halbertsma wuarder en regel yn de
etymology leard, en dêr hödt er letter ek oan fêst. Dot wól net sizze dot er it
oltyd mei Grimm syn regels iens is (net bygelyks mei de heegdütske
lûûdferskowing! ).
Fwar de Hemsterhusianen is de taal sels it ütgóngspunt, ek ol stiet dy
fwar har yn ferbön mei de taalbrûkkers. De fryske dwarpsjónge Joast Halbertsma
hat mear eag fwar it mûnlinge spraakgebrûk fon de gewoane meensken, dêrmei
skoot er óp yn romantyske rjóchting, mar syn fyzy krijt dêrmei ek un sterker
sosjaal, men soe sûver sizze sosjolingwistysk aksint. Dot ûnderskiedt him fon de
Hemsterhusianen èn fon Grimm.
101