Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (2)
dyalekten hiel öd binne (cf. Turgot 1756, Section I, 7 Q ; ed.-Piron 11):
Un soad wurden [yn de dyalekten] binne geef oerbleon ût de wurdskot fon de
mienskiplike taal; dot winliken, ómdot se ût de wuartel fon de ödhyd ûtrûn binne, jerre
se net by de bysûndere eleminten fon it dyalekt. Sa kómt der yn de dyalekten fon de
Saksen, fon de ynwenners fon Oerysel en fon de Friezen un olmeugend grut tol wurden
en utdrukkingen foar dy't de belgyske taal no wól net hat mar dy't it yn jerder tiden
wól hón hat, [...].
Multa vocabula, quee vulgo dialectis assignantur, integra ex thesauro lingure
communis remanserunt; proprie igitur, cum ex antiquitatis radice
propullaverint, ad dialecti priva non pertinent. Ita in dialectis Saxonum,
incolarum Transilalaniee, et Frisonum ingens numerus vocum et phrasium
occurrit, quas nunc quidem non possidet lingua Belgica, sed possedit
superioribus temporibus, [...].
Unselde funksje ha ek oare talen lykos it goatysk (Halb 1851, 71):
In het Gothisch hebben wij twee dingen te onderscheiden, en wat het als Gothisch
kenmerkte, en wat het met den eenen of anderen Germaansehen taalstam, of met allen
te gelijk, gemeen had. Uit het laatste oogpunt beschouwd, geeft het Gothisch de
oplossing der vormen, welke wij in de Germaansche taalstammen eenige eeuwen later
opmerken.
Etymology en taalferlyking
Yn syn wurdferkljerring giet Halbertsma (1851, 69-70; cf. 1840b, 1-2; Kalma
1968, 138 en Dibbets 252 noat) stap fwar stap de wei fon öd nei nij; hy hat net
ollinne de betsjutting jûn, mar hy hat
er de etymologische gronden bij gevoegd, waarom het die beteekenis moest hebben.
Het gewone doel dier wetenschap was tot dus verre om een hoofdwoord op te sporen,
waarvan eene reeks andere woorden afstammen. De etymologist onderstelt dan
vervaarlijke overgangen van beteekenis, welke hij niet verklaart onder het
voorwendsel van uit zich zelven zoo duidelijk te zijn, dat er geene rekenschap van
behoeft gegeven te worden: de ware reden echter is, omdat de overeenkomst slechts
onbestemd en duister voor zijnen geest zweeft, en hij in den doolhof geen scherp
geteekend pad ziet, om van het punt van ingang tot dat des uitgangs te komen. Mijn
streven nu is steeds geweest om dat pad uit te vinden. Zooveel mogelijk heb ik geenen
enkelen stap overgeslagen. Ik ben meest voetje voor voetje voorwaarts getreden tot
dat ik het bedoelde punt, het verklaarde woord, bereikt had. Ik heb alle mij bekende
taaltakken op schatting gesteld, en er die beteekenissen des woords uit gekipt, die als
zoo vele schalmen eene keten van beteekenissen vormden, leidende van het thema tot
het gevraagde woord. [...]. De eenigste, die op deze wijze afleidingen hebben
95