Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (2)
Dyalekten
De grykske dyalekten ha olIegjerre treflike skriuwers (LP 335). Dot Halbertsma
(1845,384) hat grutte bewûndering foar de Gryken. Har dyalekten wiene óp Uil
doer net mear inkeld geografysk ferdield mar funksjonjerren benammen fwar
beskatelyterêre genres (Halb 1851, 15-16).
Yn de beskriuwing fon it kóntrast fon dy grykske dyalekten mei de
tsjinwurdige tiid kómt de tsjinnighyd fon de Fries yn it hollónske
ienhydsstribjen ût (Halb 1845,384):
De fólken fon ûs tiid, benam men dyen dy't miene dot se tróg de e1egontens fon seden
en it kultyvearjen fon de keunsten oan de oaren un fwarbyld jouwe, ha healwiis genög
un ögriis fon dy faryerre en ryke help óm har teenzen ût te drukken. Ja, se steane sels
mar ien dyalekt ta yn it skriuwen, wylst se de oaren os boersk en de meensken fon
fatsoenliker körnó ûnweardig oan it legere fólk oerlitte. By dy dyalekten binne gwón
dy't yn oanberne rykdóm it mienskiplike dyalekt fier oer kinne: en dy te fersmyten
kómt lykemög óp itselde del os wonnear't un skilder de ferskillende kleuren net fjirder
yn syn fwardiel brûkke woe en de reade kleur ljevver hie en ollinne oanhode.
Nostri temporis populi, pnesertim qui morum elegantiá et artium culturä
ceeteris exemplar pnebere sibi videntur, stulte scioli hocce subsidium varium
et dives sensus suos exprimendi fastidiunt. Quippe unam tantum dialectum in
scribendo admittunt, dum ceeteras tamquam agrestes et hominibus in
honestiore loco natis indignos, plebeculee linquunt. Inter has dialeetos sunt
quee innatis dotibus dialectum communem longe antecellunt: quas autem
rejicere ad idem fere redit, ac si pictor varios colores in sua commoda
amplius vertere nolens colorem rubrum pneamaret et solum retineret.
Dot it attysk safólle argaïsmen en anomalyen bewarre hat, is un pree: de attyske
skriuwers 'wisten [...] de deftigheid en het gezag eener boekentaal met de
bekorende oorspronkelijkheid, de losheid en naiviteit eener op zich zelve staande
dialect te vereenigen'. It attysk wurdt letter de olgemiene bûkketaal en nog letter
de dialectus KOlVT] , lykos yn Nederlön it hollönsk (Halb 1851, 16).
Dy KOl VT] OHXÀ€KTOCJ is neffens Halbertsma (1845, 399) net un echt
dyalekt mar U1l geleardetaal, dy't meensken oanlearden:
Dy taal ha se seIs makke, net fûn; sa dot it wot gearraands ût olle talen helle hat. [...].
~taÀEKTO(j is un ferskil yn taal dot eigen is oan ien fólk. [...]. Hû soe don un dyalekt
K01Vll wêze, mienskiplik oan ollegjerre? Wot by it mienskiplike jert, is gjin eigen.
Eam ipsi fecerunt linguam, non repererunt; adeo ut aliquid ex omnibus
conflatum traxerit. [...]. ~laÀEKToa est diversitas lingure uni genti propria.
[...]. Ita dialectus quomodo esset K01Vll communis omnibus? Non est
proprietas quod in communitatem cadit.
93