Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
ab ejus usu loquendi. Hre autem leges ex autoritate magnorum scriptorum
tandem argumentum certitudinis ducunt, quo usui ipso, ex quo natse sunt,
preevalent. [...] quod magna ingenia leges linguse, quas fixas in usu
quotidiano inveniebant, sua autoritate seepe et nimis srepe labefactaverunt
vel corruperunt.
Halbertsma (1851, 14-15) wurdjerret wól de feredeling fon de taal tróg 'de
schriften van groote vernuften', mar sa'n feredeling kin licht yn striid kómme
mei de analogy fon de natuerlike taal. Dochs tinkt it fólk dot de
'spraakkunstenaars' gelyk ha (1851, 18). De sprutsen taal fon it fólk hat un
mearwearde fwar Halbertsma, mar de paradoks is dot dy no krekt sa'n swakke
posysje hat.
'Er is maar één ware toetsteen: de taal van het volk, die door de wijsheid
der grammatici nog niet [...] gestoord en bedorven is'. Dêróm is fwar it
nederlönsk Maerlant de karstien (Halb 1851,41). De taal, órnjerret Halbertsma
(1851, 3-4), is it 'gewrocht' fon it hiele fólk. Sa is it ek mei un taal os it frysk;
dêróm is dot minder deftig os it hollönsk, wont nearne is de östón tusken
'boekentaal' en 'volkstaal' sa grut os yn it nederlênsk, mei os geunstige
ütsûnderingen Cats en de 'geestige jufvrouw Wolf (Halb 1851, 18-21).
Tróg de 'gepronkte woorden en gezegden' ta ópsetlike ûnderskieding fon
de hegere stormen 'wordt eene taal van overeenkomst (convenance) geboren' (Halb
1851, 7). Hemsterhuis hat ek krytyk óp keunstmjittige en ópprónke taal, mar
dongiet it óm de ûnfrije taal fon un ûnfrij fólk (1,48), by Halbertsma is it mear
sosjaal-maatskiplik (Feitsma 1978,32-35).
Dam (144) sjógt yn it folIe litten fon de taalkultuer yn Halbertsma syn
genius linguae un ferskowing yn de rjóchting fon de romantyske taalgeast en fon
it ferfangen fon de nwarm tróg de natuerwet.
Gefaarliker os frjemde wurden binne 'vreemde constructiën en valsche
beteekenissen', wont frjemde wurden
staan daar op zich zelven zonder de besmetting verder te brengen en den genius der
taal te verkrachten. Bene valsche beteekenis en vreemde constructie daartegen blijven
niet op haar zelven; want door de werking der ingeschapene analogie passen wij
beiden op gelijksoortige beteekenissen in andere woorden en op constructiën van
denzelfden draai toe.
De analogy kin mei oare wurden ek it negatyve fwórtsterkje (Halb 1851,31-32).
Ferlykber is it ferset fon de graecus G. Curtius (1820-1885) tsjin 'falsche
Analogie', wylst de neogrammatici ek dy 'folske analogy' fólmakke achtsje (Dam
145). Fwar Halbertsma bliuwt de (eigen) 'genius der taal' de nwarm.
92