Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
Condillac (1746, II, l, eh. XV, § 143: Du Génie des Langues; cf.
Aarsleff 1983, 144 en 1982, 30-31, 195-196, 209 (n. 142); en l, 42-43)
kónklüdjerret ollyksa:
Tout confirme donc que chaque langue exprime Ie caractère du peuple qui la parle.
Ut deselde peryoade kómme de ûtspraken fon Harris (1751) oer de besteande
'difference of ideas, both in particular men and in whole nations' en oer de taal
fon de Gryken dy't 'conformabie' wie 'to their transcendent and universal Genius'
(cf. V.:,erburg 347-348 en Cassirer 87).
Dy ydeeën wiene óm sa te sizzen 'in the air' (Aarsleff 1982, 196):
Condillac provided the philosophical foundation of the concept of the Yolksgeist
with its emphasis on the culture-bound quality of national languages. (Aarsleff 1982,
31).
Ek Herder syn 'Volksgeist' wie dus net sa nageinij. Wy ha fjirder sjoen dot
Wachter (1727 en 1737) en lhre (1769) de term genius linguae brûkten fwar
taalspesyfyke lûûdwikselingen.
Verburg (330) sjógt ferbön tusken de genius fon de taal en de
oanwinnende krêft fon de nasjonale ydee yn de sontjinde en achttjinde ieuw:
De 'stroomsluiting' komt tot stand in het weliswaar niet nieuwe - reeds bij het
Humanisme is het te vinden -, doch in deze gedaante nog niet voorgedragen, geniusbegrip.
Taal en begrypen yn de taal wurde no fongefólgen sjoen os relatyf (cf. Aarsleff
1982, 346, 376) en os ferbûn mei it eigen aard fon meensken en fólken. Mei dy
relatyvyteit hinget wer gear de ûnmooglikhyd fon oersetten (LP 340; I, 48-49).
Fwar oersetten mat men deselde poëtyske geast ha os de skriuwer fon it
oryzjyneel: de taal is de spegel fon de geast (lingua animi speculum) (Halb 1845,
387). Yn ferskillende talen binne mar kómselden twa wurden dy't krekt itselde
betsjutte (Halb 1845, 406). Elke oersetting is breklik (Halb 1851, 21). It
probleem fon it oersetten is nammers ol fólle jerder sinjaljerre, bygelyks by
Locke (1690, lIL, Ch. V, 8) en Leibniz (1646-1716; yn Schulenburg 22-23).
Ferlykje syde 98.
Fólkstaal en beskaving
De skepping en de feredeling fon de taal waarden yn de achttjinde ieuw tawiisd
oan resp. it fólk en de grutte monnen (Salus 93):
90