Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
Dy ferkearde wurkwize kómt fon syn beheining ta it gryksk (Halb 1849,5-11,
24):
Wat nu de eerste wortels aangaat, meende Valckenaer, dat die van het Grieksch in den
boezem der taal zelve voor handen waren. Het Grieksch moest uit zich zelven
verklaard en afgeleid worden. Valckenaer maakte zijn Baw, BEw, Btw enzovoorts, en
hij had al de grondstoffen bij elkander, om er op de meest regelmatige wijze het
gebouw der Grieksche taal uit op te trekken. [...].
De handelwijze van Valckenaer was te ontschuldigen, daar hem gene hulpmiddelen
buiten het Grieksch, dan alleen de Grieksche elementen die in het Latijn schuilen, ten
dienste stonden. Hij kende Semitisch, doch dit hielp hem niet dan voor enige weinige
woorden, die met het betekende voorwerp uit het Oosten in Griekenland overgekomen
waren. Het Sanskrit, het oudste, oorspronkelijkste en volledigste der Indo­
Germaansche overblijfsels, was voor hem en zijnen tijd nog een gesloten boek. Was
't Valckenaer bekend geweest, gewis hij zoude met zijne herculische armen deze mijn
bewerkt hebben om er zijne Grieksche wortels uit zamen te stellen, en hij beging
genen anderen misslag dan de schepsels zijner verbeelding de plaats te doen bekleden
van de onwraakbare kinderen der geschiedenis, die hem onbekend waren. [...].
Wat de secondaire afstamming betreft, hierin was Valckenaer bijkans even groot als
zijn meester Tiberius Hemsterhuis. Zijne colossale geleerdheid omvademde alle de
dialecten van het Grieksch in de minste bijzonderheden; ene kennis, die voor den
etymologist onontbeerlijk is, en de combinatiegeest van zijn koen vernuft wist de
verst verwijderde einde aan de ware oorzaken vast te knopen. Zo verre dan de stammen
of takken, aan welke de woorden onmiddelijk vastzitten, in het Grieksch zelven
aanwezig zijn, werden ze allen door Valckenaer gezien en aangewezen. [...).
[...] Valckenaer was geen dichter, [...]. Maar hij had de zuiverste en fijnste opvatting
van dichterlijke schoonheid, [...]. Daarom kon hij ook denken in den geest van een
volk dat zijne taal formeert, en daarom was hij een groot etymologist. Bilderdijk was
dichter, en hij stelde zich de dingen voor onder beelden zo als het volk in zijne
kindsheid. Dit besef was echter bij hem niet geleid door de hand der wetenschap als bij
Valkenaer.
•
Fwar fjirdere ynformaasje oer de mienskiplike yndogennaanske taal dy't him
letter ferdield me yn sanskryt, gryksk ensfh. ferwiist Halbertsma (1845,379-380)
nei Bopp (1816 en 1833-1842) en oaren dy't de ferlyking tusken gryksk en
sanskryt kwartlyn ópset hiene. Tsjin Hemsterhuis bringt Halbertsma (1845,389­
391) yn dot it goatysk net de mem fon de germaanske talen is (1, 51), mar de
ödste suster. En it selde jildt fwar de ferhöding fon it hebrieuwsk ta de oare
semytyske dyalekten (cf. LP 351).
Ydeeën fon de nijere taalkunde óppenjerjehar by Halbertsma (1845, 378­
379) ek yn syn bestriding fon de primitiva fon Valckenaer: it tol fon de
oarsprónklike fokalen is net fiif (a, e, i, 0, u) mar trije (a, i, u; ek by Bopp,
86