Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (2)
syn oardiel oer Valckenaer syn rigen fon oarsprónklike prymytyve wurden. It
lyke krekt, ómjerret er,
os hie it grykske fólk yn iepenbiere fólksgearkómsten oer de begjinsels fon syn taal
besletten;dêrfwaroer bes1eat Hemsterhuis ut de wurden dy't yn gebrûk wiene, 10n8 de
tige wisse wei fon de analogy ta ödere wurden dy't minder fier fon de primitiva 0 leine,
en betinkt er dêrbóppe ut gjin oaren [cf. Gerretzen, 117 noat 5] [...]. Fwar dizze mon
[= Valckenaer], dy't fjirders syn wjergea net hat, sit de kónstante bwarne fon it fersin
yn de hypotese dot de Gryken har taal net ollinne kultyvjerre mar ek fon it earste
begjin 0 skepen hawwe.
non aliter quam si gens Grreca in comitiis publicis de lingure sure prineipiis
statuisset; contra Hemsterhusius ex iis voeabulis, qure in usu erant,
certissima analogire via statuit de verbis antiquioribus a primitivis minus
remotis, neque preeter ea alia fingit. [...]. Huie viro ceterum ineomparabili
perpetuus fons erroris est in hypothesi, Grreeos suam linguam non tantum
excoluisse, sed et ab ultimis primordiis ereavisse.
Halbertsma (1845, 378) is fon betinken dot de analogyske fwarskriften fon
Valckenaer net by Hemsterhuis weikómme (cf. Gerretzen 287-289). Valckenaer
woe it paad fon Hemsterhuis wot ferbreedzje (Obs 6-7; Gerretzen 112), mar
dêrmei hat er de bestûdjerring fon de analogy fon it gryksk skea dien. Dochs
lyket Halbertsma yn syn net datjerre hönskrift Over de ontwikkeling der talen it
ûntstean fon de wurden fon de taal un einhinne à la Valckenaer te beskriuwen. Ek
syn beskriuwing fon de taak fon de etymology (Halb 1849, 5) wiist yn deselde
rjóchting:
1. het opsporen der eerste wortels ener taal;
2. het aanwijzen der naaste takken, aan welke de woorden onmiddelijk als spruiten
zijn uitgebot.
Mar hy hat krytyk ot - yn syn fyzy - Valckenaer, oars os Hemsterhuis, tebekgean
wól nei de earste oarsaken (Halb 1845,381-382; cf. 1,46-47):
Ta de sekundêre net ta de earste oarsaken besyket Hemsterhuis de wurden weróm te
bringen; nog heger óp te klimmen, sa't Valckenaer dot wend wie, yn 'e talen sa goed
os ynde natuerkundige fakken, dot hat God de meensklike geast ûntsein.
Ad seeundarias, non ad primas causas, Hemsterhusius voces reducere tentat;
altius adscendere, ut so1ebat Valckenaerius, turn in linguis, turn in
disciplinis physieis, humano ingenio Deus negavit.
85