Tydskrift foar Fryske aalkun e - Tresoar

Tony Feitsma
oraasjes bywenne ha fon Valckenaer (dy't ónt 1766 heeglearaar yn Frjentsjer
wie), sa't er oan syn ljouwerter learlingen fertelt (Hoekema 95 en 102):
Hij [Valentinus Slothouwer] sprak ons ook wel van Ludovicus Casparus Valckenaer,
dien hij dikwerf oraties had horen voordragen. [...].
By zyne practische rigting stak zijne zugt voor de etymologie zeer hel af. Hy
etymologiseerde dagelijkseh, en wel op ene wyze, dat dikwerf niemand hem geloofde.
Hy zeide zelf, dat Valkenaar en van Lennep de taal deriveerden even of haere regels by
ene nationale conventie bepaald waren; maar wat hy er van overhield was nog dikwerf
belagchelijk. [...]. Hoe hy de taal begreep kan men zien uit zyn boek de eausis casuurn
[Diatribe 1791], waaruit hy ons onderwees. Hy durfde Roma, dat op zeven bergen
gebouwd was b.v. vergelyken met room die boven op de melk drijft. Met xnco, KEW,
K1W, KUW, wist hij zo te toveren, dat hy alle woorden klaar speelde. Met een woord het
waren hypotheses uit de lucht gegrepen. Toen ik op school was verscheen B's
verhandeling der Geslachten [Bilderdijk 1805], maar daar strook hy de vlag voor.
Valkenaar, zeide hij, beschouwt de taal als mensch maar Bild. als een Engel.
Slothouwer stiet bewûnderjend-krytysk fwar Valekenaar oer. Halbertsma neamt
him sels 'een leerling van Valckenaer' (Kalma 1968, 140). Syn grammatykaûnderwiis
wie yn de geast fon de Hemsterhusianen (Boot 49, dy't de nammen
Hemsterhuis en Van Lennep neamt). Hemsterhuis hie un ynspyrator by de
stûdzje fon Slothouwer (1791, V-VI) west, wylst er yn syn Diatribe gauwris nei
de ûtjefte fon Van Lennep en Scheidius (1790; sjóg Valck 1743) ferwiist.
De ûntjouwing fon talen ferdielt Slothouwer (1791, 5) yn neifólging
fon Fraula (1780, 276) yn trije tiden:
Ie temps primitif ou de premiere simplicité, Ie second temps, celui de la composition
des mots polysyllabiques, Ie troisieme est Ie temps grammatical: [...].
Slothouwer sjógt dêr un parallel yn mei de libbenstiden fon de meensken: de
bemetiid (pueritia), de jónkhyd (adolescentia) en de fólwûksenens (virilitas).
(Ferlykje G. Stiemhielm (1671; yn Diderichsen 1964, 346) oer ûntjouwing fon
talen). Slothouwer (1791, 12) hêdt it óp un 'natuerlike' groei fon talen en ljoot
net oan un mei ópsetsin sletten kóntrakt.
Halbertsma syn bewûnderingfwar Hemsterhuis en Valckenaer
Yn syn brief oan Luzac fon 12-6-1843 (Kalma 1968, 140-141) skriuwt
Halbertsma oer wot er oan Valckenaer te tankjen hat:
Ik las, ik. herlas, ik verslond zijne Grieksche col1egien. Zijne derivatie, maar nog
meer zijne methode van deriveren, zijn vaste regel om in het behandelen der talen van
82