ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

De analogy fan de Schola Hemsterhusiana (1)
langage; peu à peu il devient propre à représenter toutes nos idées de quelque
espèce qu'elles soient. [...] l'analogie est proprement un rapport de
ressemblance." (Verburg 1952,361-364).
Verburg (1952, 364) sjógt un hymelsbreed ferskil tusken dit
analogy-begryp en it klassyke, en ek de analogy fon de Hemsterhusianen is
neffens him hiel wot oars. Ik doar my dêr net ol te wis oer ut te sprekken, mar ik
sjóg dochs ek wól oerienkómsten mei de Hemsterhusianen, seker mei it
téoretyske analogy-begryp ut Hemsterhuis syn Lectio publica. Wól sjógt
Verburg ferbön mei de 'proefondervindelijke natuurkunde' fon Boerhave en
's Gravesande. Mar dy bringt Gerretzen (1940,11) (en Verburg 1952, 431?) no
krekt wer yn ferbön mei de Schola Hemsterhusiana. Dot sadwaande bliuw ik
ynjersten fon betinken dot der un beskate gelykenis is tusken de analogy by
Condillac en Hemsterhuis.
Tlbeeius Hemsterhuis
De yn de foarige seksje beskreone dûbbelde betsjutting fon it begryp analogy
kómt goed ut yn wot Hemsterhuis seit oer de analogia yn syn Lectio publica
(325-326; cf. Gerretzen 1940, 116-117 en 131-133):
Want de haadnamme tsjut de dingen sels aan, it tiidwurd de honnelingen fan de
meensken: de partikels binne der óm de teenzen te ferbynen. Fjirder mat yn it gebrûk
fan dizze ûnderdielen, dy't yn de talen fûn wurde, frol sjoen wurde nei un beskate
analogy en un hiel grutte oerienstimming; dy is nammentlik net eigen aan de iene of
de oare taal, mar ferspraat oer alle talen. Wêróm ot dy fersprieding dêrfon sa wêze
matten hat, dêrfwar mat de reden ut de natuer seIs óphelle wurde. Der is de meensken
nammentlik tróg de heegste skepper fan de dingen, God, un begjinsel ynprinte os un
soarte fan analogyske fwarm. Dêrneffens wurde regele en hifke net ollinne de
meensklike honnelingen, mar ek alles wat trog de mûlle ûttere wurdt en wat trog de
honnen en trog lichem en geast dien wurdt. Dot begjinsel fan de ynerlike analogy is
elkenien ynprinte; sûnder dot begjinsel dógge en sizze wy neat fetsoenliks.
Sadwaande is der net ien taal of dy wurdt tróg de ien of oare hiel wisse wet regjerre, net
ollinne hû't dy (taal) de kónjugaasjes en deklynaasjes lênsrint en fersjoen is fan
óliedingen, mar ek hû't de hiele struktuer fan de taal regele is, sadot dy sa goed
maaglik fóldógt aan it doel óm ûs teenzen te ferkljerjen en aan oaren mei te dielen.
Dot sadwaande wurdt neffens dot begjinsel un beskate wûnderlike analogy yn olIe
talen waarnómmen.
[...]. OlIe talen ha, ot wy nei har oarspróng en begjinsels sjógge, hiel ienfödig west,
sa lykernóg sa, dot der gjin ûtdrukkingen (figune orationis) wiene en dot de wurden
sels süver eigennammen wiene. Mar mei't it gebrûk fjirder gie en dy wet fan de
analogy syn krêft sjen liet, binne se mwaier en beskaafder makke; fan de earste ienföd
fan betsjutten en oantsjutten is men wat werómkómmen en de ûtdrukkingen binne
43