ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (1)
mar amper olle wurden fon it ferdrag begrype koene, dot trog de earste Consuls nei it
ferdriuwen fon de Keningen mei de Cartagers sletten wie. [...]
[...] dot wa soe him der net oer ferwûnderje dot syen lykwóls ol lang iepentlik deróp
oan wurkje en hoopje dot se tróg it wurk fon de saneamde Frênske Akadeemje har Taal
no lang óm let dêrta werómbringe kinne dot dy tenei himsels oltyd gelyk bliuwe en
gjin inkelde feroaring mear ûndergean sil; wot yn un fólkstaal nea bard is, en nea
barre sil, mei't Talen lykos olle dingen fon deistig Meensklik gebrûk, ûnderwurpen
binne oan hyltyd wer nije wikselingen, en dot nog namste mear neigeraden se mear
öhingje fon it net trógtochte gebrûk fon it gewoane fólk yn waans honnen de macht
oer it praten west hat en wêze silo
Quin illa [Latina lingua] antiquissimis jam temporibus, mutationi minus
cetero quin obnoxiis propter parum frequentia tune nationum inter se
commercia, eousque tarnen intra quatuor tantum saeculorum decursum a
pristina deflexerat simplicitate, ut Polybius suo tempore etiam peritissimos
Sermonis Romani vix intelligere omnia foederis verba, cum
Carthaginiensibus a primis post Reges exactos Consulibus initi, testetur.
[ ].
[ ] quis non miretur ergo, illos tarnen ex professo id agere jam dudum &
sperare, ut ope Francicae, quam vocant, Academiae eo suam nunc redigant
tandem Linguam, ut in perpetuum deinceps eodem semper sibi constet modo,
nee ullam amplius sustineat mutationem; id quod in vernaculo sermone
nunquam factum, nunquam tiet, quum Linguae, aeque ac Humaneequotidiani
usus omnia, continuis subjectae sint rerum vicissitudinibus, eoque magis,
quo propius ab inconsulto vulgi dependent usu, quem penes semper fuit &
erit loquendi arbitrium.
De 'regelmaat' (it nederlónske ekwyvalint fwar analogy yn dy tiid) nimt ek un
grut plak yn by Lambertus ten Kate (1674-1731) dy't yn syn Aenleiding Tot de
Kennisse van het Verhevene Deel der Nederduitsche Sprake (1723; cf. 1710)
'Hare zekerste Grondslag, edelste Kragt, nuttelijkste Onderscheiding, en
geregeldste Afleiding' neigean wól en ferlykje mei besibbe talen (cf. Gerretzen
49, n. 2). Un ûnderdiel fon syn bûk neamt er 'Regelmaet en rangschikking der
Verba'. Un belangryk doel fon syn stûdzje is it fêststellen fon 'regelmaat' dêr't
oaren fwar him ûnrygelmjittigens sjoen hiene, bygelyks óp it stik fon de sterke
verba.
Yn Frjentsjer wurket Lambertlls Bos (1670-1717; 1704-1717
heeglearaar gryksk) yn de rjóchting fon de rygelmjittigens, fon de ratio ek yn de
taal. Dot dógt er bygelyks tróg it tapossen fon de ellips, dy't tróg it tajekjen of
ynfûûgjen fon Uil wurd skynber ûnrygelmjittige fwarmen of sinnen wer yn de
stringen fon de rygelmjittigens bringe kin (sjóg fwar un fwarbyld jirûnder by
Hilarides) (Mysterii Ellipseos Graecae expositi specimen; Bos 1702). Hy hat ek
mear wuarder brocht yn wurdölieding en taalferlyking (Dissertatio de Etymologia
41