ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar
ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar
ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (1)<br />
fcirnul<strong>ar</strong>um loquendi in <strong>ar</strong>ctum contraet<strong>ar</strong>um copiam. [...] Quo autem magis<br />
reepeiuntur ellypses et contracue rationes loquendi, eo magis lugendum est<br />
nanc dialectum ab origine recessisse.<br />
L.C. Va Ickenaer<br />
Ek yn Hemsterhuis syn leidske oraasje fon 1740 (87-88) wurdt (lykos yn LP<br />
325-326) God neamd os dejinge dy't it begjinsel jouwt fon de nw<strong>ar</strong>m yn talen<br />
(cf. Gerretzen 1940, 116, n. 4). Valckenaer lit de meensklike stifters fon de taal<br />
(conditoress lnguae) de haadrol spylje. Dot stiet me<strong>ar</strong> os ien ke<strong>ar</strong> te lêzen yn syn<br />
yn 1790 átjûne Observationes (cf. Gerretzen 1940, 117), aldere<strong>ar</strong>st yn de fw<strong>ar</strong>m<br />
fon de fraag:<br />
[...], ot wy ûs ta de berekkeningen sette, sil der don ûndersocht wurde kinne hûfól1e<br />
simpele prymytyve tiidwurden ot nei olle gedachten tróg dy e<strong>ar</strong>ste wize stifters fon 'e<br />
taal fêstste1d en fw<strong>ar</strong>me binne; [...] ? (Obs. IX, 11).<br />
Verba kirme lykwóls mei verba en mei nomina óp sa'n ferskillende en mannigfódige<br />
wize keunstig ge<strong>ar</strong>stold en ûnderenw<strong>ar</strong> ferbûn wurde, dot de wizen fon ge<strong>ar</strong>stollen en<br />
ge<strong>ar</strong>fûûgjen, dy't de e<strong>ar</strong>ste stifters fon de bjusterba<strong>ar</strong>like taal fêststeld lykje te<br />
hawwen, net yn regels tongen wurde kinne sa't lyket, (Obs. XXI, 22).<br />
[...], dot ode prymytyve wurden yn 'e rin fon 'e tiid bûtten gebrûk rekke binne, krekt<br />
os de o<strong>ar</strong>sprónklike betsjuttingen dy't trog dy wize stifters fon 'e taal oan de wurden<br />
ynprinte binne; [...] (Obs. XXV, 34).<br />
[...], si ad calculos sedeamus, investig<strong>ar</strong>i poterit, quot probabiliter a primis<br />
sapientibus illis linguae conditoribus simplicia primitiva fixa fuerint &<br />
constituta; [...]? (Obs. IX, 11).<br />
Verba autem cum verbis, verba cum nominibus, modo tam v<strong>ar</strong>io, & tam<br />
multiplici, <strong>ar</strong>tificiose componi queunt, & sibi invicem innecti & illig<strong>ar</strong>i, ut<br />
componendi & glutinandi rationes, quas primi conditores linguae<br />
admirabilis fixisse videntur, nullis regulis includi posse videantur. (Obs.<br />
XXI, 22).<br />
[...], ut verba vetera primitiva lapsu temporis ex usu recesserint, aeque ac<br />
prirnigeniae signifïcationes a sapientibus illis linguae conditoribus verbis<br />
impressae; [...] (Obs. XXV, 34).<br />
Valckenaer jouwt un hiele beskriuwing fon de metoade fon taalferlyking en<br />
taalrekónstruksje óp grûn fon de analogy. Hy ûnderskiedt dêrby twa so<strong>ar</strong>ten fon<br />
simplicia: primitiva en derivata (Obs. I, 8). De primitiva ûnderskiede h<strong>ar</strong> tróg de<br />
ienföd fon de natuer en fon de öde tiid (Obs, VII, 9). It binne tiidwurden fon twa<br />
wurdlidden, mei twa, trije of fjouwer (of óp syn heegst fiif) letters. De primitiva<br />
fan twa letters binne m<strong>ar</strong> fiif fan: uw, EW, 1W, OW, VW. Primitiva fan trije<br />
57
Change language