ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

Tony Feitsma
(pronuntiatio), de bûging (formatio [...1turn vocurn et verborum, turn ipsius
etiarn orationis), de syntaksis (constructio sive structura orationis) en it ferskil
yn wurdfwarrie (diversae voces huic dialecto usurpatae prorsus ignotae alten
dialecto). Oer de ûtspraak wurdt óprnurken (LP 361-362):
Wont ek un ferskillende wize fon ûtsprekken liedt ta ferskillende dyalekten. Mar un
ferskillende wize fon ûtsprekken yn de dyalekten makket net oltyd un ferskillende
skriuwwize needsaaklik; wont ferskillende fólken sprekke gauwris deselde letters
ferskillend ût.
Nam et modus pronuntiandi diversus inducit varias dialectos. Sed
pronuntiationis modus diversus in dialectis non semper postulat diversam
scriptionem; nam diversi populi srepe easdem literas diverse pronuntiant.
Ek it ferskil yn kónstruksje óppenjerret hirn dûdlik yn de grykske dyalekten (LP
362):
[...] wont yn dy Grykske dyalekten is it aard fon de sin en de syntaktyske kónstruksje
ferskillend en meienwar yn striid, en dot wurdt net ollinne waamómmen yn de follen
dy't oan de wurden ferbûn wurde, mar ek yn de fwarm fon de ópbouw fon de hiele sin.
Lit wa't smaak hat óm styl te beoardieljen, Thucydides en Herodotus mar ris ferlykje:
[...]. De ferskillende kleur fon de taal kómt fon it aard fon un ferskillend dyalekt.
[...] nam in illis [dialectis Greecorum] orationis et construendi ratio est
diversa et dissidens, neque hoc tantum observatur in casibus, qui verbis
adjunguntur, sed in forma totius orationis struendre. Compara, qui saporem
habes de stylo judicandi, Thucididem et Herodotum: [...]. Color orationis
diversus ducitur ex dialecti divers re ratione.
De oarsaken fon dy dyalektferskillen sitte yn it ferskil ynlucht en yn de mear of
minder frekwinte kóntakten fon de fólken ûnderenwar (LP 363-365). Hû kómt it
dot
[...] dot it lichem fon de taal sels en de spieren gelyk binne, mar it ütterlik tige fon
enwar ferskilt. De oarsaak dêrfon mat ût it natuerlike aard helle wurde. Tróg
eksperyminten is bekind dot de tastón en de ómstonnigheden fon de lucht un soad
derta bydrage óm de ynstrüminten fon de mûlle en fon it praten te fwannjen. Wont de
wurden wurde fólle frijer en makliker ûtsprutsen yn sûvere lucht os yn tsjustere en
swiere. Mar de tastón fon de lucht wikselet en ierskilt yn elke streek. [...]. By de
meensken seIs fyne wy dot der gwón letters binne dy't slimmer ût te sprekken binne.
Dot nimme wy net ollinne by de meensken persoanlik waar mar ek by hiele fólken.
[...]. Mar it part dot öhinget fon it ferskil fon de lucht, slagt benammen óp de
ûtspraak, en dêrtróg wer óp de fwarming fon de wurden, dy't yn de measte talen de wize
fon ûtsprekken fólgje.
54