ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

De analogy fon de Schola Hemsterhusiana (1)
preesertim animus erat magnus, Quas virtutes mente gerebant, stylo
exprimebant.
De latynske skriuwers en de latynske taal kómme ut grykske bwame. No kómt
Hemsterhuis óp de oarspróngen (origines) (LP 341-342):
Yn olle talen binne der un soad helpmiddels óm se kinnen te learen, ûnder mear de
oarspróngen. Fon lykefólle hókker taal betytelje wy os oarspróngen olderearst de
earste bewyskes en wuartels fon de tróg olderhonde fwarmen ölate wurden. Wot langer
ot de talen brûkt wurde namstc wider ot se de tûkken ûtspriede. Hû't de tûkken mei de
earste wuartels ferbûn wurde, dot ûntgiet lis gauwris. Ot dy earste bewyskes net
begrepen wurde, kinne de krêft en de macht fon de Mate wurden net begrepen wurde.
Der mat ûndersocht wurde wot dy wuartels binne, dot de krêft fon olle ût deselde
wuarte1 ölate wurden begrepen wurde kin. Twad betyte1je wy os earste oarspróngen yn
lykefólle hókker wurden de wurdlike/eigentlike betsjuttingen. Ot ienkear it wurd
fêstste1d is mei syn wisse en earste betsjutting, don kómme dêr wer ferskillende oare
betsjuttingen ut fwórt dy't oan it eigen aard fon de saak ûntliend binne.
Wot öder ot un taal is, wot fruchtberder binne dy sekundêre betsjuttingen, sa bót dot
de earsten gauwris öskaft wurde en ferdwyne. [...]. Wont wot yn it ûndersyk fon de
oarspróngen óp himsels de swirrighyd is, dot wurdt dûdlik, ot wy betinke dot de
wuartels fon de talen hast ol1egjer fergetten binne. Oare wurden dy't fwórtkómmen
binne ût dy earste ode êskafte wurden, binne yn gebrûk bleon. Der jert gons keunst en
betûftens ta óm dy ûtstoarne wurden weróm te róppen.
In omnibus linguis ad earum cognitionem multa sunt adjumenta, inter quee
sunt origines. Cujuscumque Lingua. origines vocamus, primo primordia et
radices verborum per multiplices formas derivatorum. Quo diutius linguee
usurpantur eo quoque latiores ramos diffundunt. Rami uti cum primis
radicibus connectantur, seepe nos preeterit. Sine primordiis illis intellectis
vis et potestas vocum derivatarum non potest intelligi. I11~ radices, quse
sint, investigandse ut vis omnium derivatorurn ex eadem radice intelligatur.
Secundo origines vocamus primas in quibuscumque vocibus proprias
significationes. Constituta voce, quse eertarn et primam habet potestatem,
inde profluunt alise et diversee a rei proprietate desurntee.
Quo vetustior est lingua co uberiores sunt illee secundariee significationes,
ita ut primee seepe aboleantur et intereant. [...]. Quee enim in originibus
perscrutandis per se difficultas sit, patet, si consideramus radices linguarum
tantum non omnes esse obliteratas. Voces aliee, qure naue sunt ab antiquis et
primis abolitis, in usu remanserunt. Adeoque artis est ingeniique ilIas
obliteratas voces revocare.
Hemsterhuis brûktjir de byldspraak fon de tûkken dy't Valckenaer (Obs. XXIII)
ûtwurkje sil. Op it earste gesicht lyket it dot Hemsterhuis un minder strange
49