ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

Tony Feitsma
Heec conscientia naturalis libertatis insignes notas omnium hominum, qui
eam exercent et cognoscunt, actionibus, scriptis, inurit. In quibus vero haec
libertatis conscientia est extincta, eorum animus est humilis, abjectus,
adulatorius.
Yn dot ferbön is - njónken it 'ingenium' - Uil oar wurd fwar 'geast', 'animus', fon
belang (LP 337):
Yn elk soarte fon skriuwen hearsket lykwóls net ollinne it ingenium mar ek de
animus. Sa't it ingenium un soad dógt ta it it beskaven fon de elegönsje, sa printet de
animus dy't besef hat fon syn eigen frijhyd, de skaaimerken fon un eale geast en un
frije styl yn. Wa't mei sa'n animus skriuwt fólget needsaaklikerwize de natuer. Wot it
heegste is yn de styI, is it natuerlike; wot lykwóIs fier socht, keunstmjittig en mei
ópsnólkingen óptüûgd is, dot wykt fon de natuerlike skjintme 0 en sakket nei it
ûnbetsjuttende ta. Dot, ot un fóIk it frijhydsfielen en de steatkundige en bwargerlike
frijhyd bewarre hat, don kin it net oars of de styl sil him wenne oan it natuerlike, net
keunstmjittige en net óptûûgde, Mar ot un fóIk nei it ferlies fon de frijhyd yn
slavernij ferfollen is, don feroaret de styl. Don fólget de styl net de natuerlike glêns,
mar idele ópsnólkingen en fluenske stylblómkes.
In omni autem scribendi genere non solum ingenium, sed et animus
dominatur. Ut ingenium ad expoliendam elegantiam multum facit, sic
animus libertatis suee conscius nobilis animi et liberi styli notas inurit. Qui
tali animo scribit necessario naturam sectatur. In stylo quod summum est,
est naturale; quidquid autem longe qusesitum, affectatum et phaleris
instructum est a pulchritudine naturali reeedit et ad humilitatem vergit. Itaque
si quis populus conservaverit libertatis sensurn et publicam civilernque
libertatem, fieri non potest quin stylo assuescat naturali, non affectato, non
phalerato. Sin populus amissa libertate prociderit in servitutem, stylus
mutatur. Jam stylus non consequitur naturalem nitorem, sed inanes phaleras
adulatoriosque cincinnos.
Sadwaande binne der grutte ferskillen hlsken de romeinske skriuwers ûnder de
repüblyk en dy ûnder it keizerryk en sa wurde mear fwarbylden neamd, It gryksk
hat un soad belangryke skriuwers óp olderhonde mêd, en oersettingen binne net
genög óm yn 'e kunde te kómmen mei de skriuwers seIs (LP 340):
Yn de styl ûtteret him net ollinne it ingenium mar ek de animus. Dy skaaimerken fon
de animus, tróg de skriuwers sels yn de styl ütdrukt, kin un oersetter net ütdrukke.
Benammen de animus fon de oden wie grut. De deugden dy't se yn de geast meidrûgen,
drukten se yn de sty1ut.
In stylo non tantum spectatur ingenium, sed et animus. Has animi notas, ab
ipsis autoribus stylo expressas, non potest exprimere is, qui vertit. Veterum
48