ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

Tony Feitsma
lykefólle hókker taal ta yn steat is. Dy geast fon de taal, dy ópsnólke en elegonte
rygelrnjittigens kómt net fwórt ut de taal sels en syn wurden, mar ut de beûffening fon
grutte monnen, dy't de taal brûkt hawwe. Dêrtróg ferskille de talen tige ûnderenwar,
sadot gwón beskaafder, mwaier, gaadliker binne óm de teenzen ut te lizzen; oaren
brekliker en ûnfruchtberder, dêr't ûnderskate teenzen net sa dûdlik yn ütlein wurde
kinne. [...] Bóppedot mat ópmurken wurde dot yn it olgemien olle ynjersten
ûnbeskaafde en net kultyvjerre talen tróg de tiid en it gebrûk sêfter, hearliker en ryker
wurde. [...].
Insuper in singulis linguis multa reperiuntur; qure non ab universitate
hominum, sed a singulis hominibus dependent. Venustas enim formas
excogitandi ratio pendet ab ipso hominum ingenio. Ut plurimee sunt
naturales, sic itidem et plures a reconditiore quo dam fonte et principio
existunt. [...l, quo quis humiliore sit cogitandi facultate, eo magis scribendi
formam accessuram ad sermonem plebis nullis figuris ornatum; contra si
quis excogitatius cogitat et profundius res cognoscit is stylo acuto ingenii
sui vim ostendit. Hinc sponte erit differentia in linguis, et styli diversitas.
Ha corpus lingure nudum aliud est ac stylus cujusque scriptoris. [...]. Jam
vocare solemus linguarum genium quendam, qui in eo est situs, ut exprimat
nobis vim omatumque, cujus queelibet lingua est capax. Hic genius linguae,
hrec ratio ornata et e1egans non procedit ab ipsa lingua ejusque vocibus, sed
ab exercitatione magnorum hominum, qui lingua sunt usi. Hinc lingure
plurimum inter se differunt, ut alire sint cultiores, omatiores, aptiores ad
cogitationes explicandas; alire defectiores et magis steriles, quibus diversre
cogitationes non ita dilucide possunt explicari. [... ] Prseterea
animadvertendum, omnes omnino linguas in principio rudes et inelaboratas
tempore et usu molliri, amplificari, ditari. [...].
By it ferlykjen fon de talen en it trógkringenyn de wiere kennis fon de talen,
matte earst de wurden (vocabula Iinguee)en dêmei de ûtdrukkingen en gearstolde
siswizen (phrases et locutiones comp0 sine) besjoen wurde en fon de aparte
wurden matte de oarspróngen (origines et fontes) en öliedingen jûn wurde (LP
330).
Hemsterhuis lyket wot hoeden óm te gean mei it begryp oarspróng (LP
330-331):
Wy matte derfwar warskögje dot wy, mei't wy ûntjitte óm de oarspróngen fon de
Grykske Taal te ûndersykjen, it don net hawwe oer dy earste begjinsels en wurden, dy't
os earsten oan de saken tawiisd binne. De earste grûn fon dizze wurden stiet yn gjin
inkelde taal fêst. Wont wot de oarsaak west hat dot un tróg de mûlle utsprutsen lûûd
tapost is óm dizze of dy saak oan te tsjutten, en hókker gelykensens ot der tusken it
lûûd fon gwón wurden en letters en de saken sels bestiet, dot leit te fier fon ûs tinken ö
os dot sóks fwar it ljocht helle wurde koe, [...]. Dot yn it ûndersykjen fon de
46