ydskrift f ar Fryske Taalku e - Tresoar

Tony Feitsma
begûn brûkt te wurden. Ta dy ütdrukkingen kin men net kómme, ot net fontefoaren un
tige ienfödig fûnnemint lein is; dêrwei kómme ût de geast fon de meensken, dy't de
talen kultyvjerje, de ûtdrukkingen fwórt. Jasels sit ûs natuer sa ynenwar dot ien dy't
de taal brûkt fonsels nei ûtdrukkingen oergiet.
Nomen quippe res ipsas significat, actiones hominum verbum: particulee
pertinent ad cogitationes connectendas et convinciendas. Jam vero ex usu
harurn, qUke reperiuntur in linguis, partium preecipue spectanda est analogia
queedam et congruentia summa; illa quidem non uni vel alteri Iinguee propria,
sed per omnes linguas dispersa. Cur autem dispergi debuerit, ratio ex ipsa
natura est repetenda. Infixum est scilicet hominibus asummo rerum auctore
Deo principium aliquod tanquam forma analogica, ad quam expediantur et
explorentur non tantum actiones humanae, sed et quidquid ore profertur,
quidquid manibus, quidquid corpore menteque agitur. Hoc principium
analogiae internum omnibus est infixurn; sine eo principio nil quod gratiam
habeat agimus, nil dicimus. Nulla igitur lingua est, quin lege quadam
certissima regatur, non tantum ut per conjugationes et declinationes
decurrat, et derivationibus sit instructa, sed etiam ut tota orationis structura
ita sit comparata, ut optime respondeat cogitationibus nostris
interpretandis et cum aliis communicandis. Itaque ex hoc principio mirifica
quaedam deprehenditur omnibus in linguis analogia.
[...l. Omnes omnino linguee, si earum originem speetamus et principia,
simplicissimee fuere, atque ita fere, ut figurse orationis essent nullee, et quasi
ipsa vocabula nomina essent propria. Sed usu procedente et illa analogiae
lege vim suam exserente, ornatiores cultioresque sunt factae; ab ipsa prima
simplicitate significandi et denotandi recessum est aliquantulum, et figurae
orationis coeperunt usurpari. In istas figuras incidi non potest, nisi prius
simplicissimum fundamenturn fuerit iactum; hinc ex ingenio hominum, qui
linguas colunt, proficiscuntur figuratre orationes. Quin ipsa nostra natura ita
est comparata, ut linguam usurpans sponte defluat ad orationes figuratas.
Fwar olle talen jildt dot de analogy him fjirder ûntjouwt ta ûtdrukkingen, en
dêrtróg wurde se ol1egjerre mwaier en beskaafder, dot giet óm sa te sizzen
fonsels. Dot kómt ût de geast (it ingenium) fon de meensken fwórt, Fon it grutte
tol redenen fwar it feit dot dy analogywurking yn ferskillende talen net deselde
ûtwurking hat (Gerretzen 1940, 132), neamt Hemsterhuis twa: it ferskil yn
wenplak en it ferskil yn seden, wetten, ynstellingen en gewoanten (LP 326-328;
cf. Gerretzen 1940, 139):
Fwarst, de ûnderenwar ferskillende fólken giene elk fwar oar nei ferskillende kusten; it
aard fon de dingen is net rûnóm gelyk, it oansjen fon dizze ierde is ferskillend, en
seeën, bósken en lonnen ferskyne. Ut dot ferskaat oan wenjen is de oarsaak
ópkómrnen fon it ferskaat oan ütdrukkingen, sadanig dot ferskate fólken ut de natuer
44