LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Bylaag 3: Gesprek 3 (27 Augustus 1998)
p433
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
werk, dit was wat hy was, hy was niks meer as dit nie. 'n Vrou vertel daar haar pa het
op die plaas gewerk en 'n bees het hom getrap, die boer het hom net by sy huis
afgelaai en gelos. Hy kon nie roer nie, hy kon nie opstaan nie, sy kinders was klein en
hulle kon hom nie help nie, maar die boer het nie 'n saak daarmee gehad nie. Hierdie
man was net 'n werkinstrument vir hom en as hy nie kan werk nie dan sit jy hom op die
rak tot hy reggemaak is eendag. Dit is wat sy gesê het, en van die mans ook. Hy is net
daar om te werk, sy hele menswaardigheid… Dit wat jy gesê het Elsa, die woord
"ontmens" dis wat hulle beleef.
Hanlie: Ek dink die witman is ook dikwels gebruik om kinders mee bang te maak, deur
swart ouers, en dit het dus ook gemaak dat daar 'n vrees was en totale. Dit bestaan
ook nog vandag, maar dit was vroeër baie erger. 'n Totale wantroue in 'n wit persoon,
'n vrees, as jy hom sien moet jy hardloop want hy gaan vir jou klap of hy gaan jou skop,
of hy gaan jou skiet, jy het geleer om baie fyn te lieg en presies geweet hóé om te lieg.
Jy het geleer om te kruip en om humorsin te gebruik, veral die kleurlinge in die Kaap:
"ja natuurlik my basie" en "nes die baas sê". Hy is darem so 'n oulike hotnot daai, nè, jy
kan met hom werk. So jy het geleer om te manipuleer vanuit die ondergeskikte posisie.
Albert: Dit was maar 'n manier om te oorleef, om dit te hanteer.
Hanlie: Sy manier om dit te verwerk. Maar ek dink wat julle almal netnou genoem het is
vir my baie belangrik: die groot gaping wat daar tog was tussen die ouer, ongeletterde
swartman … Maar dan wil ek net iets sê oor die boer, dit is waar, maar dit is ook waar
dat daar in geweldig baie gevalle die werkgewer amper gesien het as 'n ma of 'n pa,
wat vir hulle gesorg het en wat juis vir hulle in so 'n geval sou dokter toe geneem het,
en sou medisyne gegee het. Soos wat ons gebreinspoel was, is hulle ook gebreinspoel
en was dit vir hulle aanvaarbaar, en daarom nou nog die man wat langs my in die tuin
werk by my buurman, as ek met hom gesels dan sê hy "mies". En ek voel nou al heel
ongemaklik as hy dit vir my sê. En as hy net vra hoe gaan dit of iets sê soos "sjoe maar
dit het skielik koud geword" dan sê hy "ja mies, dankie mies". Elke keer. Elke keer. Na
elke sinnetjie. Hy maak sy sinnetjie klaar en hy sê "dankie mies", agterna. Dan dink ek
dit het jy êrens geleer toe jy verskriklik klein was as jy met hierdie wit vrouens praat
dan moet jy elke sê "dankie mies" dan was jy goed en reg en mooi, anders hoekom sê
hy dit. Vir guns wen of iets. En dit pla my. En dan ook as jy nou met die kinders praat of
selfs met die ouers, dan sal hulle weer sê hulle kinders sien op hulle neer dáárom,
want die kind sal sê waarom doen jy dit nog, ons het geveg vir vryheid, moenie jy nou
vir my sê hoe ek moet leer of hoe ek moet maak nie. Jy het niks gedoen nie, hoekom