LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Bylaag 3: Gesprek 3 (27 Augustus 1998)
p432
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
Elsa: Ek dink apartheid het die swartmense heeltemal ver-"ontmens" – ek weet nie of
daar so 'n woord bestaan nie. Ek persoonlik dink die swartmense in ons land sit met 'n
geweldige minderwaardigheidsgevoel. Ons het hulle so afgekraak en so sleg behandel
dat hulle oor hulleself niks gedink het nie en ek is oortuig daarvan dat die swartmense
moet 'n verskriklike wrok of haat teenoor ons mense nog hê, wat vir geslagte lank nog
so gaan bly voordat dit uitgewoed is. Ons kry nou nog Afrikanermense, veral van die
ouer mense, wat die Engelse haat oor wat hulle aan ons gedoen het. Ek kan nie dink
dat die swartmense ons kan wíl vergewe of kan wíl aanvaar na alles wat gebeur het
nie.
Albert: Ek het laas week huisbesoek gedoen by 'n omie wat vir my in detail vertel het
oor wat hy van die Engelse dink, juis oor wat hulle kleintyd aan hulle gedoen het. En hy
trek nou al naby die 70, dis darem al 'n paar jaar terug.
Isak: Ek dink nie ons het … Miskien die afgelope tyd wat die verandering begin kom
het, het ons besef hier is die swart leiers, hier is swart mense wat prominent kan wees.
Maar in my grootwordtyd, ek dink nie ons het ooit besef dat… Ek dink nie ons het hulle
ooit 'n kans gegee nie om … Wat wil ek sê? Ek dink nie ons het besef hierdie mense
het ook emosies nie, hulle het ook gevoel, hulle ervaar ook dinge. (Band onduidelik)
Ek wil elke keer teruggaan na my ervaring toe. Die dag toe Mandela vrygelaat is, het
ek in die skoolsaal gesit. Ek het 'n ouervergadering gehad nadat ons vir twee weke toitoi's
en daai goed gehad het. Ek het in daai saal gesit en daar het swartmense
opgestaan wat kon aanhaal oor wat Verwoerd gesê het, oor die onderwys en dat daar
nie verwagtinge vir hulle moet wees om dit en dit te kan word nie, en al daai dinge …
Ek net het besef dat hierdie mense hulle al die jare al besef het ons is net eenvoudig
as minderwaardige burgers beskou. En toe daai klomp mense daar opstaan en sê nou
gaan ons huis toe, en hulle sing julle Nkosi Sikelele, wat ek die eerste keer gehoor het,
en skielik sien ek hier staan ou swart vrouens voor my – in ou terme sou ons gesê het
hierdie ou meid wat in die strate loop – en hier staan hulle en hulle sing hierdie lied. Ek
verstaan nou nog nie al die woord nie. Dan skielik besef mens – hierdie mense het ook
emosie, hulle het ook al die tyd 'n ervaring gehad. Ek dink nie ons het ooit – en dit is
maar net my eie waarneming – ons kon ooit dink dat hierdie mense het werklikwaar
ook 'n gevoel hieroor nie. Hulle moes dit mos net aanvaar – dit is soos dit is.
Albert: Gisteraand sê een van die manne daar hy was in die oë van dit witmens net 'n
arbeider. Arbeider is nog 'n te mooi woord. 'n arbeidsinstrument, hy was net iets om te