LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Hoofstuk 5: Die post-apartheid verhaal?
p311
those who have “said sorry” and who have begun to implement some
initiatives to give effect to this, to also begin to “do sorry”, but to do so
as a national project together with all South Africans who have much
more than they need (Kairos SA 2011:elektroniese bron).
Vroeër in hierdie verslag is reeds aangetoon watter strukturele voordele wit mense in
Suid-Afrika geniet het, en in baie gevalle steeds geniet. Die beginsel van ʼn regstelling
van die historiese onreg is gesond, maar dit is dikwels die wyse van implementering
wat van alle kante kritiek kry.
Reeds van die begin af was daar bedenkinge oor die manier waarop swart ekonomiese
bemagtiging as onderafdeling van regstellende aksie bedryf is. Die kritiek is telkens
uitgespreek dat slegs enkelinge bevoordeel word en nie die meerderheid swart mense
nie. Slabbert (1999:132) was self by die eerste poging betrokke. Hy skryf dat dit groot
propagandawaarde gehad het, “maar ek is nou nog nie seker hoeveel bemagtiging dit
bewerkstellig het nie. Dat dit wel ʼn paar mense sonder moeite baie gou baie ryk
gemaak het, is nie te betwyfel nie” (Slabbert 1999:132). Hieroor sê die moderator van
die Algemene Sinode van die VGKSA, professor Thias Kgatla (aangehaal in
Oosthuizen 2009:1): “Dit help nie slegs enkele individue baat by regstellende aksie en
dit lei tot omgekeerde diskriminasie nie.”
Guest (2004) voer aan dat sekere aspekte van swart ekonomiese bemagtiging juis die
teenoorgestelde uitwerking het. Omdat die regering net sake doen met besighede wat
swart vennote het, betaal die regering dikwels meer as wat normaalweg nodig sou
wees. Daarom kan minder huise gebou en minder dienste gelewer word as wat ʼn ander
kontrakteur vir dieselfde geld sou kon. “In effect ‘affirmative procurement’ is a transfer
of wealth from the poor to the well-off” (Guest 2004:141).
Wanneer Johnson (2000) die steun aan regstellende aksie oor ʼn vier jaar tydperk
ontleed, kom hy tot verrassende gevolgtrekkings. Die aantal swart mense wat gekant is
teen regstellende aksie en eerder aanstellings op meriete verkies, het gegroei van 41%
na 51%. Daarteenoor het wit mense, wat steeds oorwegend teen regstellende aksie
gekant is, se klem op meriete alleen afgeneem van 83% tot 56%. “In practice whites
have learnt to live with a degree of affirmative action and now, however grudgingly, see
it as normal in the workplace” (Johnson 2000:elektroniese bron).