LEWE NA APARTHEID: LIDMATE SE NARRATIEWE VANUIT 'N ...

Hoofstuk 5: Die post-apartheid verhaal?
p277
grondeise te onderdruk en spoorlynroetes te bepaal) en finansiële mag (om
byvoorbeeld klein delwers uit te koop). Gewoonlik was dit wit mense wat hierdie mag
gehad het.
Later sou die trekarbeidstelsel bykom. Hierdie stelsel het die normale verstedeliking
wat in die res van die wêreld gebeur stopsit vir swart mense. Omdat vroue en kinders
nie die mans na die stede kon volg nie, het dit veroorsaak dat die werker ʼn groot deel
van sy salaris moes afstaan vir onderhoud aan sy gesin. Hierteenoor kon wit gesinne
mekaar in moeilike omstandighede ondersteun om so ʼn basis vir vooruitgang te skep
(Wilson 2011:7). Dieselfde proses wat vir wit mense welvaart geskep het, het swart
mense daarvan weerhou.
Saam met die trekarbeidstelsel was daar ook nog die gedifferensieerde onderwys wat
vir swart leerders die minimum geleer het; net genoeg om die laagste vlakke van werk
te kan doen. In sekere dele van die Vrystaat was skoolplig vir wit kinders in die 1890’s
ingestel. Vir swart kinders was dit eers byna ʼn honderd jaar later, in 1994 (Wilson
2011:9). Later sou werkreservering volg wat die beste beroepe tot wit mense beperk
het. Wilson (2011:13) sluit sy artikel af met: “In South Africa the sharp inequality
between black and white and the widening gulf between rich and poor have roots which
go deeply into our past.” In die lig van Wilson se argumente is dit te verstane as Van
Niekerk (2011:elektroniese bron) sê “As wit mense sit ons met enorme skuld ten
opsigte van die verlede.”
Oor die kwessie van wit bevoorregting skryf die ekonoom Sampie Terreblanche dat hy
begrip het vir veral jong wit mense wat aanvoer dat hulle geen aandeel in apartheid
gehad het nie en daarom nie aanspreeklik gehou kan word vir enige bevoordeling nie.
However, they clearly do not understand the systemic character of
colonialism, segregation, and apartheid, and their collective
responsibility for what has happened… what these whites fail to realise
is that these ‘benefits’ are ‘contaminated’, because they were largely
accumulated by means of systematic exploitation. It is rather
hypocritical of whites to claim these benefits with greedy selfrighteousness
but decline any responsibility (directly or indirectly) for
the evil of colonialism and its ugly consequences (Terreblanche
2002:5).