Verhuizen - Ipse de Bruggen

V e r h u i z e n
E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
E X P E R T J E 6

2 E X P E R T J E 6
Expertjes zijn uitgaven van het Expertisecentrum van Ipse de Bruggen.
Kijk voor meer informatie over de expertjes en het bestellen ervan
op www.ipsedebruggen.nl
E X P E R T J E 1 :
Spel- en ontwikkelingsmateriaal
E X P E R T J E 2 :
Totale Communicatie
E X P E R T J E 3 :
Obstipatie, een lastig probleem
E X P E R T J E 4 :
Transculturele Communicatie
E X P E R T J E 5 :
Voeding
E X P E R T J E 6 :
Verhuizen
E X P E R T J E 7 :
Rouwverwerking
E X P E R T J E 8 :
Zelfverwonding

V e r h u i z e n
3
Ipse de Bruggen
5e druk, december 2011
IdB012-DEC11
Aan dit expertje werkten mee:
Peter Deman
Marja de Jonge
Miranda Naber
Gilles van Winsen
Janny Visser
Lia van Vliet
Sandra van der Voet
Ipse de Bruggen is een veelzijdige organisatie in Zuid-Holland die zorg, ondersteuning,
behandeling en begeleiding biedt aan ongeveer 5.000 cliënten met een
verstandelijke of meervoudige handicap. Onze medewerkers en vrijwilligers zetten
zich met hart en ziel in voor deze cliënten. Onze organisatie staat voor vakmanschap
waarbij we ons betrokken, betrouwbaar en ondernemend opstellen.
Kijk voor meer informatie op www.ipsedebruggen.nl
© Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Ipse de Bruggen.

4 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
5
V o o r w o o r d
Het Expertisecentrum van Ipse de Bruggen heeft onder meer tot taak de kennis en
ervaring rond de zorg van mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking
te verzamelen, te ontwikkelen en beschikbaar te stellen.
In dit kader brengt het Expertisecentrum ‘Expertjes’ uit, waarin kennis en ervaring
van medewerkers rond een bepaald thema is vastgelegd.
Expertjes pretenderen niet volledig te zijn, maar leggen de nadruk op praktijkervaring,
nuttige aandachtspunten en tips.
Wij hopen op deze wijze een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de zorg,
begeleiding en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke of meervoudige
beperking.
U kunt ons helpen de Expertjes te vervolmaken door uw ervaringen aan ons door
te geven. Zie hiervoor de vragenlijst op de laatste bladzijde. Hartelijk dank voor uw
medewerking.
Veel leesplezier!
Marcel Schellart
Directeur zorg
Ipse de Bruggen

6 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
7
I n h o u d s o p g a v e
Inleiding ................................................................................................................... 9
1. Mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking en verhuizen ..... 11
1.1. Verhuizen met het gezin naar een andere woning ............................................ 12
1.2. Vanuit het ouderlijk huis naar begeleid wonen .................................................. 12
1.3. Vanuit het ouderlijk huis naar een instelling of gezinsvervangend tehuis ........... 13
1.4. Vanuit een gezinsvervangend tehuis of instelling naar een andere woonplek .... 13
2. Uit huis gaan.......................................................................................................... 15
3. Wet Maatschappelijke Ondersteuning ............................................................... 17
3.1. Aanpassingen.................................................................................................... 17
3.2. Huurwoning...................................................................................................... 17
3.3. Koopwoning .................................................................................................... 17
3.4. Eigen bijdrage .................................................................................................. 18
3.5. Regelmatig bezoek van gehandicapt familielid .................................................. 18
4. Specifieke aanpassingen....................................................................................... 19
4.1. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en visuele beperking .......... 19
4.2. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en auditieve beperking........ 20
4.3. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke beperking en
gedragsproblemen ............................................................................................. 21
4.4. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en lichamelijke beperking.... 22
5. Voorbereiding op verhuizing................................................................................ 25
5.1. Juiste vertelmoment ......................................................................................... 25
5.2. Tips................................................................................................................... 25
5.3. Informatie geven over nieuwe woning en woonomgeving................................. 28
6. Verhuizen en mensen met een verstandelijke handicap en autisme................ 29
6.1. Concreet communiceren ................................................................................... 29
6.2. Na de verhuizing............................................................................................... 31
7. Communicatiehulpmiddelen ................................................................................ 33
8. Verhuisdag ............................................................................................................ 35
9. Contacten met familie en het sociaal netwerk uitbreiden................................. 37
10. Boeken over uit huis gaan en verhuizen............................................................. 39
11. Nuttige adressen ................................................................................................... 40

8 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
9
I n l e i d i n g
‘Verhuizen’ staat in de top 10 van de meest ingrijpende emotionele gebeurtenissen
in een mensenleven. Dat is wel te begrijpen; je moet afscheid nemen van de
bestaande situatie en krijgt te maken met allerlei veranderingen en onzekerheden.
Er moet tegelijkertijd veel georganiseerd en gedaan worden om de hele verhuizing
op een goede manier te laten plaatsvinden. Kortom, allemaal zaken die opwinding
en spanning veroorzaken. Maar natuurlijk kan verhuizen ook leuk zijn; een nieuwe
start in een nieuwe omgeving is ook heel positief en opwindend!
Het maakt natuurlijk wel verschil waar je naar toe gaat verhuizen. Bij een verhuizing
in de buurt van je huidige woonplek ken je de woonomgeving al. Ga je verhuizen
naar een andere omgeving, dan moet je wennen aan de nieuwe situatie. Ook de
reden van een verhuizing speelt mee in hoe je ermee omgaat. Als je weet dat je
nieuwe huis beter voldoet aan je woonwensen (grotere kamers, een tuin, dichter bij
je werk), heb je alle verhuisperikelen er voor over. Als je echter gedwongen wordt te
verhuizen (gezondheid, verbouwing) is het emotioneel veel moeilijker te verwerken.
De verhuizing zelf brengt drukte met zich mee. Het leeg achterlaten van de oude
woning en het in orde maken van de nieuwe woning staan meestal onder tijdsdruk.
Daar komen nog organisatieaspecten bij, zoals het inpakken van alles wat mee
moet, het versturen van verhuisberichten en het veranderen van verzekeringen.
Kortom, een tijd vol emotie, organisatie, beslissingen en onzekerheden, maar ook
een tijd van positieve spanning.
Voor mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking is niet altijd te
begrijpen wat verhuizen is en waarom er verhuisd gaat worden. Zij hebben vaak
moeite met veranderingen en onzekerheden. Het is daarom belangrijk veel aandacht
te geven aan een gedegen voorbereiding, zodat een verhuizing zo goed mogelijk
kan verlopen. Dit Expertje geeft nuttige tips voor een soepele verhuizing.

10 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
11
1 . M e n s e n m e t e e n v e r s t a n d e l i j k e o f
m e e r v o u d i g e b e p e r k i n g v e r h u i z e n
Mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking kunnen op veel manieren
te maken krijgen met verhuizen:
1. Met het gezin naar een andere woning.
2. Vanuit het ouderlijk huis naar een begeleid wonen plek (met een scheiding
van wonen en zorg).
3. Vanuit het ouderlijk huis naar een gezinsvervangend tehuis of instelling.
4. Vanuit een gezinsvervangend tehuis of instelling naar een andere woning:
Soms moet zelfs twee keer verhuisd worden: eerst naar een tijdelijke of
tussenwoning en daarna naar de ‘nieuwe’ of gerenoveerde woning.
In alle gevallen is het goed de woonwensen (gewenst) en wooneisen (vereist)
vooraf in kaart te brengen. Bij het zoeken naar een nieuwe woonplek vormen zij
een leidraad. Een potentiële woonlocatie kan getoetst worden door middel van het
invullen van de Zorg en Stad module, die gratis te downloaden is op internet (www.
zorgenstad.nl). Deze module is ontwikkeld door BRTArchitecten in samenwerking
met MEE Noordwest-Holland. Met de module kan aan de hand van een inventarisatie
van de aanwezige diensten en voorzieningen beoordeeld worden of een locatie
geschikt is voor uw cliënt. Als u meer wilt weten over de module kunt u contact
opnemen met info@zorgenstad.nl
In situatie 1 en 2 kunt u een beroep doen op de WMO (Wet Maatschappelijke
Ondersteuning) om woningaanpassingen gerealiseerd te krijgen. De WMO wordt
uitgevoerd door de gemeente. In de situaties 3 en 4 kunt u eventuele aanpassingen
bespreken met de organisatie die de woning in beheer heeft.
Er zijn natuurlijk niet alleen wensen en eisen ten aanzien van de woning, maar
ook ten aanzien van de woonomgeving. Hoe is de bereikbaarheid met openbaar
vervoer? Zijn er winkels in de buurt? Is het een rustige of rumoerige plek? Hoe is
de sfeer in huis (andere bewoners)? Vragen waar u niet alleen van de verhuurder
of beheerder een antwoord op kunt krijgen, maar misschien ook wel van buren of
medebewoners.

12 E X P E R T J E 6
Verderop in dit Expertje gaan we dieper in op de woonwensen/eisen van bewoners
met specifieke handicaps.
1.1. Verhuizen met het gezin naar een andere woning
U gaat met het gezin verhuizen. Dan moet de nieuwe woonplek zo goed mogelijk
afgestemd
zijn op de huidige en toekomstige woonvraag. Om dit voor te bereiden kunt u
informatie zoeken bij bijvoorbeeld patiëntenverenigingen, ouderverenigingen of
MEE. Bespreek de huidige knelpunten eens met het revalidatiecentrum of met een
ergotherapeut en probeer gezamenlijk een oplossing te vinden. Door het aanpassen
van de woning kan langer verzorging thuis worden geboden.
Voor het aanpassen van de woning kunt u een beroep doen op de WMO. De WMO
wordt uitgevoerd door de gemeente waarin de aan te passen woning staat. Licht de
gemeente tijdig in om een financiële tegemoetkoming te waarborgen.
Wilt u na de verhuizing naar een andere regio gebruik blijven maken van zorg en
ondersteuning (bijvoorbeeld dagbesteding)? Dat kunt u regelen via het Zorgkantoor
van uw huidige regio. Ook MEE kan u hierbij helpen.
1.2. Vanuit het ouderlijk huis naar begeleid wonen
(scheiden van wonen en zorg)
Veel zorgorganisaties bieden begeleid wonen aan. Ook zijn er ouders die zelf een
woning kopen of huren, en alleen de zorg en ondersteuning inkopen bij een zorgorganisatie.
Dan is het soms mogelijk huursubsidie aan te vragen per bewoner. De
Federatie van Ouderverenigingen en MEE kunnen u veel informatie verschaffen over
wooninitiatieven van ouders. Informeer voordat u een huurcontract tekent of tot
koop overgaat, goed bij de zorgorganisatie waar u zaken mee doet over de tarieven
en de financiering.
Ook in dit geval is het raadzaam de woonwensen/eisen goed in kaart te brengen.
Voor het aanpassen van de woning kunt u een beroep doen op de WMO. Neem tijdig
contact op met de gemeente waar de betrokkene heen verhuist!
Vraag degene die gaat verhuizen of hij alleen of met een aantal andere bewoners wil
samenwonen. Het verhuizen naar een nieuwe woonplek heeft soms consequenties
voor de dagbesteding en vrijetijdsbesteding, omdat het vervoer hier naar toe niet
geregeld kan worden. Ook vallen soms vanzelfsprekende zaken weg: het vaste loopje
naar de kinderboerderij om de hoek, het praatje met de buurvrouw, et cetera. Iemand
met een verstandelijke handicap heeft vaak moeite met veranderingen, zeker als dat

V e r h u i z e n
13
er meerdere tegelijkertijd zijn. Het tijdelijk voortzetten van de vertrouwde dagbesteding
en vrijetijdsbesteding is dan een goede oplossing om de ‘pijn’ te verdelen.
1.3. Vanuit het ouderlijk huis naar een instelling of naar een
gezinsvervangend tehuis
Het is aan te raden vooraf een bezoek te brengen aan de woning van uw keuze.
Dan weet u al een beetje hoe de nieuwe woonsituatie eruit gaat zien en dat helpt
bij de voorbereidingen. Zo wordt bijvoorbeeld duidelijk welke spullen degene die
gaat verhuizen van huis mee mag nemen. Misschien moet u ook nog nieuwe spullen
kopen. Ook is het belangrijk de woonwensen/eisen met de betreffende zorgorganisatie
te bespreken. Wat wilt u, wat verwacht u van de nieuwe woonsituatie? Zijn er
specifieke aanpassingen nodig en welke bijzondere gedragingen kent de bewoner?
De organisatie kan dan tijdig maatregelen nemen om eventuele aanpassingen te
realiseren.
Als u in uw eigen woning aanpassingen nodig heeft, zodat uw kind bij u op bezoek
kan komen, kunt u een beroep doen op de WMO. Niet alle gemeenten zijn echter
bereid tot een financiële tegemoetkoming voor aanpassingen als het gaat om
iemand die niet thuis woont.
Vaak is er een wachtlijst voor een plekje in een instelling of gezinsvervangend tehuis.
Bij Ipse de Bruggen kan degene die bij ons komt wonen alvast af en toe komen
logeren, en soms zelfs meedoen aan een woontraining.
1.4. Vanuit een gezinsvervangend tehuis of instelling naar een
andere woonplek
Steeds meer bewoners van gezinsvervangende tehuizen en intramurale zorginstellingen
gaan zo zelfstandig mogelijk wonen in een woonwijk. Dat betekent natuurlijk
verhuizen! En soms zelfs twee keer, eerst naar een tijdelijke woning en dan naar de
nieuwe of gerenoveerde woning.
Ook in geval van verhuizing vanuit een tehuis of instelling is het goed om, samen
met de instelling, de woonwensen/eisen in kaart te brengen. De instelling kan dan
tijdig maatregelen nemen om eventuele aanpassingen te realiseren. In dit geval
speelt ook een rol met wie de cliënt wil samen wonen. Er moet rekening worden
gehouden met bestaande relaties tussen bewoners.
Het is heel belangrijk dat alle medewerkers tijdig goed op de hoogte zijn van de

14 E X P E R T J E 6
verhuizing en alles wat daar mee te maken heeft. Alle betrokkenen moeten met
elkaar praten over het stappenplan en de taakverdeling. Duidelijke en eensluidende
informatie aan cliënten, ouders en medewerkers geeft veel structuur en duidelijkheid
voor iedereen.
Als het een verhuizing betreft van de ene naar de andere instelling om bijvoorbeeld
dichter bij familie te gaan wonen, moet het Zorgkantoor van de huidige regio de
cliënt op de wachtlijst laten plaatsen bij het Zorgkantoor van de nieuwe regio. MEE
kan hierbij helpen.

V e r h u i z e n
15
2 . U i t h u i s g a a n
Voor elke ouder komt op een dag het moment dat zijn kind uit huis vertrekt.
Uw kind geeft misschien zelf aan dat het zelfstandig wil wonen of u vindt het beter
voor zijn ontwikkeling. Ook kan de verzorging van uw kind u te zwaar worden.
Allemaal verstandelijke redenen die tot een verhuizing kunnen leiden.
Emotioneel is het echter niet zo gemakkelijk. Veel ouders hebben - heel begrijpelijk
- dan ook de neiging het ‘uit huis gaan’ uit te stellen. Dat heeft een nadeel: Hoe
ouder u wordt, hoe moeilijker het wordt uw kind actief te helpen bij het verhuizen
en bij het wennen aan een nieuwe woonomgeving. Bovendien leert de ervaring
dat jongere verstandelijk gehandicapten zich gemakkelijker aan nieuwe omstandigheden
aanpassen dan oudere. Vaak duurt een uithuisplaatsing ook enige tijd in
verband met wachtlijsten.
Praat er in een vroeg stadium over met uw kind. Andere kinderen gaan ook zelfstandig
wonen en uw kind ook over enige tijd. Door af en toe bij een zorgorganisatie
te gaan logeren kunnen u en uw kind vas een beetje wennen aan de nieuwe
situatie. Ook tijdens vakanties kan iemand alvast een beetje wennen aan het niet
bij de ouders thuis wonen. MEE in uw regio kan u helpen bij het toewerken naar de
verhuizing van uw kind.

16 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
17
3 . W e t M a a t s c h a p p e l i j k e
O n d e r s t e u n i n g
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) zorgt ervoor dat iedereen kan
meedoen aan de maatschappij en zo zelfstandig mogelijk kan blijven wonen. Het
gaat bijvoorbeeld om mensen met beperkingen door ouderdom of handicap, een
chronisch psychisch probleem, maar ook om vrijwilligers en mantelzorgers. De WMO
wordt uitgevoerd door de gemeenten. Veel gemeenten hebben een speciaal WMOloket
waar u terecht kunt met al uw vragen. Als het gaat om aanpassingen in woningen
na een verhuizing, gaat u naar de gemeente waar u na de verhuizing woont.
3.1. Aanpassingen
U kunt een vergoeding vragen om uw huis aan te (laten) passen. Dit geldt voor
kleine aanpassingen zoals handgrepen in toilet en badkamer of het aanbrengen van
een rolstoeltapijt, maar ook voor ingrijpende verbouwingen, zoals een badkamer op
de begane grond of een aanpassing van de keuken. U moet de vergoeding wel van
tevoren aanvragen, u kunt niet achteraf declareren. Ga dus nooit aan de slag zonder
dat u zeker weet of u een vergoeding krijgt (tenzij u het niet erg vindt om zelf alle
kosten te dragen). Houd er rekening mee dat tussen aanvraag en uitkering enige
tijd kan zitten. Het is dus aan te raden om niet te lang te wachten met een WMOaanvraag.
3.2. Huurwoning
Als u in een huurwoning woont, kan de gemeente een deel van de kosten in rekening
brengen bij de verhuurder. U moet dan misschien meer huur gaan betalen.
Informeer sowieso bij uw verhuurder wat de regels zijn over woningaanpassing. Bij
sommige woningbouwverenigingen is dit geen probleem, bij anderen mag u zelf
dergelijke aanpassingen niet uitvoeren.
3.3. Koopwoning
Als u een koopwoning hebt, zult u misschien een hogere hypotheek of lening moeten
afsluiten.

18 E X P E R T J E 6
3.4. Eigen bijdrage
Elke gemeente hanteert eigen normen voor vergoedingen in het kader van de
WMO. Het kan gebeuren dat u bijvoorbeeld een eigen bijdrage moet betalen.
3.5. Regelmatig bezoek van gehandicapt familielid
Het is mogelijk een tegemoetkoming te krijgen voor het aanpassen van uw woning,
als u regelmatig een gehandicapt familielid op bezoek krijgt. Denk bijvoorbeeld
aan het aanbrengen van toiletbeugels. De WMO-afdeling van de gemeente waar u
woont, kan u vertellen wat de voorwaarden zijn.

V e r h u i z e n
19
4 . S p e c i f i e k e a a n p a s s i n g e n
Het is heel vervelend als er na de verhuizing aanpassingen moeten plaatsvinden in
de net ingerichte woning. Daarom is het noodzakelijk vooraf goed na te denken
over specifieke aanpassingen die het wonen aangenamer kunnen maken. Bij zorgorganisaties
zijn goede afspraken tussen architecten/ aannemers/ technische dienst
en begeleiders noodzakelijk om te zorgen dat zaken goed op elkaar zijn afgestemd.
Voor mensen met een verstandelijke beperking zijn herkenbaarheid, voorspelbaarheid
en een veilig gevoel in de nieuwe woning/ruimte belangrijk. Als er sprake is
van een bijkomende beperking (visueel, auditief of lichamelijk) zijn er nog extra
aandachtspunten.
4.1. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en
visuele beperking
Stichting Bartiméus heeft een jarenlange ervaring met bouwen voor blinden en
slechtzienden. Zij hebben dit vastgelegd in ‘Bewust Bouwen’. Dit boek is te bestellen
tegen een vergoeding en bijdrage in de verzendkosten bij www.bartimeus.nl of via
telelefoonnummer 030 - 698 23 69
Enkele aanbevelingen uit het boek:
Licht
Het licht binnen een ruimte verandert voortdurend onder invloed van zon en
wolken. Dit is verwarrend en kan ertoe leiden dat iemand zich niet wil verplaatsen.
Daglicht op de noordzijde is het meest gunstig. Alle andere ramen zoveel mogelijk
voorzien van goede zonwering. Aanbevolen wordt geen glas tot op de vloer en glas
in deuren aan te brengen omdat dit zeer verwarrend werkt voor iemand met een
visuele handicap. Slechtzienden hebben last van hooginvallend licht. Lichtkoepels
veroorzaken vaak schaduwen en hebben een sterk wisselende lichtopbrengst en
kunnen dus storend zijn.
Ruimten moeten altijd zijn voorzien van goede heldere verlichting, geen sfeerverlichting.
Let er ook op dat lampen (bijvoorbeeld tl-lampen) niet spiegelen op gladde
oppervlakken en daardoor verblinden.
De plafondkeuze (hoogte, kleur, soort systeemplafond) heeft invloed op de benodigde
verlichting: hoe hoger en donkerder het plafond, hoe meer lichtopbrengst nodig is.

20 E X P E R T J E 6
Contrast
Gebruik geen heel lichte of heel donkere kleuren. Contrasten moeten alleen functionele
en belangrijke zaken accentueren, zoals een gekleurde lichtschakelaar op
de muur, een deurkruk of kozijnen rond deuren. Dus geen witte melk in een witte
beker op een wit tafelkleed. Onbelangrijke zaken juist geen contrast geven. Stroken
donker linoleum langs de randen in de gang helpen voor een betere oriëntatie.
Ook trappen moeten worden voorzien van arceringstrepen op de tredes. Glimmende
vloeren en tegels zijn mooi, maar kunnen door de spiegeling verblinding tot gevolg
hebben.
Tactiele informatie
Voor slechtziende en zeker voor blinde mensen is de tast een belangrijk zintuig om
zich te kunnen oriënteren. Maak hier gebruik van. Leg bijvoorbeeld vloerbedekking
in de woonkamer en zeil in de keuken. Voorkom gevaarlijke obstakels (kapstokken),
niveauverschillen en drempels.
Meubels
Het aanschaffen van meubilair met afgeronde hoeken is verstandig.
Indeling
Hanteer een eenvoudige plattegrond, een logische plaatsing van ruimten en rechte
en korte looproutes. ‘Gidslijnen’ door middel van contrasterende lijnen op vloer of
leuningen in een contrasterende kleur op de muur maken de oriëntatie in het gebouw
makkelijker. Ook voelbare herkenningstekens bij ruimtes, zoals een washand
bij de douche, kunnen de oriëntatie vergroten.
4.2. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en
auditieve beperking
Ook voor deze doelgroep is het raadzaam tijdig een lijstje te maken met aanbevelingen
zodat de woning zoveel mogelijk is aangepast aan hun specifieke wensen. Bij
Ipse de Bruggen is uit gehooronderzoek gebleken dat binnen de intramurale zorg 80
procent van de bewoners een gehoorafwijking heeft. Aandacht voor aanpassingen
is daarom zeer belangrijk.

V e r h u i z e n
21
Woonkamers waar een aantal mensen met een verstandelijke beperking gebruik
van maakt, worden vaak met gemakkelijk te reinigen vloeren en meubels ingericht.
Deze ‘harde’ materialen weerkaatsen geluid en daarmee is de akoestiek niet in orde.
Probleemgedrag kan hierdoor worden veroorzaakt of versterkt.
Enkele aanbevelingen:
Geluid
Het is van belang dat belangrijke geluiden goed gehoord worden. Het is mogelijk
een hulpmiddel te plaatsen in de woning, dat aangeeft of de deurbel of telefoonbel
gaat. Het geluid wordt hierbij omgezet in een herkenbaar lichtsignaal. Goede
geluidsisolatie is noodzaak. Zorg ervoor dat er geen verschillende activiteiten in één
ruimte plaatsvinden en gebruik zoveel mogelijk scheidingswanden. Ga ook heel
bewust met muziek om. Achtergrondmuziek kan heel afleidend werken en geconcentreerd
bezig zijn bemoeilijken.
Akoestiek
De keuze van vloerbedekking, gordijnen, wandbekleding en meubilair heeft invloed
op de hoeveelheid geluid in de ruimte ofwel op geluiddemping. Harde materialen
(vinyl, luxaflex, (kunst)leer) kunnen zorgen voor een galm, die het moeilijker maakt
elkaar te verstaan. Mensen die een beetje doof zijn, problemen hebben om taal te
bevatten of die autistisch zijn, ervaren vaak problemen bij een slechte akoestiek.
Met name in gewone woonhuizen kan door het aanbrengen van geluidsabsorberende
materialen op de muur en/of het plafond al een betere leefomgeving worden gerealiseerd.
4.3. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke beperking
en gedragsproblemen
Ook voor deze doelgroep is het raadzaam tijdig een lijstje te maken met aanbevelingen,
zodat de woning zoveel mogelijk is aangepast aan hun specifieke wensen.

22 E X P E R T J E 6
Enkele aanbevelingen:
In de woning of in de tuin van de woning zou een ruimte moeten zijn waar iemand
zich even kan terugtrekken of kan wachten. Dit moet een ruimte zijn met bijvoorbeeld
een bankje en verder weinig tot geen prikkels. Het is prettig als de begeleiders
zicht hebben op de tuin vanuit de huiskamer. Zo kunnen zij een cliënt die in de tuin
is zonder veel moeite zien.
Ook is het te overwegen ‘onbreekbaar’ glas te plaatsen en informatie in te winnen
over bedden, meubels, etc. die tegen een stootje kunnen.
4.4. Aanpassingen voor mensen met een verstandelijke en lichamelijke
beperking (rolstoelers)
Ruimten voor mensen met mobiliteitsproblemen
Deze ruimten zullen over het algemeen groter moeten zijn dan standaard. Mensen
met een lichamelijke handicap hebben in hun woning ruimte nodig om te kunnen
bewegen met hun hulpmiddel. Ook is er ruimte nodig om een rolstoel of ander
hulpmiddel voor de mobiliteit te kunnen wegzetten zonder dat de veiligheid in gevaar
komt. Denk hierbij ook aan een oplaadmogelijkheid voor elektrische
hulpmiddelen. Zeker in woningen met meerdere rolstoelgebruikers vraagt dit veel
ruimte.
Het is verstandig tijdig zo veel mogelijk informatie te verzamelen over de mogelijke
aanpassingen voor mensen met een lichamelijke beperking. In een revalidatiecentrum
kunnen woningaanpassingen worden uitgeprobeerd. Ook op de beurzen
‘Support’ en ‘Medica’, jaarlijks georganiseerd in de Utrechtse Jaarbeurs, zijn veel
hulpmiddelen en woningaanpassingen te zien. Het is aan te raden medewerkers van
een revalidatiecentrum of ergotherapeuten te raadplegen. Zij weten wat iemand
nodig heeft en wat er te koop is. Informatie verkregen van lotgenoten (patiëntenvereniging,
oudervereniging) kan heel zinvol zijn. Het allerbelangrijkste is een goed
programma van eisen op te stellen, dat niet alleen uitgaat van de huidige situatie,
maar ook van hetgeen de komende jaren noodzakelijk kan zijn.
Ir. Grootveld, architect en vader van twee gehandicapte zoons, heeft een internetsite
met veel informatie (www.grootveld.net/handicap.htm). Particulieren kunnen

V e r h u i z e n
23
gebruik maken van zijn kosteloos spreekuur over relevante regelingen. Hij geeft advies
over alle mogelijke aanpassingen voor mensen met een lichamelijke handicap.
Enkele aanbevelingen:
Deuren, gangen, plinten
Het openen van deuren is voor iemand in een rolstoel een probleem. Houd hier
rekening mee en breng schuifdeuren of met een knop bedienbare deuren aan.
Voor rolstoelers moeten deuren en gangen extra breed zijn. Vermijd zoveel mogelijk
drempels.
Traplift
Informeer tijdig naar de diverse trapliftinstallaties.
Badkamer/toiletruimte
Er zijn talloze hulpmiddelen (beugels, douchezitjes, douchestretchers, badliften, aangepaste
wastafels voor rolstoelers) te koop. Informeer van tevoren goed en kijk wat
er zoal te koop is.
Schakelaars, kranen, deurkrukken, etc.
Voor mensen in een rolstoel zijn deze goed te bedienen als ze zich bevinden tussen
de 90 en 110 cm hoogte.

24 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
25
5 . V o o r b e r e i d i n g o p v e r h u i z i n g
Wanneer moet u iemand met een verstandelijke beperking vertellen dat hij gaat verhuizen?
Dat is uiteraard heel afhankelijk van persoonlijke kenmerken. Houd vooral
rekening met het communicatieniveau, het tijdsbesef en de hoeveelheid informatie
die in één keer verwerkt kan worden. Communicatiehulpmiddelen zoals foto’s,
pictogrammen en verwijzers kunnen hierbij worden gebruikt. Het woord ‘verhuizen’
roept vaak onrust, onduidelijkheid en angst voor het onbekende op. Het is goed om
te vertellen dat verhuizen ook leuke en uitdagende kanten heeft. De emoties rond
verhuizen kunnen gevisualiseerd worden met behulp van color-cards ‘emoties’. Het
kan zijn dat de spannende verhuizing een medische terugval veroorzaakt. Overleg
met de arts of een tijdelijke verhoging van medicatie is gewenst.
5.1. Juiste vertelmoment
Het is afhankelijk van degene die gaat verhuizen wanneer hij op de hoogte gesteld
moet worden van de verhuizing. In de praktijk is gebleken dat het niet altijd goed is
mensen te vroeg te informeren.
Vaak is het verstandig pas over verhuizen te praten als er werkelijk ontwikkelingen
zijn en er dus al echt iets te zien is. Het aanwijzen van een plek in een weiland met
het verhaal dat iemand daar straks komt te wonen, geeft te veel onzekerheden.
Richtlijn kan zijn de tijdspanne aan te houden die iemand kan overzien. Kan iemand
met behulp van een kalender een aantal maanden of weken overzien of slechts
een paar dagen? Bepaal aan de hand hiervan wanneer gestart kan worden met de
voorbereiding op de verhuizing.
Wel is het goed regelmatig te praten over iemands woonwensen. Hoe en met wie
zou u het liefste willen wonen, wat kunt u zelf en waarbij heeft u hulp nodig? Dit
zou telkens bij de evaluatie van het zorg- en begeleidingsplan aan de orde moeten
komen.
5.2. Tips bij de voorbereiding van verhuizing
Weeg van tevoren met elkaar af of onderstaande zaken iets voor degene die gaat
verhuizen kunnen betekenen of voor verwarring zullen zorgen. De voorbereiding op
de verhuizing zal, afhankelijk van de persoonlijke kenmerken, voornamelijk op zeer
concrete wijze moeten plaatsvinden.

26 E X P E R T J E 6
Verwijzers
Mensen met een verstandelijke handicap denken vooral concreet en zijn gericht
op details in het hier en nu. Tijdsbegrippen als ‘overmorgen’, ‘over een maand’ of
‘binnenkort’ zijn voor velen niet te begrijpen. Soms is het ook moeilijk pictogrammen
te begrijpen. Daarom moet bij voorkeur gebruik worden gemaakt van concrete
voorwerpen, verwijzers, geur- en tastsymbolen. Ook foto’s zijn goed bruikbaar.
Voor bewoners die informatie via geur, tast of verwijzers aangereikt krijgen, is het
belangrijk dat er voor en na de verhuizing van dezelfde geuren en tast- en verwijzings-symbolen
gebruik wordt gemaakt. Dit betekent dat er ruim van tevoren moet
worden nagedacht over bijvoorbeeld welke geur of verwijzer aan de slaapkamer,
keuken of badkamer gekoppeld gaat worden.
Verhuisdozen inpakken
Pak - indien wenselijk en mogelijk - samen met degene die verhuist een aantal dozen
in. Plak op de verhuisdoos duidelijk zijn naam of foto zodat hij de dozen straks weer
kan terugvinden. Het inpakken vergt vaak veel tijd. Vraag hulp van familie om de
werkdruk van begeleiders te verminderen. Eigen koffertje/doos
Degene die verhuist, kan een eigen koffertje of doos worden gegeven waarin enkele
vertrouwde spullen worden ingepakt. Elke keer kan hij er iets in doen. Hij kan er
zeker van zijn dat die spullen niet wegraken omdat hij deze zelf meeneemt naar het
nieuwe huis.
Nabouwen nieuwe situatie
In de bestaande ruimte kan worden aangegeven hoe groot de nieuwe kamer wordt.
Dit geeft duidelijkheid over wat verwacht kan worden.
Feestje
Bedenk eventueel samen een afscheids- en/of welkomstfeestje. Het is goed afscheid
te nemen van de bestaande situatie en dit af te sluiten met een feestje. Het is ook
leuk mensen uit te nodigen om het nieuwe huis te laten zien.
Persoonlijk verhuisboek
Het maken van een persoonlijk verhuisboek is een goede manier om zelf regelmatig
te bekijken wat er allemaal gaat gebeuren. Maak foto’s van de binnen- en
buitenkant van het oude huis, van huisdieren, de buren en mensen uit de buurt die
vertrouwd zijn (postbode, bakker). Maak ook foto’s van vertrouwde plekjes.

V e r h u i z e n
27
Met pictogrammen en foto’s kan het zo duidelijk mogelijk gemaakt worden. Het
is leuk om foto’s van het lege huis en de verhuizing in het verhuisboek te plakken
(verhuisdozen, verhuisauto, verhuizers). Maak ook foto’s van het nieuwe huis en
de buurt. Na de verhuizing kunnen de felicitatiekaarten erbij worden geplakt. Zo
ontstaat een boek om in terug te kijken en daar samen over te praten.
Iets maken voor het nieuwe huis
U kunt samen iets voor het nieuwe huis maken dat meteen na de verhuizing kan
worden neergezet of opgehangen.
Inlichten van dagcentrum, school, werk
Tijdig inlichten is raadzaam, zodat het dagcentrum, de school en/of de werkbegeleiders
kunnen inspelen op gedragsveranderingen die wellicht te maken hebben met
de komende verhuizing. In de dagbestedingsituatie moeten bij voorkeur in deze
hectische tijd zo min mogelijk veranderingen optreden. Zoveel mogelijk evenwicht
en zekerheid zijn nu belangrijk.
Eigen vertrouwde spullen mee
Vaak willen we in een nieuwe woning meteen nieuwe spullen neerzetten. Het is
goed om vooraf te overdenken of dit voor degene die verhuist de beste oplossing is.
Misschien vindt hij het prettig in het begin zoveel mogelijk oude vertrouwde spullen
om zich heen te hebben en die in een later stadium – als hij al een beetje gewend
is – eventueel te vervangen. Verschoon bijvoorbeeld het beddengoed niet, dan ruikt
het nog een beetje vertrouwd in hun nieuwe kamer.
Betrek familieleden
Voor bewoners die binnen een instelling gaan verhuizen is het aan te bevelen tijdig
de ouders op de hoogte te brengen van de ontwikkelingen en voorbereidingen.
Samen afspraken maken over de wijze van voorbereiding en een goede afstemming
is noodzakelijk. Betrek ouders en familie tijdig bij het proces.
Verhuisbedrijf
Maak vooraf goede afspraken met het verhuisbedrijf. Het verhuizen van een woning
van een instelling naar een nieuwe of tijdelijke woning vraagt veel van begeleiders.
Van het verhuisbedrijf wordt verwacht dat zij behulpzaam zijn met het inrichten van
de nieuwe woning en natuurlijk begrip hebben voor de doelgroep.

28 E X P E R T J E 6
5.3. Informatie geven over nieuwe woning en woonomgeving
Ga na op welk tijdstip u degene die gaat verhuizen op de hoogte stelt van de
komende verhuizing. Stem dit af met alle betrokkenen (familie, begeleiders, dagcentrum).
Geef degene die weet dat hij gaat verhuizen zo veel mogelijk voor hem
begrijpelijke informatie over de nieuwe woning en de woonomgeving.
5.3.1. Woning
Bij nieuwbouw kunt u regelmatig foto’s nemen, een video maken van de vorderingen
of een kijkje gaan nemen op de bouwplaats. Bij een bestaande woning kan
ook een foto of video worden gemaakt van de buiten- en binnenkant. Een bezoekje
vooraf kan onrust wegnemen. Geef duidelijk aan waar iemand naar toe gaat en wie
nog meer mee gaan (familie, begeleiding, medebewoners) naar het nieuwe huis.
Met behulp van pictogrammen, foto’s en video’s is het mogelijk zoveel mogelijk
informatie te geven: hoe ziet het huis er uit en de eigen kamer, heeft het huis een
tuin, een schuur, een badkamer, een keuken, etc. Hoeveel mensen gaan er wonen,
wie zijn dat en wie zijn de begeleiders. Deze vragen kunnen heel goed beantwoord
worden met foto’s.
Betrek degene die gaat verhuizen zo mogelijk bij de inrichting, de keuze van het
behang en dergelijke. Zeker keuzes die betrekking hebben op de eigen kamer.
5.3.2. Woonomgeving
Het is natuurlijk ook belangrijk dat iemand weet in welke omgeving hij gaat wonen.
Wie wonen er nog meer in die buurt? Zijn er winkels? Is de dokter in de buurt? En
de kapper? Is er een bushalte in de buurt of komt het busje hem ook daar ophalen?
Blijft hij naar zijn vaste dagbesteding gaan en hoe ver is het naar familie en vrijetijdsbesteding?
Zaken waar iemand zich heel druk om kan maken. Maak foto’s, een
video en ga een keer kijken.

V e r h u i z e n
29
6 . M e n s e n m e t e e n v e r s t a n d e l i j k e
h a n d i c a p e n a u t i s m e
Het in hoofdstuk 5 gestelde is ook goed bruikbaar voor mensen met autisme.
Mensen met autisme hebben vaak nog meer problemen met het begrijpen van de
wereld om hen heen. Communiceren met mensen met autisme is daarom niet gemakkelijk.
Het is noodzakelijk heel concreet te communiceren. Maak daarbij gebruik
van ondersteunende communicatiemiddelen: korte zinnen, concrete verwijzers,
pictogrammen, foto’s etc. Daarnaast zijn veranderingen voor mensen met autisme
heel moeilijk. Een zo goed mogelijke voorbereiding is noodzakelijk. Het is moeilijk
om tips te geven voor verhuizen van mensen met autisme en een verstandelijke
handicap. Elk mens is uniek en heeft een eigen aanpak nodig. Er kunnen wel enkele
aandachtspunten worden belicht.
6.1. Concreet communiceren
Mensen met autisme begrijpen vaak niet wat verhuizen is en begrijpen ook niet
altijd dat de gesprekken over verhuizen op hen van toepassing zijn. Woorden als
‘jij’ en ‘ik’ zijn moeilijke begrippen omdat die steeds naar iemand anders verwijzen.
Beter is het de eigen naam te noemen. Vaak wordt hun aandacht door een onbelangrijk
detail getrokken, waardoor ze de boodschap niet begrijpen.
Vaak herhalen op verschillende manieren is daarom noodzakelijk. Neem er de tijd
voor en geef niet te veel informatie tegelijkertijd. Breng een bezoek aan de nieuwe
woning en maak daar een foto van. Gebruik deze foto voortaan als verwijzer voor
een gesprek over of bezoek aan de nieuwe woning.
Benoem wat verhuizen betekent: het bed gaat in de verhuisauto samen met de
stoelen en alle andere spullen. Dan gaat die auto naar het nieuwe huis. Daar halen
we alles weer uit de auto. Zetten het bed weer op zijn plaats en de stoelen …
Aandachtspunten voor communicatie zijn: één boodschap per zin, concreet taalgebruik
en nagaan of de boodschap begrepen is, geen open vragen stellen maar keuze
uit maximaal twee alternatieven aanbieden.
Detailleren
Mensen met autistisme denken gedetailleerd. Benoem de details die aansluiten bij
hun belevingswereld. Spullen uit een kastje halen, in een doos doen, doos in de
verhuisauto doen, etc. Sommige autisten hebben grote belangstelling voor getallen.

30 E X P E R T J E 6
Dan kan het een meerwaarde hebben om heel nauwgezet de nieuwe postcode te
benoemen en het nieuwe telefoonnummer.
Herhaling
Mensen met autisme houden niet van verassingen en hebben structuur nodig om
zich veilig te voelen. Ze denken meestal maar aan één ding tegelijk en kunnen zich
zeer moeilijk inleven in een situatie die er niet is. Daarom is het moeilijk te begrijpen
hoe het is om in huis B te wonen, terwijl je nu nog in huis A woont. Een verhuizing
zet alles op zijn kop. Door het vaak herhalen van de dingen die komen gaan (met
behulp van draaiboek) helpt u om het leven toch structuur te geven.
Visualiseren
Taal is bij veel autisten te zwak om boodschappen over te brengen. Dingen zien
heeft vaak veel meer impact. Maak een zo compleet mogelijk draaiboek met foto’s
en pictogrammen van de oude situatie, de verhuizing en de nieuwe situatie.
Wanneer vertellen
Sommige cliënten kunt u het best ineens confronteren met het nieuwe huis met hun
eigen vertrouwde spullen. Op deze wijze voorkomt u veel angsten en spanningen bij
iemand die de situatie niet kan overzien. Anderen kunt u wel voorbereiden. Breng
ze op de hoogte zodra er een concreet huis is en laat ze ‘helpen’ bij de verhuizing.
Probeer dan zowel voor, tijdens als na de verhuizing volgens een vaststaand schema
te werken en dit duidelijk te communiceren.
Eigen spullen
Vooral voor iemand met autisme is het belangrijk dat hij weet waar de voor hem
belangrijke spullen zijn. Stop die in een eigen koffertje. Dat geeft vaak veel rust.
Verhuisdag
Voor iemand met autisme is een vast dagritme heel belangrijk. Volg zoveel mogelijk
het normale dagprogramma (dagcentrum) en laat hem zo weinig mogelijk merken
van de verhuisperikelen. Indien dit niet kan, spreek dan een afgebakende taak af.
Bijvoorbeeld het uitpakken van een ‘eigen’ doos.

V e r h u i z e n
31
6.2. Na de verhuizing
Maak tijd om het huis en de omgeving uitgebreid te verkennen. Iemand met
autisme heeft daar vaak veel tijd voor nodig. Ook moet iemand weer wennen aan
nieuwe geluiden, een andere geur en visuele effecten. Vooral het interne sensorsysteem,
waardoor iemand met zijn ogen dicht nog redelijk de weg kan vinden in
zijn eigen huis, moet ontwikkeld worden. Loop een aantal keren samen door het
huis van de ene plek naar de andere, totdat het wat vertrouwder aanvoelt. Mensen
met autisme hebben veel behoefte aan zekerheden. Hoe kom ik van mijn kamer
naar het toilet? Eerst was er een zwarte bril op het toilet, nu een witte. Kan ik hier
wel op plassen? Achter welke deur is mijn kamer?
Daarnaast zijn er vaak nieuwe huisgenoten, begeleiders en buurtgenoten met allemaal
een eigen gezicht en allemaal eigen ‘regeltjes’. Het duurt even voordat iemand
met autisme zich weer veilig voelt in zijn nieuwe omgeving.
Het kan zijn dat na de verhuizing probleemgedrag ontstaat. Probeer dan zo goed
mogelijk te analyseren wat er aan de hand is. Loop in gedachten de bekende probleemgebieden
van autisten af. Is het een zaak van gewenning? Is er sociaal te veel
veranderd? Zijn vaste rituelen en routines anders geworden? Kunnen problemen
met de zintuigen de oorzaak zijn? (zoals koelkastgebrom, geluiden buiten).

32 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
33
7. C o m m u n i c a t i e h u l p m i d d e l e n
Goed communiceren over de verhuizing is voor iedereen met een verstandelijke
beperking belangrijk. Communiceren op een begrijpelijke manier en vaak herhalen
is noodzakelijk. Hierna volgen enkele tips:
Poster
Maak een poster met daarop foto’s van de oude locatie, de verhuizing en foto’s
van de nieuwe locatie.
Hang deze poster op een goed zichtbare plek om steeds weer over de komende
verhuizing te kunnen praten.
Kalender
Maak, niet te lang van tevoren, een verhuiskalender waarop iedere dag kan worden
weggestreept. Zo wordt duidelijk dat de verhuizing dichterbij komt. Geef op de
kalender aan (eventueel met pictogrammen) wanneer de nieuwe woning wordt
bezocht, wanneer de verhuisdozen worden ingepakt, wanneer de verhuiswagen
komt en wanneer andere belangrijke zaken (aanschaffen nieuwe vloerbedekking,
gordijnen, meubilair) worden geregeld. Maak gebruik van pictogrammen of foto’s
als tekst een probleem geeft.

34 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
35
8 . V e r h u i s d a g
Het is belangrijk dat ook degene die verhuist de verhuisdag bewust meemaakt, ziet
dat de oude woonplek leeg is en dat alle dozen naar het nieuwe huis zijn gebracht.
Het is niet altijd raadzaam iemand fysiek aanwezig te laten zijn op de verhuisdag
omdat er weinig aandacht en tijd beschikbaar is in de verhuisdrukte. Tijdens de
verhuizing een dagje elders logeren is natuurlijk een mogelijkheid om alle hectiek te
ontvluchten, maar ook dan is belangrijk dat een bezoekje wordt gebracht
aan de oude lege woonplek en het nieuwe huis vol dozen en spullen. Maak ook
foto’s of een video van het inladen van de dozen, de lege kamers, het wegrijden van
de verhuisauto en het uitladen in de nieuwe woning. De foto’s kunnen in het verhuisboek
worden geplakt en geven later duidelijkheid hoe de verhuizing is verlopen.

36 E X P E R T J E 6

V e r h u i z e n
37
9 . C o n t a c t e n m e t f a m i l i e e n h e t
s o c i a a l n e t w e r k u i t b r e i d e n
Mensen met een verstandelijke beperking hebben meestal maar een klein netwerk,
terwijl ook voor hen sociale contacten van groot belang zijn. Contacten met familie
zijn belangrijk als het gaat om continuïteit en emotionele diepgang. Ook na de
verhuizing blijven de contacten met de familie vrijwel altijd intact.
Het sociale netwerk van mensen met een verstandelijke handicap uitbreiden en
onderhouden is niet gemakkelijk, maar wel heel belangrijk. In het boek: Netwerken
van mensen met een verstandelijke handicap (B. Smit en A. van Gennep, uitgave
NIZW - tel. 030 - 230 66 07) staan onder meer onderstaande twaalf strategieën om
iemands netwerk uit te breiden:
1. De dagelijkse omgeving inschakelen. Plekken waar iemand regelmatig komt,
zijn toegankelijke reservoirs van sociale contacten.
2. Het bestaande netwerk van de cliënt inschakelen. U kunt best een goede vriend
of vriendin van hem vragen: ‘Kent u iemand die...’.
3. Het netwerk van de begeleider inschakelen. Werkers in de zorg hebben immers
ook contacten die bruikbaar kunnen zijn voor cliënten. U kent vast tientallen
mensen die iets zouden kunnen betekenen in het leven van iemand met een
verstandelijke beperking.
4. Naar de wijk kijken. Die bestaat niet alleen uit gebouwen, maar ook uit sociale
verbanden. Het is voor iedereen belangrijk contacten te hebben in zijn woonomgeving.
5. Een steunpunt in de wijk creëren. Verstandelijk gehandicapten die geïntegreerd
wonen, hebben vaak behoefte aan een plek waar ze kunnen binnenlopen,
elkaar ontmoeten, koffie drinken of eten.
6. Vrijwilligers werven. Minstens 20.000 mensen doen vrijwilligerswerk met
verstandelijk gehandicapten. De behoefte aan hun ondersteuning wordt groter
naarmate iemand meer genormaliseerd leeft.
7. Als vrijwilliger aan de slag gaan. Mensen met een verstandelijke beperking
zijn heel geschikt voor allerhande vrijwilligerswerk. Dat levert contacten, dus
uitbreiding van het netwerk op.
8. Zelf werk creëren. Als er in de buurt geen geschikte club of vereniging is, kunt
u zelf iets opzetten. Van klusjes doen tegen betaling tot belangeloos helpen in
de tuin.

38 E X P E R T J E 6
9. Betaalde bruggenbouwers aanstellen. Om integratie te bevorderen, kan een
zorgverlenende instelling iemand betalen die bruggen slaat tussen mensen met
een handicap en anderen.
10. Een steuncirkel opzetten. Dat kan effectief zijn bij een crisis, in een vastgelopen
of ingedutte situatie of als hulp bij het realiseren van nog onvervulde wensen.
Een steuncirkel bestaat uit een groep mensen, die op gezette tijden, samen
met de verstandelijk gehandicapte, praat over zijn doelen en wensen en die
probeert te realiseren.
11. Een vriendenkring opzetten. Ook een kring van ‘lotgenoten’ kan veel steun
geven. Samen kunnen mensen meer bereiken dan alleen. Veel zorgaanbieders
hebben de laatste jaren zulke kringen opgezet.
12. Actief worden in een belangenvereniging. Onderling Sterk is een Federatie van
plaatselijke belangenverenigingen van mensen met een verstandelijke handicap.
Ook hier levert het actief zijn een uitbreiding van iemands netwerk op.

V e r h u i z e n
39
1 0 . B o e k e n o v e r v e r h u i z e n
Maaike en Kwispel gaan verhuizen
Jacky van Klaveren, ISBN 90 206 61 66 609
We gaan verhuizen
Bianka Minte-Konig en Hans-Gunter Doring, ISBN 90 534 116 58
Een huis vol dozen
Vivian den Hollander en Dagmar Stam, ISBN 90 269 116 14
Spikkie gaat verhuizen
Tony Maddox, ISBN 90 534 130 49
Het huis van muis een flapuit en speelboek
Lucy Cousins
Een open deur (voor hoog niveau)
ISBN 900 398 265
Verhuizen met kinderen; een praktische gids
Hannie Vink en Piet Schelling
Frans gaat uit logeren
Uitgeverij Intro Nijkerk, ISBN 90 266 17 178
Een ding wat leeft
Uitgeverij Ad Donker, ISBN 90 6100 168 4
Nooit meer gewoon
Uitgeverij Balans Amsterdam, ISBN 90 50 18 0264
Er is een Verhuis Wijzer te bestellen voor mensen met een verstandelijke beperking die
verhuizen van een instellingsterrein naar een buitenvoorziening. De verhuisdoos bevat
een werkboek, een boekje met een (voor)leesverhaal en een CD met een verhuislied.
Te bestellen bij Opleidingscentrum Reinaerde in Woudenberg. T : (033) 286 88 96

40 E X P E R T J E 6
11 . N u t t i g e a d r e s s e n
MEE Nederland
Maliebaan 71F
3581 CG Utrecht
Postbus 85271
3508 AG Utrecht
T : (030) 236 37 07
MEE heeft in het hele land regionale vestigingen.
Kijk voor meer informatie op www.mee.nl
Bartiméus in Almere
Spoordreef 34
1315 GP Almere
T : (030) 698 23 69 (aanmelding en informatie)
(030) 239 82 88 (teksttelefoon)
Ir. Grootveld Architect en Adviseur
Havendijk 101
3114 EA Schiedam
T : (010) 273 31 17
www.grootveld.net/handicap.html
Centrum Autisme
Abinusdreef 7
2333 ZB Leiden
T : (071) 523 94 44
www.centrumautisme.nl

V e r h u i z e n
41
F o r m u l i e r v o o r a a n v u l l i n g e n e n
w i j z i g i n g e n
Wij willen de Expertjes zo goed en compleet mogelijk maken. Uw opmerkingen en
ervaringen nemen wij graag mee om dit Expertje over zelfverwonding te vervolmaken.
Wij stellen het dan ook zeer op prijs als u dit formulier invult en stuurt naar:
Ipse de Bruggen Expertisecentrum
Postbus 15
2630 AA Nootdorp
U kunt natuurlijk ook per e-mail reageren:
expertisecentrum.nootdorp@ipsedebruggen.nl
Wat moet volgens u nog worden toegevoegd aan dit Expertje:
...........................................................................................................................
Wat is naar uw mening niet juist:
...........................................................................................................................
Hebt u nog wensen, opmerkingen of tips voor een toekomstige uitgave?
...........................................................................................................................
Mogen wij u benaderen als we nog vragen hebben over het ingevulde formulier?
Zo ja, dan hieronder graag uw contactgegevens vermelden:
Naam: .........................................................................................
Functie: .........................................................................................
Organisatie: .........................................................................................
Postadres: .........................................................................................
Mailadres: .........................................................................................
Telefoon (zakelijk): .........................................................................................

42 E X P E R T J E 6

I e d e r e e n i s b i j z o n d e r
Ipse de Bruggen is een van de grootste zorgorganisaties in Zuid-Holland.
We zijn er voor mensen met een (licht) verstandelijke of een (ernstig)
meervoudige handicap. Mensen die op eigen kracht niet kunnen ‘meedoen’
in onze samenleving. We ondersteunen hen in alle activiteiten: wonen en
werken, leren en recreëren. Thuis of op school, in behandelvoorzieningen of
in crisisopvang. In de buurt of beschermd op een terrein. Tijdelijk of een leven
lang. We doen dat vanuit onze expertise in diagnostiek, advies en behandeling.
En we doen dat vooral vanuit de menselijke maat van liefde, aandacht en de
normale behoefte om gezien en gehoord te worden.
Iedereen is bijzonder. Dat bepaalt het denken en doen van Ipse de Bruggen.
w w w . i p s e d e b r u g g e n . n l