Proefhoofdstuk [PDF] - Acco

Studie JURI
P. Van Orshoven, M. Boes en B. Allemeersch
Tussen gelijk hebben en gelijk krijgen
Gerechtelijk recht voor bachelors

Inhoud
Inleiding 9
A. Materieel voorwerp 11
B. Formeel voorwerp 13
C. Methode: “plan en sleutels” 15
D. Algemene bibliografie 15
Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht 17
Eerste hoofdstuk. De jurisdictionele rechtshandeling 19
A. Materiële begripsomschrijving 19
B. Organieke en formele begripsomschrijvingen? 29
C. Onderscheid met andere publiekrechtelijke rechtshandelingen 31
Hoofdstuk II. Behoorlijke rechtsbedeling 35
A. Begrip 35
B. Bronnen 37
C. Overzicht 44
D. De werkingssfeer van het recht op behoorlijke rechtsbedeling 71
Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht 89
A. Wetgeving 89
B. Algemene rechtsbeginselen 101
C. Gewoonterecht 103
D. Soft law? 103
E. Gezaghebbende bronnen: rechtspraak en rechtsleer 103
Hoofdstuk IV. Rechtsmachtverdeling rechterlijke macht –
buitengerechtelijke rechters 105

6 Inhoud
Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht 117
Eerste hoofdstuk. De gerechtelijke organisatie 119
A. Hoven en rechtbanken 119
B. Openbaar ministerie 138
C. Referendarissen en parketjuristen 141
D. Griffie 141
E. Balie 142
F. Gerechtsdeurwaarders 152
Hoofdstuk II. De bevoegdheid van de hoven en de rechtbanken
(buiten strafzaken) 153
A. Begrip 153
B. Materiële bevoegdheid 158
C. De territoriale bevoegdheid 179
D. Prorogatie van bevoegdheid 186
E. De beslechting van bevoegdheidsincidenten 194
F. Bevoegdheid in internationale zaken 207
Hoofdstuk III. De rechtspleging in burgerlijke zaken. Algemeenheden 209
A. De rechtsvordering 209
B. Algemene kenmerken van de burgerlijke rechtspleging 222
C. De sancties in het burgerlijk procesrecht 226
D. Taalgebruik in gerechtszaken (p.m.) 255
Hoofdstuk IV. Het geding 257
A. Vóór de procedure 257
B. Instelling van de vordering 261
C. Organisatie van de procedure 269
D. Ingereedheidbrenging van de zaak 272
E. Terechtzitting 286
F. Advies van het openbaar ministerie 291
G. Beraad 292
H. Uitspraak 294
Hoofdstuk V. Tussengeschillen 303
A. Excepties 303
B. Tussenvorderingen 304
C. Hervatting van geding 307
D. Afstand (van geding) 308

7 Inhoud
E. Wraking 309
F. Ontkentenis van proceshandelingen 310
G. Incidenten met betrekking tot het bewijs 310
H. Andere incidenten 316
Hoofdstuk VI. Rechtsmiddelen 317
A. Algemeenheden 317
B. Verzet 322
C. Hoger beroep 324
D. Voorziening in cassatie 354
E. Derdenverzet 357
F. Herroeping van het gewijsde 357
G. Verhaal op de rechter 358
H. Vordering tot intrekking 359
I. Heropening van de rechtspleging 359
Hoofdstuk VII. Snelrecht 361
A. De bespoediging van het gewoon geding 361
B. Het kort geding 368
C. Procedures “zoals in kort geding” 385
D. Summiere rechtspleging om betaling te bevelen 386
Hoofdstuk VIII. Kosten en juridische bijstand 387
A. Gerechtskosten 387
B. Juridische bijstand 390
Hoofdstuk IX. Vormen van eigenrichting 395
A. Algemeenheden 395
B. Dading 396
C. Arbitrage 397
D. Bindende derdenbeslissing 402
E. “Alternatieve geschillenoplossing” (AGO) 403
Deel 3. Beginselen van administratief procesrecht 407
Eerste hoofdstuk. Administratieve rechtsbescherming 409
A. Inleiding. Situering 409
B. Het willig beroep 411
C. Het beroep bij de hiërarchische overheid 412

8 Inhoud
D. Het beroep bij de toeziende overheid 412
E. Het werkelijk georganiseerde beroep 413
Hoofdstuk II. Rechtsbescherming door administratieve rechtscolleges 415
A. Grondwettelijke situering 415
B. De administratieve rechtscolleges met specifieke bevoegdheid 417
Hoofdstuk III. De Raad van State. Organisatie en bevoegdheid 423
A. Samenstelling 423
B. De bevoegdheid van de Raad van State 424
Hoofdstuk IV. De Raad van State. Het annulatieberoep 431
A. Algemene beschouwingen 431
B. Ontvankelijkheid van het beroep 432
C. Het verloop van de procedure 443
D. Tussenkomst 449
E. Beroep tot herziening 449
F. Hervatting van het geding 450
G. Uitvoering van de arresten: de dwangsom 451
H. Boete wegens kennelijk onrechtmatig beroep 451
Hoofdstuk V. De Raad van State. Het administratief kort geding 453
A. Inleiding 453
B. Exclusieve bevoegdheid van de Raad van State 453
C. De gewone vordering tot schorsing 454
D. De vordering tot schorsing in geval van uiterst dringende
noodzakelijkheid 458
E. De vordering tot voorlopige maatregelen 459
F. De vordering tot dwangsom 460
Hoofdstuk VI. De Raad van State als cassatierechter 461
A. Inleiding 461
B. Het verzoekschrift in cassatie 462
C. De procedure van toelating 463
D. De procedure na toelating 463
E. Verkorte procedure 465
Index Français 467
Inhoud 471

De jurisdictionele rechtshandeling
Eerste hoofdstuk
A. Materiële begripsomschrijving
6. Inhoudelijk gezien – dus aan de hand van wat er precies gebeurt –
is de jurisdictionele functie de derde overheidsfunctie uit de trias politica van
Montesquieu, dus de “rechterlijke macht” (of “rechtsmacht”) in de functionele
betekenis 1 : het beslechten van rechtsgeschillen, dit zijn de geschillen die rijzen
n.a.v. de toepassing van het recht (“dire le droit contesté entre parties”). Een
jurisdictionele rechtshandeling [acte juridictionnel] is dus een beslissing waarbij
een rechtsgeschil wordt beslecht. Die drie wezenselementen – geschil, rechtsgeschil,
beslechten – worden in wat volgt van dichterbij bekeken.
1. De rechter neemt kennis van een geschil
7. Een “geschil” betekent een verschil van mening, preciezer – in een
juridische context die betrekking heeft op de toepassing van rechtsregels, dus wederzijdse
rechten en verplichtingen – tegenstrijdige aanspraken, in beginsel van
rechtssubjecten. Zo wordt een onderscheid gemaakt met de niet-jurisdictionele
functies van de rechterlijke macht, die “oneigenlijke” of “willige rechtspraak”
worden genoemd (zie art. 146 GW) en die aanleiding geven tot administratieve
rechtshandelingen (cf. infra, niet-contentieuse bevoegdheden).
1. In tegenstelling tot de rechterlijke macht in de organieke zin, dit zijn de hoven en rechtbanken; “rechtsmacht”
in de organieke betekenis is een rechterlijke instantie (cf. infra).

20 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
8. Een rechter neemt echter niet proprio motu kennis van een geschil, dat
moet op één of andere manier bij hem aanhangig worden gemaakt. Het is slechts
in de mate het bij hem aanhangig wordt gemaakt dat hij er kennis van neemt, wat
betekent dat hij geen uitspraak ultra petita kan doen en bijvoorbeeld niet méér kan
toekennen dan gevorderd is (cf. ook infra: beschikkingsbeginsel).
Uitzondering was destijds (voor 1998) – voor zover het om werkelijke rechtspraak ging,
wat betwistbaar is – het ambtshalve uitgesproken faillissement (Cass. 17 november 1988,
RW 1988-89, 1164).
9. Eenmaal (geldig) gevat, is de rechter verplicht te beslissen. Dit verbod
van rechtsweigering (art. 5, 648, 4°, 652, 1138, 3° en 1140, 4° Ger.W.; art. 258
Sw.) is uiteraard een corollarium van het verbod van eigenrichting, dat eveneens
nauw samenhangt met de rechtsstaat.
2. Rechtsgeschil
10. Rechters zijn de bewakers van de rechtsstaat, en bemoeien zich dus
slechts met betwistingen die juridisch relevant zijn, dit zijn rechtsgeschillen: geschillen
over de toepassing van het (objectieve) recht of over subjectieve rechten. 1
Eenvoudig voorgesteld: over de overeenstemming met het objectieve recht van
een doen of laten. Dat geschil kan in de eerste plaats gaan over feiten (wat? wie?
waar? wanneer?), op voorwaarde dat die feiten rechtsgevolgen hebben en het dus
gaat om rechtsfeiten (in de ruime betekenis, d.i. enerzijds rechtshandelingen, anderzijds
rechtsfeiten sensu stricto). Het geschil kan vervolgens betrekking hebben
op het toepasselijke recht. Daarbij moet enerzijds de werkingssfeer van de rechtsregels
worden nagegaan, anderzijds moeten de feiten worden gekwalificeerd in
het licht van die werkingssfeer. Ten slotte kan het geschil gaan over de rechtsgevolgen,
waarbij dus de concrete draagwijdte van de toepasselijke rechtsregel in
het geding staat. E.e.a. is cumulatief of “subsidiair” mogelijk, want de partijen
kunnen over zowat alles (tegelijk) ruzie maken.
Dat geeft aanleiding tot processuele fraseologie in de trant van “In hoofdorde is dat niet
gebeurd, laat staan dat het mijn cliënt was die dat heeft gedaan. Mocht de rechtbank daar-
1. Wat op hetzelfde neerkomt, want objectief recht (door de overheid opgelegde gedragsregels) en subjectieve
rechten (op rechtsregels gesteunde aanspraken) zijn de keerzijden van dezelfde medaille.

21 Eerste hoofdstuk. De jurisdictionele rechtshandeling
entegen van mening zijn dat mijn cliënt dat wèl heeft uitgespookt, quod non, dan moet in
eerste ondergeschikte orde worden opgemerkt dat dit geen onrechtmatige daad uitmaakt,
aangezien een goede huisvader dergelijke uitspattingen niet noodzakelijk nalaat. In uiterst
ondergeschikte orde, mocht de rechtbank alsnog van mening zijn dat het om een onrechtmatige
daad gaat in de zin van art. 1382 BW, quod certe non, zal zij vaststellen dat de gevorderde
schadevergoeding schromelijk overdreven is, enz....”. Doorgaans komt dan nog
iets met “quod certissime non”.
11. Aanvankelijk hebben rechtsgeschillen doorgaans 1 betrekking op het
materieel recht, en alleszins niet op procesrecht. Eenmaal een vordering is ingeleid
worden daaraan echter vaak formeelrechtelijke, meer precies procesrechtelijke
“geschillen over het geding” toegevoegd. Die geschillen hebben ditmaal
betrekking op processuele feiten, het daarop toepasselijke procesrecht en de procesrechtsgevolgen.
Zij moeten eveneens worden beslecht en een rechter kan zich
ook op dit stuk vergissen, wat het verschil verklaart tussen errores in iudicando en
errores in procedendo (cf. infra).
3. De rechter “spreekt recht”
12. Volgens Montesquieu is de rechter “la bouche de la loi”, waarmee
de grondlegger van de driemachtenleer onder woorden probeerde te brengen dat
de rechter geen recht schept, maar duidelijk maakt wat de precieze draagwijdte
is, in een concreet geval, van de in abstracto – doorgaans door de wetgever – geformuleerde
rechtsregel. De rechter moet dus uitmaken “wat de rechtsregel zegt”,
wat het corollarium is van het “beslechten van een rechtsgeschil” en samenhangt
met het verbod van rechtsweigering, geformuleerd in art. 5.
13. Dat de rechter slechts rechtsgeschillen beslecht en “recht spreekt” impliceert
het verbod van rechterlijke zogenaamde “opportuniteits-”, “beleids-” of
“doelmatigheidscontrole”. Er kan veel “niet goed” zijn aan wat de betrokken partijen
doen of laten, maar dat is niet noodzakelijk juridisch verkeerd, dus onrechtmatig.
Binnen de grenzen van hun discretionaire (appreciatie)bevoegdheid is elke
handeling even rechtmatig, en zijn de partijen dus soeverein. Alleen het respect
voor die grenzen (“wat in redelijkheid onaanvaardbaar is”) wordt door de rechter
gecontroleerd (“marginale toetsing”).
1. Er is immers formeel recht dat geen procesrecht is, cf. supra

22 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
Ten aanzien van de (administratieve) overheid is dat verbod van opportuniteitscontrole
een aspect van de scheiding der machten. Over de andere dan juridische
kwaliteiten van reglementaire of individuele overheidshandelingen heeft de
rechter zich niet uit te spreken, want dat (politieke) oordeel is voorbehouden aan
de wetgevende, c.q. uitvoerende macht.
Daarover bestaat heel wat casuïstiek, zoals “[...] dat de bestendige deputatie waarbij, zoals
te dezen, een bezwaar tegen een aanslag in een directe gemeentebelasting op het ophalen
van huisvuil wordt ingediend, uitspraak doet als rechtsprekend college; dat het grondwettelijk
beginsel van de scheiding van de machten zich ertegen verzet dat zij als dusdanig
over de billijkheid van de aanslag zou oordelen.” (Cass. 22 mei 1987, RW 1997-88, 544);
“[...] que le juge ne peut priver ce fonctionnaire de sa liberté d’appréciation et se substituer
à lui; qu’en décidant que la sanction prise par le directeur du bureau de chômage ne
devait pas être appliquée, l’arrêt viole le principe général [du droit relatif à la séparation
des pouvoirs] et les dispositions visées au moyen” (Cass. 10 juni 1996, J.T. 1997, 197,
concl. J.F. LECLERCQ. In dezelfde zin Cass. 14 december 1998, J.T.T. 1999, 118); “Bij
de beoordeling [van de externe en interne wettigheid van de bestuurshandelingen] mag de
rechter zich niet begeven op het terrein van de opportuniteit, omdat dat erop zou neerkomen
hem een bevoegdheid toe te kennen die onverenigbaar is met de beginselen die de
verhoudingen regelen tussen de administratie en de rechtscolleges. Noch artikel 6.1 van
het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, noch artikel 144 van de Grondwet
vereisen dat de opportuniteit van een bestuurshandeling aan de controle van de rechter kan
worden onderworpen” (Grondwettelijk Hof nr. 4/2003 van 14 januari 2003; de eerste zin
staat ook te lezen in Grondwettelijk Hof, nr. 46/2005 van 1 maart 2005); “Overwegende
dat het bestuur dat op grond van zijn discretionaire bevoegdheid een beslissing neemt,
beschikt over een beoordelingsvrijheid die het de mogelijkheid biedt zelf te oordelen over
de wijze waarop het zijn bevoegdheid uitoefent en de meest geschikt lijkende oplossing te
kiezen binnen de door de wet gestelde grenzen; Dat de Rechterlijke Macht bevoegd is om
een door het bestuur bij de uitoefening van zijn niet-gebonden bevoegdheid begane onrechtmatige
aantasting van een subjectief recht zowel te voorkomen als te vergoeden, maar
daarbij aan het bestuur zijn beleidsvrijheid niet vermag te ontnemen en niet vermag zich
in de plaats van het bestuur te stellen; dat de rechter in kort geding dit evenmin mag doen;
Dat de rechter in kort geding op grond van een voorlopige en marginale beoordeling van
de zorgvuldigheid waarmede het bestuur moet handelen, bepaalde daden kan opleggen
of verbieden, maar dit enkel kan doen wanneer hij in redelijkheid tot de conclusie komt
dat het bestuur niet heeft gehandeld binnen de grenzen waarin het moet optreden; Dat de
kortgedingrechter bij de voorlopige beoordeling van de rechtmatigheid van het overheidsoptreden
een criterium dat aan die overheidsbeslissing ten grondslag ligt, niet mag uitsluiten
zonder te beslissen dat, prima facie, dit criterium niet rechtmatig was aangewend;
dat hij evenmin naar eigen opvatting, andere criteria in de plaats mag stellen die tot een
andere beslissing leiden; Overwegende dat de appelrechters vaststellen dat de litigieuze
beleidskeuze van het bestuur ertoe strekt de “onvermijdelijke geluidsoverlast zoveel mogelijk
te laten ondergaan door het geringst aantal bewoners in een bepaald gebied dat voor

23 Eerste hoofdstuk. De jurisdictionele rechtshandeling
geconcentreerde overvlieging wordt gekozen”; Dat zij niet uitsluiten dat het rechtmatig
kan zijn de geluidsoverlast te beperken tot een zo klein mogelijk aantal inwoners; dat zij
evenwel oordelen dat de relevante vraag niet lijkt te zijn of velen of weinigen de geluidshinder
dienen te dragen; dat zij de graad van concentratie van de bevolking als referentiepunt
afwijzen; dat zij de “graad van blootstelling die wordt opgelegd” als criterium in de
plaats stellen en voor hetgeen zij beschouwen als optimaal benutten van alle vluchtroutes
“maximaal gespreide uitwaaieringstrajecten” opleggen; Dat de appelrechters zodoende
het algemeen rechtsbeginsel van de scheiding der machten schenden” (Cass. 4 maart 2004,
www.cass.be). En opnieuw over de “nachtvluchten”: “6. Het bestuur dat op grond van zijn
discretionaire bevoegdheid een beslissing neemt, beschikt over een beoordelingsvrijheid
die het de mogelijkheid biedt zelf te oordelen over de wijze waarop het zijn bevoegdheid
uitoefent en de meest geschikt lijkende oplossing te kiezen binnen de door de wet gestelde
grenzen. 7. De rechterlijke macht is bevoegd om een door het bestuur bij de uitoefening
van zijn niet-gebonden bevoegdheid begane onrechtmatige aantasting van een subjectief
recht zowel te voorkomen als te vergoeden, maar vermag daarbij aan het bestuur zijn
beleidsvrijheid niet te ontnemen en zich in de plaats van het bestuur te stellen. De rechter
in kort geding mag dit evenmin doen. 8. De rechter in kort geding kan op grond van een
voorlopige en marginale beoordeling van de zorgvuldigheid waarmede het bestuur moet
handelen, bepaalde daden opleggen of verbieden, maar kan dit enkel doen wanneer hij in
redelijkheid tot de conclusie komt dat het bestuur niet heeft gehandeld binnen de grenzen
waarin het moet optreden. 9. De kortgedingrechter mag bij de voorlopige beoordeling van
de rechtmatigheid van het overheidsoptreden een criterium dat aan die overheidsbeslissing
ten grondslag ligt, niet uitsluiten zonder te beslissen dat, prima facie, dit criterium
niet rechtmatig was aangewend. Hij mag evenmin naar eigen opvatting, andere criteria
in de plaats stellen die tot een andere beslissing leiden. 10. Met het in het randnummer 2
aangehaalde dictum verplicht het arrest de eiser ertoe een strikte spreiding van de vluchten
van de vliegtuigen die opstijgen en landen op de luchthaven van Brussel-Nationaal toe te
passen zodat al de inwoners van de zes betrokken zones worden blootgesteld aan dezelfde
geluidshinder en -overlast veroorzaakt door de vliegtuigen die landen of opstijgen op genoemde
luchthaven. Dit heeft tot gevolg dat de rechter aan het bestuur zijn beleidsvrijheid
ontneemt en zich in de plaats van het bestuur stelt. Zodoende schendt het arrest het algemeen
rechtsbeginsel van de scheiding der machten” (Cass. 3 januari 2008, www.cass.be).
Dit neemt niet weg dat ook de rechter bij de beoordeling van de bij hem
aangekaarte rechtsvragen over een enorme discretionaire bevoegdheid beschikt
(kwalificatie, interpretatie, rechtsvinding enz...), en het is onvermijdelijk dat de invulling
daarvan vaak beïnvloed wordt door (doorgaans verdoken en soms subjectieve)
opportuniteitscontrole op de partijen – billijkheidsoordeel – zodat de grens
tussen marginale en integrale opportuniteitstoetsing vaag is.
14. Dat de rechter “recht spreekt” betekent niet dat hij recht mag “uitvaardigen”,
integendeel, en ook dit verbod om “bij wege van algemene en als regel
geldende beschikking uitspraak te doen” (art. 6 en art. 237 Sw.) is een aspect van

24 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
de scheiding der machten. Zijn beslissing is dus specifiek en strekt zich niet uit tot
een ànder dan het behandelde geval. Meteen is rechtspraak geen (bindende bron
van) recht, doch uitsluitend gezaghebbende bron van recht (persuasive, geen binding
force of precedent).
Zelden zal een rechter in de verleiding komen werkelijk een rechtsregel “af te kondigen”,
al zijn sommige vormen van “rechtsvinding” of interpretatie van bestaande regels daarvan
moeilijk te onderscheiden, althans als zij als een donderslag uit de heldere hemel vallen...
Een voorbeeld: “Overwegende dat de appelrechters oordelen dat “uitstel [van de
tenuitvoerlegging van een geldboete] in verkeerszaken geen effect sorteert, gezien er geen
specifieke vorm van herroeping van het uitstel in verkeerszaken bestaat [...]”; dat zij aldus
art. 6 Ger. W. schenden” (Cass. 5 december 2000, RW 2001-2002, (1099) 1100).
Wat vaker gebeurt is dat rechters zich naar precedenten gedragen, zonder zich daarbij
uitdrukkelijk aan te sluiten. Dan doen ze alsof rechtspraak bindende bron van recht is, in
strijd met art. 6: “De rechter die zijn beslissing op de rechtspraak doet steunen, zonder
te zeggen waarom hij zich daarbij aansluit, geeft aan die rechtspraak een algemene en
als regel geldende draagwijdte en schendt art. 6” (Cass. 12 april 1994, RW 1994 95, 500;
Cass. 27 januari 1992, RW 1991 92, 1265). Of nog: “dat het vonnis, in antwoord op de
conclusie waarin eiser de technische werking bekritiseerde van het toestel waarmee de
snelheid van zijn voertuig was gemeten, na te hebben vastgesteld dat de aldus gedane
metingen geen bewijs opleveren zolang het tegendeel niet is bewezen, alleen vermeldt
“dat er evenwel reeds is beslist dat het apparaat Multanova 6F volkomen betrouwbaar was
(Politierechtbank te Nijvel, 17 oktober 1996, Verkeersrecht, nr. 97/111)”; Overwegende
dat de appelrechters aldus eisers verweer verworpen hebben door hun beslissing niet op
hun eigen overtuiging te gronden maar enkel op een vroeger vonnis, waaraan zij aldus,
in strijd met artikel 6 van het Gerechtelijk Wetboek, het karakter van een algemene en als
regel geldende beschikking verleend hebben; Dat het middel gegrond is” (Cass. 24 juni
1998, www.cass.be).
Dat neemt niet weg dat rechtspraak een zéér gezaghebbende bron van recht is.
“Vaste rechtspraak” is in de praktijk haast belangrijker dan de bij die rechtspraak
geïnterpreteerde rechtsregel, omdat de rechtspraak de concrete draagwijdte van
de regel determineert en de partijen voor de rechter staan, niet voor de wetgever...
Ook dit wordt mogelijk gemaakt door de enorme discretionaire bevoegdheid van
de rechter, op grond waarvan hij zelfs een “beleid” kan voeren, met waarden- en/
of belangenafweging in functie waarvan voor de ene, dan wel voor de andere van
de meerdere mogelijke beslissingen, m.i.v. interpretaties, gekozen wordt. Art. 6
betekent dus niet dat een rechter geen precedenten mag volgen. Hij mag dat echter
alleen maar doen omdat hij die goedkeurt en zich daarbij aansluit, niet omdat hij
dat zou moeten.

25 Eerste hoofdstuk. De jurisdictionele rechtshandeling
In uitzonderlijke omstandigheden wordt niettemin aanvaard dat de rechter leemten in de
wetgeving mag opvullen, wat afhangt van de betrokken leemte, om een grondwetsconforme
lezing aan de wet te kunnen geven: “2. Een arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling
dat overeenkomstig artikel 235ter Wetboek van Strafvordering controle uitoefent
over de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie, is een
voorbereidend arrest en valt niet onder de uitzonderingen van artikel 416, tweede lid, Wetboek
van Strafvordering. Hieruit volgt dat tegen dit arrest maar eerst cassatieberoep zou
openstaan na het eindarrest of eindvonnis, zodat het huidige cassatieberoep wegens voortijdigheid
niet ontvankelijk zou zijn. 3. Het Grondwettelijk Hof heeft evenwel bij arrest nr.
111/2008 van 31 juli 2008 gezegd voor recht: “Artikel 416, tweede lid, van het Wetboek
van Strafvordering schendt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, in zoverre het niet
voorziet in een onmiddellijk cassatieberoep tegen een arrest van de kamer van inbeschuldigingstelling
houdende controle, op basis van het vertrouwelijk dossier, van de regelmatigheid
van de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden observatie en infiltratie
met toepassing van de artikelen 189ter of 235ter van het Wetboek van Strafvordering”. 4.
Wanneer het Grondwettelijk Hof vaststelt dat een wetsbepaling betreffende de strafvordering
een leemte bevat waardoor de artikelen 10 en 11 Grondwet worden geschonden, moet
de strafrechter zo mogelijk deze leemte opvullen. Of de strafrechter een leemte in de wetsbepaling
betreffende de strafvordering kan opvullen, hangt af van de leemte zelf. Indien de
leemte van die aard is dat zij noodzakelijk vereist dat een volledig andere procesregeling
wordt ingevoerd, dan kan de rechter zich daarvoor niet in de plaats van de wetgever stellen.
Indien evenwel aan de ongrondwettigheid zonder meer een einde kan worden gesteld
door de wetsbepaling aan te vullen dermate dat ze niet meer strijdig is met de artikelen 10
en 11 Grondwet, kan en moet de rechter dit doen. 5. Artikel 416, tweede lid, Wetboek van
Strafvordering bepaalt uitzonderingen op de regel van het eerste lid welk in beginsel geen
onmiddellijk cassatieberoep toelaat tegen voorbereidende arresten en arresten van onderzoek
of tegen in laatste aanleg gewezen vonnissen van dezelfde soort. Het Grondwettelijk
Hof oordeelt dat het strijdig is met de artikelen 10 en 11 Grondwet dat artikel 416, tweede
lid, Wetboek van Strafvordering geen onmiddellijk cassatieberoep toelaat tegen het arrest
van de kamer van inbeschuldigingstelling dat overeenkomstig artikel 235ter Wetboek van
Strafvordering controle uitoefent over de toepassing van de bijzondere opsporingsmethoden
observatie en infiltratie. Om hieraan te verhelpen volstaat het een onmiddellijk cassatieberoep
toe te laten. Het cassatieberoep is derhalve ontvankelijk.” (Cass. 14 oktober
2008, www.cass.be).
4. De rechter “beslecht” het geschil
a. Het gezag van het rechterlijk gewijsde
15. Wezenlijk voor de jurisdictionele rechtshandeling is het gezagshalve
beëindigen van een rechtsgeschil, door definitief te beslissen wie van de gedingvoerende
partijen het bij het rechte eind heeft en in hoeverre dat het geval is. Dat

26 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
is wat schuilgaat achter de notie “beslechten”, wat niet hetzelfde is als “oplossen”.
Het eerste gebeurt met of tegen de zin van de partijen, het tweede betekent dat
er geen geschil meer is, en impliceert hun instemming, dus verzoening (cf. infra,
dading, alternatieve geschillenoplossing, bemiddeling, verzoening enz...). Het is
die welbegrepen draagwijdte van “beslechten” die het bijzonder gezag van een
jurisdictionele rechtshandeling oplevert: het gezag van (het rechterlijk) gewijsde
[ l’autorité de la chose jugée].
“Het procesrecht is niet alleen middel tot verwezenlijking van het materiële recht, maar
heeft een eigen doel dat samenhangt met de waarborgfunctie. Bij het proces gaat het om
het overdragen van een geschil, ter definitieve beslissing, aan een derde onafhankelijke
overheidsinstantie, die partijen aan zijn oordeel met betrekking tot de toepasselijkheid
van een rechtsnorm op een konkreet probleem kan binden, terwijl partijen hierbij hun
eigen zienswijze naar voren kunnen brengen. Deze begripsomschrijving van een proces
wijst reeds op twee eigen doelstellingen: aan elk proces moet een einde komen, en wat
er uitkomt geldt als de “waarheid”. Op grond hiervan kan men in beginsel niet twee keer
procederen over hetzelfde geschil (“ne bis in idem”; “kracht van gewijsde”). Om het waarheidsgehalte
van een rechterlijke uitspraak enigszins te relativeren, bestaat er in beginsel
steeds de mogelijkheid van hoger beroep. Een andere doelstelling die eigen is aan het
proces, betreft de strikte wijze waarop de regels van procesrecht worden gehandhaafd;
zou dit niet gebeuren, dan was men – ondanks de mooiste materiële normen – toch steeds
overgeleverd aan de “willekeur” van de uiteindelijke rechtsbeslissers. Schending van de
regels van procesrecht wordt dan ook als groot onrecht beleefd.” (A. Komen, “Algemene
inleiding”, Nederlands recht in kort bestek, Deventer, Kluwer, 1983, (1) 29).
Elke (contentieuse) rechterlijke beslissing heeft gezag van gewijsde, op voorwaarde dat zij
niet (inhoudelijk) tegenstrijdig is: “Een vonnis dat, enerzijds, uitspraak doet over een eis door
deze ontvankelijk te verklaren en dat, anderzijds, de rechtbank niet bevoegd verklaart om er
kennis van te nemen, is aangetast door een tegenstrijdigheid die niet toelaat met zekerheid te
bepalen welke betekenis aan die beslissing moet worden gegeven. Een dergelijke beslissing
kan derhalve geen gezag van gewijsde hebben.” (Cass. 4 januari 2007, www.cass.be).
b. Negatief aspect van het rechterlijk gewijsde
16. Montesquieu zegde: “Le repos des familles et de la société toute entière
se fonde non seulement sur ce qui est juste, mais sur ce qui est fini”. Het
gezag van het rechterlijk gewijsde betekent in de eerste plaats dat de partijen op
een rechterlijke beslissing niet kunnen (laten) terugkomen door hun vordering
opnieuw in te stellen (art. 25) (a.h.w. “Roma locuta, causa fi nita”). Weliswaar
mag de exceptie van gewijsde in elke stand van het geding worden opgeworpen
(art. 27, eerste lid), dus ook voor het eerst in hoger beroep, maar alleen door de
partijen en alleen voor de feitenrechter, want zij raakt de openbare orde niet (art.

27 Eerste hoofdstuk. De jurisdictionele rechtshandeling
27, tweede lid). Het gezag van gewijsde is dus relatief en geldt slechts in geval van
(mogelijke) strikt te begrijpen onverenigbaarheid (zie art. 23).
Dat de rechter zelf de exceptie van gewijsde niet ambtshalve mag opwerpen
werd betreurd, maar aan die leemte – althans voor dezelfde rechter – is door het
Hof van Cassatie tegemoet gekomen langs de omweg van de definitie van “eindbeslissing”
in art. 19, eerste lid (zie ook art. 793, in fi ne): een rechter die terugkomt
op zijn eigen beslissing verliest uit het oog dat zijn rechtsmacht is uitgeput
(“Lata sententia, iudex desinit esse iudex”) en begaat dus machtsoverschrijding
[excès de pouvoir]. 1 2 De rechtsmacht van de rechter raakt de openbare orde wèl,
en moet dus ambtshalve ingeroepen worden.
Door te beoordelen of een vordering het gezag van gewijsde miskent van een eerdere beslissing
die door dezelfde rechter is gewezen, doet die rechter (uiteraard) geen uitspraak,
in strijd met art. 292 en 828, 9°, over een zaak waarvan hij reeds vroeger kennis heeft
genomen (Cass. 18 februari 2010, www.cass.be).
c. Positief aspect van het rechterlijk gewijsde
17. De logica van de beslechting van een rechtsgeschil vereist dat aan een
rechterlijke beslissing een bijzondere bewijskracht toekomt, een vermoeden iuris
tantum van rechtmatigheid (zie art. 1350, 3°, en 1352 BW) (“res iudicata pro
veritate habetur”). Het zou inderdaad te gek zijn dat iemand die gelijk heeft gekregen
van de rechter, dat gelijk opnieuw zou moeten aantonen.
En dat levert de grondslag op voor uitspraken als “Wie gelijk gekregen heeft, wordt verondersteld
gelijk te hebben gehad. Ook al had hij misschien ongelijk. Gelijk krijgen is
dus belangrijker dan gelijk hebben. Gelukkig helpt gelijk hebben doorgaans om gelijk te
krijgen”.
18. In dit verband mag herinnerd worden aan het onderscheid tussen gezag
en kracht van gewijsde [ force de chose jugée] (art. 24 en 28), waarnaar vaak
verwezen wordt in bijzondere wetgeving: telkens wanneer rechtsgevolgen worden
verbonden aan een “quasi-definitieve” rechterlijke beslissing, wordt kracht van
gewijsde vereist, wat alles te maken heeft met de mogelijkheid dat rechters zich
kunnen vergissen, redenen waarom de “rechtsmiddelen” zijn bedacht (cf. infra)
en waarom de wetgever in verband met het “bewezen gelijk” a.h.w. niet over één
1. Cass. 21 september 1995, RW 1996-97, 124; 25 april 1996, RW 1996-97, 677; 26 juni 1992, RW 1993-94, 17.
2. Opnieuw op voorwaarde dat zijn vonnis niet intern tegenstrijdig is (Cass. 6 maart 1998, www.cass.be).

Hoofdstuk III
Bronnen van gerechtelijk recht
A. Wetgeving
1. Overzicht interne wetgeving
a. Grondwet
98. Het spreekt vanzelf dat in de grondwet slechts fundamenteel procesrecht
terug te vinden is, althans wat de grondwetgever op dit stuk zo fundamenteel
vond dat hij het buiten het bereik van de wetgevende macht heeft geplaatst. Dat
zijn, benevens het recht op juridische bijstand (art. 23), enkele beginselen van
behoorlijke rechtsbedeling, zoals art. 13 (zie hoger), en enkele organisatie- en
bevoegdheidsregels, onder meer de artikelen 147, 150 en 151. Die laatste bepaling,
die deels betrekking heeft op de Hoge Raad voor de Justitie, is atypisch door
haar omvang en details, maar dat heeft veel te maken met het wantrouwen en het
politieke compromis dat aan die nieuwe instelling ten grondslag lag.
b. (Federale) formele wetten
99. De bron van gerechtelijk recht bij uitstek is het Gerechtelijk Wetboek,
waarbij de Napoleontische “Code de procédure civile” (“Wetboek van Burgerlijke
Rechtsvordering”) van 24 april 1806 en talrijke bijzondere wetten vervangen werden.
Het kwam tot stand bij de wet van 10 oktober 1967, samen met een bijvoegsel
waarin onder meer de verschillende kantons, arrondissementen en rechtsgebieden
staan opgelijst. Het is grotendeels in werking getreden op 1 november 1970 en
werd inmiddels herhaaldelijk gewijzigd.

90 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
Aan de goedkeuring ging een grondige studie vooraf, van de hand van Koninklijk Commissaris
voor de Gerechtelijke Hervorming Charles van Reepinghen (oud-stafhouder
van de balie te Brussel en hoogleraar aan de – toen nog unitaire – KULeuven) en Ernest
Krings (de latere procureur-generaal bij het Hof van Cassatie). Het wetboek heeft zeker
verdiensten, niet in het minst omdat het de versplinterde wetgeving samengebracht, terugkwam
op het overdreven formalisme van de napoleontische regeling en een begin maakte
van begripsverduidelijking. Volledig geslaagd is de hervorming echter niet. De terminologie
(vooral in het Nederlands) is nog steeds niet helemaal doordacht, 1 er wordt te weinig
aandacht besteed aan de fundamentele beginselen en de structuur laat nog te wensen over.
Bovenal rekende Van Reepinghen teveel op de goede wil van de advocatuur en magistratuur,
wat een misrekening bleek.... Quid leges sine moribus...
100. Veel minder prominent dan vóór 1967 is de rol van “bijzondere” wetten,
waarmee uiteraard niet op “bijzondere meerderheidswetten” is gedoeld. Het
gaat om van het gemeen procesrecht afwijkende regelingen in wetten die hoofdzakelijk
over een andere materie handelen. 2 Die bijzondere regelingen, die meestal
bedacht worden in het kader van de totstandkoming van specifieke materiële wetgeving
en daaraan dan worden toegevoegd, voldoen niet altijd aan de basisvoorwaarde
van “uitzonderingswetgeving” in het licht van het gelijkheidsbeginsel, in
die zin dat de ongelijke behandelingen die zij in het leven roepen niet altijd even
verantwoord zijn. De wetgever vraagt zich overigens niet altijd af of het wel nodig
is in die gevallen van het gemeen procesrecht af te wijken.
101. In de rand van de bespreking van de wetgeving als bron van procesrecht rijst nog
de vraag naar de kwalificatie van die materie in het licht van de artikelen 77 en 78 GW.
Gaat het om een “verplicht” of “facultatief bicamerale aangelegenheid”? Wel heeft dit niet
zoveel belang, want klaarblijkelijk staat op de miskenning van die constitutionele machtsverdeling
geen sanctie.
De samenstelling, bevoegdheid en werking van het Grondwettelijk Hof is een verplicht
bicamerale aangelegenheid (art. 77, eerste lid, 3° of 4°, GW, juncto art. 142 GW). De
“wetten op de Raad van State” (dus ook de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad
van State) zijn eveneens verplicht bicameraal (art. 77, eerste lid, 8°, GW). Voor de andere
buitengerechtelijke rechtscolleges is enkel de oprichting of afschaffing ervan, met inbegrip
van de organisatie en bevoegdheid ervan, verplicht een bicamerale aangelegenheid (art.
77, eerste lid, 3°, juncto art. 145 en 146 GW). Wat betreft de andere buitengerechtelijke
rechtscolleges is enkel de oprichting of afschaffing ervan, dus hun organisatie en tevens
bevoegdheid, een verplicht bicamerale aangelegenheid (art. 77, eerste lid, 3°, GW, juncto
1. Bijvoorbeeld, in art. 292, de vertaling van “fonctions judiciaires” als “rechterlijke ambten”, wat niet hetzelfde
is.
2. Wat niet belet dat daartoe bepalingen van bijzondere meerderheidswetten behoren, bijvoorbeeld art. 82
BWHI van 8 augustus 1980.

91 Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht
art. 145 en 146 GW). De regeling van de rechtspleging in die rechtscolleges is dat allicht
niet. Overigens is in de opsomming van art. 77, eerste lid, 3°, GW art. 161 GW niet opgenomen,
wat zou betekenen dat de oprichting van administratieve rechtscolleges géén
verplicht bicamerale aangelegenheid is. Allicht een vergetelheid van de grondwetgever.
Voor wat de rechterlijke macht betreft is “de organisatie van de hoven en rechtbanken”
verplicht bicameraal (art. 77, eerste lid, 9°, GW). De bedoeling van de grondwetgever in
acht genomen dekt dit het tweede deel van het Gerechtelijk Wetboek, getiteld “rechterlijke
organisatie”, met inbegrip van de bepalingen van het eerste deel (getiteld “algemene beginselen”)
voor zover deze op de rechterlijke organisatie betrekking hebben (Parl. St. Senaat,
B.Z. 1991-92, nr. 100-19/2°, 8, 18 en 28). Dus facultatief bicameraal zijn de overige
kwesties, zoals bevoegdheid, rechtspleging, beslag, arbitrage, militaire rechtscolleges....
De (afdeling wetgeving van de) Raad van State hanteert evenwel een ruimere interpretatie
door samenlezing van art. 77, eerste lid, 9° met art. 77, eerste lid, 3°, juncto art. 145 en
vooral art. 146 GW: de organisatie en de bevoegdheid van àlle rechtscolleges is volgens
hem een verplicht bicamerale aangelegenheid (advies L. 24.111/2/V – L. 24.594/2/V van
de algemene vergadering van 10 oktober 1995, o.a. Parl. St. Kamer, 1995-96, nr. 329/1,
27). Facultatief bicameraal zouden dan zijn de rechtspleging, beslag en tenuitvoerlegging,
arbitrage, het rechtsgebied van de hoven en rechtbanken en de regelingen over de militaire
rechtscolleges, voor zover dat onderscheid mogelijk is...
In de praktijk zijn de meeste teksten gemengd, in die zin dat eenzelfde wetsvoorstel of
wetsontwerp zowel bepalingen bevat die handelen over verplicht bicamerale aangelegenheden
als bepalingen die facultatief bicamerale aangelegenheden betreffen. De oplossing
van de regering is de splitsing van de tekst in twee delen, maar in één parlementair document,
met één memorie van toelichting (circulaire van 19 april 1996). Een systematische
suggestie van de afdeling wetgeving van de Raad van State is om hiervoor eerst een
bijzondere wet aan te nemen, in uitvoering van art. 77 laatste lid Grondwet, op grond
waarvan een “gemengd” voorstel of ontwerp integraal een verplicht bicamerale aangelegenheid
zou zijn.
Anderzijds worden vele wetten, omwille van dit onderscheid, twéémaal aangenomen. Zie
bijvoorbeeld de twee wetten van 30 december 2009 “tot gelijkstelling van de graad van
master in de rechten, master in het notariaat en master in het sociaal recht met respectievelijk
een licentiaat of doctor in de rechten, een licentiaat in het notariaat en een licentiaat
in het sociaal recht wat betreft de diplomavereisten voor juridische beroepen in wetten
en reglementen die een aangelegenheid regelen als bedoeld in artikel 77”, respectievelijk
“[...] artikel 78 van de Grondwet”, B.S. 18 januari 2010.
c. Reglementaire uitvoeringsbesluiten
102. Voor procesrechtelijke verordeningen bestaat er eigenlijk niet zoveel
ruimte, omwille van de verschillende procesrechtelijke (formele) legaliteitsbeginselen.
De meeste aspecten van procesrecht zijn inderdaad “door de grondwet aan
de wet voorbehouden aangelegenheden”.

92 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
Zie bijvoorbeeld in art. 12, tweede lid (“vervolging in de vorm die de wet voorschrijft”),
art. 13 (“de rechter die de wet hem toekent”), art. 145 (“bij de wet gestelde uitzonderingen”),
art. 146 (“krachtens een wet”) GW.
Daarbuiten geeft de wetgever soms wel opdrachten aan de Koning, meestal
voor de uitwerking van de administratieve kant van een procesrechtregel. Heel
uitzonderlijk worden aan de Koning zelfs “bijzondere machten” toegekend.
Zie bijvoorbeeld, voor het eerste, het zogenaamde “rechtsplegingsvergoedingsbesluit”, het
K.B. van 26 oktober 2007, in uitvoering van art. 1022 Ger.W. (cf. infra), of nog, het K.B.
van 10 augustus 2001 “betreffende de instelling van afdelingen in de arbeidshoven, de arbeidsrechtbanken,
de rechtbanken van koophandel en de politierechtbanken” in uitvoering
van art. 186 Ger.W. (cf. infra), het K.B. van 21 september 2000 “tot vaststelling van de
wijze en de voorwaarden voor de organisatie van het examen inzake beroepsbekwaamheid
en van het vergelijkend examen voor toelating tot de gerechtelijke stage”, in uitvoering
van art. 259bis-10, § 1, 2°, enz... Een bijzondere machtenbesluit is bijvoorbeeld het K.B.
van 2 mei 1996 (nieuwe art. 428bis tot en met 428decies Ger.W.), inmiddels gewijzigd bij
K.B. van 27 maart 1998, beide in uitvoering van de wet van 29 april 1994 met betrekking
tot de uitvoering van Europese voorschriften inzake beroepsuitoefeningsvereisten en het
K.B. van 20 februari 1997 (wijzigingen art. 1410 Ger. W.), in uitvoering van de wet van
26 juli 1996 “strekkende tot realisatie van de budgettaire voorwaarden tot deelname van
België aan de Europese Economische en Monetaire Unie”.
d. Wetgeving van de gemeenschappen en gewesten
103. Krachtens de overgangsbepaling in art. 35 GW beschikken de gemeenschappen
en gewesten vooralsnog uitsluitend over toegewezen bevoegdheden. Zij
hebben (nog) geen rechtstreekse bevoegdheid inzake de uitoefening van de rechterlijke
functie, behalve wat betreft de bevoegdheid van de jeugdrechtsmachten in
het kader van de jeugdbescherming (art. 5, § 1, II, 6°, BWHI).
Theoretisch kunnen de gemeenschappen en gewesten alsnog legifereren over procesrecht
in het kader van hun àndere, materieelrechtelijke bevoegdheden, met toepassing van hun
zogenaamde “impliciete bevoegdheden” (art. 10 BWHI), doch veel perspectieven biedt dit
niet. Die bepaling vereist immers dat de uitoefening van de impliciete bevoegdheid “noodzakelijk”
moet zijn voor de uitoefening van de regionale of communautaire bevoegdheid.
En het Grondwettelijk Hof voegt daaraan toe dat de “aangelegenheid zich moet lenen tot
een gedifferentieerde regeling” en dat de deelstaatregeling “slechts marginale weerslag
mag hebben.”
Zo nam het Hof aan dat de uitbreiding, door de Vlaamse decreetgever, van de bevoegdheid
van de arbeidsrechtbank tot de geschillen over de Vlaamse zorgverzekering niet voldeed

93 Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht
aan die voorwaarden, omdat de decreetgever niet verantwoordde waarom zo nodig moest
afgeweken worden van de algemene bevoegdheidsregeling van het Gerechtelijk Wetboek,
op grond waarvan de rechtbank van eerste aanleg of de vrederechter, naar gelang van de
waarde van de vordering, bevoegd waren (Grondwettelijk Hof, nr. 33/2001 van 13 maart
2001). Daarentegen was het volgens het Hof wél verantwoord dat de Vlaamse decreetgever
voor geschillen inzake gewestbelastingen de bevoegde rechter – toen nog het Hof van
Beroep – uitdrukkelijk vermeldde, gelet op de rechtszekerheid en de wens om een coherente
regelgeving in het betrokken domein te waarborgen. Het Grondwettelijk Hof hield er
daarbij mee dat de aanwijzing van het Hof van Beroep aansloot bij de meeste procedures
voor geschillen over federale belastingen en bij de toen geldende federale regeling van
art. 632 van het Gerechtelijk Wetboek (nr. 19/2001 van 14 februari 2001; nr. 171/2003
van 17 december 2003). Het Grondwettelijk Hof kwam tot een gelijkaardige conclusie
over de aanwijzing door de Vlaamse decreetgever van de rechtbank van eerste aanleg voor
herstelmaatregelen inzake ruimtelijke ordening. Het oordeelde dat deze uitoefening van
een impliciete bevoegdheid wettig verantwoord was in het licht van de coherentie van het
contentieux inzake ruimtelijke ordening en stedenbouw en om de nodige continuïteit met
de vroegere regeling te bewaren, temeer daar de aanwijzing goed aansloot bij de bestaande
federale wetgeving (nr. 154/2003 van 26 november 2003).
Andere (niet steeds overtuigende) voorbeelden waarin de deelstaten opgetreden zijn, zijn
(oud) art. 35quinquies decies, §§ 3-7, van de wet van 26 maart 1971 op de bescherming
van de oppervlaktewateren tegen verontreiniging, daaraan toegevoegd bij decreet van 6
juli 1994, art. 569, 13° Ger. W., voor het Vlaamse Gewest opgeheven en vervangen door
de bevoegdheid van de rechtbank van koophandel bij decreet van 19 april 1995, art. 582,
2°, laatste zinsdeel, daaraan toegevoegd bij decreet van 12 november 1997, art. 582, 6°,
daaraan toegevoegd bij decreet van 30 maart 1999 en art. 569, eerste lid, 33°, vervangen
bij decreet van 6 juli 2001. Zo ook de oprichting van regionale administratieve rechtscolleges
(zie verder).
e. Reglementaire omzendbrieven?
104. Circulaires ijn mogelijk als administratieve instructie, binnen de grenzen
van de bij de wet gelaten discretionaire marge van de uitvoerende macht,
maar slechts bindend voor de “administratie”, niet voor de burger. Alleszins zijn
omzendbrieven contra legem in principe onmogelijk.
Toch gebeurt dat. Zo zijn er de circulaires van 24 december 1968, 31 augustus 1971 en 13
september 1973 waarbij de werkingssfeer van art. 792 werd beperkt door te bepalen dat
geen afschrift wordt verzonden van vonnissen ter zitting gewezen “uit budgettaire overwegingen
en met het oog op een rationele organisatie van het werk van de griffies” (Tableau
1996/20, 18 december 1996, 4).

94 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
2. Het Gerechtelijk Wetboek, gemeen procesrecht?
105. Naar luid van zijn tweede artikel is het Gerechtelijk Wetboek toepasselijk
op alle rechtsplegingen, en vormt het dus het gemeenrecht dat toegepast moet
worden bij ontstentenis of stilzwijgen van bijzonder procesrecht. De rechtspraak
interpreteert die bepaling echter veel restrictiever. Zo wordt het doorgaans slechts
aanvaard voor de justitiële rechters, omwille van de verwijzing in art. 1 naar “de
hoven en rechtbanken”, d.i. de rechterlijke macht in organieke zin, dus met uitsluiting
van de buitengerechtelijke rechtscolleges. 1 Nochtans aanvaardt het Hof van
Cassatie wel dat het Gerechtelijk Wetboek toepasselijk is op tuchtrechtscolleges, 2
wat een eigenaardige inconsistentie doet ontstaan.
Binnen de rechterlijke macht vindt het Gerechtelijk Wetboek in ieder geval
wél ruime toepassing, ook op (in beginsel) niet-contentieuse procedures. Zo neemt
het Hof van Cassatie zelfs aan dat de evaluatieprocedure voor magistraten moet
worden aangemerkt als een rechtspleging in de zin van art. 2, zodat de regels over
wraking daarop toepasselijk zijn. 3
106. Op het beginsel van de aanvullende toepassing van het Gerechtelijk
Wetboek maakt art. 2 zelf twee uitzonderingen. Een eerste uitzondering is er voor
de “niet uitdrukkelijk opgeheven wetsbepalingen”. Dit is niet meer dan een herhaling
van het principe lex specialis derogat generalibus, om te vermijden dat
de veralgemeende toepassing van het Gerechtelijk Wetboek zou geïnterpreteerd
worden als een impliciete opheffing van de voorafbestaande en niet opgeheven
bijzondere rechtsplegingen, bijvoorbeeld inzake pacht, handelshuur en onteigening,
uiteraard alleen voor zover die wel degelijk in iets bijzonders voorzien. In de
praktijk gaat men echter opnieuw verder en aanvaardt men de uitschakeling van
het Gerechtelijk Wetboek vanaf het ogenblik dat een bijzondere regeling bestaat,
ook al zwijgt zij over een bepaald onderdeel van de rechtspleging...
Een tweede uitzondering maakt men voor de “rechtsbeginselen” waarvan de
toepassing niet verenigbaar is met de toepassingen van de bepalingen van het Gerechtelijk
Wetboek. De betekenis van dit begrip “rechtsbeginselen” is ruimer dan
de “algemene rechtsbeginselen” sensu stricto (cf. supra en infra), want ook aller-
1. Contra (wat betreft de afdeling administratie van de Raad van State) Grondwettelijk Hof nr. 37/93, 19 mei
1993; RvS, nr. 22.446, 8 juli 1982, Zoete, overweging 8.2.8.3.; nr. 30.637, 7 september 1988, Leiser; (wat betreft
het Grondwettelijk Hof) Grondwettelijk Hof nr. 52, 30 maart 1988; nr. 51/94, 29 juni 1994. Impliciet gaat het
Hof van Cassatie soms eveneens verder, door de inhoudelijke beperkingen van art. 2 toe te passen, dus niet de
werkingssfeer ervan, op administratieve rechtscolleges.
2. Zie bijv. Cass. 12 november 1990, RW 1990-91, 826.
3. Cass. 1 juni 2006, RW 2006-07, 1153.

95 Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht
hande “kenmerken” van de betrokken rechtspleging werden beoogd, dus veeleer
“beginselen”. De bedoeling was vooral om de eigenheid van de strafprocedure te
vrijwaren. Zo werd aangenomen dat de toepassing van art. 870 (actori incumbit
probatio, reus in excipiendo fi t actor, cf. infra) strijdig zou zijn met het vermoeden
van onschuld (praesumptio innocentiae). Maar ook deze uitzondering wordt
veel ruimer toegepast, bijvoorbeeld in strafzaken, waarin de zogenaamde “eigen
aard” van het strafonderzoek, respectievelijk het strafproces worden ingeroepen
om zich te verzetten tegen de tegensprekelijkheid van een deskundigenonderzoek
1 2 en de toepassing van de regels van art. 772 e.v. over de heropening van de
debatten. 3
Soms wordt het Gerechtelijk Wetboek verrassend wèl toegepast in strafzaken. Zo was het
Hof van Cassatie in het zogenaamde “spaghetti-arrest” van 14 oktober 1996 van oordeel
dat art. 828, dat de wrakingsgronden opsomt, wel verenigbaar is met het systeem van het
strafproces. Kwatongen beweren dat het Hof het zich op die manier gemakkelijk maakte
om een onderzoeksrechter die een geschenk ontvangen had van een burgerlijke partij te
wraken zonder te moeten nagaan of er in concreto wel sprake was van “gewettigde verdenking”
in de zin van art. 542 Sv.
Maar de heersende rechtspraak blijft terughoudend om het gemeen procesrecht
toe te passen, wat men trouwens ook opmerkt in tuchtzaken, 4 net zoals in administratieve
zaken. De Raad van State verwijst hiervoor naar het “inquisitoriaal
karakter van de procedure”, het “eenvoudig en weinig formalistisch karakter van
de procedure” en naar de aard van de geschillen (“objectief contentieux”) om het
Gerechtelijk Wetboek aan de kant te schuiven.
Die restrictieve interpretatie is vatbaar voor kritiek, want zij heeft een ongelijke
behandeling van procespartijen tot gevolg die niet verantwoord lijkt, zodat zij
strijdig is met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. Wetten moeten niettemin in
grondwettige zin worden geïnterpreteerd. 5
1. Oorspronkelijk ook bij onderzoeken die worden bevolen door het vonnisgerecht, zelfs wanneer het ging om
de afhandeling van de burgerlijke belangen (Cass., 20 december 1977, Arr. Cass., 1978, 482; 16 december 1980,
Arr. Cass., 1980-81, 440; 17 november 1981, Arr. Cass., 1981-82, 371; 23 april 1982, Arr. Cass., 1981-82, 1021;
1 juni 1988, Arr. Cass., 1987-88, 1273).
2. Hetzelfde in tuchtzaken (Cass., 26 mei 1995, RW, 1995-96, 109).
3. Cass. 14 februari 2001, http://www.cass.be.
4. Zie bijvoorbeeld de rechtspraak die zich verzet tegen de tegensprekelijkheid van het deskundigenonderzoek
in tuchtzaken (Cass., 26 mei 1995, RW, 1995-96, 109).
5. Cf. infra, “interpretatie van de proceswet”.

96 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
Terecht oordeelde het Grondwettelijk Hof dan ook dat de omstandigheid dat het gerecht
dat een deskundigenonderzoek heeft bevolen, een strafgerecht is, op zichzelf niet volstaat
om de bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die de tegenspraak verzekeren, uit
te schakelen. Men riskeert aan art. 2 voorbij te gaan, aldus nog het Hof, indien men de
bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek die het contradictoir karakter van het deskundigenonderzoek
in burgerlijke zaken waarborgen zou uitsluiten van elke toepassing ook
al bestaan er geen wetsbepalingen of rechtsbeginselen die de toepassing van die bepalingen
op het deskundigenonderzoek in strafzaken zouden verbieden of onmogelijk maken
(Grondwettelijk Hof nr. 24/97, 30 april 1997; zie evenwel Cass. 24 november 1998, RW
1999-2000, 843; daarentegen Cass. 8 februari 2000, RW 2000-2001, 238). Een deskundigenonderzoek
bevolen door het openbaar ministerie, in het kader van een opsporingsonderzoek,
of door de onderzoeksrechter in het kader van een gerechtelijk onderzoek, mag
van het Grondwettelijk Hof daarentegen wèl eenzijdig verlopen. Hier betreft het immers
slechts de voorbereidende fase van het proces, een fase met een uitgesproken inquisitoriaal
karakter wegens het vermoeden van onschuld (dat tot discretie noodzaakt) en de
vereiste doeltreffendheid (geen slapende honden wakker maken...) (Grondwettelijk Hof
nr. 1/99, 13 januari 1999).
3. Internationale wetgeving
107. Internationaal procesrecht bestaat er in de eerste plaats voor de inrichting,
de bevoegdheid en de rechtspleging van de internationale rechtscolleges zoals
het Hof van Justitie, het Europees Hof voor de Rechten van de Mensen, het Benelux-gerechtshof,
het Internationaal Gerechtshof, het Internationaal Strafgerechtshof,
enzovoort... Daarnaast is er ook internationaal procesrecht in de vorm van
rechtstreeks doorwerkend verdrags- of supranationaal Europees recht. Afgezien
van het Europees (art. 6 en 7) en het Internationaal mensenrechtenverdrag (art.
14-15) (cf. supra) werden in Europees verband vooral verdragen gesloten over betekening,
rechterlijke bevoegdheid, arbitrage en tenuitvoerlegging, die overigens
niet steeds in alle of dezelfde lidstaten toepasselijk waren. De grondslag voor deze
verdragen was deels art. 293 (ex art. 220), deels art. 65 (ex art. 73) E.G.-verdrag.
Meest bekend zijn het Verdrag van Brussel van 27 september 1968 “betreffende de rechterlijke
bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken”
(“EEX-verdrag”), het Verdrag van 28 mei 1998 “betreffende de bevoegdheid en
de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken” (“Brussel-II”),
het “EVEX-verdrag” van Lugano van 16 september 1988 “betreffende de rechterlijke bevoegdheid
en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken” en
het verdrag van 26 mei 1997 “inzake de betekening en de kennisgeving in de lidstaten
van de Europese Unie van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke of
in handelszaken”.

97 Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht
108. Bij gebrek aan bevoegdheid van de Europese Unie kwamen procesrechtelijke
verordeningen destijds niet voor. Uitzonderlijk werd er al eens een richtlijn
uitgevaardigd, met als bekendste voorbeeld allicht de richtlijn van de Raad van de
Europese Unie van 22 maart 1971 “tot vergemakkelijking van de daadwerkelijke
uitoefening door advocaten van het vrij verrichten van diensten” (zie art. 477bis
e.v. en 428bis-428decies).
Daarin kwam verandering met de goedkeuring van het verdrag van Amsterdam
van 2 oktober 1997. Dat verdrag introduceerde een nieuw art. 65 (ex art. 73)
in het E.G.-verdrag (thans art. 81 VWEU), waarbij de justitiële samenwerking
werd overgebracht van de “derde pijler”, d.i. die van de intergouvernementele
samenwerking (verdragsrecht) naar de “eerste pijler”, d.i. communautaire aangelegenheden
(afgeleid recht). Een en ander heeft de weg vrijgemaakt voor heel wat
Europese wetgeving op het vlak van het procesrecht.
Vermeld kunnen worden de verordening nr. 1346/2000 van de Raad van 29 mei 2000
“betreffende insolventieprocedures” (“Insolventieverordening”), de verordening nr.
1348/2000 van de Raad van 29 mei 2000 “inzake de betekening en de kennisgeving in
de lidstaten van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke of in handelszaken”;
de (EEX-)verordening nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 “betreffende
de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen
in burgerlijke en handelszaken” (“Brussel I”) (sinds 1 maart 2002 in de plaats gekomen
van het EEX-verdrag, sedert 1 juli 2007 ook voor Denemarken, dat tevoren verbonden
bleef door het EEX-verdrag), de verordening nr. 1206/2001 van de Raad van 28 mei
2001 “betreffende de samenwerking tussen de gerechten van de lidstaten op het gebied
van bewijsverkrijging in burgerlijke en handelszaken”, de richtlijn nr. 2003/8/EG van de
Raad van 27 januari 2003 “tot verbetering van de toegang tot de rechter bij grensoverschrijdende
geschillen, door middel van gemeenschappelijke minimumvoorschriften
betreffende rechtsbijstand bij die geschillen”, de verordening (EG) nr. 2201/2003 van
de Raad van 27 november 2003 “betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging
van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke verantwoordelijkheid,
en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1347/2000” (“Brussel II-bis”),
de verordening (EG) nr. 805/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 21 april
2004 “tot invoering van een Europese executoriale titel voor niet-betwiste schuldvorderingen”,
de verordening (EG) nr. 1896/2006 van de Raad en het Europees parlement “tot
invoering van een Europese betalingsbevelprocedure” (in werking sedert 12 december
2008), de verordening (EG) nr. 861/2007 van de Raad en het Europees Parlement “tot
vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen” (“Europese kleine
geschillenprocedure”), en de verordening (EG) nr. 1393/2007 van het Europees Parlement
en de Raad van 13 november 2007 “inzake de betekening en de kennisgeving in de
lidstaten van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke of in handelszaken”.

98 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
109. Het gemeenschappelijke kenmerk van die E.U.-regelingen is dat zij
betrekking hebben op grensoverschrijdende geschillen en dus een louter internationaal-privaatrechtelijk
karakter hebben. Niettemin biedt art. 81, 2, f van het verdrag
“betreffende de werking van de Europese Unie” (ex art. 65, c E.G.-verdrag) 1
allicht een grondslag voor het uitbouwen van een werkelijk Europees ius commune
van het burgerlijk procesrecht, dat uitgaat van toenadering, harmonisatie en
eenmaking, wat niet noodzakelijk beperkt is tot grensoverschrijdende zaken en
dus alleen maar wetsconflictenrecht is.
Daarmee is al een schuchter begin gemaakt in de “groenboeken” van de Commissie nr.
2000/51 van 9 februari 2000 “Rechtsbijstand in burgerlijke zaken: problemen bij grensoverschrijdende
geschillen”, nr. 2002/196 van 19 april 2002 “betreffende alternatieve wijzen van
geschillenbeslechting op het gebied van het burgerlijk recht en en het handelsrecht” en nr.
2002/746 van 20 december 2002 “betreffende een Europese procedure inzake betalingsbevelen
en maatregelen ter vereenvoudiging en bespoediging van de procesvoering over geringe
vorderingen”. Het eerste resultaat hiervan is de Richtlijn 2008/52/EG van het Europees Parlement
en de Raad van 21 mei 2008 betreffende bepaalde aspecten van bemiddeling/mediation
in burgerlijke en handelszaken (cf. infra). Voor het betalingsbevel, daarentegen, is de
regeling – tegen het advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité in – wel beperkt
gebleven tot grensoverschrijdende vorderingen. Er is dus nog veel werk aan de winkel.
110. Last but not least moet opgemerkt worden dat in het E.U.-systeem het
in de eerste plaats de nationale rechterlijke instanties zijn die instaan voor de contentieuse
handhaving van het gemeenschapsrecht. Met de woorden van het Hof van
Justitie luidt het dat het “een aangelegenheid is van de interne rechtsorde van elke
lidstaat om de bevoegde rechter aan te wijzen en de procedurevoorschriften vast te
stellen voor rechtsvorderingen ter verzekering van de bescherming van de rechten
welke de justitiabelen aan de rechtstreekse werking van het gemeenschapsrecht
ontlenen.” 2 Dit heeft tot gevolg dat zij, op grond van art. 4, 3°, VEU (destijds art.
10 en nog eerder art. 5 E.G.-verdrag) – dat niets méér is dan een formulering van
de rechtsstaatsidee – verplicht zijn “de volle werking van het gemeenschapsrecht”
te waarborgen. Dat heeft geleid tot de vaststelling, door het Hof van Justitie van
1. “het wegnemen van de hindernissen voor de goede werking van burgerrechtelijke procedures, zo nodig door
bevordering van de verenigbaarheid van de in de lidstaten geldende bepalingen inzake burgerlijke rechtsvordering”.
2. Zie, in die zin, arresten van 16 december 1976, Rewe, 33/76, Jurispr. blz. 1989, punten 5 en 6; Comet,
45/76, Jurispr. blz. 2043, punt 13; Fisscher, reeds aangehaald, punt 39; 6 december 1994, Johnson, C-410/92,
Jurispr. blz. I-5483, punt 21, en 11 december 1997, Magorrian en Cunningham, C-246/96, Jurispr. blz. I-7153,
punt 37.

99 Hoofdstuk III. Bronnen van gerechtelijk recht
de Europese Unie, 1 van een aantal “omkaderingsregels” voor het nationaal procesrecht,
die (samengevat) neerkomen op twee resultaatsverbintenissen. Ten eerste,
europeesrechtelijke vorderingen mogen niet ongunstiger behandeld worden dan
nationaalrechtelijke vorderingen, wat het “gelijk(waardig)heidsbeginsel” wordt
genoemd. Ten tweede, de nationale procesregels mogen niet van die aard zijn dat
zij de uitoefening van de door de communautaire rechtsorde verleende rechten
praktisch onmogelijk maken; dit is het “effectiviteitsbeginsel”. 2 Zo nodig moet de
nationale rechter, op eigen gezag, elke bepaling van nationaal recht die daaraan
in de weg staat, buiten toepassing laten. In wezen is dat niets bijzonders. Vermits
het Europees gemeenschapsrecht rechtstreekse werking heeft in de interne rechtsorde,
moet het sowieso beschouwd worden als intern recht en dus door de rechter
(op een gelijke wijze als het andere intern recht) gehandhaafd worden. Bovendien
is de staat aansprakelijk indien dit zou worden veronachtzaamd. Zoals bevestigd
door het Hof van Justitie in het opgemerkte arrest-Köbler moeten rechtsonderhorigen
bij een nationale rechter vergoeding kunnen verkrijgen van de schade die
is veroorzaakt door schending van deze rechten door een beslissing van een in
laatste aanleg rechtsprekende rechterlijke instantie. 3
4. De onmiddellijke uitwerking van de nieuwe procedurewet
111. Dat nieuwe procedurewetten toepasselijk zijn op hangende rechtsgedingen
is een algemeen rechtsbeginsel (cf. infra) dat bevestigd wordt in art. 3 Ger.
W., zij het dat het daar beperkt wordt tot de rechterlijke organisatie, bevoegdheid –
dus niet rechtsmacht 4 – en rechtspleging. Nieuwe wetgeving op dit stuk heeft dus
“onmiddellijke” of “exclusieve” werking, in die zin dat de nieuwe procedurewet
niet alleen toepasselijk is op nog niet ingeleide gedingen, maar ook op reeds hangende
gedingen. A fortiori impliceert art. 3 de niet-retroactiviteit van de nieuwe
wet, die dus niet wordt toegepast op voltooide gedingen of proceshandelingen: wat
geldig was, blijft geldig; wat nietig of laattijdig was, blijft nietig of laattijdig. Bijvoorbeeld
een wet die de termijn voor het instellen van een rechtsmiddel uitbreidt,
is niet toepasselijk op vonnissen waarvoor de oude termijn al verstreken is. 5
1. Voor het eerst in het Rewe-arrest van 16 december 1976, Jur. H.J. 1976, 1989() (vandaar de nickname
“Rewe-dubbelnorm”).
2. H.v.J. 16 mei 2000, nr. C-78/98, Jur. H.v.J. 2000, I, 3201.
3. H.v.J. 30 september 2003, Köbler/Oostenrijk.
4. Cass. 17 mei 1973, Arr. Cass. 1973, 898.
5. Cass. 27 april 1982, Arr. Cass. 1981-82, 1028.

100 Deel 1. Beginselen van gerechtelijk recht
112. Op dit principe bestaan uitzonderingen, die dus zogenaamde “eerbiedigende
werking” van de nieuwe procedurewet tot gevolg hebben. Art. 3 zelf bepaalt
dat een nieuwe bevoegdheidsregel de onder de oude regeling rechtmatig
gevatte rechter niet onbevoegd maakt. Daarnaast voorziet art. 3 in de mogelijkheid
van bijkomende uitzonderingen in bijzondere wetten, die we dan terugvinden als
“overgangsrecht” in nieuwe wetten.
Het Grondwettelijk Hof heeft bevestigd dat het aan de wetgever toekomt om uit te maken
of hij in een bepaald geval afwijkt van de algemene regeling vervat in art. 3, zonder dat
door dat enkele feit het gelijkheidsbeginsel in het gedrang zou komen. Van een schending
van dat beginsel is slechts sprake indien de in het geding zijnde overgangsregeling een
onderscheid in behandeling doet ontstaan waarvoor geen objectieve en redelijke rechtvaardiging
bestaat. 1
5. De interpretatie van de procedurewet
113. Al te vaak wordt procesrecht, allicht onder het motto “zachte heelmeesters
maken stinkende wonden” zeer formalistisch, dus strikt en zelfs restrictief
geïnterpreteerd. Het procesrecht is een geheel van “spelregels”, en een lakse
toepassing ervan zou hun effectiviteit ondergraven. Een fraai (?) voorbeeld biedt
de rechtspraak van het Hof van Cassatie die uiteindelijk tot het nieuwe art. 53bis
heeft geleid (cf. infra).
De voor de hand liggende kritiek daarop is dat dit vaak ongelijke behandelingen
tot gevolg heeft waarvan de verantwoording in het licht van het gelijkheidsbeginsel
niet altijd als een paal boven water staat. Een ongelijke behandeling mag
immers maar doorgevoerd worden aan de hand van een objectief criterium, dat
pertinent is voor het doel van de maatregel en in redelijke verhouding moet staan
tot de ongelijkheid van de betrokken situaties. Vele strikte interpretaties van het
procesrecht lijken ongrondwettige interpretaties, terwijl wetsbepalingen, indien
mogelijk, in grondwettige zin moeten worden geïnterpreteerd. 2 Uiteindelijk moet
een evenwicht worden gevonden “tussen laksheid en formalisme”, zoals met de
introductie van het Gerechtelijk Wetboek ook de bedoeling was.
1. Grondwettelijk Hof nr. 92/2001 van 12 juli 2001, overweging B.4.; nr. 122/2001 van 10 oktober 2001,
overweging B.2.4.
2. Cass. o.a. 20 april 1950, Waleffe, Arr. Cass. 1950, 517; Pas. 1950, I, 560, met concl. L. Cornil; J.T. 1950,
340; Grondwettelijk Hof o.a. nr. 9/90, 7 februari 1990; nr. 71/92, 18 november 1992.

Hoofdstuk IV
Het geding
314. De regels van het geding [ l’instance] zijn als het ware de “spelregels” van de
rechtspleging waarin de “eerlijke behandeling” en de “redelijke termijn” concreet worden
vertaald. Ze zijn terug te vinden in Boek II van deel IV in het Gerechtelijk Wetboek en
opgevat als basisregels van de rechtspleging (bijzonderheden komen achteraf, dus verder
in het wetboek, aan bod). Het opzet van boek II is chronologisch, d.w.z. de volgorde van
de regels die aan bod komen volgt het normale verloop van gebeurtenissen in een doordeweeks
proces: eerst de gedinginleiding, vervolgens de uitwisseling van conclusies en van
stukken, daarna de terechtzitting, vervolgens het beraad, enz.
De regels van Boek II gelden als gemeenrecht (zie art. 1042 en 1254, § 1). Ze zijn niet
alleen toepasselijk op de gewone rechtspleging in eerste aanleg maar ook op rechtsmiddelen
en op de (in deze leidraad niet-bestudeerde) bijzondere rechtsplegingen (familiaal
procesrecht, sociaal procesrecht, fiscaal procesrecht,...).
A. Vóór de procedure
1. Consultatie van de advocaat
315. Hoewel de vertegenwoordiging door een advocaat in beginsel geen
absolute vereiste is om zich tot de rechter te kunnen wenden, is dat toch de standaardsituatie
waarvan de regels van het geding uitgaan. De advocaat heeft bijzondere
deontologische verplichtingen die een loyale samenwerking tussen de
verschillende actoren van het proces zouden moeten waarborgen (ook al is dat in
de praktijk niet altijd even gemakkelijk te realiseren). Twee van die verplichtingen

258 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
zijn overigens terug te vinden in de eedformule die de advocaat bij de aanvang van
zijn beroepswerkzaamheden aflegt (art. 429): de eerbied voor de rechter en het
verbod om een zaak aan te raden of te verdedigen die hij/zij naar eer en geweten
niet zelf gelooft rechtvaardig te zijn (“l’avocat est le premier juge”).
2. Ingebrekestelling
316. Een standaard burgerlijke procedure wordt doorgaans voorafgegaan
door een ingebrekestelling. Nochtans is er geen wetsbepaling die de ingebrekestelling
rechtstreeks verplicht, behalve in de bijzondere procedure voor het bekomen
van een betalingsbevel voor kleine en vaststaande schulden (art. 1339), wat
een a contrario argument oplevert voor alle andere rechtsplegingen.
Niettemin is het wel onrechtstreeks verplicht de schuldenaar vooraf in gebreke
te stellen, in die zin dat aansprakelijkheid voor de proceskosten en/of voor
tergend en roekeloos geding dreigt in het geval zonder voorafgaande ingebrekestelling
gedagvaard wordt en de verweerder bij de inleiding van het geding bereid
en bekwaam blijkt te zijn de schuld te voldoen. 1 Dit principe, dat echter wel enkel
geldt indien uitvoering van de verbintenis nog mogelijk is (in de andere gevallen
geldt de dagvaarding als ingebrekestelling), werd als zodanig door het Hof van
Cassatie erkend als algemeen rechtsbeginsel, toegepast in art. 1146 BW. 2
317. De ingebrekestelling is een rechtshandeling met belangrijke gevolgen.
Door de schuldenaar in gebreke of “in mora” te stellen, doet de schuldeiser de “moratoire”
of “verwijlsinteresten” lopen (art. 1153, derde lid, BW; zie ook art. 1139
en 1146 BW). Uitzondering daarop vormen de gevallen waarin krachtens een bijzondere
wetsbepaling de verwijlsinteresten van rechtswege lopen, dus zonder ingebrekestelling
(bijvoorbeeld art. 5 W. 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van
betalingsachterstand bij handelstransacties). Moratoire interesten lopen op volgens
de wettelijke rentevoet (art. 1153, eerste lid, BW) of volgens de rentevoet zoals die
contractueel werd overeengekomen (W. 5 mei 1865, art. 1). In dat laatste geval is de
moratoire interest dus niets meer dan de voortzetting van de conventionele interest.
318. De wettelijke rentevoet wordt sinds de programmawet van 27 december 2006
gekoppeld aan de gemiddelde euribor-rentevoet, zodat het Ministerie van Financiën op
gezette tijdstippen een nieuwe rentevoet bekendmaakt. Voor het jaar 2012 bedraagt deze
1. Kh. Hasselt, 21 februari 1996, RW 1996-97, 829; Vred. Roeselare 14 november 1996, RW 1997-98, 233.
2. Cass. 9 april 1976, RW 1976-77, 921.

259 Hoofdstuk IV. Het geding
4,25%; in het verleden varieerde die van 3,25% (2010), over 7% (art. 2 wet 5 mei 1865,
sedert 1 september 1996) tot 4,5% (1865-1970), 6,5% (1970-1974), 8% (1974-1981),
12% (1981-1985), 10% (1985-1986) en opnieuw 8% (1986-1996). Daarnaast bestaat
er sedert 2002 een bijzondere wettelijke rentevoet voor betalingsachterstand bij handelstransacties
(art. 5 W. 2 augustus 2002), die voor het tweede semester van 2009 is
teruggevallen tot 8% (voorheen 10%). Dit staat in schril contrast met de rente die wordt
toegekend op bedragen die gestort worden bij de Deposito- en Consignatiekas, bijv. in
afwachting van een rechterlijke beslissing over wie de gerechtigde is van deze bedragen:
1,50% 1 !
3. (Poging tot) minnelijke schikking
319. “Beter een slecht akkoord dan een goed vonnis” hoort men soms. De
onzekerheid, lange duur en kost van een procesgang maken een schikking (soms)
interessanter maken dan het wachten op de definitieve berechting van het geschil.
Het gevolg van een minnelijke schikking is het verval van rechtsvordering (art.
2052 BW). Wie in weerwil van een geldige minnelijke schikking alsnog gedaagd
wordt, kan de “exceptie van dading” opwerpen, wat een middel van onontvankelijkheid
is.
320. Er bestaat een nuttig onderscheid tussen de gerechtelijke poging tot
minnelijke schikking en de buitengerechtelijke poging. Van een buitengerechtelijke
poging tot minnelijke schikking is sprake telkens wanneer een partij buiten
elke rechtspleging om, of minstens buiten het medeweten van de rechter om, het
gesprek aangaat om tot een regeling te komen die uiteindelijk zou moeten uitmonden
in een dading (zie art. 2044 e.v. BW). Er bestaat geen enkele wettelijke verplichting
in het gemene procesrecht om zo’n poging te ondernemen. Naar analogie
van wat voor de ingebrekestelling geldt (cf. supra) is er nochtans rechtspraak die,
in weerwil van het ontbreken van zo’n verplichting, wel aanneemt dat wie verkiest
onmiddellijk te gaan procederen, zonder zelfs maar vooraf een verzoek tot regeling
van het mogelijk conflict aan de tegenpartij te richten, tot de gerechtskosten
moet worden veroordeeld wanneer tijdens de procedure blijkt dat die tegenpartij
de vordering niet eens wil betwisten. 2
De poging tot minnelijke schikking kan ook gerechtelijk zijn, d.w.z. dat zij
wordt gedaan in rechte, dus met de bedoeling de daaruit resulterende minnelijke
1. M.B. 5 februari 2009.
2. Vred. Zandhoven 5 september 2000, RW 2000-2001, 851.

260 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
schikking aan de rechter mee te delen. De rol van de rechter daarin varieert. Zijn
bijdrage kan beperkt zijn tot het akte nemen van de minnelijke schikking, het weze
in een proces-verbaal van minnelijke schikking (art. 733) of, indien er effectief reeds
een vordering is ingesteld, in een akkoordvonnis (art. 1043). Het is ook mogelijk
dat de rechter een faciliterende rol opneemt en de partijen actief tot een schikking
probeert te brengen (dit is wat men de verzoenende rol van de rechter noemt).
Men kan binnen deze categorie nog een onderscheid maken naargelang het
ogenblik waarop de poging (in rechte) wordt gedaan. De poging tot minnelijke
schikking kan ten eerste gedaan worden vóór de instelling van de vordering. Deze
“oproeping in verzoening” kan nooit ambtshalve door de rechter gebeuren. Het
zijn de partijen die daartoe het initiatief moeten nemen. Zij zijn daartoe in principe
niet verplicht: de oproeping in verzoening is in de regel facultatief (zie art. 731 en
732). De oproeping in verzoening is slechts verplicht wanneer bijzondere wetsbepalingen
dit bepalen. Dat is o.m. het geval voor hoofd- en tussenvorderingen inzake
pacht, recht van voorkoop ten gunste van de huurders van landeigendommen en
recht van uitweg en hoofdvorderingen inzake uitgesteld loon in land- en tuinbouw
(art. 1345). De sanctie waarmee zo’n verplichte oproeping in verzoening moet
worden gehandhaafd, is wel niet altijd even duidelijk (cf. supra).
321. De poging tot minnelijke schikking kan ook plaatsgrijpen nà de instelling
van de vordering (de “incidentele verzoening”), het weze in de loop van het debat
uiterlijk tot voor de sluiting ervan, dan wel vóór het debat maar na de gedinginleiding.
Hoewel de wet dit niet uitdrukkelijk bepaalt, neemt men algemeen aan dat zowel de
rechter als de partijen daartoe te allen tijde het initiatief kunnen nemen, wanneer en
indien men dit opportuun acht, zonder daartoe evenwel verplicht te zijn. Slechts wanneer
de wet dit uitdrukkelijk stelt is de incidentele verzoeningspoging verplicht. Die
verplichting kan geformuleerd zijn ten aanzien van de partijen (bijv. art. 734 juncto
578) of ten aanzien van de rechter (bijv. het gewijzigde art. 1344septies).
Aanvankelijk vereiste art. 1344septies, ingevoegd bij programmawet 24 december 2002-I
voor hoofdvorderingen inzake woninghuur een verplichte “oproeping in verzoening” vóór
de instelling van de vordering. De sanctie daarop werd evenwel betwist in de rechtsleer
en rechtspraak. Volgens sommigen moest dat de opschorting van de toegang tot de rechter
zijn, wat onvermijdelijk neerkwam op een opschorting van de rechtsvordering en dus
de (tijdelijke) ontoelaatbaarheid van de alsnog ingestelde, voorbarige vordering. Volgens
anderen was de nietigheid van de voorbarige vordering de juiste sanctie, al dan niet-regulariseerbaar.
Bij gebrek aan werkelijk verlies van de toegang tot de rechter (en dus verlies
van de rechtsvordering) moest allicht voor het laatste worden gekozen, wat tot gevolg had
dat “pas de nullité sans texte” en “cessante ratione legis, cessat dispositio” konden wor-

261 Hoofdstuk IV. Het geding
den toegepast (bijvoorbeeld wegens de zinloosheid van de verzoeningspoging of indien
achteraf alsnog poging tot verzoening werd ondernomen). Het probleem werd uiteindelijk
opgelost bij W. 18 juni 2008, dat de verzoeningspoging voortaan nà de instelling van de
vordering doet plaatsvinden en die verplichting uitsluitend aan de rechter oplegt.
322. De partijen kunnen er, in samenspraak met de rechter, ook voor kiezen
de poging tot minnelijke schikking te laten faciliteren door een gespecialiseerde
derde. Dit is de “gerechtelijke bemiddeling” (W. 21 februari 2005, cf. infra, alternatieve
geschillenoplossing).
B. Instelling van de vordering [ introduction de la demande]
1. Dagvaarding
a. Begrip
323. In het Gerechtelijk Wetboek is de dagvaarding [ citation] een meerduidig
begrip. Dagvaarding sensu stricto is de oproeping bij gerechtsdeurwaardersexploot
om te verschijnen voor de rechter. Zo begrepen staat dagvaarding
tegenover het begrip contradictoir verzoekschrift, de gedinginleidingsvorm waarbij
de oproeping gebeurt per post op initiatief van de griffie in plaats van door
een gerechtsdeurwaarder (cf. infra). Dagvaarding wordt vaak echter in een ruime
betekenis gebruikt, voor elke gedinginleiding met oproeping om te verschijnen
voor de rechter (“dagen”, “ad-journer”), ongeacht de vorm ervan (het weze bij
gerechtsdeurwaardersexploot of na contradictoir verzoekschrift). Dagvaarding
sensu latissimo omvat ten slotte elke gedinginleidende akte, dus zowel de dagvaarding
door gerechtsdeurwaarder, het contradictoir verzoekschrift, het eenzijdig
verzoekschrift als de vrijwillige verschijning.
324. Dagvaarding sensu stricto is het quod plerumque fit van de gedinginleiding (cf.
infra), wat allicht verklaart waarom de wetgever het begrip vaak in (veel) ruimere zin aanwendt,
wat kan afgeleid worden uit de context van de betrokken bepaling. Zo wordt dagvaarding
sensu lato of zelfs sensu latissimo gebruikt in art. 705 (over de dagvaarding van de
staat, waar het duidelijk gaat om àlle gedinginleidende akten), in art. 727 e.v. (onder de titel
“verschijning van de partijen na dagvaarding”, met regels die ook gelden voor verschijning
na contradictoir verzoekschrift), art. 716 (inschrijving op de rol “uiterlijk de dag voor de
zitting waarvoor de dagvaarding gedaan is”, wat geldt voor elke contradictoire procedure,
dus ook op contradictoir verzoekschrift), art. 730, § 1, tweede lid, art. 807 (een nieuwe
vordering is toelaatbaar op voorwaarde dat zij berust op feit of akte “in de dagvaarding

262 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
aangevoerd”, wat ook geldt voor nieuwe vorderingen na verzoekschrift of na vrijwillige
verschijning), art. 704 (een regel die onder de titel “Rechtsingang door dagvaarding” staat
maar wel handelt over gevallen waarin het geding bij contradictoir verzoekschrift wordt
ingeleid), enz... In de strikte zin wordt het begrip gebruikt in bijvb. art. 813 en 1034bis,
waarin dagvaarding onderscheiden wordt van het verzoekschrift (op tegenspraak).
325. Voor wat betreft de dagvaarding sensu stricto, dus bij gerechtsdeurwaardersexploot,
moet er overigens nog een onderscheid gemaakt worden tussen
het exploot als “negotium”, d.i. de eigenlijke oproeping (bezoek van de gerechtsdeurwaarder),
en het exploot als “instrumentum”, d.i. de schriftelijke bevestiging
van de oproepingsdaad.
b. Betekening
326. De betekening [ signifi cation] is de authentieke kennisgeving van een
procesakte door een gerechtsdeurwaarder. Zo kan een partij een bevel tot betalen
of een vonnis laten betekenen. Zo ook voor de dagvaarding: elke dagvaarding
(sensu stricto) wordt betekend (of dat is althans de bedoeling). De facto en formeelrechtelijk
komt dit neer op de afgifte van een afschrift aan de gedaagde partij
(art. 32, eerste lid, 1°).
327. De wet regelt de wijze van betekening in detail. De ratio hierachter ligt
voor de hand: het recht van verdediging, dat immers niet werkzaam kan uitgeoefend
worden als men niet correct en tijdig kennis krijgt van de betrokken procesakte.
In subsidiaire volgorde (zie art. 35, art. 38, §§ 1 en 2 en art. 40, telkens eerste
zinsdeel) moet de betekening gebeuren aan de persoon (art. 33-34), aan de woonplaats
(m.i.v. de gekozen woonplaats) of verblijfplaats (art. 35-36), door achterlating
van een afschrift (art. 38, § 1) of aan de Procureur des Konings (art. 38, § 2
en art. 40, tweede lid).
Er bestaat een wezenlijk verschil tussen “woonplaats” en “gekozen woonplaats”. “Keuze
van woonplaats” is een verzoek in een akte (bijvoorbeeld een conclusie) om alle daarop betrekking
hebbende betekeningen (bijvoorbeeld van het vonnis dat er op volgt) te verrichten
op een ander adres dan de “woonplaats” (bijvoorbeeld op het kantoor van de advocaat). Zie
art. 111 BW en art. 39 Ger. W. Opvallend is dat hoewel beide wetsbepalingen toestaan dat
in dergelijk geval de betekening “mag” of “kan” gebeuren aan de “gekozen woonplaats”,
de rechtspraak van het Hof van Cassatie daarover tegenstrijdig is. Aanvankelijk oordeelde
het Hof dat de keuze van woonplaats aan de partij die wou betekenen de keuze liet om te
betekenen aan de officiële woonplaats dan wel aan de gekozen woonplaats. 1 In een arrest
1. Cass. 9 januari 1997, RW 1997-98, 811, noot J. Laenens.

263 Hoofdstuk IV. Het geding
uit 2007 oordeelde het Hof evenwel dat in geval van keuze van woonplaats de betekening
aan de officiële “woonplaats” niet rechtsgeldig is, 1 tenminste wanneer de keuze van woonplaats
door de geadresseerde gebeurd is “in zijn belang” (a contrario, indien keuze van
woonplaats gebeurd is in het belang van diegene die wil betekenen, behoudt deze laatste de
mogelijkheid om toch aan de officiële “woonplaats” te betekenen). Recent knoopte het Hof
van Cassatie toch weer aan bij zijn oude rechtspraak: art. 39 legt niet de verplichting op om
de betekening te doen aan de bij een lasthebber gekozen woonplaats wanneer de geadresseerde
in België gedomicilieerd is (Cass. 26 februari 2010, www.juridat.be).
Voor de betekening in het buitenland gelden bijzondere regels (art. 40 en de
regels van internationaal procesrecht, in verdragen en Europese verordeningen).
Andere bijzondere gevallen zijn terug te vinden in art. 41-42 en art. 705.
Opgemerkt mag worden dat in tegenstelling tot art. 39 (voor personen met woonplaats
in België) art. 40, laatste lid, voor personen met woonplaats in het buitenland die keuze
van woonplaats in België hebben gedaan, de betekening aan de gekozen woonplaats wél
verplicht maakt.
328. De wet bepaalt overigens niet alleen aan wie of waar de betekening
moet gebeuren maar ook wanneer. Luidens art. 47 mag betekening, behoudens
uitzonderingen, enkel op werkdagen. Gebeurt de betekening op een voor het publiek
niet toegankelijke plaats dan kan het bovendien enkel tussen 6 uur ’s morgens
en 9 uur ’s avonds (“respectez le repos des autres”). De wet voorziet evenwel
niet uitdrukkelijk in enige sanctie.
Het ogenblik van de betekening van de dagvaarding is juridisch niet zonder belang: wanneer
de rechtsingang bij dagvaarding plaatsvindt, wordt de zaak immers geacht bij de
rechter aanhangig gemaakt te zijn op de datum van de betekening van de dagvaarding,
althans voor zover de zaak op de algemene rol is ingeschreven voor de zitting in de dagvaarding
aangewezen (cf. infra). 2 Het tijdstip van aanhangigmaking is rechtens relevant,
bijvoorbeeld voor wat betreft de verjaring.
c. Vermeldingen
329. Voor alle betekeningen, ongeacht welke akte het betreft, gelden algemene
regels over de inhoud van het exploot (art. 43). Voor de dagvaarding gelden
nog bijkomende bijzonderheden, opgesomd in art. 702.
1. Cass. 22 juni 2007, R.A.B.G 2007, 1146, noot B. Maes.
2. Vaste cassatierechtspraak, o.m. Cass. 1 oktober 1990, Arr.Cass. 1990-91, 111, JT 1992, 475, noot J. Romain
en RW 1990-91, 962.

264 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
Zo moet in de dagvaarding melding gemaakt worden van “het onderwerp en de korte samenvatting
van de middelen van de vordering”. Met “onderwerp” bedoelt de wetgever in
dit artikel “wat gevorderd wordt”, dus eigenlijk het voorwerp van de vordering. De “korte
samenvatting van de middelen” verwijst naar de redenen waarom men meent daarop recht
te hebben, wat neerkomt op de oorzaak en eventueel het onderwerp van de vordering (over
de begrippen onderwerp, voorwerp en oorzaak: cf. supra).
Alle vermeldingen van het exploot moeten op straffe van nietigheid ook voorkomen
in het afschrift, dat ook door de gerechtsdeurwaarder moet getekend zijn (wat
de identiteit tussen afschrift en origineel moet waarborgen) (art. 45).
d. Termijn van dagvaarding
330. De dagvaardingstermijn is de wachttermijn die de eiser moet in acht
nemen vooraleer de zaak op de inleidingszitting kan voorkomen en binnen dewelke
de verweerder dus niet kan verplicht worden te verschijnen. Zij is op straffe
van nietigheid voorgeschreven (art. 710). De gewone standaardtermijn bedraagt 8
“vrije” dagen (art. 707), waarbij “vrije” verwijst naar het beginsel “dies a quo non
computatur” (zie hoger). Voor specifieke rechtsmiddelen en bijzondere rechtsplegingen
schrijft de wet soms andere dagvaardingstermijnen voor, zoals 2 dagen
voor kort geding (art. 1035, tweede lid) en beslag (art. 1395, tweede lid) en 15
dagen voor hoger beroep (art. 1062, eerste lid).
In spoedeisende gevallen kan men verkorting van de dagvaardingstermijn bekomen
(art. 708). Voor hen die noch woonplaats noch verblijfplaats noch gekozen
woonplaats hebben in België is er verlenging (van de termijn) “wegens afstand”
(art. 709 jo. 55).
2. Contradictoir verzoekschrift
331. Het contradictoir verzoekschrift [ requête contradictoire] is een “verzoekschrift
dat aan de tegenpartij ter kennis wordt gebracht” (art. 1034bis) en is
als zodanig te onderscheiden van het eenzijdig verzoekschrift (cf. infra). Anders
dan bij de dagvaarding gebeurt de kennisgeving aan de tegenpartij niet door een
gerechtsdeurwaarder maar via de post, op last van de griffie die daartoe een gerechtsbrief
verstuurt met als bijlage een afschrift van het verzoekschrift (art. 32,
eerste lid, 2°, art. 46, § 2 en art. 1034sexies). Het verzoekschrift wordt door de ver-

265 Hoofdstuk IV. Het geding
zoekende partij neergelegd ter griffie, of aan de griffier gezonden bij aangetekende
brief. 1
332. Het contradictoir verzoekschrift ligt goed in de markt bij de beleidsmakers, omdat
het beschouwd wordt als een goedkoper alternatief voor de dagvaarding. Vandaar
dat vrij recent (W. 12 december 2005) de toepassing ervan nog werd veralgemeend in
het nieuwe art. 704, zodat gedinginleiding bij contradictoir verzoekschrift nu de regel is
geworden bij de arbeidsrechtbanken. De lagere kost voor de rechtszoekende – die zich
het ereloon van een gerechtsdeurwaarder bespaart (niet het rolrecht want dat is identiek),
zij het dat dit achteraf wel kan verhaald worden op de verliezende partij – wordt evenwel
deels gecompenseerd door de hogere kost voor de overheid, in de vorm van een toename
van de administratieve verwerkings- en verzendingskosten voor de griffies. In zekere zin
wordt zo als het ware het remgeld (het voorschieten van het ereloon voor de tussenkomst
van een gerechtsdeurwaarder) afgewenteld op de maatschappij, wat voor onze armlastige
justitie niet bepaald een goede zaak is. Het verzoekschrift zou daarentegen wél grote
voordelen bieden mocht het een werkelijk “rekwest” om te dagen zijn, dus gevolgd zou
worden door een marginale rechterlijke controle vooraleer de verweerder wordt opgeroepen,
zodat kennelijk onontvankelijke of ongegronde vorderingen niet eens zouden
worden ingesteld...
333. De algemene regels inzake het contradictoir verzoekschrift, met inbegrip
van de specifieke bepalingen over de inhoud en de neerlegging ervan, zijn
nader uitgewerkt in art. 1034bis-1034sexies. Er bestaan evenwel ook bijzondere
regelingen met afwijkende bepalingen voor specifieke rechtsplegingen, bijv. in
art. 704, 1337ter e.v., 1344bis en 1385decies.
334. Vermeldenswaard is nog dat ook voor het contradictoir verzoekschrift
de “dagvaardingstermijn” geldt. Hoewel art. 707 dit niet uitdrukkelijk vermeldt,
gaat het om de logica zelve, wat wordt bevestigd door art. 708, derde lid, waarbij
de regels betreffende de inkorting van de dagvaardingstermijn met zoveel woorden
toepasselijk worden verklaard op het contradictoir verzoekschrift.
1. Sedert de aanvulling, bij de wet van 20 oktober 2000, van art. 32 met een derde lid, is de neerlegging ter
griffie, die bij aangetekende brief kan gebeuren, ook mogelijk per telefax of elektronische post, op voorwaarde
dat “dit een ontvangstbewijs oplevert vanwege de geadresseerde”. Deze bepaling is echter nog steeds niet in
werking getreden en allicht voorbijgestreefd door “Cheops”, de opvolger van “Feniks. Het “Feniks-project”, dat
de digitalisering van de “justitiële” communicatie op het oog had (zie o.m. de wet van 10 juli 2006 “betreffende
de elektronische procesvoering”) is uitgedraaid op een mislukking en recent herdoopt tot “Cheops”. Bij de programmawet
van 24 juli 2008 (art. 141) werd de inwerkingtreding van de aangepaste regels alvast uitgesteld tot 1
januari 2011, allicht in de hoop dat tegen dat ogenblik de griffies afdoende geïnformatiseerd geraken....

266 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
3. Eenzijdig verzoekschrift
335. Het eenzijdig verzoekschrift [ requête unilatérale] is de vorm van gedinginleiding
waarbij de eiser ter griffie een verzoekschrift neerlegt dat in beginsel
niet aan de tegenpartij ter kennis wordt gebracht en waarmee dus een in beginsel
niet-contradictoire (overigens evenmin openbare!) procedure wordt ingeleid. Eenzijdig
verzoekschrift is de aangewezen gedinginleiding voor kort geding in geval
van “volstrekte noodzakelijkheid” (art. 584, derde lid, in fi ne; cf. infra, snelrecht),
maar is ook daarbuiten mogelijk (voorbeelden: de gevallen vermeld in art. 585,
586 en 588; het verzoek tot vaststelling van overspel bij gerechtsdeurwaarder; de
summiere rechtspleging om betaling te bevelen zoals geregeld in art. 1338 e.v.; het
beslag inzake namaak in art. 1369bis/1; het verzoek tot aanstelling van een notaris
bij uitvoerend onroerend beslag in art. 1580; enz...).
De wetgever maakt niet steeds duidelijk of hij onder “verzoekschrift” een contradictoir
(art. 1034bis e.v., cf. supra) dan wel een eenzijdig (art. 1025 e.v.) verzoekschrift verstaat.
Op zichzelf beschouwd is de notie “verzoekschrift” in het Gerechtelijk Wetboek overigens
dubbelzinnig: “verzoekschrift” zonder meer is soms kennelijk bedoeld als éénzijdig verzoekschrift
(bijvoorbeeld in art. 1025, zie de titel erboven). Er is dus het verzoekschrift
sensu lato (elk verzoekschrift, weze het contradictoir of eenzijdig) en sensu stricto (enkel
het eenzijdig verzoekschrift). Interpretatie is aangewezen aan de hand van “het voorwerp
van de vordering en de aard van de wettelijk te volgen procedure”. 1 Wanneer het Gerechtelijk
Wetboek voorschrijft dat het verzoekschrift wordt ter kennis gebracht van de verweerder,
gaat het uiteraard om een contradictoir verzoekschrift. Zijn bijvoorbeeld contradictoir
de verzoekschriften bedoeld in art. 486, 642, 646, 653, 675, 689, 698, 704, 731, 773, 813,
849, 908, 920, 921, 970, 977, 984, 988, 990, 1056, tweede lid, 1079, 1080, 1114, 1143,
1253ter, 1254 (oud), 1288bis, 1320, 1322ter, 1344bis, 1337bis, 1344bis, 1345, 1363,
1371bis, 1385decies, 1454, tweede lid, 1601 en 1638.
336. De rechtspleging op eenzijdig verzoekschrift is summier geregeld in de
art. 1026 e.v. De wet omschrijft de verplichte vermeldingen in het verzoekschrift
(art. 1026) en schept overigens door de verplichte vermelding van de handtekening
van de advocaat (5°) een principieel monopolie voor advocaten op eenzijdige
verzoekschriften (zie ook art. 1027, eerste lid). De ratio hiervoor is de vrees voor
eigenrichting en misbruik van de procedure op eenzijdig verzoekschrift.
1. Cass. 18 januari 1985, Arr. Cass. 1984-85, 650.

267 Hoofdstuk IV. Het geding
4. Vrijwillige verschijning
337. Dit is de meest eenvoudige en goedkope vorm van gedinginleiding. Partijen
ondertekenen daartoe een eenvoudige verklaring (doorgaans op een standaardformulier
van de rechtbank), waarin zij meedelen voor welke vordering zij het geding
willen aanvatten, en de rechter neemt daarvan akte bij proces-verbaal (art. 706).
De vrijwillige verschijning [ comparution volontaire] is mogelijk voor alle rechters
die in eerste aanleg uitspraak doen en in alle zaken. Behalve voor de politierechtbanken
kent het systeem evenwel weinig succes, omdat partijen die in een geschil
verwikkeld zijn niet gemakkelijk overeenstemming bereiken over de formulering
van hun verklaring, en dan is het eenvoudiger de zaak eenzijdig in te leiden...
5. Andere
338. In bepaalde bij de wet welomschreven gevallen kan het geding ingeleid
worden op nog minder vormelijke wijze, bijvoorbeeld bij aangetekende brief,
mondeling (oud art. 1253bis), of zelfs per telegram (p.m.).
6. Keuze tussen dagvaarding (sensu stricto) en (contradictoir) verzoekschrift?
339. De regel is de “rechtsingang bij dagvaarding”. Een partij kan zich
slechts bedienen van het contradictoir verzoekschrift indien een wetsbepaling het
uitdrukkelijk toestaat, m.a.w. “Geen verzoekschrift zonder tekst”. Sinds de wet
van 3 augustus 1992 is dit principe met zoveel woorden terug te vinden in art.
1034bis. Het vindt ook steun in art. 46, § 2, eerste lid, naar luid waarvan kennisgeving
door griffier slechts mogelijk is in wettelijk bepaalde gevallen.
Vóór de wet van 3 augustus 1992 knoopten rechtspraak en sommige rechtsleer deze regel
vaak nog vast aan art. 700, wat betwistbaar was. In art. 700 worden vrijwillige verschijning
en “verzoekschrift” immers gelijk behandeld, zodat zij een gemeenschappelijk kenmerk
moeten hebben dat alleen het niet-oproepen (“dagen”) van de tegenpartij kan zijn. Het
“verzoekschrift” waarvan sprake in art. 700 moet dus een eenzijdig verzoekschrift zijn.
Dit beantwoordt overigens aan de typologie-Van Reepinghen van de gedinginleidende
akten: “dagen” (èlke oproeping), vrijwillige verschijning en éénzijdig verzoekschrift (C.
Van Reepinghen, o.c., blz. 398). Zie ook de notie “rechtsplegingen op verzoekschrift” in
art. 1025, wat een eenzijdig verzoekschrift blijkt te zijn.

268 Deel 2. Beginselen van burgerlijk procesrecht
340. De sanctie op het gebruik van een contradictoir verzoekschrift wanneer
de wet daarin niet voorziet, is de nietigheid. Art. 700, zoals gewijzigd bij de wet
van 26 april 2007, laat daarover nu geen twijfel meer bestaan. Meteen zijn ook
de verzachtingsregels toepasselijk. Tot in 2007 werden de verzachtingsregels niet
toepasselijk geacht, want de verplichting van dagvaarding sensu stricto zou een
“regel van rechterlijke organisatie” uitmaken 1 (cf. supra, “Haas, ik doop u vis...”).
Anderzijds bepaalt het nieuwe tweede lid van art. 700 dat een nietigverklaarde
gedinginleidende akte alsnog de verjaring en de rechtspleging stuit.
Wanneer op grond van een daartoe strekkende bijzondere wetsbepaling een rechtsgeding
regelmatig wordt ingeleid bij een contradictoir verzoekschrift, kan de eiser voor het geval
deze hoofdvordering niet zou worden ingewilligd, in deze akte van rechtsingang tevens
een subsidiaire vordering instellen die als hoofdvordering nochtans bij dagvaarding had
moeten worden ingesteld. 2 Art. 701 biedt hiervoor voldoende grondslag.
341. Controversieel is de vraag of men alsnog mag kiezen voor een dagvaarding
(in strikte zin) indien een contradictoir verzoekschrift wettelijk toegestaan
is. Het antwoord daarop is ongetwijfeld affirmatief, maar de kosten van kennelijk
overbodige proceshandelingen moeten ten laste worden gelegd van de partij die ze
veroorzaakt heeft. 3 De juridische grondslag voor deze oplossing is art. 1382 BW
en het beginsel van de proceseconomie. Hetzelfde geldt overigens voor het geval
men wil dagvaarden ondanks een aanbod tot vrijwillige verschijning. Bepaalde
rechtspraak is echter strenger, in die zin dat van zodra de eiser de (wettelijke) mogelijkheid
heeft het contradictoir verzoekschrift te gebruiken, de kosten voor het
gebruik van een dagvaarding sowieso te zijnen laste worden gelegd, ook indien hij
het proces wint. Daarbij verliest men uit het oog dat er soms wel goede redenen
zijn om een dagvaarding te verkiezen boven een contradictoir verzoekschrift.
342. De dagvaarding heeft een belangrijk voordeel op het vlak van betrouwbaarheid:
“de posta lata” waarborgt de tussenkomst van een gerechtsdeurwaarder veel meer de effectieve
verwittiging van de verweerder. Het gebrek aan plichtplegingen bij de kennisgeving
van een gerechtsbrief heeft tot gevolg dat een ontstellend aantal ervan zijn bestemmeling
niet bereikt of althans niet op naspeurbare wijze. Zo bleek uit een beperkte steekproef
in zes representatieve kantons dat slechts 64% van de gerechtsbrieven op de door de wetgever
bedoelde manier werden besteld, d.w.z. dat het ontvangstbewijs werd ondertekend
1. Cass. 27 mei 1994 en 30 oktober 1997, supra.
2. Cass. 8 januari 2004, www.cass.be (25 februari 2004).
3. Bijv. Vred. Kruishoutem 23 december 1998, T.G.R. 1999, 3.

Hoofdstuk IV
De Raad van State
Het annulatieberoep
A. Algemene beschouwingen
627. Overeenkomstig art. 14 RvS-wet doet de afdeling bestuursrechtspraak
uitspraak, bij wijze van arresten, over de beroepen tot nietigverklaring van (a)
de akten en reglementen van de onderscheidene administratieve overheden, d.i.
alle administratieve rechtshandelingen, zowel met een algemene draagwijdte als
met een individueel karakter en (b) de “administratieve beslissingen in betwiste
zaken”, d.i. de jurisdictionele uitspraken van administratieve rechtscolleges.
Het beroep tot nietigverklaring van administratieve rechtshandelingen vertoont
volgende kenmerken: (a) de onrechtmatige overheidsbeslissing kan direct worden
aangevochten, voor elke tenuitvoerlegging; (b) de onrechtmatige overheidsbeslissing
in se wordt vernietigd; het arrest van de Raad van State heeft een veel sterkere
draagwijdte dan een uitspraak om de onrechtmatige overheidsbeslissing in een
bepaald concreet geval niet toe te passen; (c) de vernietiging geldt erga omnes.
T.a.v. de (jurisdictionele) uitspraken van administratieve rechtscolleges treedt
de Raad van State op alle cassatierechter; hij neemt kennis van alle beroepen tegen
beslissingen van administratieve rechtscolleges, waartegen geen beroep bij het
Hof van Cassatie openstaat. In dit verband onderzoekt de Raad van State dus niet
of de lagere rechter zich al dan niet in de feitelijke toedracht van de zaak heeft
vergist. Hij onderzoekt echter wel of het lager rechtscollege zijn bevoegdheid niet
overtreden heeft; of de procedure – vormvereisten – werd nageleefd; of de wet
correct werd geïnterpreteerd. 1 Het administratief rechtscollege, waarnaar de Raad
1. Voor een voorbeeld, RvS nr. 100.814, 14 november 2001, Wauthier, RRD 2002, 291.

432 Deel 3. Beginselen van administratief procesrecht
van State de zaak na een vernietigingsarrest verwijst, moet zich t.a.v. het daarin
beslechte rechtspunt naar dit arrest gedragen (art. 15 RvS-wet). De cassatieprocedure
wordt afzonderlijk besproken.
De art. 19-32 RvS-wet regelen de hoofdlijnen van de procedure; de procedure zelf is geregeld
in het Regentsbesluit van 23 augustus 1948 tot regeling van de rechtspleging voor
de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna aangeduid als het Procedurebesluit).
Het Procedurebesluit werd herhaaldelijk gewijzigd, laatst door de koninklijke
besluiten van 25 april 2007 (B.S., 30 april 2007) en 19 juli 2007 (B.S., 1 augustus 2007).
B. Ontvankelijkheid van het beroep
1. De bij de wet bepaalde termijn (ontvankelijkheid ratione temporis)
628. De beroepen tot nietigverklaring moeten binnen de zestig dagen, nadat
de bestreden akte bekendgemaakt of betekend werd, worden ingediend, zo
niet zijn ze niet ontvankelijk. (RvS-wet, art. 19; Procedurereglement, art. 4, derde
lid). Art. 89 Procedurereglement bepaalt dat de termijnen met 30 dagen worden
verlengd voor personen die hun woonplaats hebben in een niet aan België grenzend
Europees land, en met 90 dagen voor hen die buiten Europa wonen. Is de
beslissing noch bekendgemaakt, noch betekend, dan gaat de termijn in met de dag
waarop de verzoeker er kennis heeft van gehad. Wordt door een nieuwe administratieve
beslissing een vroegere beslissing bevestigd, dan gaat de termijn in met
de eerste beslissing. Zo de beslissing niet werd bekendgemaakt, gaat de termijn in
de dag nadat de verzoeker er kennis van heeft gekregen, of redelijkerwijze moest
krijgen. Hetzelfde geldt voor beslissingen die worden betekend, wat betreft de
personen aan wie ze niet betekend moesten worden.
Evenwel, de termijn van zestig dagen gaat maar in, wat betreft de te betekenen
akten of beslissingen, wanneer de betekening het bestaan vermeldt van de mogelijkheid
tot beroep en de in acht te nemen vormvoorschriften en termijnen. Een strikte
toepassing van deze verplichting tot het vermelden van de beroepsmogelijkheden
bij de Raad van State kan tot gevolg hebben dat besluiten nog jaren nadat de betrokkene
er kennis van had, konden worden aangevochten, als kon worden aangetoond
dat de beroepsmogelijkheden niet of niet volledig werden vermeld. Daarom heeft
art. 7 van de wet van 15 september 2006 tot hervorming van de Raad van State en
tot oprichting van een Raad van Vreemdelingenrechtspraak aan art. 19 de volgende
bepaling toegevoegd: “Indien aan die verplichting niet wordt voldaan dan nemen

433 Hoofdstuk IV. De Raad van State. Het annulatieberoep
de verjaringstermijnen een aanvang vier maanden nadat de betrokkene in kennis
werd gesteld van de akte of van de beslissing met individuele strekking”. 1
Uiteraard geldt dit alleen voor de personen aan wie de akte of beslissing betekend
moest worden. Voor de anderen gaat de termijn maar in wanneer zij kennis
krijgen van het besluit, of redelijkerwijze er kennis van moesten hebben.
Als de persoon die het voordeel heeft van een bestuurshandeling (hij heeft
bijvoorbeeld een vergunning verkregen), bestuurshandeling die niet op een voor
derden bindende wijze wordt bekengemaakt (met als gevolg dat de annulatietermijn
voor hen maar ingaat wanneer ze feitelijk kennis hebben gekregen van de
bestuurshandeling, en dat kan maanden of zelfs jaren later zijn) toch de termijn
voor derden wil laten ingaan, dan kan hij de bestuurshandeling zelf aan hen bekendmaken
om de termijn te doen ingaan. 2
Die termijnen worden zeer strikt geïnterpreteerd. Wanneer de laatste dag valt op
een zaterdag of feestdag, wordt die verplaatst naar de eerstvolgende werkdag. Een
“brugdag” waarop de Post gesloten is (bv. 14 augustus valt op maandag, tussen een
zondag en de wettelijke feestdag van 15 augustus), leidt niet tot een verplaatsing. 3
Het gebeurt wel dat veel postkantoren gesloten zijn op “brugdagen” die tussen een zondag
en een wettelijke feestdag liggen. Men kan in principe steeds terecht in Brussel X, dat is
het postkantoor gevestigd in het Brusselse Zuidstation, kant Fonsnylaan (let op, ook dat
kantoor is niet altijd open) en in de grootwarenhuizen waar ook een “postpunt” gevestigd
is, tijdens de normale openingsuren van dat grootwarenhuis.
629. Het is ook belangrijk te noteren, dat de Raad van State eist dat, wanneer
een (publiek- of privaatrechtelijke) rechtspersoon een annulatieberoep instelt,
het bewijs wordt bijgebracht dat het statutaire bevoegde orgaan binnen de
annulatietermijn beslist heeft tot het instellen van de procedure 4 ; de Raad van
State weigert bij analogie art. 440 Ger. W. toe te passen; volgens dat art. verschijnt
de advocaat als gevolmachtigde van de partij zonder dat hij van enige volmacht
moet doen blijken, behalve wanneer de wet een bijzondere lastgeving eist.
Een aanval op deze rechtspraak van de Raad van State wegens schending van de art. 10 en
11 GW (omdat de advocaat in een procedure bij de Raad van State wel het bewijs moet
1. RvS nr. 134.024, 19 juli 2002, Lecocq, RW 2005-2006, 146-150, noot R. HOUBEN.
2. RvS nr.178.833, 23 januari 2008, De Rouck.
3. RvS nr. 63.791, 30 december 1996, RW 1997-98, 120 met kritische noot J. Baert en G. Debersaques; RvS
nr. 102.951, 28 januari 2002, Kramplitz.
4. Vaste rechtspraak; bv. RvS nr. 82.899, 14 oktober 1999, NV Inn; RvS nr. 97.230, 28 juni 2001, Gevaco
Textiles; RvS nr. 113.490, 10 december 2002, NV BDS, RW 2002-2003, 1121.

434 Deel 3. Beginselen van administratief procesrecht
bijbrengen dat zijn cliënt-rechtspersoon beslist heeft, en dan nog via het statutair bevoegd
orgaan en binnen de annulatietermijn, tot het instellen van de procedure, terwijl voor “alle
gerechten”, aldus art. 440 Ger. Wb., dat niet nodig is) werd door het Grondwettelijk Hof
afgewezen. 1
De Raad van State heeft verder geoordeeld dat, vermits de vordering tot schorsing
en het annulatietermijn twee afzonderlijke procedures zijn, het bevoegde orgaan
“duidelijk en ondubbelzinnig” moet besluiten om de ene en de andere procedure
op te starten. 2
2. Ontvankelijkheid t.a.v. verzoeker (ontvankelijkheid ratione personae)
630. Voor een ontvankelijk annulatieberoep moet de verzoeker over de nodige
bekwaamheid, hoedanigheid 3 en belang beschikken.
Overeenkomstig art. 19 RvS-wet moet hij, die een beroep tot nietigverklaring
van een administratieve rechtshandeling instelt, doen blijken van een belang. Het
is niet altijd gemakkelijk om te bepalen, wanneer er een belang is dat voldoende is
om en beroep tot nietigverklaring in te stellen. Zeker is dat de verzoeker niet moet
aantonen dat een subjectief recht werd geschonden. In zo’n geval kan hij trouwens
terecht bij de rechterlijke macht (zie supra). Zo eenvoudig mogelijk uitgedrukt,
zou men kunnen zeggen dat de verzoeker een belang heeft bij de nietigverklaring
van een bestuurshandeling, wanneer door de nietigverklaring een situatie ontstaat,
die voor verzoeker kan (niet moet) leiden tot een beter resultaat dan de (vernietigde)
bestuurshandeling. Zo heeft de aanvrager een belang bij de nietigverklaring
van een weigering van een vergunning; na de vernietiging zal de overheid
opnieuw moeten beslissen over zijn aanvraag, en mogelijk verleent ze nu wel de
vergunning, hoewel ze (in regel) niet daartoe verplicht zal zijn, en mogelijk ook de
vergunning opnieuw zal weigeren (uiteraard met inachtneming van het arrest van
de Raad van State). Deze potentialiteit is voldoende voor het vereiste belang.
631. Toch blijven er moeilijke gevallen, en is de rechtspraak van de Raad
van State niet altijd eensluidend. Zo is het voor een meerderheid van de recht-
1. Arrest nr. 42/98, 22 april 1998, BS 2 juli 1998.
2. RvS nr. 73.278, 27 april 1998, NV Navobi. Dit gold onder de oude regeling, waar vordering tot schorsing
en beroep tot nietigverklaring twee afzonderlijke documenten waren. Hoewel ze nu in een document moeten
worden opgenomen, is dat standpunt nog altijd geldig: de rechtspersoon moet dus duidelijk beslissen de twee
procedures in te stellen.
3. De hoedanigheid moet van meet af aan bestaan: RvS nr. 73.198, 22 april 1998, VZW Natuurreservaten.

435 Hoofdstuk IV. De Raad van State. Het annulatieberoep
spraak geen voldoende belang, dat dankzij een vernietigingsarrest de verzoeker
gemakkelijker schadevergoeding van de overheid zal kunnen vorderen bij de rechterlijke
macht, omdat door het arrest van de Raad de fout dan al bewezen zou zijn. 1
Of deze stelling nog opgaat, is niet zeker sedert het arrest van het Grondwettelijk
Hof van 10 november 1999. 2
632. In ieder geval moet het belang in de regel ook nog persoonlijk zijn. 3
Het belang dat ieder geadministreerde erbij heeft dat het bestuur zo efficiënt en
goedkoop mogelijk zou worden gevoerd, is niet het voldoende, persoonlijk belang
dat vereist is om een bestuurshandeling voor de Raad van State bij wijze van een
annulatieberoep te kunnen bestrijden 4 ;
633. Naast het persoonlijk belang is er ook nog het functioneel en het collectief
belang. Functioneel is het belang dat een openbaar mandataris heeft bij het
bestrijden van de beslissingen die genomen zijn met miskenning van zijn prerogatieven
5 of die een inbreuk zijn door een ander orgaan van dezelfde rechtspersoon
op de bevoegdheden van het orgaan waarvan de verzoeker deel uitmaakt 6 ; wanneer
de bestreden handeling een interpretatieve richtlijn is die de bevoegdheid
van het orgaan waartoe verzoeker behoort, niet aantast, is er geen functioneel
belang, ook al zou die omzendbrief een verkeerde toepassing van de wet (in casu:
de gecoördineerde wetten op het gebruik van talen in bestuurszaken) uitmaken 7 ;
collectief is het belang van een collectiviteit (bijvoorbeeld een artsenvereniging of
een ambtenarenvereniging). Een rechtspersoon kan in principe zijn belang putten
uit het statutaire doel dat door de bestuurshandeling in gevaar wordt gebracht 8 (bv.
bij een milieuvereniging), op voorwaarde dat het belang niet samenvalt met het
belang van een of meer individuele personen, en de vereniging ter plaatse actief
is 9 ; het belang mag ook niet samenvallen met het algemeen belang. 10
1. RvS nr. 46.816, 31 maart 1994, Vandewalle.
2. Grondwettelijk Hof nr. 117/99, 10 november 1999, BS 1 februari 2000.
3. De zogenaamde actio popularis wordt niet aanvaard door de Raad van State (RvS nr. 126.029, 4 december
2003, De Zutter).
4. RvS nr. 16.947, 25 maart 1975, Vandermeer; RvS nr. 16.439, 22 mei 1974, Patrie.
5. O.m. RvS 12 december 1963, nr. 10.332, Van Brussel; RvS 19 februari 1975, nr. 16.887, Scheurmans, RW
1974-1975, 2268; RvS nr. 126.486, 16 december 2003, Nisse en Renard.
6. RvS nr. 89.635, 18 september 2000, Ceder en Annemans; RvS alg. verg. afd. wetg., advies 32.901 van 27
maart 2002, Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-238/2.
7. RvS nr. 73.321, 28 april 1998, Lootens.
8. RvS nr. 88.988, 14 juli 2000, V.Z.W. Actiekomitee voor Milieubescherming te Merelbeke.
9. RvS nr. 74.720, 29 juni 1998, VZW Raldes.
10. RvS nr. 85.555, 23 februari 2000, V.Z.W. Actiegroep Leefmilieu Kempen; RvS nr. 73.182, 22 april 1998,
VZW Natuurreservaten.

436 Deel 3. Beginselen van administratief procesrecht
Wel moet gewezen worden op art.194 van het Gemeentedecreet, dat elke inwoner van de
gemeente het recht geeft om namens de gemeente een rechtsgeding aan te spannen wanneer
de gemeente zelf in gebreke blijft dat te doen. 1
634. Daarnaast moet het belang nog zekere kenmerken vertonen: het moet
zeker zijn, 2 rechtstreeks, 3 wettig 4 en actueel.
In tegenstelling tot de Franse Conseil d’Etat, die een beroep ontvankelijk acht
indien er een belang is hetzij op het ogenblik van het indienen van het verzoekschrift,
hetzij op het ogenblik van de uitspraak, vergt de Belgische Raad van State
dat het belang niet alleen bestaat bij het indienen van het verzoekschrift, maar ook
nog steeds bij het uitspreken van het arrest. 5
Betwist was, of een ambtenaar die een weigering om hem te bevorderen bestrijdt,
nog een belang heeft bij de vernietiging nadat hij gepensioneerd is. Een
(groeiend) deel van de rechtspraak aanvaardde dat hij ook na zijn pensionering
nog een belang had, wanneer de weigering hem te benoemen hem een moreel
nadeel had toegebracht. 6
Het Grondwetttelijk Hof heeft de restrictieve stelling verworpen: “Een verzoeker verliest
niet noodzakelijk elk belang bij de vernietiging van een onwettige benoeming wanneer hij
op pensioen wordt gesteld. Aldus, al kan hij de functie waarvan hij de toewijzing betwist
weliswaar niet meer ambiren, toch kan hij een “belang”, moreel of materieel, behouden bij
de vernietiging erga omnes van de beslissing die hem heeft belet die functie te bekleden.
Bovendien zal een vernietigingsarrest het hem vergemakkelijken de fout van de administratie
aan te tonen indien hij voor de burgerlijke rechter een geding instelt”. 7
De laatst hiervoor geciteerde zin geeft aan, dat het Grondwettelijk Hof misschien
zelfs geneigd is te aanvaarden, dat het enkele perspectief om dankzij een vernietigingsarrest,
gemakkelijker schadevergoeding te verkrijgen bij de civiele rechter
(dan hoeft de fout van de overheid niet meer te worden aangetoond) volstaat als
1. Zie bijvoorbeeld: RvS nr. 166.439, 9 januari 2007, Apers)
2. RvS nr. 4610, 14 oktober 1955, Nationale Vereniging van Fabrikanten en Groothandelaars in farmaceutische
specialiteiten; RvS nr. 143.592, 25 april 2005, VZW Nationale Vereniging van Meetkundige Schatters.
3. Pro: nr. 87.944, 2 maart 1995, Frerart; contra: nr. 126.682, 22 december 2003, Vanden Wijngaard; nr.
125.830, 1 december 2003, NV Trio Interim (NV Advies); nr. 161.076, 7 juli 2006, Defreyne.
4. Zie o.m. RvS nr. 84.493, 4 januari 2000, SPRL Lyad; RvS nr. 49.813, 21 oktober 1994, a.s.b.l. Mouvement
International de la Reconciliation.
5. RvS nr. 12.950, 10 mei 1968, Mauroit; RvS nr.157.446, 10 april 2006, Van Pee; RvS nr. 124.496, 22 oktober
2003, Verbist en Dockx, RW 2003-2004, 1025.
6. RvS nr. 67.125, Diels, noot D. Mareen, TBP 1998, 218.
7. Grondwettelijk Hof nr. 117/99, 10 november 1999, BS 1 februari 2000.

437 Hoofdstuk IV. De Raad van State. Het annulatieberoep
belang bij een annulatieberoep. Toch heeft de Raad van State het belang dat er
louter in bestaat om dank zij een nietigverklaringsarrest gemakkelijker een schadevergoeding
bij de burgerlijke rechter, als onvoldoende verworpen. 1
Verder eist de Raad van State dat een verzoeker die de leeftijdsgrens van de
door hem geambieerde betrekking heeft overschreden, in concreto aantoont dat
hij nog een belang heeft bij de nagestreefde vernietiging van de benoeming van
een concurrent. 2
Niet elk moreel belang volstaat: een leerling die een beslissing om hem te
doen zakken niet bestrijdt met een vordering tot schorsing, maar enkel met een
annulatieberoep, kan omwille van de tijd die er verstreken is, niet meer in feite het
voordeel verkrijgen dat hij beoogt, nl. toegelaten worden (retroactief) tot het hogere
jaar; het morele belang dat hij heeft om de onwettigheid van de beslissing te
doen vaststellen, volstaat niet. 3 Het morele belang dat enkel bestaat in de voldoening
te horen vaststellen dat de overheid een onwettige beslissing heeft genomen,
is niet het rechtens vereiste belang. 4
635. Om een administratieve beslissing voor de Raad van State te bestrijden,
volstaat dus een belang; een subjectief recht is niet vereist. Aldus kan een
kandidaat-ambtenaar de onwettige benoeming van een mededinger doen nietig
verklaren, ook al heeft hij zelf geen recht op de benoeming, omdat hij dan een
nieuwe kans krijgt om zelf te worden benoemd. Het beroep tot nietigverklaring is
derhalve een objectief beroep, omdat het niet de persoonlijke, individuele rechten
van de verzoeker als voorwerp heeft, maar wel de bestuurshandeling op zichzelf,
getoetst aan de wettigheid.
De actio popularis, die door iedere staatsburger zou worden ingeleid tot herstel
van de rechtsorde, is evenwel uitgesloten. 5 Deze “actio popularis” ligt wel in
de lijn van een “totale” bescherming van de rechtsorde, doch zou in de praktijk
tot misbruiken en overbelasting van de rechtscolleges aanleiding kunnen geven.
Daarom kan alleen de belanghebbende tot het forum van de Raad van State worden
toegelaten.
1. RvS nr. 96.964, 21 juni 2001, NV Van Rymenant en NV Ondernemingen Maurice Delens; RvS nr.152.521,
12 december 2005, Gerris; RvS nr. 167.134, 25 januari 2007, Landsbond van de Neutrale Mutualiteiten.
2. RvS nr. 122.481, 4 september 2003, Weyts.
3. RvS nr. 69.250, 29 oktober 1997, Tonnelier.
4. RvS nr. 73.834, 25 mei 1998, Steenbeek, RW 1998-1999, 883.
5. RvS nr. 182.596, 29 april 2008, vzw Unizo West-Vlaanderen,Amén 2008, 289; RvS nr. 25.696, 3 oktober
1985, Demaeght en Bral, RW 1985-86, 2710 noot W.LAMBRECHTS.

Dit boek is online verkrijgbaar (klik hier)

Studie JURI
Procesrecht of gerechtelijk recht zijn de rechtsregels aan de hand waarvan
materieelrechtelijke aanspraken effectief worden afgedwongen indien
daarover betwisting rijst. Kortom, de spelregels voor de beslechting van
rechtsgeschillen.
In het algemene deel van het gerechtelijk recht wordt aandacht besteed aan
de jurisdictionele rechtshandeling, het recht op behoorlijke rechtsbedeling, de
uitoefening van de rechtsprekende functie in België en Europa en de bronnen
van het procesrecht. De bijzondere delen zijn gewijd aan de organisatie, de
bevoegdheid en de rechtspleging, enerzijds van de hoven en de rechtbanken
in burgerlijke zaken, d.w.z. buiten strafzaken (gerechtelijk privaatrecht of
burgerlijk procesrecht), anderzijds van de administratieve rechtscolleges
(administratief procesrecht of geschillen van bestuur).
Paul Van Orshoven is gewoon hoogleraar publiek- en gerechtelijk recht aan de KU Leuven en
gasthoogleraar aan de Universiteit Hasselt. Hij is ook prodecaan van de faculteit Rechtsgeleerdheid
van de KU Leuven, lid van de Hoge Raad voor de Justitie en advocaat bij de balie te Brussel.
Marc Boes is emeritus gewoon hoogleraar publiek- en administratief recht aan de KU Leuven.
Hij is ook voorzitter van de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen, plaatsvervangend
raadsheer in het Hof van Beroep te Brussel en advocaat bij de balie te Hasselt.
Benoît Allemeersch is hoofddocent gerechtelijk recht aan de KU Leuven, gastdocent aan de
Universiteit Hasselt en advocaat bij de balie te Brussel.
9 789033 489921