Lezing dr. Noortje Festen, Universitair Medisch Centrum Groningen ...

een persoon zonder familieleden met coeliakie is 1%. Verder is aangetoond dat alle
coeliakiepatiënten het HLA‐DQ 2 en DQ8 gen hebben.
HLA is de belangrijkste genetische risicofactor voor coeliakie. Echter, veel mensen hebben het HLA‐
DQ2/DQ8 maar een klein gedeelte hiervan krijgt coeliakie.
Coeliakie is een ontstekingsreactie op gluten, die via de darm binnenkomen. Dit moet door het
slijmvlies van de darm heen, vervolgens wordt het daar afgebroken naar gliadine. Het gliadine wordt
opgemerkt door cellen van het afweersysteem, die constant langs de darmwand op zoek zijn naar
schadelijke stoffen. Het HLA is een molecuul dat zorgt dat deze cellen de schadelijke stoffen kunnen
presenteren aan het afweersysteem. HLA‐DQ2 en ‐DQ8 presenteert veel te goed het gliadine aan het
afweersysteem waardoor er een ontstekingsreactie ontstaat en de darm beschadigd raakt.
HLA positief zijn is wel nodig maar niet voldoende om coeliakie te krijgen. Er zijn ook andere genen
nodig en er zijn ook een aantal omgevingsfactoren nodig. Als iemand nooit gluten eet zal deze
persoon ook geen coeliakie ontwikkelen.
HLA‐DQ2 en ‐DQ8 bepalen 35% van het risico op coeliakie. HLA met alle andere coeliakie risicogenen
bepalen samen 65% van het risico op de ziekte. Verder zijn er nog omgevingsfactoren nodig maar
behalve gluten zijn er nog geen andere omgevingsrisicofactoren voor coeliakie bekend.
De rest van de risicogenen, die een rol spelen naast het HLA, worden door genoomwijde
associatiestudies geïdentificeerd. Dit wordt gedaan met DNA merkers. Dit zijn een soort vlaggetjes,
die aangeven waar je je bevindt in het genoom. Hierdoor kunnen groepen patiënten en gezonde
mensen met elkaar vergeleken worden. Gekeken wordt welke merkers vaker voorkomen bij
patiënten dan bij niet‐patiënten. Hier ligt dan een risicovariant in de buurt. Dit soort onderzoek kan
alleen met hele grote groepen mensen.
Sinds 2001 is bekend hoe de 23 chromosomen ingedeeld zijn en sindsdien kunnen de merkers
geplaatst worden.
Sinds 2007 bestaat de mogelijkheid om grote aantallen merkers tegelijk te testen, dankzij chips die
zijn ontwikkeld.
In één studie doen over het algemeen meer dan 5000 mensen mee en één DNA‐chip kost ongeveer
100 euro per persoon, hiermee worden dan tussen de 120.000 en 2.5 miljoen merkers per persoon
getest.
Bij een dergelijk onderzoek wordt eerst DNA geïsoleerd. Over het algemeen uit buisjes bloed maar
ook wel uit speeksel. DNA wordt verdund en aangebracht op chips waarop alle verschillende merkers
zijn aangebracht. De chip met DNA en speciale chemicaliën wordt geïncubeerd en dan komt er een
fluorescerend signaal op iedere merker. Dit fluorescerende signaal wordt door een speciale
computer afgelezen en deze data wordt verder geanalyseerd.
In 2006 was er nog maar één risicovariant bekend voor de ziekte van Crohn, ook een
ontstekingsziekte van de darm die heel sterk erfelijk bepaald is. Vanaf 2008 was er door DNA‐chips
de mogelijkheid om veel meer onderzoek te doen, zodat er in 2009 en 2010 zijn 2000 risicovarianten
bekend werden voor complexe aandoeningen.
Voor coeliakie zijn twee grote studies verricht, de eerste studie met Britse patiënten en de
vervolgstudie ook met Nederlandse patiënten. Hiermee zijn een hele hoop nieuwe coeliakierisicovarianten
ontdekt die over het hele genoom verspreid liggen.