Lezing Drs. Sjoerd Bakker, arts onderzoeker VU Medisch Centrum ...

Lezing Drs. Sjoerd Bakker, arts onderzoeker VU Medisch Centrum Amsterdam
23 april 2011
Type 1 diabetes en coeliakie
Diabetes
Er zijn twee types diabetes: type 1 en type 2.
Type 1 komt vaak op jonge leeftijd voor. Dit komt omdat het een auto-immuun proces is, de
alvleesklier die de insuline maakt wordt afgebroken door het eigen lichaam. De klachten zijn: vaak
dorst, vaak moe, veel plassen en afvallen. In Nederland hebben ongeveer 75.000 mensen diabetes
type 1.
Type 2 komt vaak op oudere leeftijd voor. Dit is niet omdat er geen productie is van insuline maar
omdat de spieren ongevoelig zijn voor de opname van de insuline. Overgewicht en weinig
lichaamsbeweging zijn vaak de oorzaken. De klachten variëren van geen tot dezelfde klachten als bij
type 1. Ongeveer 600.000 mensen in Nederland hebben diabetes type 2.
Associatie coeliakie en diabetes
De associatie tussen coeliakie en diabetes gaat alleen over diabetes type 1. Bij type 2 diabetes is de
associatie er niet.
In de dunne darm worden suikers opgenomen in de bloedvaten. Die
suikers worden door het lichaam verspreid en moeten de spieren in
gaan. Om spieren te kunnen laten bewegen is energie in de vorm
van suikers nodig, insuline is de sleutel die zorgt dat de suikers de
spiercellen in kunnen.
Bij type 1 diabetes wordt insuline niet meer gemaakt omdat de B-
cellen in de alvleesklier beschadigd zijn en geen insuline meer
maken.
Coeliakie is eigenlijk een allergie tegen gluten waarbij er sprake is van een auto-immuuncomponent.
Als er gluten worden gegeten worden er antistoffen aangemaakt tegen de eigen darm.
De klachten zijn vaak: buikpijn, opgezette buik, diarree, gewichtsverlies en vermoeidheid. Bij
volwassenen kunnen de klachten sluipend zijn of kan het zijn dat er helemaal geen klachten zijn.
De dunne darm heeft dan als kenmerken dat er minder plooien aanwezig zijn en dat er een
mozaïekpatroon op de plooien te zien is.
Diabetes en coeliakie: toevallig of is er meer?
In 1978 werd er voor het eerst gedacht aan een samenhang tussen coeliakie en diabetes. Dit was bij
een groep mensen waarbij ondergewicht en diarree voorkwam. Later is dit vaker onderzocht en bleek
het vaker voor te komen. Meestal wordt eerst diabetes gediagnosticeerd en daarna pas coeliakie. Of de
coeliakie eerst bestaat of de diabetes is nog een vraag. Omdat diabetes meer klachten geeft wordt dit
vaak eerder gevonden. Vaak hebben mensen met diabetes en coeliakie ook problemen met een
langzaam werkende schildklier, dit is ook aan auto-immuunaandoening.
De prevalentie van coeliakie is 0,6-1%. Als gekeken wordt naar het voorkomen van coeliakie bij
mensen met diabetes is dit soms wel zes keer zo hoog.

Mogelijke oorzaken samen voorkomen coeliakie en diabetes
Er wordt gedacht aan drie mogelijke oorzaken: een genetische oorzaak, een lekkende darm of gluten.
Genetische oorzaak
In elke cel zit een kern met DNA, deze is opgeslagen in
23 chromosomen. Een chromosoom bestaat uit een dubbele
helixstructuur. Deze blijft aan elkaar vastzitten door baseparen waar
er 3 miljard van zijn per cel.
Bij de baseparen zijn er vier mogelijkheden: A, C, G of T en
afhankelijk van de volgorde worden eiwitten aangemaakt.
Sinds enkele jaren is er een genoomanalyse waar ingezoomd kan
worden op de combinatie van DNA. Bij een verandering in de
combinatie kan er een bepaalde ziekte optreden. Dit is bij coeliakie
en diabetes niet zo.
In 2008 is een studie gedaan waarbij op zeven plekken
overeenkomsten zijn gevonden tussen mensen met coeliakie en mensen met diabetes. Dit geeft aan dat
er een mogelijk verband is tussen de twee ziekten.
Lekkende darm
Op het plaatje is ingezoomd op een microvillus. Hier zijn
cellen te zien die tegen elkaar zitten. Deze cellen moeten
veel doorlaten en zitten aan elkaar met eiwitten. In
verschillende onderzoeken is naar voren gekomen dat deze
cellen bij mensen met coeliakie of met diabetes niet zo strak
tegen elkaar aan zitten. Men spreekt wel van een lekkende
darm. Waardoor een auto-immuun respons tegen de dunne
darm of de alvleesklier op gang kan worden gebracht. Deze
aanwijzingen zijn op DNA-niveau en op eiwitniveau
gevonden.
Gluten als veroorzaker
Bij coeliakie is dit al sinds jaren bekend maar ook bij diabetes lijken er aanwijzingen te zijn dat gluten
een rol spelen. Hiernaar zijn onderzoeken gedaan bij ratten die altijd diabetes ontwikkelen. Ratten met
een glutenbevattend dieet ontwikkelden eerder diabetes dan ratten met een glutenvrij dieet.
Ook is onderzoek gedaan bij jonge kinderen waarbij één groep wel gluten kreeg en één groep niet. Er
was geen verschil in het ontwikkelen van diabetes maar wel verschil in de ontwikkeling van
antistoffen die bij diabetes passen.

Gevolgen voor de patiënt
Kinderen met diabetes worden altijd gescreend op coeliakie. En ook op de auto-immuun
schildklieraandoening. Bij kinderen waarbij de coeliakie niet bekend is zijn er vaak problemen met de
groei. Ook zijn er problemen met de instelling van de insuline omdat de opname door de darm
verslechterd is.
Volwassenen in Nederland worden nog niet standaard gescreend. Er gaat onderzocht worden wat het
effect is van coeliakie op diabetes. Wanneer mensen heel lang diabetes hebben treedt er schade op aan
de kleine vaten en dit leidt tot schade in de ogen, de zenuwen en de nieren. Onderzocht gaat worden
wat het effect van coeliakie daarop is.
Uit resultaten van het onderzoek tot nu toe blijkt dat het volgen van het glutenvrije dieet voor
diabetespatiënten moeilijk is vanwege de vele koolhydraten in glutenvrije voeding. Nadat de opname
in de darm is verbeterd door het glutenvrije dieet moet de insuline vaak opnieuw ingesteld worden.
Nadat de darm weer hersteld is en beter voedingsstoffen opneemt is er dan ook vaak sprake van
gewichtstoename.
Onderzoek
Op het moment wordt er screening gedaan bij mensen met type 1 diabetes om te kijken hoe vaak
coeliakie in Nederland bij hen voor komt. Dit onderzoek wordt in het bloed gedaan met behulp van
antistoffen tegen tissue Transglutaminase (tTGA) en antistoffen tegen endomysium.
Verder wordt er DNA verzameld van mensen met type 1 diabetes en coeliakie. Dit om te kijken of er
verschillen in het DNA gevonden worden, dit onderzoek wordt in Groningen gedaan.
Na deze screening wordt onderzocht wat de gevolgen zijn. Bijvoorbeeld wat er gebeurd met
oogschade,schade aan de nieren en schade aan de zenuwen.
Ook zal er immunologisch gekeken worden wat bepaalde cellen doen in het bloed en in het biopt.
Samenvattend komt coeliakie ongeveer zes keer vaker voor bij mensen met type 1 diabetes en lijken er
verschillende oorzaken te zijn voor het samen voorkomen maar is nog niet bekend waarom dit zo is.
Onderzoek wordt gedaan naar hoe vaak komt deze combinatie in de Nederlandse bevolking voor, wat
is er in het DNA te zien van mensen met zowel type 1 diabetes en coeliakie. Wat zijn de effecten van
coeliakie op de schade aan de kleine bloedvaten, ogen, nieren en zenuwen die op de lange termijn
kunnen optreden bij mensen met type 1 diabetes.