BOEKBESPREKINGEN - Historisch Centrum Overijssel

BOEKBESPREKINGEN
DR. F. S. SIXMA VAN HEEMSTRA, Oude vroomheid.
Uitgeverij Thule, Hilversum 1959.
Het romaans tympanon - vulgo: de halfronde steen - gemetseld
in de Grote Kerk vlak bij het stadhuis te Zwolle heeft al
heel wat pennen in beweging gebracht. Het is een monument
waarover men zeer weinig gegevens bezit; dit minimum is afkomstig
van burgemr. Alb. Snavel. Hij was een telversmaker en
hij heeft iets vastgelegd omtrent het godshuis, dat vóór de tegenwoordige
Kerk daar stond. De hr. Snavel was na 1398 bijna om
het jaar burgemeester en de steen moet er na 13 juli 1406 ingemetseld
zijn. Omdat Snavel en mr. Cele destijds - voor zover
bekend - de enige oudheidliefhebbers waren, moeten we tot
nadere aankondiging maar aannemen, dat zij de hand in dat werk
gehad hebben. Door het feit dat deze steen eeuwenlang was overgeschilderd,
is hij goed geconserveerd gebleven. In de vorige eeuw
is op verzoek van mgr. O. A. Spitzen de verflaag verwijderd;
daarna kon de inscriptie - het was een leonijns vers - gemakkelijk
worden gelezen. Maar omdat Spitzen de dichter Leoninus
verkeerd placeerde, taxeerde hij de steen te oud. Dit is gecorrigeerd
door de vermaarde mediaevist en ikonagraaf prof. dr. Raph.
Ligtenberg en iedereen meende, dat daarmede het laatste was
gezegd. Ondergetekende, oud-leerling van prof. Ligtenberg, heeft
later het geval nog eens zelfstandig nagezocht en bevond, dat het
onwaarschijnlijk is, dat de opinies van Ligtenberg kunnen worden
gecorrigeerd.
Dr. Sixma van Heemstra weet er meer van. Ofschoon de liefhebbers
met gepaste belangstelling van zijn uiteenzettingen zullen
kennis nemen, vermoedt ondergetekende, dat het getal deskundigen,
dat Hfdst. IV doorneemt en het er mee eens is, wel op de vijf
vingers zal zijn te tellen. Ofschoon men de ikonografie niet kan
157
VORG, Verslagen en mededelingen 78 (1963)

eoefenen zonder een zekere graad van gezonde fantasie, gaat dit
toch wel wat te ver.
Mijn advies is: men bezie het tympanon eerst eens nauwkeurig
en nuchter; daarna bezie men de steen van Eppo te Leeuwarden
en vervolgens herleze men de 2de druk van Ligtenberg's Die
romanische Steinplastik. Het is waarschijnlijk, dat men dan tot de
conclusie zal komen, dat Bentheim - in technisch en ikonografisch
opzicht - het duidelijk geretardeerde achterland van het
Rijnland is geweest. En wanneer men dan tot slot de uiteenzetting
van dr. Sixma leest, zal men er zich over verwonderen, hoe weinig
deze nogal eenvoudige steen verband houdt met de zeer geleerde,
ietwat gefantaseerde exegese van dr. Sixma.
drs. Thom. J. de Vries.
158
VORG, Verslagen en mededelingen 78 (1963)

S. J. FOCKEMA ANDREAE en W. DOWNER, Overijsselse
Plakkatenlijst. Lijst der rechtsvoorschriften vastgesteld voor
de provincie Overijssel gedurende het tijdvak 1528-1810. Met
inleidende aantekeningen omtrent de voor de rechtsgeschiedenis
van Overijssel belangrijke oorkonden uit het middeleeuwse
tijdvak. Utrecht 1961. Werken Oud-Vaderlandse Rechtsbronnen,
Derde Reeks no. 18. 175 blz.
De heer Fockema Andreae heeft in 1961, in samenwerking met
de heren F. J. L. Berkenvelder en W. Downer, twee plakkatenlijsten
doen uitgeven. De ene is het Groninger Plakkaatboek
1594-1848 (Groningen 1961), het tweede is de hier aangekondigde
Overijsselse Plakkatenlijst. De bewerking is in hoofdzaak op dezelfde
wijze geschied: alleen de stukken van blijvend of incidenteelhistorisch
belang zijn opgenomen. Het betreft een chronologische
lijst van stukken, waarvan de inhoud zo kort en bondig mogelijk
zijn weergegeven.Tegen de nadelen van een- chronologische bewerking
weegt ruimschoots op de zeer uitvoerige index, waar het
systematische element op de voorgrond staat.
Het werk betreffende Overijssel, waarvoor Schr. zich van de
hulp van de kundige mr. W. Downer, werkzaam op het Gemeentearchief
in Leiden, verzekerd heeft, biedt echter meer: we vinden
hier nI. ook een lijst van bescheiden uit de bisschoppelijke tijd
betreffende het openbaar bestuur en werken van algemeen belang
. (blz. 19-37). Dit zijn uitteraard geen plakkaten, maar oorkonden,
privilegebrieven, die hetzij in originali hetzij in afschrift bewaard
zijn gebleven. Het zijn dus twee lijsten van stukken, die elk een
eigen karakter hebben.
Het is bijzonder verheugend dat deze publikatie door een lid van
onze vereniging tot stand is gekomen. Bij de oprichting in 1858
van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en
Geschiedenis stond de oprichters een uitgebreid programma voor
ogen: vooreerst het uitgeven van landrechten, stadrechten, dijken
markerechten ; en in de tweede plaats een werk betreffende de
"Transisalania Erudita", een charterboek en een plakkaatboek.
159
VORG, Verslagen en mededelingen 78 (1963)

Aan werken van de eerste soort is al veel gedaan, maar het stemt
tot grote erkentelijkheid dat nu ook het Overijssels Plakkaatboek
het lieht heeft gezien. Hiermee is een leemte gevuld, want voor de
kennis van het oude recht is kennis van de door de overheid uitgevaardigde
plakkaten onontbeerlijk.
Bij het doorbladeren van dit werk zal men telkens op bronnen
stoten, die een verrassing inhouden, en het is een betrouwbaar
hulpmiddel voor de kennis van het oude recht. Wehebben slechts
èèn mededeeling aangetroffen die ons minder juist lijkt te zijn.
Op blz. 23 wordt een privilege van 5 december 1323 voor Enschede
genoemd. Die brief is afkomstig van bisschop Arnold van Hoorn,
die echter niet in het begin maar in het eind van de 14e eeuw
thuis hoort. Racer heeft deze oorkonde eerst afgedrukt met het
jaartal 1323, maar later herdrukt met het goede jaartal 13731).
Deze misvatting kan echter de zeer goede indruk, die het boek bij
raadpleging achterlaat, moeilijk verstoren.
Zwolle
G. J. ter Kuile Jr.
1) J. W. Racer, Overysselsche Gedenkstukken, I Vervolg (Campen
1783) blz. 57 en 129.
160
VORG, Verslagen en mededelingen 78 (1963)