dpo_3331.pdf

EX
LEGATO
Abr. Ever. SIMON THOMAS,
Profess. in ünivers. Lugd. Bat.
1887.

H. VAN D E V E N T E R,
VROED-KUNDE.

NIEUW
LICHT
VROED-MEESTERS
E N
VROED - VROU WE N,
Haar getrouwelyk ontdekkende al wat nodig is te doen om '
B A R E N D E
V fiO U W E N
TE H E L P E N V E R L O S S E N .
Voorzien met zeer veele Koperen Plaaten, ver.toone.nde de veelderleie
Verplaatfingen der Lyimoedcr, en de verkeerde legging des Kinds.
Waar by ook word aangewezen, hoe men, als het nodig is, alle
gekeerde Kinderen kan regt keeren, in regt- of fcheef leggende-
Lyt-moeders, of met de voeten afhalen, zonder Inrtrumenten ,
alleen met de handen, zoo wel de leevendigen alsdedoodén,
ZONDER DOODSGEVAAR VOOR DE VROUWEN OF
VOOR DE KINDEREN.
Boor veel .jaarige Oefeningen en éigene Waarneemingen ontdekt >
opgehelderd, vastgefteld en befchreven,
D O O R
HENDRIK VAN DE FE N TER, Med. DoSfor.
r
WB A
RiN! e pT g d i S = N A D E R VERTOOG van de ZWAARE
BARINGEN, en NIEUWE AANMERKINGEN door den
AUiHEuR
zei ven nagelaten.
VIERDE
DRUK.
aanmerkingen van den
MtS l£fi« E S J E A N B R U I E R D ' A B L A I N C O U R T ,
Med. Do&. over de gewigtigfte ftukken, in die Boek vervat.
VH?ef TAronplf rïïJ T £ mch v e r t a n , d e
Te A M S T E R D A M ,
By W. VERMANDEL EN J. W. SMIT, 1700.

AAN
DEN
GOETGUNSTIGE LEEZER. (*),
fSS Y b r e n
^ U E : h i e r w e d e r o m o n d e r h e t o °g
I) § - « B een Derde en nieuwe druk van de Vcrhan-
IÉ W if f delinge,die de Geleerde Heer H. vanDe-
(I H j|§ § gefchreeven heeft aangaande de konft
S &*f^É § o m Vrouwen te verloflen En alzoo deeze
^3fi9è€ra^É9è vermaarde Schryver by de geenen, die in de
Konft ervaaren zyn, reets zoo bekent en geroemt is, zal het
niet noodig zyn, verder iets tot zynen lof alhier t« melden.
Dit moeten wy, aangaande deeze nieuwe druk, den
Goetgunftige Leezer berigten, dat wy aile mogelyke zorge
gedragen hebben, om dezelve naauwkeurig en zonder merkelyke
drukfouten ten voorfch\n te doen komen 5 maar
vooral zal men deeze uitgave verrykt vinden, met de vermeerderingen
van den Heer Jacques Jean Bruird AbUincourt,
Mcd. Doffor^èk, dit Werk niet ajleen in de Franfche
'i aal heeft overgezet, maar verfcheide van zyne eigene
Aanmerkingen daar heeft bygevoegtj als mede een
Voorreeden, die, hoewel voormimentlyk op de Franfche
ui gaave toepaflelyk,egter veele fraije zaakenbehelft;waarom
wy deeze, zoo wel als de keurige en weetenswaardige
•
(f) Dit berigt is in den faare 1746. door de Heeren Boekhandelaars Jan eau
Hermanus Fcrbeek voor dit werk geplaaft.

AAN DEN GOETGUNSTIGE LEEZER.
dige"Aanmerkingen van dien Heer, door een bekwame
nand veruald, hier hebben bygevoegt.
als het uittrekfel
van de Nouvelles de ia RepubUque aes lettres, degoedkeunnge
van den Heer Winjlow, cn diergelyke, zal men ook
cp zyn plaats aangeteekend vinden.
Eindelyk hebben wy ook de Hoofdzaaken van de nu
voor de eerftc maal hier by gevoegde Vermeerderingen in
de Bladwyzer laaten aanwyzen, en ieder op zyn behoor-
Jyke plaatze invullen, waarom wy niet twyfelen, of deeze
nieuwe druk zal by alle onpare, dige Liefhebberen en Konftgenooren,
met geen minder genoege als de twee voorgaande,
ontfangen worden; tervvyl wy wenfehen, dat de scenen,
die van dit beroemde Boek ten hunnen nutte traden
gebruik te maaken, daar uit eene gewenfehte vrugt trekken
mogen.
vnn d n i g A/ k!ei // dCr S y^^ingen",
A A N

'AAN
DE
EDELE AGTBARE H E E R E N,
DE H E E R E N
S C H O U T ,
BURGE MEESTEREN,
SCHEPENEN
EN
REGEERDERS,
DER STEDE 's GRAAVENHAGE.
Mr. P I E T E R D I E R K E N S
5
B A I L L I U.
Mr. J O H A N D E D E L:
Mr. E D W O U D T B R A N D T .
FRANCOIS LOUIS V A N D E R WIELEN.
REGERENDE BURGEMEESTEREN.
Mr. T O H A N R O 8 A. 1
T O H A N V A N B Y E M O N T .
Mr. P A U L U S V A N ASSENDELFT.
W I L L E M T U R N H O U T .
Mr. A D R I A A N SPIE RINGSHOECK.
Mr. S A M U E L H U L S .
REGERENDE SCHEPENEN.
MITSG ADE RS A AN DE HE,EREN,
CORNELIS VAN SCHUILENBURG,
T H E S A U R I E R .
Mr. N I C O L A A S V A N D E R HOUCK.
P E N S I O N A R I S .
Mr. A N T H O N Y D E V E E R ;
S E C R E T A R I S ,

EE, AA- H E E R E N.
^-^^"WM A n ^ a t i k ^ e e r £ gehad. hebbe, hier ter Stede, als een
^PÖwP natuu,1 y k Burger en wettig Génefer, van UE:A. A.
\'(^^W/m o m f a n g e n e n geadmitteert te zyn , hoewel ik veele
llfkwM.il J a a r e n a^ e e n VV.emdeling en Uitwaonder in andere
^MÈkÈÊ^ Lande en Provinciën hadde verkeert, en dat ik
HMft4afc£^ wederquam om m^tie yerkcegetfé gaven hier aan
ra>n Bloedvrienden en Medeburgeren te doen dienen, zoo hebbe
ik my zelve t'zedert altoos verpligt gevoelt, om die weldaat,
fchoon onmagtig om dezelve te vergelden, nogtans ondesdaniglyk
te erkennen, en by my zelve te bewaaren , de bereidwilligheid
des gemoeds, om by gelegenthedon UEd; A. A. daar
van eenige blyken te geven-
En alhoewel'ik geen groote Dankofféren aarrUEd: A. A. hebbe
op te dragen, zoo breng ik UEd: A. A. nogtans het waardigfte
pand, dat ik hebbe, om zoo te fpreken, de Vrugt van de ingewan-*
den mynes verjiands en bevindinge, deeze myne Eer ft gebuome, om
als een Lyf eigene (dewyle hy zyn geboorte onder UEd: A. A.
gezag ontfangen heeft) altoos ten dienfle te -zyn > niet alleen aarr
UEd: A. A. eige Famüien, maar zelfs aan die van de K-neg*
ten Uwer Knegten: Onderdaniglyk verzoekende, dat hy om da
geringheid zynes oorfpronks niet van UEd: A. A. mag verwezen
werden, maar dat hy by UEd. A. A. dezelve befchermïnge
mag genieten, die zyn Vader tot. hier toe van UEd: A. A. genoten
heeft, Üewyl hy gevaar loopt niet minder tegenpartvders
ie zullen ontmoeten, als hem wel eer ontmoet zyn.
Zoo-ik deeze Gunit van UEd: A. A. mag ontfangen, gelyk de,
kennifTe en ondervindinge van UEd: A. A gezond oordeel en yver
tot befcherming van de verdrukte onfchuld my vaftelyk doet verwagten,
zoo mag ik my genoegzaam verzeekeren, dat de zwarte
iSyd te vergeefs zyn eige vleelch zal verteeren, terwyl hy die
Eerftgebore Kind zal zoeken te verfltnden, en in zyn wieg tc verünoren,
en dat deze myne offerhande tot een reuk zal zyn aan alle
de genen die door zyn ligt verligt zullen werden,en dat zy byhem
zullen vinden raad tegens de Dood , de grootlte vyand van het
Menfchelyk Geflagt , die pns. arme Menlchen niec alleen in de
wieg-

O P D R A C H T .
"wieg maar zelfs in de geboorte komt befpringen, heerfchende zonder
ontzag z»o wel in de paleifen der Magtigfte Koningen, als
in de arme Boere Hutten.
Zoo ÜEd: A. A gelieft zomtydts een ledig uurtje te hefteden
om dit Werkje met aandagt te doorbladeren, zoo durf ik hoope
Tcheppen, dat de liefde en yver tot de weiftand van het Gemeen,
zoo wel als die van UEd: A. A eige Familien, in UEd: A. A.
zal baren eenige agting voor dit Nieuwe Ligt, en dat deszelfs ftralen
zo© veel magt zullen hebben op UEd: A. A. waarheidt-lievende.
gemoederen, datze dezelven zullen doen begrypen devaftigheidt
myner nieuwe demonftratien, en dat de waarheidt door
UEd: A. A. onpartydig oordeel omhelfc, en door haar gezag befchermt,
te meerder ingang zal vinden in het oordeel van het gemeen,
dat .gewoon is haar oordeel meerder te onderwerpen aan
het goedkeuren van haar Overheden, als de zaake zelve aan de
gezonde reden, den Toets-fteen der waarheidt, te toetfen, en
dat zy zullen gelukkig gemaakt werden, wanneer, door UEd:
A. A. Gezag, by haar zal ingevoert werden die heilzaame wyze
van (daar 't noodig is) de Vrouwen door Konfthulp veilig en
fpoedig-te verloflen, zelfs in 't begin van haaren arbeid, en dat
zy en haare Kinderen daar door zullen gered werden uit het gevaar
des doods, dien Koning der verfchrikkinge, die zy anders
by gebrek van tydige 'hulpe zekerlyk moeten ten proije werden ,
gêlyk dit .Nieuwe Ligt klaar vertoont.
Ik verwagt wel, dat myne nieuwe ftellingen vm'iverplaatzen
der bezwangerde Lyf-moeder 't zelve lot zal onderworpen zyn, als
wel eer de uitvindinge van de rondheidt des Werelts, den ommeloop
des bloeds, en diergebkezaaken geweeft zyn, als zy eerft
Wereldrugtïg wierden; maar ik verwagt ook, dat na veeltegenfpreken
de waarheidt der zaake door alle onpartydige Konft oeffenaars
zoo klaar zal ondervonden werden, dat men na deeze
even zoo weinig daar aan zal twvffelen, als aan de rondheid des
^Werelds, of aan den ommeloop des bloeds: cn de verplaatfing van
de bezwangerde Lyf-moeders eens vattgeftelt zynde, zoo moeten
ook alle myne daar op gebouwde ftellingen onwederfprekelyk
vaft gaan: en zeo die alle vaft gaan en zeeker zyn,gelyk zy waarlyk

O P D R A C H T .
lyk zyn , zoo kan een yder dan zelfs oordeelen, wat-heil de Nakomelingen
te wagten hebben, als dit Nieuws Lrgt eens tot op zyn
midJags hoogte zal geklommen zyn, en dat de DoBor n; de Vroedmesjlers,
en de /^i^/ro«:y;s,,.gezamenilyk na die val tg ,un de waarheden
de Vrouwen zullen helpen, en daardoor duizenden van Vrouwen
en Kinderen zullen behouden, die anders - , vol ^ens de leere
en de praélyk van allen, die voor my gefchreven hebben, zeckerlyk
door georek van hulp en verkeerde .applicatisti moeten verboren
gaan.
Ik erken my wel te gering,, om zoo grooten Goed aan de Wereld
te procureren, maar zoo God Almagtig den eenigen ^utheur
van alle Ligt en Gever aller goede Gaven zi^ gelieft van my, zyne
geringe en ganfeh onwaardige dienftknegr,' te bedienen, om die
zyne te vooren bepaalde raad te volbrengen, zoo onderwerp ik
my ook aan dit zyn heilig Welbehagen over my, en zal altoos
dankbaar zyn, als UEd: A. A. my in dit groot voorneemen zullen
onderfteunen door UEd: A„ A. goedkeuringe en gurritige befcherminge,
en my verpligt houden altoos te bidden, dat Godt
Almagtig UEd: A. A. geeve nog een langdurige en voorfpoedige
Regeeringe ten goede van de Burgerye van's uraavennage, en
voorts al wat de Wysheidt Gods weet, UEd: A. A. m^eft nodig
te zyn tot tydelyke en eeuwige Gelukzaligheid, en tot de mee fee
Heerlykheidt van zyne Alleraeitigfte Naam. 't Weike doende,
ik my onderfchryve
EEd: A. A.
Zeer verpligt e Dienaar,
HENDRIK
VAN DEVENTER.
VOOR-

V O O R R E E D E N .
BESCHEIDE
LEZER.
r^ Et is t' ztdert veele jaaren, dat ik de Konfi-oeffenaan
f **Y"M^»f jllllllj |j hebbe hooren klaagen, dat zy zoo weinig vergenoeging
i LL^ITT? Is vonden in de Schriften van de geenen, die tot nog toe
, I il|f|j| p gefchreeven hebben van de Konttom Vrouwen te ver-
^ IlilÈSliii \°ff en i en
*k zelve moet bekennen, dat ik my zelve nooit
TBrfÊWÊttzsaÊ konde vergenoegen met het geene ik daar van gele/en
hadde: een langen tyd twyjfelde ik aan my zelve en aan myn bequaambeid,
om haar niet wel te konnen begrypen, en dan fcheen het my ook
weder toe, dat het myne faute niet alleen was, dat ik zoo veel duifterheid
in haare Schriften vond, maar dat 'er in haare Schriften zekerlyk
ietwes moejie zyn, dat met de waarheidt der zaaken niet accordeerde,
waar door ik zoo veele nevels en donkerheden in de Schtyvers
en Schryffters van die Kon/} ontdekte, en dit deed my met andere Konflceffenaars
verlangen, dat ''er eens iemand mogte komen, die de zaa-.
ken eens mogte ontwarren, en ons klaar en onwederf'preekelyk ver tooien
de oorzaak van de Zwaar e Baringen, en dan ook by gevolge een
zeeker middel aanwyfen, of om die Zwaar e Baringen voor te koomen,
ef orn dezelven door Konft te faciliteeren; maar tk hebbe tot nog toe te
vergeefs gewagt, en ondertujfchen hebbe ik myn beft gedaan, om aan
levenden en dooden zoo veele naauwkeurige opmerkingen te neemen, dat.
ik eindelyk begon te zien, waar aan het haperde, en wiarom dat de
Schriften van alle voorige Schryvers omtrent dat werk met zoo veele
nevels van duiflerniffen en ftrydigheden waren bezet: ik zag, dat alle
die Schryvers gelyk de blinden na de wand taflen, en dat zy by hazard
haar werk deeden, het een voor ander namen, en dat 'er in haar
gantfche Befchryvinge van de oorzaaken der Zwaare Baaringen niet
&ls giffen en raaden was; waarom ik dan, haar Schriften aaneen,
zyde zettende, my beneerfligde alles zelfs door de Ontleedkonfl aan doode
Menfchen, zoo wel als door naauwkeurig en opmerkend gevoel by
ieder voorval te onderfcheiden, 't welk doende, ik onder Gods Zeegen
.niet ben blyven hangen in gedurige tivyfelingen , maar hebbe my zelve
konnen voldoen en volkomentlyk geruft pellen.
* * Zelf

V O O R R E E D E N .
Zelf nu voldaan zvnde, hebbe ik ook myn Mede-menfch zoeken te
bslpen, en alle Luf'bibbers ofOfenaars van de Konfl de band te biedm
on haar ook , zoo V mogelyk was, te verligten.en door de waarheidt
vry-te m taken van de dwaling, en haar de weg te wyzen,om
met een volkome zekerbeidt de Köftft van Vrouwen te verloflèn te
konnen oeffe-ien: mnar of ik in dit myn fchryven dat oogmerk zal bereiken,
zal den Lazer zzfs befl konmn oordeelen : dog weet ik zeeker ,
dat het aan myn genegentheidt niet ontbnken heeft, om alles zoo duidelyk
en klaar te befchryven , als my immers m>gelyk was.
Ik hebbe myn Boek niet vervult met fubtile fpeculatien, om ver afgelcge
oorzaken der Zwaar e Baaringen te ver fleren, of uit te plw.fen,
ook niet met eei oneindig getal van Recepten en P'recepten,zelfs bedagt
of uit anderen gecipieert: gan/ch niet; want ik hebbe my niet
voorgeflelt als alleen maar van het Handwerk te fchryven; het is ha»
laghelyk, dat de Vroedmeefters, voorgevende te befchryven de Konft
om Vrouwen te verloflèn, het grootfle gedeelte van haare Boeken,
walgeJyk verderen en vervullen met hondat gevallen van krankheden
of toevallen, die de Vrouiven voor, onder, en na haar verhffinge onderworpen
zyn of konnen zyn, en als het op het Handwerk zelfs aan
komt, zoo weeten zy niet, hoe zy naauwlyks eenige Capittelcn met
fehyn der waarheidt zullen vervullen, dan hebben zy haaft gedaan, en
laaien dtn Leezer hongerig en onvoldaan, zy fpeelen den Dodor, terwyl
dat zy de plaats van een Vroedmeefter moeflen bMecden, en dus
miffen zy het einde, waar toe zy haare Boeken eigentlyk behoorden te
fchryven.
ZJO men zig moet verwonderen,als men ziet, dat de Chirurgynszoo
buitenfporig zyn geweeft , dat ze de Vroedvrouwen tot Do&ors wilden
maken,terwyï zy haar niet grondig leerdji 't geene zvals Vroedvrouwen
moefien weten, zoo moet men zig veel meer venvonderen, dat de
Vroedvrouwen zelfs tot de zelfde buitenfporigheidt zyn geraakt, en
in haare Boeken, daar zy voorgeeven te zullen keren de Konft van
Vrouwen te verloflèn, keren, hoe dat men allerlei krankheden der
Vrouwen zal cureer en; zoo verkoopt men Kikvorffkn voor Leewerken,
en als men dan zoodanige groote Boeken doorkezen heeft, zoo heeft men
'er alles ingevonden, uitgenomen de eenige zaak, die men ''er in gezogt
beeft: maar men moet het haar ten goede houden, zy zouden anders
baar

V O O R R E E D E N .
haar Bock. rdet vol hebben konnen fch\yven,en zouden by de onkundigen
niet hebben konnen verkrygen het aanzien van geleerde Schryvers en
Schryffters. Qm welke fauten te vermyden ik hebbe getragt met an-
- ders te verhandelen, als 't geene nodig is te weten, om de waare oorzaaken
van de Ligte en Zwaare Baaringen te kennen, op dat men
door die kenniffe ook op vafie gronden kan weeten, hoe 't gevaar te
ontwyken; of, daar in geraakt zynde, hoe men daar wederom kan uit
gered'werden: en dit hebbe ik getragt te doen zoo wiskonftig, dat ik
my flatteer, dat , er geen Wetenfchap is, die meerder vafligheidt der
waarheidt heeft als deeze Konft, op dat voortaan niet alleen de Doctoren,
de Vroedmeefters, en Vroedvrouwen, een nette en klaars
ketmijfe van dit werk zouden konnen hebben; maar ook alle andere
Perfoonen ,zoo wel Vrouwen als Mannen : want daar in is niets dat
de bequaambeidt van Vrouwen te boven gaat, op dat zy zeiven ook met
meerder geiuflheidt haar voortaan mogen onderzverpen aan het geene
dat zy zelve konnen zien en oordéelen abfoluit noodzaakelyk te zyn tot
behoud van haar zelve of van haare Kinderen,
Alle die voor my gefchreezen hebben, die hebben geleert, dat de
Zwaarfte Baaringen ontftonden, door dat de Kinderen in de Lyfc
moeders qualyk gekeert quamen, en hebben daarom altoos gezegt,
dat een Kindt wel gekeert lag, wanneer dat het met zyn Hooft
tegens des Lyf moeders mondt aan lag, waar uit dan volgens haare
bevattinge een Ligte Baaring moeft ontjiaan: Ik ftel het tegendeel
in verfcheide gevallen, en Itwys onwedeijpreekelyk, dat fchoon
een Kindt in de Lyf- moeder na 't gemeen gevoele wel gekeert komt,
dat is, met zyn Hooft tegens des Lyf-moeders mondt, dat cgter, alleen
door de fcheve legging van de L\f-moeder zelve, dan nog daar
vit de allerfwaarjle geboorte kan en moet volgen, dat, als de Lyfmoeder
zelve fcheef legt, het Kindt niet erger kan leggen om geholpen
te konnen werden , als met het Hooft gekeert tegens des
Lyf-moeders mondt: ik laat den Bcfcheiden Leezer oordéelen, of
"er tujjchen ligt en êuiflerniffe grootcr onderfcheit is op kan zyn,
als tuffchen deeze twee Jiellingen.. Zoo zy dan allen tot nog toe in de
Hooft • flelling zoo grof gedwaalt hebben, wat hebben zy dan anders
in de minderen konnen doen, als overal dwaulen, gelyk zy cok gedaan
bibhen ? zoo dat wie begerig is te leer en en te verft aan de Konft
** 2, van

V O O R R E E D E N .
van Vrouwen te verloflèn, die moet met my van rtteta afbr S
innw
en verwerpende het gantfbe oude gebouw-, nieuwe fondarmnttn lesrienZ
waar op dan een onbcwteglyk gebouw kan teiimwcu werden '
Het u al een geruime tydt, dat ik dit Nieuwe Ligt, belooft
had hebbe tn myn Dageraat, waar tn ik e, n fcbeis en ais een korten
Inhoudt van du Boek befibreef, en ik bebbe my nin gebaafi om h t
zelve m i ligt te brengen, nadien my vanzommigen krist wierd dat
er eenige» waren, die tegens myne üageraat wilden fibr> ven om
haar aaar toe tydt genoeg te geven; hoewel ik egter ouk makor.de zehoven
dut iemant zoo driftig zoude zyn om zaaken tegen ü willen
Jpreeken, eer dat hy van de reeden en bewyzenvan de gefklde zaake
genregzaam onder rigt was.
Ik ben met twiflgierig, en zoude my ook niet geemen in Twiftfchriften
met imam inwikkelen, maar ben veel eer genegen om in der minne
mondeling temants f vangheden op te loffen, zoo^temam eenige mote
vinden omtrent het geene ik gefchreven hebbe : wanneer tet htm
maar te aoen zoude zyn om meer vèrligt te mogen werden, of dat bs
uit toegenegenheid voor myn Perfoon of tot enkel verdediging der ivaarbeidt
my tetwes zoude hebben voor te dragen ofte te toonen ik zoude
dat met liefde en dankbaarbeidt ontfangen, en zoo ik mogt bevinden
ergens mngetafi te hebben, zoude het ook geënte bekennen- maar meene
ik' genoeg in de waarheidt verzekert te zyn, om t' allen tyde de
ge/lelae waarheidt te verdedigen, zoo de noodt daar toe drong-: Maar
zoo imant quaadaardig is, en maar zoekt te knibbelen en te (maden
m de hitte van zyn afgunflighert te vet koelen, aen zoodanige zoude
ik geen antwoord waardig agten. •
Ik wil boopen, dat dit Nieuwe Ligt zoo veel glans en fchvnTelen
der waarheid van zig geven zaf dat ook de ^fS^Wtl
gedaan of meejt tegen zyn, reeden zullen vinden lm van myn ark d
vy.daan te zyn: myne Grienden hoope ik, dat in haar veLminge
met zullen bearogen zyn, en ih vei zoek van haar geëxcuj'eert te'zyn'
dat ik niet te, aan haare begeerte hebbe konnen vuldoen; den Menkb
beeft overleggingen des herten , maar het beftier daar van is by den
Hcere; het heeft aan myn genegenlhetat niet onlbrooken, dat het met
eer onder de Per L
le is gekomen; maar ae tydt, van Godt bepaalt,
heeft et terft moeten zyn: zoo bvo$e ik, dat bet myne Vrienden mei
, zoo
t

V O O R R E E D E N .
zoo veel meer aangenaam heidt en nutligheidt zullen ontfangen en gebruiken
: '* zelve goed wmfche ik ook aan alle myne vyanden, zoo , er
eeuwen zyn die my uil onkunde tegen zyn: my aangaande, ben niemandvyandig
nog af yin/lig, maar wenfche alle Menfchen hit befte, en bidde
Godt dlmapig, dat Hy baar en my geeve at het geene zyn GoedheiJt
beft WM ons nodig t: zyn ot ons t, lelyk en eeuwig Welweezen.
Zoi ik in dit Nieuw Ligt de ordre niet hebbe gevdgt, die ik my in
myn Dageraat voorgeliclt had Je, 't is om dat ik geboft hebbe, dat deeze
beter was en tot me rder ntiltighcia zoude zyn. Iemant zoude mogen
vragen, waarom ik myne Manuale Operatie- 1
betonnen hebbe
met het verloffert van de Vrouw? ik antwoorde, dat dit deel my het
zwaarfle woeg, ah waar aan het meefi gelegen was, dewyl ik gelooft
hebbe, dat dekenn'ffe van Vrouwen tc verl .Hen op de ivyze, ah ik
hier aamvyze, niet konde verborgen blyven, als op keften van hn leven
van v:ele Vrouwen en Kiudei en, L n daarom h:t eerfte behoorde
geopenbaart te werden, met wetende, of de Hecre Godt my levens tyt
genoeg, zal geven, om hier na de andere Deeltn van myne Manua-
]e Operatien te konnen in '/ ligt geven.
Ik hebbe my niet voorgeftelt eenige ordre te houden in t voort!rengen
ofte uitgeven van myne Uperatien, maar daar van eerft uit te kippen
de zoodanigen die my, als aan de Werelt minfl bekent, mêeft nu, tg
en noodig toefehynen zullen, en daarom eerft en meeft dienen geopenbaart
te werden: maar eer ik verder ga, zoo zal ik 'eer li zien, wat
ingang dit Nieuwe Ligt zal vinden, 't zvtlk ik van voor nuntii ben
om ook in andere talen Wereltkundig te maken.
En gelyk myn tydt koftelyk en zeer bepaalt is door menigvuldige befigheden
, zoo zal ik tragten alle onnodige dingen voorby te gaan, om
my maar te houden aan die dingen, die een Lhirurgyn wezent'yk no~
dig heeft te weten tot bet voorftgtig in 'ü werk fielten en het gelukkig
uitvoeren van de Manuale Uperatien.
Eer ik dit Eerfte Deel van myne Manuale Operatien gemeen
maakte, zoo heb ik het zelve wel eerft willen ter proezfe Hellen aan het
gezond oordeel van eenige geleerde en ervarene Geneesheer en, en hebbe
het'daarom gecommuniceert aan eenige Heeren Piofeffoien indeMedievne,
op dat,na baar EEd: examen door geftaun te lebben ,ik hei
J
* * 3 zei-

V O O R R E E D E N
MR» op haare Jpprobatien met meerder \ ,
g g e m 0 r
metmeerder aannemehkHii voor *„JZ Wzehe, en
van Haar EEd- verdaan JlL > n gte gemeen maken; en na
bet zenoegedat S r ^ ^ M * ! " * '!
Befcheide Leezer.
VEt Ootmoedige Dienaar
HENDRIK VAN DEVENTER.
zelve, gelyï i„ de volgende Jp"oLU e ti l r *"
w w b e t
be ik het Gemeen Jet Lff 1 w e r d e n zo
l *
» ° beate
uit b n ^ ^ J ^ ^ f ^ ^t voordeel, dat
De Leezer zal gelieve,, «Sktenfj? ;°T" Bf? 6 "'
k
ftyl, Uk hebbe meer beZn S r ' i " ^ * ««-gtheidt van myn
en meer setran „m l* J f nbaar als cierlyk te zyn,
verflaa
de M ^ t ^ i Ü g J Z ^ fJ d e ^-igenU
V
niet geweeft o m & d o a * > ^ *
M
0 0
toe ben ik door Gods genade ndet ^nl? te P s^g^i want daar
het gemoed te ontdelken dLZl^oelt °"
M
Leezer gelieve te overfien entevJZet^t ^tendelyk, dat den
fpreekentheidt, Z ^ S & ï ^ * , «» * % welkonft
ontbreekt , 't welk van T7P- ulr u J , ., 6 P e l ' Schryf-
OT
VOOR-

V O O R R E 1 E D E N
VAN D E N B E E R
D'ABLAINCOURT. (*).
8 , V 0 ° r d e e I > h e t w e l k e 't gemeen trekken kan uit
1 BiSI I ^ l e e f e n v a n d e
D e ü e n t e r o v e r d
5 KSEr 1
verhandelinge, die den Heer van
e
Vroctkur.de gefchreven heeft, kan
1 BH n f let o n b e k e n t z y° i 'een aan zulken, deweld
a n al
I IKS 1
' c z e I f t n i e c kennen. Vrankryk heeft
h e t i 5 o e
éssÊÊËÊSusSë veele werken over deeze ftoffe voortgebragr. Paré
GuiUemeau, Liebaut, Bienaffis, iVta/, Mauriceau, Viar-
M, Amand, Dioms, La Motte, hebben deeze konft den een na
den ander merkelyk bevordert,en de Vroetkunde is aan haarlieden'
grootelyks verpligt Dit was het oordeel van den Heer van Deventer
zelve.
Edogh, rmar een kundige overweginge van de Verhandelingen
, dewelken zy ons hebben naargelaaten, wordt men een zekere
gebrekkelykheidt gewaar, daar 't verftand tegen fluit; daar
blyven eindelyk twyffelingen over, dewelken genoegzaam overtuigen,
dat het 'er verre van daan is, dat zy de zaak tot volmaaktheidt
gebragt zouden hebben,
Het was te wenfchen geweeft voor Vrankryk, dat 't een van
haare inboorlingen geweeft waare, die 't werk, 't welke zy met
zoo veel eere begonnen hadt, voltrokken hadde; maar deze lof
wierd bewaart voor de onvermoeide en oplettende arbeidt van den
Heer
(*) Men heeft geoordeelt , dat 't belle was in deze Voorreeden te laaten
eenige plaatzen, die Vrankryk en de Franfche vertaaling"^ïent yk maar
S ^ & ^ o ^ r W °f £ e e n betrekking hebb »tCÏ de 5S
lanmcnc aruk om het ftuk zelve in zyn natuurlyke zamenhangh re
houden, en m geenen deele te verbalteren een fchrift datH op
_di« Heer zyn naam werekkundi S
is.,
e n
hier wederom 'wordtui

V O O R R E E D E N
Heer van Deventer. Deeze, opgewekt door 't voorbeelt van veele
uitlandfche trelfelyke Geneesheeren, onderiteunt door een ovetheerfchende
genegentheid tot de oeffeninge dier wetenfchappe,
heeft geenfins geagt , dat hy een beroep, gefchlkt ter behoudeni(Te
van 't menfchelyk geflagt, oneer aandoen zoude, met dusdanige
byftand door zig zelve toe te brengen, dewelke een verkeerde
grootsheid aan andere lieden overgelaaten fchynt te hebben;
en hy heeft hier in zoo wel gefiaagt, dat Holland de dienften,
die hy haar gedaan heeft, nimmermeer zal vergeeten.
Maar 't was by hem niet genoeg, nuttig te wezen aan zyn Vaderland
, vliegende, om zoo te fpreeken , tot byitand van alle lieden,
die zyn hulp van noode hadden;hy wilt,dat de moeij,lykheeden,
dewelken hem in den beginne zyner oeffeningen opgehouden
hadden, dagelyks aan veele Vrouwen, en Kinderen, doodelyk
waaren, zoo wel binnen Holland, als in vreemde Landen. Hy
dagte dan verpligt te zyn om zyne ontdekkingen in 't ligt te geven.
Dit is 't dat hy gedaan heeft in den Jaare 1701. Zyn verhandelinge
is gedrukt geweeft te Leiden, by Amlries Cykhuifen, met dit
opichrift, Operatiemes Cbirurgicce novum.lumen exhibentes obfletricantibus.
Den Heer van Deventer hadt weinig tyds ta vooren hetzelve
werk in de Hodandfche taaie uitgegeven, gelyk hy zelve te
kennen gaf in de Voorreeden van 't tweede deel.
Na deeze uitgaave L 'er in 't Jaar 1725. een andere gevolgt:
dewelke ook te Leiden gefchiet is by Jan en Hermanus Verbeek
Q*). Den Heer van Deventer i adde in \ Jaar te vouren een tweede
deel laten drukken, hetwelke door de wynigheidt der nieuwe
ontdekkingen, die 't beiluit, en die nogtans de vrun van
een vyf en twintig jaarige arbeidt zyn, genoegzaam te kennen
geeft, dat hy aan de geenen, die naar hem komen zullen, zeer
wyiiig heeft overgelaaten.
't is te verwonderen, dat een Boek, door de geleerden van
dat Landt ingefwelgt, als ik zoo durf fpreeken, overgezet inde
Hoog-
(*) Dit was dezelve Latynfche Druk met een nieuwen Titel door y. en H.
yerkek daar voor geltelt, toen zy dat gehecle werk van de erfgenamen gekogt
hadden.

;VAN I>EN HEER D'ABL •AINC;OUR.TJ
'Hoogduitfche en Engelfche taaien, verfpreidt in alle de omleggende -
Landen, zoo veel'moeite gehadt heeft om in Vrankryk getrokken
te worden. Den Heer Wimlow is meer als twaalf jaaren de eeriigfte
geweeft, die het te ! J arys hadde-; ende 't is aldaar niet eer een
weinig gemeender geworden, dan naar dat de Heer Hecquet-, altyd
oplettende toe de bevorderinge der wetenfehappen, by dewelken
zig 't gemeen zoo wel gevonden heeft, het zelve voor zig,en verfcheide
goede vrienden, uit Holland deede overbrengen.
Een der Geneesheeren (den Heer Hunauld , die als dan het
Boek van den Heer van Deventer ontfangen hebben, een Man bekent
door zyn verdienften, en de treffelyke ampten, me: dewelke
hy in zyn jonkheidt vereert is, maakte ten dien tyde het voorneemen
om een Franfche vertaalinge daar van mede te deelen. Maar
een reife, die hv doen moeite, wanneer hy beezig was met de verzamelingen
, dewelken de (toffe zouden zyn van de Aanme kingen.,
die hy by dat werk voegen wilde, noodzaakte hem de uitvoeringe
tot zyn wederkomll uit te Hellen, en eindelyk wierdt hy door andere,
voor hem lofryker, ende aan 't gemeen nutter, bezigheden
verpligt, t'eencmaal daar van af te Happen
Ik, onderrigc van deze grondregel, dat een Geneesheer rekeriinge
van al de oogenbhkken zyns leevens aan 't Gemeen verfchuldigt
is, dat alle zyne daaden, alle zyne betragtinge op deszelfs
voordeel haar oogmerk behooren te Hellen , hebbe geoordeelt, dat
ik myn leedige tydt niet beeter beiteeden konde, ais met de lafl;
op my te neemen, om te vergoeden aan 't Gemeen de fchaade,
die de bezigheden van den Heer Hunauld aan 't zelve hadden toegebragt.
Ik vleije my niet, gelukkig genoeg gewerkt te hebben,
om die gantfchelyk te herltellen; al 't geene ik aan myn eige Helde
kan toeltaan, is, dat myn overfetting 't- Gemeen niet zal laten bedroeft
zyn over 't verlies van anderen,die men van verfcheidekanten
vervaardigde.
Wat hier van zy, dat is zeeker, dat men de infigten van den
Schryver niet bequamer konde opvolgen, die, om zyn Boek
aan allen, deweiken 't van noode mogten hebben, en voonumentlyk
aan de Vroetvrouwen, nut te maaken, belooft hadde,
*** het

V O O R R E E D E N
het zelve in verfcheide taaien over te zetten. Men behoort geenfins
qualyk op hem genoegt te zyn, dat hy hier in zyne beloftens
met vervult heeft.
Hy heeft bui:en tvvyffel ftaat gemaakt, dat 'er
genoeg anderen te vinder, zouden zyn, die dit voor hem zouden
willen opneeuen, en dat hy veel voordeeliger tot 't Gemeenebeft
konde werden met Zyn Aanmerkingen , die hy over de andere Heelkundige
hin.lgreenen gemaakt hadde, op te Hellen.
t Is voornamentlyk voor ongeletterde Lieden geweeft, dat ik
gewerkt heboe en by ongeluk is 't grootfte getal der ge" ei ,
voor wegers gebruik deeze Verhandeling* gefe'ükt is, van dien
aardt. Zy kunnen my met beeter bcloonen voor myn genome
moeite, dan met daar uit voordeel te trekken, ik hebbe goede
fan lïr S?'T"f*******", om te denken , ITzy
van dit Werk alzoo.voordeelig oordeel vellen zullen, als de Buitenlanders.
Maar 't geene 't bed verzagt heeft de veririetelyt
hadt die 't vertaakn onaffcheidelyk aankleeft, is de oven iginge,
die ik by my zelve hebbe, dat myn Werk 't leeven behouden
zal aan een meenigte van Vr 0
u ven en Kinderen, dewelken door
de onvolmaaktheidt der Verloskunde, cn qüaade behandelingen
van die deeze Konft oeffenen, gefneuvelt zouden zyn, waar 't zaake
dat dit (*) Nieuw Ligt haar niet was komen verhgten.
t Is nogtans geenfms myne meninpe, allen, die dit beroep oeffenen
, van onwetentheidt te befchuldigen. Men behoort aan veelen
van hen de eere te geeven, die haar toekomt; maar zy zullen
my wel toeftemmen dat 't getal van die de vereifchte kennifle
hebben om met zeekerheidt te werken, veel kleinder is als dat van
t ü u g ? e Z
d
e C
? Z a a k e n b e m o e i 2 n
i - & geloove zelfs, dat onder
de handigften, de geenen die de Verhandelinge van den Heer van
Deventer nooit geleefen hebben, daar uit veel ligt zullen krygen
t welk een zeer voordeeligen invloedt zal konnen hebben in haarueder
oelleningen.
iJ***!*
m
SoKhtf*
y m 0 g d y k i e m a n d t z e
6
§S e n w a t i s d a
'
" in 't
3£ L ^ I em r e u ^ a k t > ' c S e e n e n i e t gevonden wordt in
Vroetmeeiters, daar gy hier voorens van
geiprooken hebt, zyn agtergelaten ?
Het
{*) Zinfpeelinge op de Latynfche titel van dit werk.

VAN DHN HEER D'ABL A INC O U R T .
Met zoude verdrietig zyn, ter dezer plaatze voor den dag te
brengen alle de verfchiilen, die 'er gevonden worden tufichen de
Verhandelinge van den Heer van Deventer, en de anderen die
men daar by vergelyken zoude.
De Hiftorien, die den Heer Peit gegeven heeft, zyn wel ge*
noeg opgeftelt: de ftyl, daar zy in befchreven zyn, is fraai
genoeg; m?ar 't onderwerp hier van beftaat uit al te weinig gevallen
De genegentheidt, om zyn geleerdheidt ten toon te Hellen,
doet hem afdwaalen tot meenige zaaken, die meer de befpiegelinge
betreffen, als dat zy nut doen in de oeffeninge van de Vroetkunde.
De leggingen, die hy in zyn afbeeldingen aan de Kinderen
geeft, zyn zuivere inbeeldinge. De draaijingen van de Navelftrengh
maaken bynaar zyn geheele voorwerp uit. Van den andere
kant befluit hy al vry gemakkelyk om een arm of een been
aan 't Kindt te breeken, wanneer hy zig verheelt, dat dit hem
gemak zoude bybrengen om de verloffinge te voltrekken: en zulks
op deeze flellinge, dat 't niet moeijelyk is om dat ongemak in eerftgeboore
Kinderen te geneefen. Een ontwrigtinge van den onderkaak
geeft hem ook zeer weinig bekommeringe om dezelve reeden.
Men zal zien, hoe veel omfigtiger den Heer van Deventer is in alle
dusdanige voorvallen. Voor 't verdere geeft hy een voorbeelt
van een zeer aardige voorfigtigheidt, willende dat men in ïnoeijelyke
veiloflingen een Geneesheer zal doen roepen, om zig van
zyn raadt te bedienen; ik twyffel nogtans, of dit niet eer gei.chieden
zoude, om met hem te deelen het ongenoege van de quaaden
uitilag. Ik geloove, dat men zyn W\rk wel derven kan, indien
men heeft de Verhandelinge van Mauriceau, ofte die van la Motte.
De Schriften, die den Heer Portalen Amandom nagelaten hebben,
zyn zeer gebreakelyk, zoo men dezelven aaniïet als v erhandelingen
ter leeringe geichikt. Zy vooronderfteilen een gedeelte van
de grondfteilingen, en de anderen, vcripreidt in de vencheide
Aanmerkingen, geeven veel minder indruk, dan dat zy een geregelde
Verhandelinge uitmaakten. Indien men alieeniyk de aanmerkingen
in 't byzonder gaade flaat, die zyn Verfan.eungen , die
haare verdicnlten hebben, met aileenlyk vuor de lieden, die de
*** 2 Vroet--

V O O R R E - E D E N
Vroetkunde oefenen, BWar'voor de Geneesheeren zelfs dewelken
hier vinden, zoo niet onbekende hu!pmidue!en, teu roinftd
de uuwerkmge van die zy hebben zien in 't werk (tellen. Zeffa
hebben dtcze middelen volgens myn gedagte een groot voorreot
te weeten haar eenvoudigueidt. Van den andere k&M vjrïdt
men m deeze Verhandelingen zeer keurlyke Aanmerkten err
zeckere Ilutonen van toevaden. die aan V rouwsperiuonen overgekomen
zyn, dewelken Viiendcn en Vreemden kunnen keren
hoe zorgvuldig men behoort te zyn, om oordeel-te ftryken aan'
gaande de eerbaaiheidt der ongel itiwden.
Mauriceau, Dtonis, en la 'Motte zullen ongetwvffelt aan veele
heden voorkomen meer gedaan te hebben, als zy mailen ' C
zyn geen eenvoudige \ erhandelingen van de Vroetkunde, die zy
ons gegeven hebben: zy hebben geichreven van altó de fiekt ns
die aan zwangere Vrouwen kunnen omkomen, of ten minui
van de gemeet.lte en de voornaamlten. Mauticeau, en Dionis
zyn daar zelfs nog niet by gebleven; een Natuurkunde baant
de wegn, en de ziektens der tUnderen komen daar ook al in awimerkinge.
Deeze Schryvers hebben de volmaakfte Verhandelingen
gegeven, die over de Vroetkunde in 't ligtgetragt zyn geweeft.
Maar Dtoms heeft by Mauriceau niet geLeg bygedSn
om de- voorrang te verdienen. Mogelyk zoude men zelfs konnen
zeggen, dat 't gemakkelyk is te fenxyve», wanneer 't niet zoo
weinig moeite, als- t hem gekoft beeft, gelchieden kan. Een
gebrek, dat men aan Mau tceau mag te lalle leggen, is, dat hy
• geen ichikkmg gehouden heelt in zyn Aanmerkingen, /ianmcikin.
gen»die volgens de tydt rekerünge geichreeven vvuiden, zyn van geen
groot nut. Men kan zeil in ï algemeen zeggen, dat zulk fljg van Aanmenungen
weinig dienit doet voor \ gcoruik « WeieulLüappcu,
die op vafte grondliellingen gebouwt zyn, en dat ten Leezer die
de kon tregeltn wel begrepen heek, dezeLven gemakkelyk kan
derven Voorwaar, wanneer een beh.yver zal.zeggen, darThera
Gikmaals gebeurt ,s , door de vermemgvuidinge ^Muitipltcatie)
van de eene zyde van een vierkant met ue andere, de oppervlakte
deszelfa net uit te rekenen, dan liet den,Lcczer geen grooter
zcetatedt* ofte duidèLykheidt, m de gronduclimge, opocwcl,
ke

VAN DEN HEER D'ABLAINCOORT.
Ke de maniere om de oppervlakte van een vierkant uit te rekenen
gi grondvefc is. ln>gelyK>, wanneer men eens vaftgeftelt heeft
öèeze grondregel, dat, wat detl V Kindt voordraagt in een regte
Lyf moeder, 't hooft uitgenomen^ altydt bc befte is 't zelve by de
voeten ie haa en, of deeze andere, dat ''er geen mntï.c'yker ver'offtnge
is, uanneer de Baarmoeder febuins l:gt, ah die, in ezvelke 't
Kindt zyn hoijt vooraoet, en dat 'er in tegendeel geene verhftingk ts,
die gelukkiger voltrokken ivordt, ah die, in dewelke V Kindt» voeten
voorkomen, dan zalmen oneindige Aanmerkingen veria mek n, zonder
dat nograns de grondful'irg daar door dtuaei}ker of zekerder
zal vorder;.
La Motte is ten minfte het eerfte gebrek gewaar geworden,
terwyl hy zyne VVaatneemingen geplaatft heefe onder aan 't Hboftftnk
, tot het welke zy betrekkinge hebben. Hy heeft daar Aanmerkingen
bygevoegt, die zeer nut zyn. Maar men rnaa; hem te
lafce leggen, gelyk ook aan Dkuis, dat hy geen afbeeldingen
in zyn VVerk gelielt heeft. Wat hy hier van zegden wilde, de afbeeldingen
helpen giootelyks tot't begrip, voornamentlyk, wanneer
zy nauwkeurig gemaakt zyn. Die, dewelken Mauriceau gebruikt
heelt, hebben een wezentlyk gebrek, te weeten, dat zy 't
verftanut niet genoegzaam op haar doen beruften. Men ziet daar
niets als de evanredigheidt des Kifldts met de vericheide deelen
van de Baarmoeder, in plaatze dat men in die van den Heer van
Deventer de evenredigheidt bemerkt van 't Hindt, en de Baarmoeder,
met Lec Bekken: het welke ten uiteiue helpt, om te
beg.ypen de moeijelyk.ieeden, die de verfcheide leggingen van
de Kinderen vetfellen.
Ik hebbe niets verandert in de af beeldingen van 't oorfprofkelyk
Werk, als de Zeven tn twintigfte, die zeer gebrekkeiyk
was, om dat't kindt'aldaar een aim haat zoo lang, ais 't geheeie
Lignaam; en in de twee lautten, die ook in den oorlpionkelyke
diuk zeer onvolmaakt waaien, en niet duidelyk aan den Leezer te
ktnnen graven de gedagte van den bchryyèr. Ik hebbe meede op
de eentc, en de tweede, eeni Be lynen doen trekken,die van g'oot
gebruik zyn om de overhellin^e van de Baarmoeder te vtiltaan.
* * * 3 De .•

V
O O R
R E E
De afbeeldingen zvn \ # • a ^
den Heer van DeventeT& 1°°% n i e t ' ^elke »t w*rk
he£
fproken hebben. De Zit. e f t b o , v e n ^ , daar wy na van ^
e i
hy van 'r £? S e n 2 y" Verders ? ' '
ny van t zy n e
niet eenige A m l ! '
y n a , t e n u a l W a a r
e r e e e n
-egginge
^
u nr
Ik hph • ,
•IK neo in zekprp
nïoof
llJ
pieiy^ na de letter
dien it °° r l 1 e e k i e a a » VertL 1 ? '"f «^««fco gezoude
?t L ' ' a a t i h a d >* volsen ,?' g e 0 0 ' , o f t , "ynt
is immers niet 'c - h
i
huJp-

VAN DEN HÜER D'ABL AINCOURT.
hulpmiddel onder 't opligt van een voorfigtige Geneesheer wonderen
uitwerkt.' Wat noodzakelykheidt is 'er dan, om hier toe een
verdrietige en moeijelyke berydinge uit te vinden? zy voegden
daar by, dat 't te vreefen zoude zyn, dat deeze Chimifche bewerkinge
een afkeer om 't overige van dit Boek te leezen mogt veroorzaaken
by de Franfchen, dewelken doorgaans geen fmaak hebben
in die Wetenfchap, nogte geduldig genoeg zyn, om dezelve
te doorgronden, en mogelyk uit dit Haaltje 't geheele Werk zouden
oordéelen; eindelyk, dat deeze Verhandelinge waarfchynelyk
nooit in de handen van een Chimift komen zoude.
Maar 't is gemakkelyk alle deeze opwerpingen te beantwoorden.
Zoude men, zonder 't Opium aan te merken als een vergift 't
welk eenige verbeeteringe nodig heeft om met geruflheid ingegeven
te konnen worden, durven verzekeren, dat deeze langduurige
bereidinge dcfzelfs deelen niet meerder ontfluit, en in (laat (telt om
een beeter uitwerkinge voort te brengen.? kan't niet gefctneden,
dat eenigen der wezentlyke deeltjens van het Roggenbroodt, met
dit zap ingelyft, 't zelve beeter maaken ?
Ik antwoorde ten tweede, dat ik deeze bewerkinge niet konde
overftappen, zonder ongelyk te doen aan de lof van myn Schryver.
Den Heer van Deventer was niet alleen een goede Geneesheer,
en een goede Heelmeefter, hy was ook een goede Chimift.
Zoude men in hem deeze volmaaktheidt erkent hebt en, waar 't
zaake dat ik zyn bereidinge van 't Opium had agter gehouden?
Ik antwoorde ten derde, dat het te wenfchen zoude zyn, dat
kruiden, welkers kragten wonderbaarlyk zyn, wanneer dezelven
uitwendig gebruikt worden, tot inwendig gebruik konden dienen,
by 't welke zy dus verre of zeer gevaarlyk, of doodelyk zyn: van
dit üagh is de dulle kervel. Wat uitwerkinge zoude dit kruid niet
hebben, by aldien 't zelve inwendig genomen wierd, waar 't zaake
dat men 't zonder vreeze konde voorfchryven ? en hoe kan men
deszelfs gebruik ten nutte maaken, zoo men geen toebereidinge
weet, die bequaam zy om 't te veibeeteren?
Hoe vooringenoome ik ook ben ten voordeele van den Heer
van Devenur, moet ik nogtans in 't voorbygaan zeggen, dat ik.
henu

" V O O R R E E D E N
hem niet kan vergeeven, dat hy geheim gehouden heeft de toebereidinge
van zyn algemeen verbeterend middel. In dier voege té
werk te gaan, is des ( himift fpeelen; ik durf geen ander woort
te neemen , 't well e niet zoude paffen op een Man, die 't blvkr
dat zoo veel opregtheidt, en liefde voor 't gemeene beft, bewezen
heeft.
Is 't zaake dat hy gelet hadde op de verwytingen, die hy zi^
zelve in het zeven en twintigfte Hooftftuk doet over die eigelie£
de, dewelke hem bewogen hadt om gedurende zoo een langt tydt
geheim te houden de byftandt, die men in zekere voorvallen met
t Kuitbeen naar agteren te drukken aan de Vrouwen kan toebrengen,
hy zoude buiten twyffel aan 't Gemeen hebben medeo-ede-lt
een ontdekkinge van zoo groote aangelegentheidt! Maar laaien vvv
y
wederkeeren tot ons voorwerp.
Ik antwoorde ten vierde, dat een Vertaalder geen volftrekte
magt heeft over een Werk, dat hy vertaalt, en dat't hem tiaar
inne geenfins geoorloft is alle zulke veranderingen te maaken dip
hem behaagen zouden. ,
'
- 't ls behoorlyk, dat 't Gemeen hem dit regt toeftaat. Dat dan
t Gemeen over deze zaak zyn gevoele te kennen geeve,
gelyk ook over alle anderen, die van fmaak niet roogteta zyn, en ik
zal tragten aan hetzelve voldoeninge te bezorgen" in de tweede
\Franfcbe) Uitgaave, vooronderftelt zynde, dut die met 'er tydt
geicmede. De Lieden van de Konit zullen my ook een groote
dienit doen, is 't zaake dat 't haar gelieve aan my meede te
deelen de fwaarigheeden, die 't leezen van die Werk zouden kunnen
veroorzaaken, en de Waarneemingen, die zouden kunnen
itrekken tot opbeldennge der zaaken, die daar in verhandelt worden
Ik bcloove van myne kant, dat ik haar, die zullen gelieven
deeze moeite nemen, de eere daar van zal toefchryven Zy
zullen haare Brieven, of Aanteekeningen kunnen doen beftellen
aan een van de Boekverkoopers, die dit werk uitdeélen.
Maar men zal opwerpen, dut deeze Chimilche toeftel de L*ezers
zal veiveelen.
t is gemakkelyk vier bladtzyden om te Haan, wanneer een
zaak, die buiten 't beloop van 'c weik is, verveelt. Van den
au-

VAN DEN HEER D'AB L AINCOURT.
andere kant, hoewel deeze Verhandelinge voor de Chtmiften
niet gemaakt is, kan 't nogtans niet miffen, of dezelve zal vallen
in de handen van eenige Lieden, Geneesheeren, ofte anderen
j die by de kenniffen, dewelken haar beroep nootzakelyk
vereifcht, de wetenfchap van de Ckimie bezitten.
Daar blyft my nu niets over, als 'een woordt te zeggen ten opfif
te van de A ahmerkingen, die ik op verfcheide plaatzen van de
text gemaakt hebbe. Dezelven dienen, ofte om meer en meer
te beveftigen zeekere waarheeden, die als grondfteenen van de
Vroetkunde zyn; gelyk de geenen, welkers voorwerp is te bewyzen
de dikte van de Baarmoeder in de Zwangere Vrouwen,
en deszelfs overhellinge; ofte zy befluiten oordéelen over de verfcheide
wegen, die de Vroetmeefters . hebben ingeflaagen in de
verfcheide omftandigheden, daar zy zig in bevonden. Ik hoope,
dat men dezelven niet onnuttig zal bevinden.
Men zal agter deeze Voorreden zien de Brieven, die aan onze
Schryver gezonden zyn geweeft (*), uit dewelken men zal
kunnen opmaaken, wat de Geleerden in vreemde Landen van
zyn Werk geoordeelt hebben. Ik hebbe om dezelve reeden daar
by gevoegt de vertaalinge van de Goedkeuringen, die de Hoog
e
Schooien van Groningen, ende Leiden, daar aan gegeven hebben.
Ik hadde wel gewen feht by deeze voordeelige getuigenisfen,
die van de Franfche Dag-fchryvers Qournaliften), te kunnen
voegen. Maar dit Werk is haar oplettentluidt ©ntfnapt.
Voor* deeze ryze zal 't zelve zonder twyöel hun niet overkoomen.
Men zal hier ten laatfte een gedeelte vinden van 't uittrekzel,
't welke van deeze Verhandelinge gemaakt geweeft is
in de Nouvelles de la Republique des Lettres, in de Maand July
170;. Dit is 't eenigfte van die zoort van Werken, voor zoo
verre my bekent is, dat daar van gemelt heeft.
*) Dez" brieven hebben wy op haar gewone plaatze gelaten agter de Voor-;
reeden van '* Nader Vert»o§ }
met lietwelke zy van de« Heer van Deventer
zelfs z.yn uitgegeven,
**** UIT-

U I T T R E K S E L .
U I T T R E K S E L
Van de Nonvelles de la Republique des Lettres, dooit
den Heer JAQUES
BERNART)
m de Maand July van 't Jaar 1701. "
|^|nder de andere gaaven van den Heer van Deventer, diè-
KJ hem zoo een groote vermaardheid verkreegen hebben in
fle Provin uen van de Nederlanden, en die de Ljdets uit 'c midden
van Duitfchland tot hem trekken, bezit hy nog die van zeer
wel te verftaan de Konft om Vrouwen te verloflèn, dewelke hv
met groot geluk oeflènt. Hy geeft door dit Boek in 't ligt 't
geene hem een langdtmrige ondervindinge in deezen opfigte ge-
Jeert heeft: hy wil, dat die zig toegelegt hebben om.deeze Hofje
te verhandelen, zig meer verbonden hebben om verfcheide
Hulpmiddelen voor te fchryven tegen de ziektens aan dewelken
.Zwangere of Kraamvrouwen onderworpen zyn, als om de Vroet-
.vrouwen middelen aan de handt te geeven ten einde de geenen
die zig aan haar heden vertrouwen, gelukkiglyk te verloflèn, 't
zy dat m de verloffinge niets buiten gewoonte voorvalt, 't zv in
ongemeene voorvallen, en die afhangen, of van de quaade le«rginge
des Baarmoeders, of van de quaade legginge des Kindt?
of van alle beiden. Den Schryver treedt o?er dit alles in een
breede enderhandehnge, en drukt zig over al uit met veel net-'
tigheidt. t Welk gevoegt zynde by 't groot getal der afbeeldingen,
waar mede hy zyn Boek verrykt heeft, voor een Leezer,
die maar een weinig oplettende is, niets te raaden laat.
APPRO-

A P P R O B A T I E .
A P P R O B A T I E .
"|P\E Faculteit der Medicine van de Provinciale Academie varï
| J> de Stad Groningen ende Ommelanden, geilen ende doorgelezen
hebbende het Tractaat van den vermaarde ende Geleerde
Heer Hendrik van Deventer Medicina? Doctor , geLtituleert
Manuale Operatien ofte Nieuw Ligt voor Vroedmeefters en Vroedvrour
wen, admireert de uitmuntende kenniiiè ende wetenfehap, dewelke
den Autheur door veelvoudige Oeffeningen, ende onvermoeide
practyk in 't verloffen van de Barende Vrouwen verkregen
heeft, wetende, dat geen Schryver, van deze materie
handelende, de oorzaken van zwaare Baringen zoo klaarlyk geopenbaart,
ende de maniere, om de ongemakken in 't baren door
de konit weg te nemen, zoo duidelyk te kennen gegeven heeft,
als dezen Heer. Zoude daarom alle Leer gierige Vroedmeefters
ende Vroedvrouwen ernftig aanraden, dat zy dit Boek vlytig
leesden, alle de byzondere en zinryke Leffen en Obfervatien daar
in aangetekent neerüig overpeinfden, ende haare Manuale Operatien
na de regel daar in voorgeftelt in 't Werk ilelden, ten
einde veele nootlydende Vrouwen en Kinders door Gods Zegen
van doods gevaar mogen verloft werden. Datum Gronings den
3. Aug. Ao. i;co.
G. L A M M E R S.
M.D.&Prof.FacMedDK.
UIT-

U I T T R E K S E L ,
U I T T R E K S E L
Uit de Goedkeuringe, die den Heer Winflow van de Franfche
uitgave dezes Werks gegeven heeftj waar in men zal
konnen zien 't oordeel van dien alom vermaarde Man niet alleen
omtrent 't werk van den Heer van Deventer zelve maar
ook omtrent de Aanmerkingen van den Heer d"Ablaincourt die
wy hier nu bygevoegt hebben. .'
'
Ik hebbe geleien, en overwoogen, door laft van den Heer
Zegel bewaarder, het Handfchrift van N. 995-., > t we
ike voor
opfchrift voert Obfervations importantes fur le manuel des accouchemens
enz., overgezet uit 't Laiyn van Hendrik van Deventer Med.
Doclor. Dit is in zig zelve een voortreflvk Werk — , jL
Aanmerkingen die den Vertaalder daar by gevoegt heeft zvn
zeer vol oordeel, over een komende met de opregte belbiegelkunde,
die op de ondervindinge gegrondt is, en vervolgen;, van de
uuerfte nuttigheidt. Gegeven te Farys den 10. February 1731,
WINSLOW.
R E-

R E G I S T E R
D E R
C A P I T T E L E N
E N
AANMERKINGEN.
Cao I \ian de Hoedanizheidt der Vrouwen, die bequaam geoordeelt _
' konnen -werden, om goede Vroedvrouwen te zullen zyn. Bladz. I
Cap. II.
W a t e e n
Vrouw dient te -weten, om een goede Vroedvrouw te
Cap.lll^» het Bekken en dejfelfs Beenderen. 17
Cap'. IV. Van de Lyf moeder. 27
Cap V Van des Lyf moeders Schede. 29
Cap VI. Waar tn 'hoe de Lyf moeder geplaatjl is. 32
CaP VIÏ. Van befwangerde Lyf-moeders- . 33
CaP VUL P«» ^" Lyf-moeders Bikte in bef-wangerde Vrouwe». 35
CaP IX P«» befwangerde Lyf m eders, kort voor en na de Verlojjtnge:
en van haare wyze va uit rekken en inkrimpen, waar door bewe.
zen werden twee fundamentate flellingen, namentlyk:
i De mogelykhe dt van te konven rekken zonder te verdunnen»
2. De mogelykheidt van haare veelderlei verplaatpngen. 44
Aanmerkinge over Capittel IX.
5ï
Cap. X. Van -tn welgeplaatfle Lyf-moeder tn ee 1 Zwangere en Barende ^
Cap. V $L m v*n de qualyk geplaatfle, of fcheef'leggende Lyf-moeders, in
ö
Zwangere en Barende Vrouwen. 7|
Cap XII. Van de Nageboorte. 7»
Cap XI I. Van het Onaerflaan der Zwangere Vrouwen, wat het V, en hoe
het gefchiedt. "}
Cap XIV Wat men door 't Onderflaan kan weeten
+
Cap. XV. Hoe men door 't Ondirjlaan zal weten, of een Vrouw Zwanger
is, of niet. *
* # * * , Ca?.

v-ap. AVlt. Hoe men door V Onderüaan v»l „„,.» ^ §7
Aanmerking/over CaptS XVIH.
%1'hiS'de 7L^fi L° t
: derJlaaK °f h «
W
W
« " " 9?
, 0fZl7el\ ** » On-
. d**» • M»
W W
Barende yfZ,el 'tlcTT*';, 7 "* ëedaa»
Cap. XX. Wanneer het beft is een Kn»»„ J • , . , 102
99
9
Cap.^XXIII. p« * N ^ f ) 0 / W
* ^ «„
Cap.^XXlV. de Onnatuurlyke ofte zviaare geboorten, i n h t t ge ne.
Aanmerkmge over Capittel XXVI ï2*
FwWg t> Capittel XX VI 143
Cap
yS^!; «»*«« ^
Aanm=rkinge over Capittel XXVII
Cap. XXVIli. O, het afblde^'j, Navel-«ren, ,
Cap
«/WM i>«» ^ Na-geboorte -l ere *g, en van het
Aanmerkinge over Capittel XXVIII »9«
P
'Icïr
• ^
*****
Z W a a r m
;ST Sdr:::: TB!::; t: TW? *** *
tóf
d
«Uitrek aan de Lyf * 9 *
Schaam-delen. *"* ^* Endel-darm, of van de
Cap. XXXI[ Van zvjaaren arbeidt, door al ie ft rfc ï%^2 J r
tüat'.r in be (loten leit of J nnr Lt / , J , Vhe en, daar het
Sr*"»" ** ° """
d Ki
_'
2 1
J
237
Cap.
211

«ER CAPITTELEN EN AANMERKINGEN.
€ap. XXXIV. Van zwaare Baringen door ai te groote Kinderen. 244,
Lap. AAAV. Van zwaare Baringen door aualyk gekeerde Kinderen in
het generaal. 245
Cap. XXXVI. Van zwaaren Arbeidt, door dat het Kindt met zyn aangej'gt
om hoog komt.
Cap. XXXVII. Van zwaare Baringen, door. dat de Kinderen met het
2tf
aangejtgt voor komen.
J W
Aanmerkinge over Capittel XXXVII. 262
Cap. XXXVIII. Van zwaare baringen, daar de Kinderen met de Navel-
Jtreng voor komen. 26

R E G I S T E R enz.
Naamrol der Schryvers, die in de Aanmerkingen zyn aangehaalt. 441
Nader vertoog van de zwaare Baringen , enz.
4^3
Cap. LU. Van ecu zwaait Baringe door dat het Kindt in een voor-nederhangende
Lyf moider op zyn rugge leggende, met zyn agterhooft tn 't
Beiken nedergezonken is. 452
Caq. Lilt Van een zwaare Baringe, door dat het Kindt dwers over het
Bekken komt. 463
Exempel van een Kindt leggende op een andere wyze dwers over het
Bekken heenen , in eenf heef leggende Lyf-moeder. 470
Zeltzaam Verhaal daar omtrent.
?
481
Cap. LIV. Vaneen zwaare Baringe, doorbrik van IVe'èn, of door
wilde of omflaan de Ween. 482
Cap. LV. Toets Stem , en fcbÜdt der Vroedvrouwen. 486
Hoornen door de Schouw v.g kan zeker weeten, of een Vrouw onverlofl in
'Arbeidt g^ftvrven, haar ei±e dood is geflorven, of by verfuim, of mishandeling
van de Vroedvrouw.
tol
Nieuwe Aanmerkingen. ,>!'', 5*7
Een Kindt met den arm gebooren tot de fchouder toe , in een fcheeve Lyfmoeder,
gelukkig gered. 519
Een Vrouw of befwangerde Dogter in den Arbeidt geflorven, met het
Kindt in de geboorte. 521
Brief gefchreven aan den Heer W. Vink, Medicina DocHor, Anatom

V A N DE
H O E D A N I G H E I D
DER.
V R O U W E N ,
Die beqtiaam geoordeeldt kunnen werden,
om goede
V R O E D V R O U W E N
Te zullen zyn.
CAPITTEL I.
&bg&j£M> ET is beide, en billyk, en nodig,wanneer een Mee-
"^^W^^M ^ e r e e m S e Leerlingen wil aannemen, om dezelven te
if m i | onderwyzen in eenige Konft, Handwerk of Wetentffll§|j||
febap, dat hy alvoorens overwege en onderzoeke, of
^ p ^ ë i de gene, die hy leren en onderwyzen wil, de nodige
beqnaamheden hebben, die tot de oeffening van zulk een Konü ,
Haudwerk, ofte Wetenfchap zullen vereifcht werden; anders is hy in
gevaar, van met fchade en fchande zyn vergeefs aangewende moeite
eindelyk te zullen beklagen: en daarom, eer wy ons inlaten, de
Vrouwtjes , genegen om Vroedvrouwen te werden , te onderwyzen,
zoo zal het niet als goedt kunnen wezen, alvorens te zien,
hoedanig zy behoren te zyn , en wat voor Natuurlyke , of Verkregene
bequaamheden zy behooren te hebben, om' tot goede en
A
be-

% Van de EIGENSCHAFTEN der
bequame Vroedvrouwen met de tydt te konnen geformeert werden
Ik zegge met de tydt, want zy moeten haar niet inbeelden dat
het gene in een goede Vroedvrouw moet gevonden werden, haait
en op een fprong verkregen werd; daar hoord tydt toe, eerflelyk
om een generale kenniffe der zaken te verkrygen, en dan is men
jiog terftondt niet in Haat om volgens de verkregene kenniiTe ftrak
alles wel te konnen in 't werk Hellen en uit te voeren ; dat fcheeldt
zeer veel; daar is een zeer groot onderfcheidt tuflehen weten en
doen, en in dit werk veel grooter, als zoude konnen geloven de
gene die de handen nooit aan 't werk gehad hebben, en dat zullen
bevinden en erkennen alle de gene die tot de praétyk zelfs zullen
komen.
Het gene dan dat in zodanige Vrouwen behoort gevonden te
worden, is, een daar toe bequaam Lichaam, dat in zyn o- e
heel,
noch in zyn delen, niets heeft dat de oeffening van Vrouwen te
verloflèn kan verhinderen, en daarom achten wy tot dat werk OÜbequaam
L
Alle oude Vroedvrouwen. Niet, dat ik wil zeggen, dat een oude
Vroedvrouw met een goede Vroedvrouw kan zyn, dat zy verre, want
oude wel ervarene en lang geoeffende zyn gemeenlyk de befte; ten
zy datze in domheidt hebben begonnen, en in domheidt hebben gecontinueert,
gelyk men zomtydts zoodanige onverftandige oude
vindt. Maar dewyl wy fpreken van Vrouwen die haar fchikken
om te leren, en om haar eerft tot het Vroedvrouwfchap te begeven,
en dewyl dat daar tydt en langwylige oeffeninge toe vereifcht werd,
om dat werk wel, en zoo als het behoort, te verrigten, zoo zeggen
wy, dat het voor de oude Vrouwen te laat is, om dat werk
te beginnen: Want behalven dat het Verftandt, de Memorie, en
het Oordeel vermindert in oude Lieden, zoo verminderen ook de
Kragten en het Gevoel, welke zaken ten hoogften nodig zyn tot
dat werk.
IL
Sluiten wy ook, als daar toe onbequaam, uit, zoodanige die al
ie Jong zyn , als Jonge Dogters, en heel Jong gtrouwde Vrouwtjes,
ten ware dat zy gecosfidereert wierden, om als jonge Spruitjes haar
van

VROEDVROUWEN. 3
van verre door de eerfte beginzelen der kenniffe tot dat werk te
prepareeren ; om haar zoo met de tydt volgens haren Staat, Jaren
, en bequaamheden daar na verder by meerdere kenniflè en
ryper oordeel in de praétyk in te wikkelen : en het waar te wenfchen
dat 'er vele waaren , die alzoo van langzamer-hand op vaste
gronden van kenniflè toebereid wierden : Gelyk vooral de Kinderen
der Vroedvrouwen en der Vroedmeefters dat voordeel zouden
konnen genieten , die daar naar door dat middel vele Jaaren goede
dienften aan 't Menfchelyke gellagt zouden konnen doen. Maar
dewyl dat werk meeft uit noodt door een deel onverftandige en
behoeftige Vrouwen ofte Weduwen werd aangevangen en gedaan;
en dat veel op kofte van het leven van vele Vrouwen en Kinders
, om een Erbermelyke winft , zoo is het in zulken ilegten
agringe, dat 'er weinige luft hebben om haare Dogters daar in te
onderwyzen. Evenwel ben ik verzekert in myn gemoet , hoe
flegt en gering dat werk onder de Menfchen ook geagt wert, dat
een Vrouws-Perfoon van goede bequaamheden haar tot niets nuttigere
, en nodigers voor 't Menfchelyke gellagt kan appliceren 5
en ik twyfel niet, indien de Swangere Vrouwen en haare Mans
wiflen het groote onderfcheidt, dat 'er is tuifchen een verflandige
wel geoeffende Vroedvrouw en tulTchen een Onverftandige en ongeoeffende
, en hoe zeer veel dat de eene door haar hulp tot de
gezondheidt, en het leven van de Moeders en Kinderen kan behulpelyk
zyn , en hoe veel de andere daar aan kan fchaden en
verzuimen ; ja oorzaak kan zyn van de doodt van beide, of zy
zouden beter uit haare oogen zien, en haar zoo ligt niet met deze
of gene vergenoegen. Maar het gaat elendig , de Menfchen
meenen dan wat zy voor weinig geit konnen krygen al goet genoeg
is, en hoopen al op het befte, terwyl zy haar in gevaar ftellen,van
daar door te verliezen 't gene onvergelyk waardiger is als alle de
fchatten dezer Wereldt.
Een goede en verflandige Vroedvrouw, die haar dingen wel verftaar,
en fpoedig in 't begin een quade geboorte weet te redden,
en het zelve getrouwelyk doet, gelyk haar pligt van haar eifcht,
en de liefde des naaften haar daar toe dringt, wort nooit na waarde
genoeg beloont ; en haar werk overtreft altoos haare vergel-
A 2
din-

4 Van de EIGENSCHAFTEN der
dinge, niet tegenftaande dat onverftandige Menfchen anders zouden
konnen denken.
Ik moet hier in 't voorby gaan zeggen, dat het te verwonderen
is, dat de Regeerders van landen en v teden hanr niet meerder laten
aan gelegen zyn , om in alle Steden Scholen op te reclvcn ,
bequaam om de Vroedvrouwen recht grondig te laten onderwyzen
door Mannen die niet alleen bequaam zyn, om volgens de Anatomie
haar rechte denkbeelden te geven van die dtlen, waar in en
omtrent zy haar werkingen moeten doen; maar uie ook door eigen
ervaringe als geoeffende Vroedmeefters haar klare en grondige
onderrich inge k nnen geven van alle de nodige Handgrepen die
tot dat gantfche werk van noden zyn : dewyl door dut middel
in alle V olkryke Landen en Steden jaarlyks een onglooftyk getal.
van Vrouwen en Kinderen zouden kunnen behouden worden , die
nu , door gebrek van rechte tydige hu'pe , het leven daar by in
fchicten. Het hiet al by de Vroedvrouwen , ik heb myn belt gedaan ;
ik hebbe alles gedaan, wat ik kan; maar wat helpt het dat men
zyn belt doet, als het belt niet goedt genoeg en is; en wat baat
het, dat men alles doet wat dat men kan, als men niet en doet,
het gene men behoorde te doen, of 't gene dat nodig is gedaan te
worden.
Behoort het een iegelyk verftandig Menfch , en voornamentlyk
de Vroedvrouwen niet te overtuigen dat zy haar werk niet
verltaan, al zy een, twee, drie, ja vier dagen en meer , met een
Kraamvrouw Qwelkers Kindt verkeert in de Geboorte itaat zukkelen
, en haar bett doen , zonder een hair breet ten bene te
vorderen ; daar nóchtans een verltandige Vroedvrouw of / y
roedmet-
/Zerover geroepen wordende, dezelve dikwüs in min dan etn uur
verloft van Kindt en Nageboorte , en dat zelfs zomtydts zonder
een eenige Wee ? behooit dat niet de oogen te openen , en aaa
de Kraamvrouwen, en aan de genen die de welltandt van Landt en
Steden bevolen zyn, om aan zulke gebreken te voorzien, die enkelyk
voortkomen coor de onkunde van de Vroeavrouwen ? gelyk tiet
droevig is te zien in vele Steden , en vooruameritlyk l^n plaiua
Lande.
Ik ben menigmalen geroepen geweeft, daar de arme Vrouwen
v
la^eo

VROEDVROUWEN. $
lagen en zieltoogden, afgemat door verfcheide dagen droevig in
den Arbeidt gezeten te hebben , en daar, door verzuim van de
Vroedvr,uwen , de ivinders reedts de Geeft gegeven hadden , en
de Moeders op het uiterfte waren , die alleen maar konden behouden
worden
r
door haar te verlolTen van Kindt en Nageboorte,
en die ik in dien droevigen ftaat ook door Godts zegen verlolt
hebbe : en kan met waarheid zeggen (niet tot roem) dat ik
niet "eet ooit de handen geüagen te hebben aan zoodanige Vrouwen
, of ik hebbe door de byttandt en zegen van den Heere haar
altoos verlolt, uitgenomen een eenige, welkers taal nier verltaande,
konde iK niet verlolTen , om dat zy altoos verkeert tegens my
aan werkte, en ongezeglyk daar in voort voer, door verkeert oordeel
, zelfs een Vroedvrouw zynde. Maar alle zyn niet in 't leven
gebleven , zommige hebbende reedts de doodt al op de lippen
; doch vele, ja verre de meefte, hebben door myne hulpe,
onder Godts zegen , het leven behouden , datze anders zekerlyk
zouden hebben moeten verliezen, zoo zy op diergelyke wyze niet
waren verlolt geworden.
Men moet zich niet inbeelden, dat een verflandige Vroedmeefter
of Vt oedvrouvi by hazard, of by geluk de Vrouwen verlolt, gelyk
onwetende Vroedvrouwen konnen denken; neen gantfeh niet; want
dit Handwerk gaat al zoo zeeker,als vele andere Handwerken,die
ook even wel hare toevallen onderworpen zyn , en dat zal blyken
in 't vervolg van dit Boek , wanneer ik klaarlyk zal toonen, wat
de oorzaken van z»vire ^eboonena zyn , en hoe een veriiandige
Vroedvrouw ofte Vroedmeefter de zelve kan voor komen, of verbeteren
Ik hebbe my hier wel een weinig willen ophouden , om van
den beginne aan , de gene die genegen zyn haar tot het Vroed'
vrouwjebap te begeven , te doen zien, w*t dat het in heeft, en
wat zwarigheden dat 'er in Iteeken; niet om haar t' eenemaal af
te fciirikken; maar om haar ernüig te waartehouwen, en haar te
doen zien , dat het geen ligte zaak is die zy willen aanvangen ;
het geldt de Moeders en Kindeien, beide hebben een leven , dat
door de goede hulp en voorzorg van een venUndige Vroed

6 Van de EIGENSCHAFTEN der
verloren gaan. Het is geen Hout of Steen, of Leem dat
m P„ h»
Ten derden fluiten wy uit als tot dit werk onbequaam fefr
C n n a g t e n d a
in dJdi SSE?***' ^y d e Barende Vrouwen
zyn, dat de zwakke ftaatvan zulke Vrotfwt es niet zoude toelaren
kee° r
rSefs 01 ï y £ S ^ V £ r e i f c h c oTqua^
keerde Kmders te keren, en uit te haaien, dat zelfs d- krit van
een gezonde Vrouw te kort fehiet, en da een ftefk Man we a
l
b y
Tul ?K V h J h e e f t o m
' ^ van ten einde te konn
gelyk verfcheide Vroedmeefters dat getuigen en *l vb „ ° , !
tthetbtn^d SSft tó^££3
a a r l k U 1 k o u f l e v a n d e
tL 'i
'
Winter wel dun gekleet en
verre van het vuur , door den zwaren Arbeidt, zoS iftS
was dat het zweet my by de hairen nederliep, en alts laf m'
«SSSPé! 1 d
?***' °° r n a t W a S e
' " d a t m y d e Armen nog wel verfcheide
dagen daar na zeer deden van den overgroten Arbeid Jant
in zodamgen noodt , daar 't leven van een Menl?h
a a n
h'anTt
moet het uiterfte by gezet worden; maar dit is byzonderiyk t verw
ft' £•& ÏST* T * f c h e i d e den Arbeid? zyn «.
w.ett, en dat het water al eenige dagen af gelopen is ii iï h^h
be zomtyts zoodanig gektaelt e? gekneepen S geXft 'd i ht
gevoel en de kragten van Hand en Arm fcheen te vergaan • enwa
zouden dan zulke tengere en zwakke Lighaamen -don\\ > t
het gaat er met altoos zoo toe, want zoo dat ware zoo 2
men dat werk wel heel aan de Mannen overgevT^Wt gebeurf
den' b X n ^ ^ ° P a a n kümt n0Ch > d « '
tStèïïl menS Set"^ ^
" ^ ^
Ten vierden zyn hier toe niereer bequaam heel dikke vme en
zwaar-

VROEDVROUWEN. 7
zwaarlyvige Vrouwen ; want behalve dat ze niet lang genoeg foo
ongemakkelyk konnen fitten, als het dikwils nodig is, om de Barende
Vrouwen getrouwlyk by te ftaan , en uyt haar noodt te redden
, zoo hebben zy nog de handen en armen heel onbequaam, al te
dik, en al te grof, om in vele tedere, en enge Lichamen te kunnen
in komen, of verwekken de Vrouwen een ongerneene pyn en fmerte,
die door kleindere handen nog buyten dat genoeg te lyden hebben,hoewel
het kan gebeuren dat ook kloeke handen fomtydts voordelig
zyn, foo dat de dikke handen niet de grootfte onbequaamheyd
geven, maar het zyn voornamelyk de dikke Armen die feer moeyelvk
in 't Lichaam konnen drayen.
V.
Ten vyfden, iluyten wy als onbequaam uyt, de genen, die
door eenige verminhheidt tot dit werk onbequaam zyn; als by
exempel, die kromme ftyve Vingers, kromme ftyve Handen ofte El~
lébogen hebben , of die ter contrarie onbequaam zyn door eenige
verflappïnge in defelven, alle de zodanige behooren van dit werk
afgeweerd te werden; want een goede Vroedvrouw moet Armen
Handen en Vingeren tot haar wil hebben: Sy moeten op allerlei
wyze dienen, dan regt uit, dan gevouwen, dan dus dan wederom
zoo gebogen, na dat de noodt en geftalte van de Lyf-moeder
of het Kindt vereifcht; en waar verïlappinge of verdovinge in
de Handen of in de Armen is, daar zal het gevoel en üzkragten
ontbreken, en derhalven zyn de zodanige tot dit werk oube«
quaam.
VI.
Ten zesden, zyn tot dit werk onbequaam alle onverftandige en
domme Menfchen, die niet bequaam zyn om zaken klaar te konnen
bevatten; ik weet wel dat Leerlingen het verliandt niet geoefient
hebben, en datze onkundig zyn in dat gene datze noch niet geleert
en hebben; maar wat anders is onkunde, wat anders is
zwaarheyd en botheyd des verflandts, of onbequaamheyd om te
kunnen verdaan; en wanneer zulke Menfchen dan lezen noch
fchryven konnen, zoo is het enkel tydtverlies al wat men ontrent
haar doet. Vrouwen, die haar tot dat werk willen begeven, behooren
wel te konnen lezen en fchryven 9
behooren eenige goede
Boa-

S Van de E TG E NS CHAT TEN der
Boeken van de Konft onder handen te hebben , die zv naarfti*
cfienden te lezen en te herlezen, op dat ze daar doobeïefifen df
practyk in kennnle en bequaamheden dagelyks mon n Z frl
en toenemen; gebruikende altoos naauwe^Se op t
wat |^ o r
e„,
w a t z y l e z e n, en wat zy onLv^f ,Zj,t
VII
iSf Jouwen b e h 0 ° r^ °° k S ee " te zyn, geen
tZÏ fZ ; P T g S m kj fl 'fbequaamheydt hebben iets by al
6
bleven r ^ f r m , a a r t 0 C h e t froedvrouwfebap (beken te
d i e h a
be 6
even, om fagtjes aan het kos e te komen. Ga,[oh ma Vrou
wen die tot du weik bequaam fnllen worden, behoorêf' als V
«>at te doen gaauw naar [lig en vaardig by de weïketezvn J
Vroedvrouw moet niet liimmelende van g°eeft zynf wan^n e"n
een.g quartier uur tydt, in 't begin van den Arbeydr, kan eeS kan,
imeite aan de Móeder, en het léven van het Kim, kan koften of
ook wel aan beide de doodt veroorfaaken , gelyk wy in 't ver
volg op zyn plaats zuilen fien: Vrouwen diè lltydt vroeg g noC*
komen, die komen getneenlyk wat te laat, en een weyni4e laat
m zuiken gevalle is veel te laat. I wcym ö
te iaat
Vllf.
Vrouwen die haar tot hef Vroedvrotnvfchap zullen begeven be-
K S ^ Ï ' t»^ejhn£finnen en LZ'hel
len, want ligtlinnige, loile, en dnhige Menichen in 7aken , r a„
zoo hogen gewigt, konnen al veel fchfde doe, Jh er verzuimen z v
tut, daar vergeten zy dat, en door haar loffigheidt geeven zTgeeï
genoegzame agt, om de zaken na eyfch er^noodtzakehkhe^d^ te
bezorgen: en dat het argfte is, zoo
z y
fouten begaan zoo K J
zy hgtfinmg daar overheen; zy hopen fonder grom die te S e
len, zy verzuymen m tijdts om hulp te roepen, en br ie
zoo Moeder en Kindt in het uiterfte gevaar, ja door haa" Leloosheydt
dikwds om het leven, niet genoeg bezorgende, dat
haar van de doodt zoude konnen verloflèn. Maar een W ffi
htig_ bezadigt, ot bèzet van linnen is, die in vreemde toevallen
met ligt verzet or verlegen is, die dezelve ook niet te ïm nS
ma. r

VROEDVROUWEN. $
hmr "alles rypelyk overweegt, en die te gelyk gaarne namaande
en gezeggeh/k is, zoodanig een is bequaam, om een goede Vroedvrouw
te werden. , ,., .. ,
Want in 'c verloflèn van de Vrouwen komen dikwils zoodanige
ontmoetingen, daar men al de finnen wel by een dient te hebben
om rypelyk te overleggen wat te doen of te ondernemen ftaat, ja
dikwils heeft men de raadt van wyze DoVoren of Vroedmeefters wel
hooglyk van noden, en in zulke gevallen moet men voorfigtigraad ->
plegende en gefeggelyk zyn, of men kan zeer groote en onverbeterlyke
fouten begaan.
^
Vrouwen, die tot dit werk bequaam zullen worden, zoo als het
behoort, dienden wel liefdadig behulpfaam en medelydende te zyn,
om beyde de Ryken ende de Armen met toegenegentheidt des harte
te helpen, nooit eenige Vrouw, die waarlyk in noodt is, om
meer cewins wille, verlatende; Godt heeft beide, de Armen en
de Ryken, na zyn Beeldt gemaakt, en beide haare levens moeten
haar even dierbaar zyn, agtende de vergeldinge Gods, over de getrouwigheidt
harer weldadige liefde, meerder Rykdom als de kleine
vergeldingen, die deze of gene Ryke haar zoude komen toe te
voegen voor haren Arbeidt, en voor 't verzuimen van t leven
van deze of geene Arme, of 't leven van haar Kindt, dat zomtydts
zoude konnen omkomen door diergelyke verlatinge ; ik wil niet
ze^en, dat een Vroedvrouw ofte Vroedmeefter nooit van eenige
Vrouwen zouden mogen afgaan, om eenige andere te helpen,
gevende die, daar zy eerft by geroepen waren, aan een. ander
over; gantfch niet, want beide de liefde en de gerecht ghKidIt
kan daar toe verplichten; als by exempel, een ^oedvrouivxsttx&
geroepen bv een Vrouw die in Arbeidt komt, zy, de Vrouw onderflagen
hebbende, vind dat alles wel ftaat, en dat er maar
deurfettende Ween van noden zyn, op dat de Vrouw; valofie.
terwyl zy wachtende is, dat de Wêen de paffagie openen,zoo
wordt zy by een andere V rouw geroepen, die in neodt zal zyn,
welkers Kindt qualyk ^ ^ ^ m
^ J ^ ^ ^ '
den is; zoo zy haar nu capabelder oordeelt, ofte weet te zyn,
^ anderen, die 7 daar by mogten zyn^ en te gelyk verzekert is, dat

TO
Van de EIGE NS CHAT T E N der
een Vroedvrouw van mindere bequaamheyJ als
z y
, haar plaats
daar zy is, wel kan bekleden, zoo is zy gemoeds halve verplicht
om als dan de eerfte Vrouw aan een ander overtegeven en dè
tvveede te gaan helpen, enz. Dit behoort zy te doen,'zoo zy
Chnftehjk wil te werk gaan, wanneer zelfs de eerfte een Rvke
en de tweede eeu Arme Vrouw zoude zyn; want Godt is geen
aannemer van Perfoonen: die goedt doen kan, en niet en doet!die
zondigt.
'
Maar zoo het mocht gebeuren, dat een Ryke en Arme Vrouw
beide in gelyke noodt mochten zyn, en beide te gelyk haar
hulp even veel mochten van nooden hebben, zoo behoort zv zonder
opricht op Arm of Ryk, die gene eerft te redden, daar de
Voorfiemgheydt Godts haar eerft by geroepen heeft: ofte zoo'er
eenige confideratien mochten zyn, om haar tot het contrarie te
bewegen, gelyk ik meene dat 'er zomtydts wel gewichtige beweeg-reden
daar toe zoude konnen voorkomen, zoo moeften zv
ten minften van een geheel andere natuur zyn, als die van eigen
wmft ofte tydelyk voordeel, want dat is te gering en flecht, om dat
in vergelykinge van het leven van deze of gene Menfchen te ftellen..
X.
En dit geeft ffiy gelegemheidt te feggen, dat een Vroedvrouw
behoort Conjcientitus en Godvrezende te zyn, want haar werden
groote zaken toevertrouwt, en zy kan, zoo zy wil, in het verborgen
veel quaadts doen aan de Moeders en aan de Kinderenrn
wie zal haar befthuldigen, dewyl zy haar werk heimelyk en
buiten t bereik van 't geficht volbrengt? hare ligtvaardige ondernemingen
boven hare kragten of bequaamheden, haar luijigheidt
gemakkelykheidt, en zorgeloosheidt kan haar vele fouten , fchadelyk
voor Moeder en Kindt, doen begaan, zoo zy door Consciëntie
in de vreze Godts haar zelve niet overwint en getrouwelyk
volgens haar plicht te werk gaat; Maar zoo zy in de vreze
des Heere te werk gaat, zoo zal ze mis trouwende van haar
zelve zyn, en wetende, hoe zeer zy de byftandt Godts van nooden
heeft, zoo zal zy altoos voorfichtig zyn, en in den Geeft
des Gebedts haar werk verrichten, altoos haar toevlugt hebbende
tot

VROEDVROUWEN.
%A
fot Godt, die een iegelyk wysheidt geeft, dien dezelve ontbreekt
5
en hem ernftig daarom aanroept.
XI.
Zoodanig een Vrouw behoort niet minder goedertierend vtien*
delyk en zagtmotdig te zyn: want de Vrouwtjes zyn zwakke vaatjes,
en in de tydt van haar Kramen zyn zy pynlyk en ongemack
lyk en dikwils kleynmoedig, en hebben van noden dat de Vroedvrouw^
zomtydts een hart in 't Lyf [preekt, haar goede hone
gevende , zoo veel de waarheidt van haren toeftant en die van
baar Kindt zulks kan toelaten. Het is niet altoos nodig het
quaadfte te zeggen , wanneer zy gegronde hope heeft hetzelve
te recht te konnen brengen : een Vroedvrouw moet verdraagzaam
zyn , of fchoon de Barende Vrouwen haar zelve hier of daar
door woorden ofte door daden, vergrypen; zy moet haar goedertierentlyk
onderrichten en niet hart handelen, voornamelik in de
eerfte Kraam, daar de Jonge Vrouwtjes nog heel nieuw en oneeoerient
zyn °
Maar dit moet evenwel niet beletten, in zaken van gewiet
en als het op het nypen komt, zy haar goede raadt niet in acht
nemende , dat zy dan haar met ernft tot haar plicht vermaand
en hier toe heeft zy wysheyt van noden, om den aart der Vrou'
wen te onderfch^iden ; want zommige Vrouwen zyn' eelvb
de Kinderen , die dan eens met zachtheidt vriendelykheidt en
goetheidt, en dan eens met ernft en als met eenige hardieheidr
moeten tot hare pligt aangedreven worden: zomtydts zynder zul
ke elendige Vrouwen, die zoo gemakkelyk en haar zelve ver
fchoonende zyn, dat zy liever haare Kinders in gevaar van fter
ven in de geboorte zouden laten fteken, als haar zelve eenhr Ex
traordinaar geweldt aan doen, om dezelve te helpen doorzaten
Ja zoo men zommige naar hare pyn vermydende genegenhevdt en"
volgens de begeerte die zy daar door uytdrukken, zoude laten bT
gaan, zy zouden niet alleen haar Kinders laten omkomen maar
ook veel eer haar zelve verzuimen, als de nodige pynen te lvden
die er zomtydts geleden moeten werden, om een qualyk gekeert
Kindt te laten keren en afhalen; en in zulken gevalle móet Zn
Vroedvrouw of Vroedmeefter de Vrouwen met ernft tot hare pli "
ver-

ii Van de E TG E NSCHAT 9 E N der
vermanen, ter zeiver tydt, als zy haar door de goede hope van eeri
gelukkige enfpoedi ge veiloiïinge onderdennen.
XII. .
Het paft ook ganfch niet, dat een Vrouw, die een Vroedvrouw
wil zyn, fiyfborfdig en eigen/innig is, want een Vroedvrouw moet
gaarne haar fin aan den wyzen raat van een ervaarne Doïtor of
Vroedmeefter onderwerpen, die meerder geleert zyn en grooter
kennifl'e kunnen hebben van de zaken ais zy; maar Vrouwen die
te hoogmoedig zyn, om na den raat van wyzere als zy te werk
gaan, of om haar werk aan een ander over te geven r
zyn capabel
om alles te wagen, en het leven van Moeder en Kindt, tot offerhanden
van hare hovaardye , aan 't uiterfte gevaar bloot te dellen.
XIII.
Het voegt ook niet wel, dat zwangere Vrouwen dat werk doen,
voor al, wanneer zy hoog zwanger gaan; immers het is niet zonder
veel gevaars, dewyl dat 'er vele zaaken kunnen voorvallen, die
zoodanige zwangere Vrouwen konnen ontitellen ofte altereren',
door welke vreemde imprefiien, die zy door het gevoel, of door
het gefigt konnen ontfangen, hare Vrugten konnen befchadigt worden,
behal ven dat het zeker is, dat in een zwaren Arbeydt een zwangere
Vrouw ligtelyk de nodige kragten zullen kunnen ontbreken, en
dan zullen zy evenwel door eergierigheid en om gewinshalve niet
gaarne een ander het werk overgeven, en alzoo in haar phgt ligtelyk
komen te ontbreken.
XIV.
Ook behooren zoodanige Vrouwen nugteren en matig te zyn,'
•want anders door veel eeten, gelyk zy daar geleger.theid toe
hebben, worden zy dik, vet, grof en onbequaam; voor al, zoo
z y
by het eeten veel Wyn en Bier gebruiken: en boven al het
overmatig gebruik van fterken Drank te vermeiden, om haar zelve
niet onbequaam te maken; ook behooren zy trouw en fhizwyszende
te zyn, om deze en gene dingen, die men lietlt verzwegen
houdt, te bedekken, zy moeten ook niet uythuyftg en praatagug
zvn op dat, wanneer men haar kan van nooden hebben , zy
ftiaks by de hand zyn. Daar zyn nog vericheide andere deug-

VROEDVROUWEN. 13
den en gefchick hoeden, 't zy desLigchaams,'t zy def Geeftes, die
welv

ï4 m de EIGENSCHAFTEN der
lyk Cercetjcbap, in dien ftaat een zieltogende I v,ia„ i ,
komen, voornamentlyk, als h^n ^^l^2
^^ hulpe
de Vrouw begint te quetz-n dan l v V ? C n d e e n zwef ende
e e f t t e d o
den, en eindelyk maleeï gemaLn er c / ï
°-
ken afgehaalt/en voorteffiS ^ £ ^ „ Ï Ï ? £ " ^
loont te zyn.
meent nooit genoeg bevSeln?n
2 ^J^JF^\£r^ A m p t
beter paffen, als de Nknfchen na^odts Beeldt 'J,h Z ° U d e h a a r
mishandelen, en daar door met rl!l ? ^ g e f c I l a i ' e n 2 0 0 te
— van de grootfte
de onverzaJelyke gkri i7f ^^^ m d e n Werden> e » dat is
als de wehtani ^at^^\^
«g eigen gewin,
verlolTen , by de Vrouwen ?L 1 i , K ° n f t V a n Vrou wen te
met zoo'deV^ro^e ^ y
* d i « ^ r H f t ^
b e f c h
ze de Vrouwen quamen te helpen Sk w f, ^ l d e
yg
e
J»een zoude zo" moeyelyk aSTte^ "wegen zyn °"^°h '
hare hulpe te bedienen
zwegen zyn , om haar van
deugt betoont een Froedm'elier vlZltt/^
°«-
9 n V a n d e z e
pen wordende in een Stad of op het I V U m ? ? ,1V > g eroe "
BRUL* * b S XïïS^y-jnoodt
ontfatige,,, veele M-Se„ L L
g
. ,,et v 0 0 r a f «> den
na verdienfte, te w»ten na T , ^ u ' V ^ ^
l k
^gge
den,

VROEDVROUWEN.
ij
den, dat men een goedt Operateur, die iemant van de Steen fnydt y
en daar toe een uur of een half befteedt, dat men die, zegge ik, zoude
na de tydt konnen belonen, gelyk een gemeen Ambagts Man?
zoo dat ware, daar zoude ligtelyk niemandt fig tot zoodanig een
werk verledigen: van gelyke, wanneer een goedt Oculift een
Catharafte ligt, en daar door een Blinde ziende maakt in min dan
een half uur, zoude men nem wmen Deionen ais een nmoagts-
Man die om een dag-huur werkt? zoo zou 'er ook mogelik niemandt
gevonden werden, die zulks zoude willen doen. Zoo ook,
wanneer een Vroedmeefter eene Vrouwe verloft, en daar door, zoo
veel in hem is, Moeder en Kindt ofte een van beyde in H leven behoudt,
zoodanig een verdient een Extraordinaire loon, eenigfints
overeenkomelyk met de grootheidt en waardigheidt van het werk.
Maar onder dat pretext moet het geen gedwongen loon zyn,
nog het loon moet het vermogen van de Perzoonen die geholpen
werden niet te bovengaan, en de geene die niet hebben om te
vergelden moeten daarom niet in 't lyden gelaten, veel minder
aan de wiffe doodt overgegeven of gelaten werden: waar is anders
de Liefde de Barmhartigheidt en de Chriftelyke behulpjaamheidt\
moet die hier geen plaatze hebben ? zoo die hier geen plaatze heeft
zoo zal die nergens te vinden zyn, een yder behoort zulken werk
eerlyk naar zyn ftaat te beloonen, en de Vroedmeefters behooren
l iemandt verleegen te laaten, ja de allerarmtle, die haar niet kunnen
beloonen, met al zoo veel hert en Liefde te helpen als de allerryklle,
welke goede difpofitie des gemoets Godts zeegeu zekerlyk
over haar werk zbude trekken.
C A P I T T E L
II.
Wat een Vrouw dient te weten, om een goede
Vroedvrouw te werden.
HEt weten gaat voor het doen, gelyk het Lighaam voor de
fchaduwe, zoo wie niet weet wat 'er te doen is, of wat
ge-

3 6 . Wat een VROUW dient te weten enz
te zy eg.er nog van „odi hebben d o o r '
En nademaal dat het verloflèn der Vrouwen een werk U ,w
mecft door ^yW, en ^ moet uitgewerkt werden zoo s
het zeer nodig, ja abfoluit noodtzakelyk , dat de genen 'dL dat
werk wfllen aanvaarden, eerft wel onderwezen g werdem de
dingen, die zy van noden hebben, te weten en te kennen en deze
dingen om met eenige ordre te gaan, zullen wy fteïenTe'zvn
u Een generale kenniflè van de Vrouwelyke Teeldeelen wel
ke en hoe die zyn , en waar en hoe die geplaatft zyn Ik Jet
?e e n e e
f l
,l g H n e r r l S K-i e n n i f f e ; W a M h e t i s i4 met nodig, datzewe^"
ten al e die fubtile en naauwkeurige obièrvatien, die danr 2!
gemaakt en gedaan zyn, door eenige heel euriênft AnSoS
het is genoeg, by exempel, dat zy hebben een £Sd£ti
k are kemufle van de Lyfmoeder, van deszelfs Sehede van de
Vrouwelykheid, van de Blaas en Endel-darm, van het Bekken
deszelfs Beenderen form en gedaante, en hoe de Blaas de Sche'
de en den Endel-darm daar in geplaatft zyn, en verders vfdt
2. Een generale en zelfs fpeciale kenniflè van het ondernam
yerrichTen.^ b y ^ ^
m
° e t e n b e b b e n > 0 1 1 1 h a a ' wel te
4- ftoe

Wat een VROUW dient te weten, enz, 17
4. Hoe dat zy alle de qualyk gekeerde Kinderen regt zullen keren
, of anders by de voeten afhalen.
f. Hoe dat zy de Nageboorte zullen krygen.
6. Hoe datze na de verloffinge haar omtrent Moeder en Kindt
zullen hebben te gedragen.
C A P I T T E L
III.
Van het BEKKEN en derfel-uer BEENDEREN-
HEt zal zommige mogelyk vreemt voorkoomen , dat ik de
Vroedvrouwen ga onderwyzen van het Bekken , derzelver
Beenderen, en derzelver verfcheide formen en gedaantens. Maar
tot de zoodanige moet ik zeggen, dat zy haar niet moeten inbeelden
, dat derzelver kenniflè onnut ofte onnodig is: want het is zoo
verre daar van daan, dat ik van die gedagte zoude konnen zyn,
dat ik in tegendeel vaftftelle, dat die kenniflè haar niet alleen nuttig,
maar zelfs geheel noodtzakelyk is; ja zoo noodtzakelyk, dat,
zonder een klaar Denkbeeldt daar van te hebben, zy maar Hommelende
en als blindelings met haar verftandt en ook met haare handen
konnen te werk gaan, wanneer zy Barende Vrouwen in de verkeerde
of onnatuurlyke geboortens moeten helpen; waar uyt noodtzakelyk
moet volgen, dat zy haar werk dan ook niet zonder vele misflagen
konnen doen.
Het is waar, zoo ik zoude volgen de geenen die voor my gefchrevea
hebben, ik zoude de noodtwendigheidt van de kenniflè dezer
Beenderen en haare forme ofte figuuren met ftilzwygen voorby gaan,
ofte immers zoo weinig daar van zeggen, dat de Vroedvrouwen geen
ofte immers heel weinig nuttigheidt daar van zouden konnen hebben
; maar dewyl ik de kenniflè dezer Beenderen zoo wezenüyk nodig
agte voor alle de geenen die ondernemen de Barende Vrouwen
te helpen, zoo agte ik ook nodig, zoo veel als my doenlyk zal
zyn, haar daar van de nodige Figuuren mede te delen, en dat zoo
naakt en klaar als ik dezelven door een goet tekenaar na het leven
hebbe konnen laaten verbeelden.
_
C
Doch

18 Van het BEKKEN en derfelver BEENDEREN
Doch moet ik hier tot onderrigting van den Leezer zeggen, dat
de Beenderen, die het Bekken uitmaaken, alle te gelyk in Ha
re regte form en natuurlyke bniginge bezwanrlyk te verwonen
zyn, om dat het geficht van de de eene het gelichte van de andere
ligtelyk beneemt, en daarom hebbe ik nodig geagt, dat een ze t
de Be k k e
n, m twee volgende Figuuren , Veelfns wierde voor
geftelt , nament yk de eerfte van de twee volgende Figuuren
lil TVf e V e h , e e l !^ B e e n r 6 g t v a n v o o r e n i a r doof
alle defielfs Beenderen klaar en onderfcheydentlyk kan fien als
ook
d e
bovenfte rand van de holligheidt L >t Bekken en 'deszelfs
form en grootte na de proportie van de Beenderen - maar al
zoo men in deze Figuur in de holligheidt des BekkS s'infiende
v ak tegens het Heylige Been aanfiet, en daarom d4ffi bolt
en kromte op deze wyze met klaar heeft konnen verbeelden zoo
h
ï M j h e i d t > i n ^ daaraanvolgende Figuur
t 0 t m e e r d C r
het Bekken van ter zyde doen tekenen: en op dat men des te beeter
e„ onverhindert de buyging van het Heylige Been zoudef koSren
befchouwen, zoo hebbe ik de eene helften de Beendemi
d ar van afgelaaten, gelyk wy ftrak in de VerklaringfvïïX
Figuuren zullen fien; en de geene die door deeze tekeningen nog
geen klaar en diftmft Denkbeeldt van het Bekken konnen bekocS
men, die raade ik de moeyte te neeroen, en befien eens by deze
Figuuren een geraamte, en bezonderlyk dat van een Vrouw Tn
dan zullen zy alles klaar konnen verfïaan, en te tóykfien r£
het met wel moogelyk is de Beenderen klaarder !e konnen ve
beelden, als dezelve hier verheelt zyn. Op dat men weTen ma?
waar door dat men het geraamte van een Vrouw zal konnen onderfcheiden
van dat van een Man, zoo zal ik dit hiet byvoegen
dewyl het ook kan dienftig zyn tot ons onderwerp, namenUvk'
dat de ruft oïfit-beemjes m de Vrouwen met haare onderfte punten
gemeenlyk met zoo na aan malkanderen ftaan als in de Mannen
nog zy gaan ook gemeenlyk niet zoo fchuyns neder na de punt n'
t Staart-been toe, als die van de Mans: en dit heeft de wyze en
te gelyk ganfeh genadige Schepper goed gevonden zoo te maken
tot voorkominge van nog meerder zwaaré geboortens en moeyelvke
veiloffipgen, die evenwel nog gemeen genoeg zyn. ^ [^
Q m o
Ver-

Van het BEKKEN en derfelver BEENDEREN. 19
Verklaaring van de Eer(le FIGUUR.
aa Het opperfte van het Os Sacrum of HeyJig Been daar de Wervelen
van afgefcheiden zyn.
bbbb De vleugelen van het Bekken, van zommige renaamt de
Darm-beenders, om dat de Darmen daar op ruften, deze maken
zelfs eigentlyk het hol van 't Bekken ofte de Kom niet uyt maar
zyn gelyk den breden rand aan een Scheerbekken, en ftaan met haar
breette ook met rontom het Bekken heen, maar alleen aan beyde
de zyden, en met voor nog agter, evenwel meer na acteren als
naar vooren; maar by de letters cc cc helpen zy den rand van 't hol
-van 't Bekken uitmaken, en by ƒ, daar een van de inwendig zyd- •
beenderen vertoont wordt, en dat niet anders fchynt te zyn als een
nedergaande punt van dat opftaande Darm-been, daar maken zy de
inwendige zyde van het Bekken.
cccc De agter zyde van de opperfte rand van het Bekken durf
5
aan het Os Sacrum.
: '
dddd De Gemagt of Schaam-beenderen ; welkers oppert
deeltens den rand van het hol van 't Bekken van voren uitmaken
eee De vooruitfteekende kromte van het Heilige Heen, makende
het agterfte gedeelte van den rand van 't hol van 't Bekken.
/De nederdalende punt, ofte inwendige zyde van het linker
Darm-been, anders het Os Coxendicis genaamt.
gg De Panne van de Heupe-beenderen, waar in de Hoofden van
de Dye-beenderen haar bewegen.
aaeeehhbh De Schyn-wervel-beenderen van het Heilige Been
met haare gaten en t' zamen-voegzelen, die gemeenlyk t' zamen
maar een Been uitmaken.
hhh De punt van 't Heilige Been, 't Staart-Been, Os Coccvm
genaamt, beftaande uyt drie Wervel-beentjes, dewelke t' zamen
gevoegt zyn met Banden, gelyk de Lende-Wervelen.
ii Twee nedergaande deeltjes van de Darm-beenders.
* i. Het nedergaande deel van het Schaam-been, Os Pubis
k 2. Het nedergaande of zyde-deel van het Sit-beentie Os Cox
dicis genaamt.
C 2
k. i. De

2 o Ver klaar mg van de eerfte FIGUUR.
k. 3. De plaats daar het Schaam-been en het Os Coxendicis te zamen
komen.
II De gaten van de Sit-beenderen.
mm Het hol van 't Bekken.
NB. De Punten van 't Os Coxendicis en */ Os Pubis noem ik de
Sit-beentjes, om dat men daar op fit.
D. E. Siet de Aanmerkinge agter het Negende Hoofdftuk.
Nader verklaring van deze
BEENDEREN.
Na dat wy de namen van yder Been van het Bekken aangeweezen
hebben, zoo zal het niet ondienftig zyn hier by te zeggen:
L
Dat deze Beenderen in alle Menfchen, ja zelfs in de Vrouwen,
niet alle even eens geformeert zyn, maar differeeren beide in farm
en in grootte, na dat de Lighamen zyn: de grootfte Vrouwen hebben
niet altoos de wytfte Bekkens, maar het wort zomtydts wel ter
contrary gevonden; zommige Vrouwen hebben het Bekken dieper,
andere breeder, andere wyder, andere platter, andere ronder,
andere meer ovaal enz., zonder dat men daar gewiffe redenenvan
kan geven: en dit zal ons in 't gevolg ftoffe geven, om ver-
Icheide zeer nuttige en nodige Aanmerkingen daar over te doen, tot
onderwys van de leerende Vroedmeefters en Vroedvrouwen.
IL
Dat deze Beenderen in den eenen Menfch veel anders van fubftantie
zyn als in den anderen, want in zommige vindt men veele
zenuwagtige of kraakbeeninge t' zamenvoegzelen, die in de andere
wezentlyk en vaft Been zyn, ja in zommige zyn de t'zamenvoegzeleH
zoo te zamen vereenigt, dat het bezwaarlyk te kennen of te onderfcheiden
is, of het altoos een of meer Beenderen zyn geweeft 1
waar uyt in 't gevolg zal blyken, dat uyt dien hoofde de eene Vrouw
veel ligter zal kunnen verloflèn als de andere. Want daar in de eene
de Beenderen ftyf en als onbeweeglyk vaft de verwydering der deelen
wederftaan, daar wyken en buigen die in de andere en maken
plaatze voor het doorperffende Kindt.

Verklaring van de eerfte FIGUUR. 21
III.
Dit alle deze Beenderen door Banden ofte een kraakbeeninge
ftoffe plat tegens malkanderen zyn aangevoegt, en daarom zoo
lang dezelve ftoffe niet verhart ofte verbeent is, bequaam geao-t
moet werden, om door geweldt te konnen rekken en verlengen
en derhilveu ooizaak zyn, dat de Beenderen den eene van den andere
konnen afwyken ofte verfchuiven: waarom niet geheel kan
verworpen werden het zeggen van zommigen, die ons verzekeren
gevoelt te hebben, dat in zwaren Arbeidt de S:haam beenderen
zeer wyt van een geweeken waaren, hoewel ik van gedagte ben
dat zulks zeeer zelden gebeurt, ja ook niet nodig is; dewyl door
die vaneenwykinge geen groot voordeel is te wagten, en daarom
onnodig daarvandaan hulpe te zoeken.
De grootüe opening of verwydering van het Bekken, tot doortogt
voor het Kindt, moet gemaakt en verkregen werden, niet door
't vaneenwyken van de Schaam beenderen, maar door het a°-teruytwyken
van het Os Sacrum, 't zy dat het wykt in zyn geheel ofte
alleen met zyn punt.
De zwaarile en moeijelykfte Baaringen gefchieden niet zoo veel
door de naauwte van den bovenrandt van het Bekken als door
de naauwte tuffchen de Sit-beentjes en het Staart-been, Os Coccygisen
nog het een nog het andere is niet het gene het allermeefieen
eygentlykfte den doortogt van het Kindt verhindert, maar het is gemeenlyk
de verkeerde legging van het Kindt en meeft die van de Tvf.
moeder, of ook wel van beide te gelyk, die het moeijelyk doorpafleren
veroorzaken,derhalven is 'er weinig aan gelegen of deSchaambeenderen
wyken ofte niet.
Alle Beenderen door banden plat tegen malkanderen aan gevoegt
konnen verglyden en uit haar natuurlyke plaats verfchuiven en
by zekere toevallen ongelooflyk los werden. Ik hebbe Kinderen
gezien, welkers Dye-beenderen wel in de pan van het Heupe
been ftonden, en welkers eene Been nogtans in 't gaan meer als
twee Vinger breet opfchoot, en waarlyk al zoo veel over eene zvde
mank gingen, als of zy ontheupt waren geweeft, en dien egter
met anders fcheelde, als dat het Heupe-been, of Darm been anders
genaamt, door relaxatie van deszelfs banden, in zyne voegzeien los
C 3
- was,

2 2- Verklaring van de Eerfte FIGUUR. '
ZhrïJ*; T ie t Cr ? aal in ' l & m n i e c h e t
S e h e ! e b een op en neder
fehoof,
J a
deze banden waren zoo verfiapt en verlengt, dat n en e
been met eene handt vattende konde op en neder fchuiven zonder
nmg geweldt en zonder het Lighaam daar door te beween
Uok hebondervonden aan een zeker Kindt, welkers'dve-been
door een Gallus aan het heupe been vaft veren gt en deWnl
ve m het gewrigt van de heup ftyf en onbeweeg k ftonIt dat
door veel Arbeidt het heupe been i„ zyne voegzelen by heï Os st
crum en het Os Coxendicis is los geworden, en dat de banden zoo
damg gerekt zyn, dat hy zig zoo verrè heeft konnen bniSn
dat hy heeft konnen op een ftoel fitten en met zyn Handen aan zvn
Voeten reiken , het haupe been zig draiende by na op dezelve 51.
ze gelyk als het fehouderbladt, dat in de fchWdooee3
lus onbeweeglyk aan den armpyp is vaft gegroeit, welke arm als
«^ïn, gelyk ik verfcheide malen naauwkearig geobferveert heb ni P
c
bhdTz F^^o V e
s
f l d e r ! e i W y Z e ; e dien het?etud n e -
wadt zehs altoos te gelyk met den arm heen en weer werd bewoon
doch het belet, dat de beweging niet zco volkoomen en niet S S
g
gemaklyk als anders kan gefchieden.
Ook hebbe ik verfcheide Patiënten gehadt, welkers Wervel-beenderen
in de rug zoo verre over malkanderen gefchoven waren dat
daar door een volkome lamheidt is ontilaL in de onderdelen
de Ltghaams, de Beenen 't eenemaal berooft zynde van SfJS
wftltge bewegingen, dewelken of fchoon verfcheide Jaren tó££
T r
S e ; vecft
van alle bewegingen, dezelve egter by trappel^
derom gekregen hebben, na de mate dat ik de wervel-beenden
Jllengskens wederom op haar plaats gefchoven hebbe, en da atdoo
hebben dezelven wederom konnen gaan en ftaan: hoewel zv nnoir
tot haar volle fterkte zyn gekomen, gelyk als zy te vooren ge vee
waren, om dat de hertelling van de verfchove Wervel- been deren
iiooii: zoo volkomen is gefchiedt, of daar is altoos enige verkeerde
6
lchikking in overgebleven.
vei^ecrue
Daar 2yn ook vele Menfchen, dewelke over een of beide zvden
mank
g a a n j z y
gaan met holle lendenen en gebooge knyën de
knyen tegen of over malkanderen zettende en de voeten Tv 'van
maikanderen, met de teenen wat naar binnen gedra*TS*Z
de

Verklaring van de Eerfte FIGUUR. 2$
de figuur werd veroorzaakt door de opkrimpinge der zenuwen ofpezen
die het heupe-been met zyn boven einde na vooren omtrekken
waar door liet dye-been en heupe-been niet regt maar
fcheef gebogen op malkanderen ftaan: die Menfchen zegt men
gemeenlyk, doch verkeerdelyk, dat gezwikt zyn geweeft, en andere
beelden haar verkeerdelyk in, dat de zoodanigen ontheupt
zyn, vetftaande daar door dat het dye-been uit de pan van het
heupe-been is geweeken, doch het is qualyk begreepen door gebrek
van naauwkeurige opmerkinge en komt uit geen andere oorzake
, als 't gene ik gezegt hebbe.
Uyt welke exempelen dan klaarlyk blykt, dat de banden konnen
rekken en by gevolg de Beenderen meer of min vaneenwyken,
na dat de banden week of na dat het geweldt dat 'er op gefchiet
groot is. Maar of dit gemeenlyk in de Baaringe gefchiet, zullen
wy hier niet onderzoeken, om dat wy daar van nuttiger zullen
konnen fpreeken, als wy van de oorzaak der zwaare Baaringe
zelfs zullen handelen.
Ver klaar ing van de 7 wee de FIGUUR
aaaaa Zyn vyf Lende-Wervelen, makende een gedeelte van
de Ruggraat.
bbbbbb De Schyn-wervel-beentjes die het Heilig Been uïtmaaken.
cc Het Os Coccygis beftaande uyt drie Werveltjes, door Banden
aan een gehegt en daarom buigbaar.
d Het regter Darm-been.
e Het regter Schaam-been
ƒ De zyde van het zelve regter Schaam-been, daar het met een
bandt aan het linker t'zamengevoegt is geweeft, waar in men de
putjes en gaatjes fiet, daar in de bandt met het Been vereenigt is
geweeft.
g Het regter Sit-beentje.
b Het Os Coxendicis of nederdalende punt van 't Heupe-been,
het welke beneden by de letter g het Sit-beentje helpt uitmaken,
zoo dat de .Beentjes/, g, b> maken met haar drie het Sit beentje
uit,

%\ Verklaring van de Tweede FIGUUR.
uit, 't welk boven by ƒ genaamt is, het nedergaande deel van
het Schaam-been, en by h het Os Coxendicis , welke Beenderen
ui de Kinderen yder een byzonder Been is; want het Os Pubis of
Schaambeen ftrekt fig uit van ƒ, e, tot n, alwaar het gefcheyden
is (te weten in de Kinderen; van het Darm-been, en van het
Os Coxendicis: en by ƒ daalt het nederwaarts na de letter g, alwaar
het door_ een bandt of kraakbeenige ftoffe met het Os Coxendicis
verenigt is: Welke bandt of kraakbeen daar naar verhart en tot
een been werdt. Zoo werdt ook de bandt of het kraakbeen, daar
tiet Os Coxendicts mede verenigt is by de letter n, met de tydt verhart
en met het Heupe been tot een Been; en deze drie Beenderen,
namentlyk het Os Pubis het Os Coxendicis en het Os ilion, dewelke
alle drie by de letter n in de Kinderen gefcheiden en door
banden verenigt of aan malkanderen gevoegt zyn, maken t' zamen
de pan of holte daar het hooft van het Dye-been in draait, ki de
i» biguur getekent met de letter g.
iiii Een fchets ofte itreep quansvvys den Buik vertonende.
n De plaats daar omtrent de Navel des Buiks behoort te ftaan
/ De van agter uittekende bogt van het Os Sacrum
m De paffagie of tuflchenfpatie tuflchen het Schaam-been en de
punt van het Os Sacrum, genaamt Os Coccy^is.
n De plaats daar in de Kinderen door een Jun&uur de drie Beenderen
Ilio», Pubis, en Coxendicts gefcheiden en door banden aan
een gehegt zyn.
A.B.C. Ziet de Aanmerkinge agter het Negende Hoofdftuk.
Nader verklaaring van deze
BEENDEREN.
Twee byzondere redenen hebben my bewoogen om de lerende
Vroedmeefters en Vroedvrouwen deze Beenderen aldus op de zvde te
vfT" en ' eerft o m h i e r d o o r d
e buiging van het Os Sacrum
ot Heilig Been wel te reprefenteren, want door de eerfte Figuur
kan die buiging onmogelyk wel verheelt worden, want gelvk men
door de eerfte Figuur beft de holligheidt van het Bekken en deszelfs
opperfte deelen kan beichouwen; aizoo kan men door deze beter
zien de inwendige deelen en byzonuerlyk de buiging van het heihgc
Been.
m
^

Verklaaring van de Tweede FIGUUR.
Want het Os Sacrum gaat niet in een regte lyn met de Ruggraat,
maar de Rug-graat kromt zig eerft wat voorwaarts uit,
door zyn onderfte Wervel-beenderen en door de bovenfte Wervelen
van het Os Sacrum, en dan buigt het fchielyk agterwaarts
op zoodanige wyze, dat het in fommige Lighamen byna in't winkel
uitgeweken ftaat; en dit doet het allermeeft, wanneer dat
2 a 3 van de daar op ftaande Wervel-beenderen ook met een
korte doch kromme bogt gebogen zyn , gelyk dikwils gefchiet:
Maar gelyk het door zyn bovenhelft naar agteren toe uitgebogen
isjalzoo is het in tegendeel door zyn onderhelft, of onderile gedeelte
, van / tot tn wederom naar voren ofte naar binnen toe ingebogen,
zig uitftrekkende of wyzende met zyn punt omtrent na
de onderile punten van de Sit-beentjes, en maakt daar met de
Sit-beenderen een enge palLgte , tulïchen welkers tuffchen-fpatie
de Lyfmoeder, de Schede, den Endel-darm, en den hals van de
Blaas geplaatft zyn.
De tweede reden die my bewogen heeft om deze figuur voor te
ftellen, was, om de lerende Vroedmeefters en Vroedvrouwen van
den aanvang aan te disabuzeren van zeekere verkeerde bevattingen
, daar in men gemeenlyk valt door gebrek van de regt grondige
kenniffe van de gelegentheidt van deeze Beenderen. Deze
verkeerde bevatting, waar van ik verfla te fpreken, is, datde lerende
Vroedvrouwen haar gemeenlyk inbeelden dat de Lyf moeder
en derzelver Schede gelegen zyn na de lengte van het Lighaam,
en daarom, wanneer zy een Vrouw willen onderdaan,
zoo fteken zy de vingeren regt van haar in de Schede na de lengte
van de Vrouw, en dan flaiteii zy met de vingeren tegen het naar
agter uit febogene deel van het Os Sacrum en den Endel-darm, alwaar
zy de Lyf-moeders mont niet vindende, in haare bevattinge
confuis werden : welke verkeerde bevattingen zuilen verdwynen,
wanneer zy een klaar Denkbeeldt zullen hebben van de holligheidt
van het Bekken, en te gelyk zullen weten, hoedanig dat de Lytmoeder
daar in geplaatft is.
De holligheidt van het Bekken is met zyn lengte gelegen, met
na de lengte van de Rug-graat, maar van onderen fchuyns na voren
toe opgaande, te weten ais of men door dezelve na de Navel

26 Verklaar 'mg van de Tweede FIGUUR.
des Buiks wilde taften; daarom moeten de genen , die des Lyf"
moeders mont willen bereiken, haare vingeren niet regt uit tegens
het omgebogen Os Sacrum aanfteken, maar dezelven van onderen
naar om hoog voeren, als of zy door de Vrouvvelykheidt na de
Navet des Buiks wilde tallen: en om dit des te beter te verftaan,
zoo ftelt deze tweede figuur eens op zyn kant voor U, zoo zult
gy het Schaambeen als van voren, en te gelyk vlak in de holligheidt
van 't Os Sacrum aanfien; doet als of gy van tuffchen de
Schaam-beenders door, daar de plaats der Vrouwelykheidt is,
de vingeren van U af wilde fieken na de lengte van het Lighaam,
en gy zult zien, dat gy UW vingeren vlak tegens de bogt
van het Staart-been aan zult brengen; maar zoo gy met een ingeboge
hand, met UW vingeren van onder de Schaam-beenderen
na de plaats van de Navel des Buiks tallen wilt, zo© zullen Uwe
vingeren de mont van de Lyf moeder haaft ontmoeten, als het
eerfte dat U in den weg zal tegen houden: deze opmerkinge
zal mogelyk zommige Konft-oeffenaars gering voorkomen , meenende
dat leerende Vroedmcejlers en Vroedvrouwen daar weinig
aan gelegen is, maar ik weet hoe vele verwerringe my baarde,
in 't begin van myn praclyk, het gebrek van deze nodige opmerkingen,
en daarom agte ik nodig dezen fteen des aai.ftoots vcor
andere lerenden uit den weg te nemen, of liever denzeïven aan te
wyzen, op dat zy die mogen vermyden; en in het vervolg van dit
Tractaat zal nog verder blyken, wat nuttigheidt ons deze kenniflè
in verfcheide voorvallen zal baren, wanneer wy van de Barende
Vrouwen zullen fpreeken.
Zoo nu iemand mogte vragen, hoe groot dat de holligheden der
Vrouwen Bekkens zyn? ik antwoorde, zy zyn ongelyk van grootte
, gelyk de Kinderen ook ongelyk van grootte zyn, die door
dezelven moeten palferen; en derzelver grootte kan rïiet beter vergeleken
werden, als by die van de hoofden der Kinderen, die veeltydts
niet als met veel drrmg en klem daar door konnen pafieren.
C A-

Van de L TF-MO ET>ER 17
C A P I T T E L
IV.
Van de LIF-MO EDE R.
N
;
A dat wy de lerende Vroedmeefters en Vroedvrouwen onder
wezen hebben in de nodige kenniflè van het Bekken en
derzelver Beenderen, zoo zal het ook nodig zyn haar te fpreken
van de Lyf-Moeder, dewelke eigentlyk het Vrouwelyke teeldeel
is, waar in een Vrouw het zaat omfangt en bewaart, tot dat de
ontfangene vrugt tot volle rypheidt is gebragt. Zonder Lyf moeder
en kan geen Vrouw Kinderen voortbrengen, hoewel zommigen
haar zulks verkeerdelyk hebben ingebeelt, om dat zy meenden,
dat zommigen nog Kinderen hadden geteelt, na dat haare
Lyf moeder was uitgefneden: maar haare misvattinge lag daar in,
dat zy de Lyf moeders Schede voor de Lyf-moeder zelfs hebben
genomen, want men heeft in verfcheide exempelen gefien, dat een
gedeelte van de Lyf-moeders Schede zeer groot uitzakkende is
bedurven geworden, waar door men is genoodtzaakt geweeft om
het zelve af te fnyden, welke Vrouwen na haare genefinge nog
Kinieren hebben voortgebragt, maar nooit heeft een Vrouw zonder
Lyf-moeder eenig Kindt ter Werelt gebragt.
En om van de Lyf moeder onderfcheidentlyk en klaar te fpreken,
zoo zal het niet ondienftig zyn dezelve te befchouwen, of
op haar zelve, ofte voor zoo verre zy vereenigt is met haar Schede
voor en na de bezwangeringe.
Voor de bezwangeringe, in onbevrugte Vrouwen en Dochters,
zyn de Lyf-moeders van een zeer dikke en vafte fubftantie, zyn de
t' zamen geftelt uit een ontelbare meenigte van veelelagtige vaatjes,
als aderen, ilagaderen, klieren, zenuwen, en apparènt ook uit
watervaten, dewelke alle te zamen zoo kondig t' zamen geweven,
in en door malkanderen vermengt en vereenigt zyn, dat ze tezamen
dit wonderbaare Lighaam t' zamen ftelien: ik noem het met
regt een wonderbaar Lighaam, want van allen tyden zyn'er wyze
en geleerde luiden geweeft, die haar in 't navorfchen van de
woaderlykheidt vae dit veiwonderlyk 1.1 el verwondert hebben.
D z
De

Ï8
Van de L ÏF-MO ET) ER.
De Lyf-moeder, op haar zelve geconfidereert, is van'form uitwendig
aan te fien niet heel ongelyk aan zommige soorten van Peeren
dop- vry wat platter van onderen en van boven . daar ze tegen
de Waas en Endel-darm aan gelegen is, van onderen van boven
glat en effen, maar aan de zyde wat ongelyker, gelyk de volgende
figuur aan wyft»
Verklaaring van de Derde FIGUUR.
aa Des Lyf-moeders bodem ofte grondt.
b Der zeiver mont ofre ingang.
cc Des Lyf moeders Schede die geopent is, waar door men den
mont van de Lyf-moeder en de plooien van des Lyf-moeders
Schede kan zien.
dddd Des Lyf-moeders banden met een gedeelte van haare
Vliefen. •, r> u u
ee De Trompetten met de Vliefen, waar agter de Ballen verborgen
zyn. ,
c
,
lk hebbe deze Figuur omtrent levens grootte laten attekenen,
op dat de lerende Vroedvrouwen daar van een naakt denkbeeldt
zouden konnen hebben, en hier door beter konnen bevatten het
gene wv van tydt tot tydt daar van zullen zeggen; als mede om
liet onderfcheidt te zien tuffchen een onbevrugte en tuffchen een
bevrugte Lyf-moeder wanneer wy hier naa in de vierde figuur een
bevrugte Lyf-moeder zullen vertoonen.
> a. •
Ik zal hier maar alleen byvoegen, dat derzelver inwendige holligheidt
zeer klein is, ja zoo "klein, dat als men dezelve, zonder die
eerft te verwyderen, door-fnydt, zoo fchynt derzelver holligheidt
maar als een fpleet, leggende het onderfte en bovenfte gedeelte als
plat op malkanderen; en het is qualyk begrypelyk, hoe dat het
zaadt daar kan indringen, ten zy dat op de tydt der t zamenkomfte
dezelve verwydert wert, door 't gevoel, waar mede een
Vrouw op die tydt byzonderlyk is aangedaan, welk gevoel waarfchynelyk
haar dient ter ontfankenifl'e, gelyk daar na in tegendeel
de Ween dienen tot de Baringe.
Myn voornemen is niet om alhier te fpreken van de °nttante«

Verklaaring van de Derde FIGUUR. 29
nifle, en hoe dezelve toegaat: van waar en hoe de Vrugt zyn begin
en voortgang neemt: hoe dezelve gevoedt wert, en menigte andere
dingen, die de Vroedvrouwen tót haar werk niet van noden
hebben.
Derhalven zal ik my niet ophouden om te fpreken van des Lyfsmoeders
Trompetten, van der Vrouwen Ballen enz. maar ik zal hier
maar van des Lyf-moeders Banden met een woordt aanroeren:
1. Dat het voornaamfte gebruik van des Lyf-moeders Banden is,
het Lighaam van de Lyf moeder in haar regte te houden, gedurende
de tydt van onvrugtbaarheidt, en ook eenigfints gedurende
het zwanger gaan.
2. Om na de verloffinge dezelve door haar inkrimpen weder
in de regte plaats en in de regte portuur te brengen, want door
het rekken ofte verilappen van deze Banden ende Vliezen, waar
aan de Lyf-moeder vaft is, wert gelegentheidt gegeven aan het
nederfmken van de Lyf-moeder, en ook aan de fcheve legginge van
dezelve, gelyk wy hier naar breeder zullen zien.
De Lyf moeder legt niet maar zoo los en bloot in 't Lighaam,"
maar zy is van voren vaft aan de Blaas, en van agteren aan den Endel-darm,
en ter zyde aan de Vliefen en Banden: niet digt aan
den Bodem, maar digt aan de Lyf moeders mont, welke Lyfmoeders
mont in zyn ganfche ronte overal vaft is aan de Lyfmoeders
Schede, gelyk deze derde Figuur klaarlyk vertoont.
CAPITTEL V.
Van des Lyfmoeders SCHEDE.
DEwyl onze wyze Schepper goedt gevonden heeft de Lyfmoeder
zoo te maaken en daar te plaatzen, zoo als hy dezelve
gemaakt, en daar hy dezelve geplaatft heeft, zoo was het
nodig dat 'er een weg was door dewelke het zaadt in de Lyfmoeder
konde mgevoert werden: en de Lyf-moeder ontfangen
hebbende, en de Vrugt ryp geworden zynde, zoo moeft daar ook
noodtzakelyk een pailagie wezen, door dewelke die zoude konnen
D 3
pas-

$o . Van des Lyf Moeders SCHEDE.
paüeren, om alzoo ter Wereldt geboren te konnen werden : en
deze opene weg van de Vrouwelykheidt tot de Lyf-moeder, en van
de Lyf moeder tot de Vrouwelykbeidt, is dat gene dat men gemeenlyk
des Lyf-moeders Schede noemt Peze Schede ofte Lyfmoeders
Koker wert van anderen genaamt de Lyf-moeders Hals,
en hoewel het evenveel is, hoe de dingen genoemt werden, als
men maar weet en verllaat, wat men door die benaming betekent,
zoo is 't evenwel, dat men in do keuze der namen moet tragten de
zoodanige te verkiezen, die meeft met den aard der zaken overeenkomen
, en die mind verwerringe toebrengen aan de genen,
die haar van die benaminge bedienen, om malkanderen daar door
haare Denkbeelden overteleveren; alhoewel de naam van des Lyfmoeders
Schede my niet zeer klaar voorkomt, om die zveg ofte
doortogt van en tot de Lyf-moeder te beduiden, en dat ik om
nieuwigheidt te vermyien geen andere zoeke intevoeren, zoo
preferere ik denzalven nogtans boven die van des Lyf-moeders
Hals; waar door de Schryvers, die zig daar van bedienen, dikwils
moeite he 'ien, om des Lyf moeders Schede van de Lyf moeder
zelf te ond ifcheiden, en daarom ook genoodtzaakt zyn den
inging van de;i eenen die van den andere te onderfcheiden met
de naam van ia en uitwendige mont van de Lyf-moeder; verftaande
door de inwendige mont van de Lyf-moeder den mont of
ingang van de Lyf moeder zelve, en door de uitwendige mont
de Vrouwelykheidt, ofte den ingang van des Lyfmoeders Schede,
het weike dikwils den Lezer verwerringe veroorzaakt, en om die
verwerringe te vermyden, zoo waartchouwen wy hier den Lezer,
dat gelyk de Lyf moeder zelf maar eenen mont, ingang, ofte
opening heeft , dn wy ook nooit van geen anderen ventaan te
fprekeu, en wanneer wy fpreken van de mont van de Lyfmoeder,
dit wy de Lyf moeder altoos zu'len aanmerken, gelyk zy waarlyk
is, een Lighaam op haar zelve, hoewel aan aniere delen vaft
en wanneer wy zullen fpreken van des Lyf moeders Scbede, zoo zullen
wy nooit de Lyf-moeder zelfs daar onder begrypen, en dus
ttóene ik, dit wy de mtnfte verwerringe zullen onderwerpen zyn.
Deze Lyf-moeders Schede is vol plooijen en rimpelen, gelyk
men ia de derde Figuur kan fien; zy laat haar genuklyk uitrekken.

Van des Lyf-moeders SCHEDE. 31
k«n, zoo in de Wydte als in de lengte,en dit was noodtzakelyk om»
in de tydt vaa de verloflinge, tot een doortogt voor het Kindt te
verrtrekken, en daar na weder intekrimpen; ook moeft dezelve in
de lengte rekbaar zyn , om geduurende het zwanger gaan langer te
konnen werden; want door dien alsdan de Lyf-moeder dikwils zeer
hoog opklimt in den buik, zoo moet noodtzakelyk de Schede in de
lengte toegeven.
De Schede des Lyf-moeders is ook zagt en glat, gemeenlyk met
eenige flymerige vogtigheden als befmeert, en daar door ook te bequamer,
gelyk gezegt is, om het Kindt te laten doorpalferen.
Maar gelyk de zagtigheidt en rekbaarheidt van de Lyf moeders
Schede behulplyk is aan den ftaat der zwangere Vrouwen, zoo geeft
ze ook in tegendeel gelegentheidt van ongemakken, die de Barende
Vrouwen dikwils overkomen: te weten aan het uit of nederzakken
van de Schede zelve , ende ook wel aan het nederfinken van de
Lyf moeder ; en dit gebeurt wel meert aan Vrouwen , welkers
Bekken wydt, welkers Lyf-moeders mont dik of hard, en welkers
Vroedvrouw onagtfaam of onkundig in haar handt werk is, gelyk wy
de reden daar van op zyn plaats nader zullen zien en klaarlyk aantoonen.
De Lyf moeder met de Schede zyn te zamen vereenigt, gelyk in
de derde figuur te zien is; de punt van de Lyf-moeder, by der zeiver
mont, een weinig in de Schede uytftekende, of te puntig nederhangende,
zoo datze in onbezwangerden, en zelfs in de eerfte
maanden van bezwangering, punts-gewys gevoelt en getart kan werden:
maar wanneer in de verloffinge de Lyf moeders mont verwydert
en uyegerekt is, dan fchynt het by na als of de Lyf-moeder en de
Schede maar eene zak te zaamen uitmaaken; en het onderfcheidt
van de Schede en de mont van de Lyf" m °eder kan alsdan.niet
wel anders onderfcheiden werden, als door dat de Schede dunder
en zagter, en de Lyf-moeders mont dikker en harder is: en dan
js 'er geen punt te voelen, en door deze verandering kan als 't
nodig is beft gegift werden de naby of verafheidt van de tydt
der verlollinge; ik zegge gegift, want den precifen tydt kan daar
door niet onfeilbaar vallgeftelt worden.
C A-

3%'
T>e plaats van de L TF-MO ET) ER.
C A P I T T E L
VI.
Waar en hoe de LTF MOET>ÈR geplaatft is.
TT Et is niet genoeg, dat de Vroedmeefters en Vroedvrouwen weten
iTl de gedaante van de Lyf-moeder, en die van derzelver Schede
maar zy hebben ook wel van noden te weten en te verftaan, hoe en
waar dezelve gelegen zyn, als ook waar aan en hoe dezelve vaft zyn,.
op dat zy in den Arbeidt met vrymoedigheidt de Barende Vrouwen
kunnen te hulpe komen, zonder haar te quetfen, ofte aan deze ofte
gene deëlen te bejchadigen.
De Lyf moeder en haare Schede zyn vaft, van onderen aan den Endeldarm,
en van boven aan den blaas ofte deszelfs hals. De Schede
van de Lyf moeder is van haare ingang, te weten van de Vrouwelykheidt
af, tot aan de Lyf-moeder zelfs, in haar gantfche lengte en
ronte vaft, van onderen aan den Endel darm, en van boven aan den
bals van de Bluas enz.; maar de Lyf-moeder zelfs is maar aan haare
onderfte delen vaft, voor aan den ingang ofte by de mont van de
Lyfmoeder, en wat hoger; en daar is zy vaft beide aan de blaas en
aan den Endel darm, en kan niet als met geweldt daar van afgefcheurt
werden.
En dewyl de Lyf moeder, zonder van haar banden te fpreken,
maar met haar onderfte gedeelte aan den blaas en Endel-darm valt
is, zoo wert haare uitbreidinge en vergrotinge daar door niet verhindert
nog belet, maar zy is vry om zoo wyt uitgezet te werden, als
het immers nodig is.
En dewyl de blaas en den Endel-darm ook weeke en rekbare delen
ayn, zoo heeft de Lyf-moeder ook genoegzame vryheidt, om
lager neder te kunnen zakken, en ook om hoger opgeheven te werden,
wanneer het de noot vereifcht.
De Lyf moeder is geplaatft in het bovenfte gedeelte van de
holligheidt van het Bekken, en dat niet zonder een byzondere
wyze befchikking van den al voorfienden Godt, die alle zyn werken
met wysheidt heeft gemaakt, ende als met maten heeft afgemetin;
deze plaats geeft gelegentheidt aan het Mannelyke lit,
om

•

Van Bezwangerde LYF-MOEDERS.
derfte gedeelte, zoo kunnen dezelven daar ook minft uitrekken en
verwyderen: derhalven gefchiet haare uitfetting en verwydering aï
lermeeft in haaropperfte gedeelte: dat ook het heZS? en
J
tot de nodige uitrekkinge het bequamfte is.
'
Zoo nu de Lyf-moeders haar aldermeeft uitzetten in haar bovenfte
fat uit daTÏW h a a T **5 ° f t e Z ü 0 volgt dan ook
daar uit, dat de Lyf-moeders gedurig hoger en hoger ooklimmen
en alzoo niet in de holligheidt van \ Bekken mfain de TÏÏuïkl
holligheidt geplaatft we/den: doeh niet ^ X ^ ? J £ %
een en dezelve wyze : maar eer wy aanwyzen, hoe en op wat wyze
de I yf-moeders in bezwangerde Vrouwen gelegen zyn zoo zal
bet nodig zyn, alvorens een zwarigheidt, die^ïïfhitak'van zelf
opdoet opteloflen; namentlyk het'differe'nt gevóelen , w^ ar in vÏÏ
fcheide Autheuren zyn, ten opzigte van de dikte van de Lyf-moeders
in bezwangerde Vrouwen; want zommigen meenen, dat deze!ven
dikker we,den na de mate dat dezelve? grooter werden, en
anderen m tegendeel meenen, datze altoos meer en meer verdunnen;
en dewyl hier . in groot onderfcheidt is, zoo zal het nodig zyn
een ernftig onderzoek van deze zaak te doen, om de waarheidt daar
van aan het dag-licht te brengen, en de lerende v7oeIm^ersl
Vroedvrouwen van de dwalingen te waarfchouwen : en dit zal mvns
bedunkens wel een geheel Capittel alleen vereifchen; maar bezie
hier eerft de form van eene bezwangerde of uitgezette Lyf-moeder,
hoewel niet in haar volle grootheidt.
•>
aa Het Lichaam van de Lyf-moeder.
b Des Lyt-moeders mont ofte ingang.'
cc Des Lyf-moeders Trompetten.
dd Des Lyf-moeders Banden.
««De Schede van de Lyf-moeder afgekort;
C A-

Van des L TF-MO EVERS Dikt el
3 $
CAPITTEL
VIII.
Van des L 2 F MO EDERS Dikte in de
Bezwangerde Vrouwen.
/^lElyk de wysheidt Godts by uitnementheidt heeft uitgeblon-
V T ken in 't formeren van den Menfch, zoo heeft het Godt ook
behaagt de Vrouwen, door een byzonder voorregt boven veele
dieren, met zoodanige Lyf-moeder te voorzien, die als het nodig
was konde uitzetten en groot werden , en te gelyk omtrent
dezelfde dikte behouden, die dezelve heeft, wanneer ze kleinen
onbevrugt is; en die niet tegenftaande derzelver grootte en dikte,
die dezelve ten tyde van de verloffinge heeft, nogtans in weinig
uuren ofte dagen wederom omtrent tot haar voorige kleinte en
vaftigheidt kan inkrimpen. En op deze zaak is het dat Monfieur
Mauriceau, in 't Boek van de Krankheden der zwangere Vrouwen
pag. 13. zegt: Dat byna alle de famcufe Anatcmifien, en een
oneindig getal andere Amheurs, ons verzekeren, dat de Lyf moeders
door een mirakel van de natuur, dat boven anderen te verwonderen is
dikker werden na de mate dat zy grooter werden, van den dag der
mtfankemjfe lot den dag der geboorte. Maar hy die van contrarie gadagte
is, voegt daar ook by, dat hy verwondert is, dat Dulaurens,
Rtolan, en Bartolinus, die dierbare Fakkels van dé Anatomie, zo»
weinig licht gehadt hebbtn,' dat zy zoo grooten valsheidt niet hebben ge~
kendt: hem aangaande hy verwerpt dat gevoele der Ouden geheel en
al, en tragt het contrarie te bewyzen, en vak in tegendeel in
zoodanig een andere extremiteit, dat hy meent, dat de"Lyf-moeders
van de ontfankeniffe aan, na de mate datze grooter werden;
ook dunder en dunder werden, gelyk de Blaas, die wel dik is wanneer
zy ledig is, maar dunder en dunder wert, na de mate dat dezelve
door de pis wert vergroot. Ja hy meent, dat de Lyf-moeders
in 't laatlte van de dragt, voor de verloffinge, zoo dun zyn aks een
volle ofte uitgefpanne Blaas,alleen een weinig dikker in den bodem
daar de nageboorte vaft is.
En om dit zyn . ge voelen te onderfteunen met de autoriteit van
E 2
e e ni.

IV Van des< LYEMÖEDE RS Dikte.
eenige Geleerden, zoo brengt hy by het gevoele van Gahnus en aw
deren; en zoo dat niet gelden inogt tegen zoo grootte menigte van
eontrarie getuigen, zoo neemt hy zyn toevlugt tot de redelyke demonftratie;
willende dat men een waüe Bal van de grootte als een
onbevrugte Lyf moeder zal uitbreiden tot de grootte van de Lyfmoeder
van een Barende Vrouw, waar uit men dan na zyn giffing
klaar zoude konnen zien, hoe dun dat een Lyf-moeder van een Barende
Vrouw zal moeten zyn. Verder meent hy zyn gevoelen te
demonftreren uit het diftinct gevoele, dat de zwangere Vrouwen
hebben van de beweginge van haare Kinderen, op zoodanige wyze,
dat zy byna konnen voelen, wat voor leden dat haar hier of daar
bewegen en opgeven. En eindelyk by gebrek van klaare proeven
door Lyf-moeders der zwangere Vrouwen, zoo neemt hy zyn toevlugr
tot de Lyf-moeders van de Dieren, als by exempel der Schapen,
en zegt dat haare Lyf-moeders uitnemende dun zyn ten tyde als zy
haare Jongen geven; en dus meent hy klaarlyk getoont te hebben,
dat zyne giffingen gegront zyn.
Hoewel ik niet genegen ben om met iemant te twiftcn, zoo zal
ik evenwel kortelyk de confideratien van dezen Schryver wat overfien,
en myn gevoele daar over uiten, zoo veel als my nodig fchynt
om de waarheidt te ontdekken, en voor dezelve te getuigen \ te
' meer vind ik my daar toe verpligt, alzoo het befchouwen van deze
zaak geene blootte fpeculatie ofte onnutte befchouwinge is, maar een
nodige kenniffe, die geen kleine influentie in het handwerk heeft,
wanneer men door konft een qualyk komend Kindt in de Lyf-moeder
met de hand moet omkeeren en uythalen, of wanneer een vaftjit*
tende nageboorte van de Lyf-moeder moet afgepelt en uitgehaalt werden
, en in andere moeijelyke voorvallen meer.
Eerdelyk verwerpen wy, als geheel en al overeenkomelyk, de
vergelykinge van de Lyf-moeders van zommige Dieren met die van
de Vrouwen, die door een byzonder voorregt boven alle Dieren naar
het Beelt Godts gefchapen zyn, en die ook boven haar allen geheel
andere Lyf moeders hebben; derhalven zoo men de waarheids
der zaaken wil • verwonen, zoo moet men het door Vrouwe Lyfmoeders
doen, kort vjor of kort na de verloITitige, en dewyl het dezen

Tn Bezwangerde Vrouwen.'
zen Schryver aan die ftoiFe m-inqueert, zoo is dit zyn bewvs ook
J
gantfch krachteloos.
De autoriteit van Galenus en eenige andere Schryvers met hem
zyn ook niet bequaam, zoo my dunkt, om het gevoele van zoo
een oneindig getal van brave Anatomiften en andere Autheuren
tegen te gaan, en dat van valsheidt te betigten, gelyk deze Schryver
maar al te loffelyk doet; want daar men zig op 't gezag der Autheuren
beroept, moeten de meefte ftemmen de overhandt hebben
en zoo dat hier zal gelden, zoo heeft Monfieur Mauriceau zyn eigen
vonnis al geftreken; want hy bekent zelfs, dat het getal der gener
die de dikte der Lyf moeders vaftftellen, oneindig is, da

3* ' Van- des LIF-MO ET) ERS Dikte
bloote gifing, gelyk hy zelfs genoegzaam bekent.
Monfieur Mauriceau is overtuigt, dat die groote menigte van
Autheuren een waaragtig getuigenis der waarheidt hebben oneven
voor zoo verre, als zy betuigen de Lyf-moeders in hoog zwan-'
geie Vrouwen, of eerft verlofte Kraam-vrouwen gevonden te hebben
in die dikte, gelyk als zy zeggen; dit ftaat hy haar by zommige
voorvallen toe, en zegt, dat het zoo wel heeft konnen zyn; maar
hy wil met , dat men daar uit een gevolg behoort te trekken van
£2 V Tw f T h£t gCmeen; , T a n t ' *
m
e t d e
morden
van /t/i/iotetes, het geene natuurhk w, dat gebeurt het m*eff • hv is
dan van die gedagte,, dat het by eenige toevallen wel gebeurt
dat men de Lyf-moeders der Kraam-vrouwen in haar volle dikte
vmt; maar dat zulks niet natuurlyk nog gemeen is; en dit h*eft
eenigen fchyn; maar waar op hy deze zyne gedagte grondtveft
weet ik met: immers niet op zyne contrarie ondervindinge; want
zoo hy die gehadc hadde, hy zoude die wel aan het licht hebben
gebragt, en zoude zyn toevlugt niet tot der Schapen Lyf-moeders
üeoben genomen; en 't gene niet onaangemerkt dient te blyven
is, dat deze Autheur al lange in dit zyn gevoele is geweeft en
heeft evenwel geen taftelyke bewyzen van zyn zeggen konnen bvbrengen;
want hy heeft waarfchyndyk geen gelegentheidt gehad,
om de Lyf-moeders zoo te vinden, gelyk hy haar zig zelve hadde
verheelt. Wie heeft men dan ondertuifchen te geloven? Zoo
een oneindig getal brave Anatomiften en andere Autheuren die betuigen
het geene zy met haare oogen gezien en met haare hande getuit
hebben, ot de giffinge van Monfieur Mauriceau? My dunkt dat
uit van zelfs fpreekt, dat men reden heeft het nog met de méni ne
te houden, dewyl de ondervindinge aan haare kant is, en te denken
dat het natuurlyk is dezelve zoo te vinden. alzoo zy ahVn dezelve
zoo gevonden hebben;te meer, dewyl Monfieur Mauriceau zeencon
0
trarie bevindingen heeft.
Monfieur Mauriceau meent nog
z y n
gevoele te bekraetke»
door het diftinct gevoele, dat de zwangere Vrouwen hebben van
de beweginge van haare Kinderen, op zoodanige wvze, dit zv
byna tonnen voelen, wat voor leden haar hier ofte daar bewegen
en opgeven; en dit meent hy, dat niet zoude konnen zyn,loo
de

Tn Bezwangerde Vrouwen, 39
de Lyf-moeders zoo dik waren als het gemeen gevoele is; maar
hier in meene ik, dat deze Autheur ongegront is; want alhoe-
. wel hy het gevoele der zwangere Vrouwen, omtrent het bewegen
haarer Kinderen, een diftinct gevoele noemt; zoo weten wy
wel, dat hetzelve met waarheidt maar een confuis gevoele kan
genaamt werden, waar door zy zeiven, nog anderen,niet klaar konnen
zeggen, dat dit of dat deel van het Lighaam van het Kindt
zig opheft; ik fta onzen Schryver toe, dat' zy het byna konnen
weten, en dit ftrydt niet met de volle dikte van de Lyf-moeders,
voornamentlyk, wanneer de Lyf-moeders immediatelyk tegens
den Buik zyn ruilende, zonder dat de ingewanden daar tuflehen
leggen, want fchoon de Lyf-moeders nog haar volle dikte behouden,
zoo zyn zy egter niet zoo vaft, als wanneer zy klein zyn,
en daarom laat haare zagte en fpongieuze dikte en zagtigheidt 'wel
zoodanig een confuis en giflent gevoele toe; en derhalven zoo kan
men met regt uit dit gevoelen geen bewys trekken van de dunnigheidt
van de Lyf moeders, gelyk deze Autheur zig inbeelt.
Eindelyk onze Autheur, wel ziende dat het hem aan zigt en tafllare
bewyzen ontbrak, wil dat men deze zaak alleen door de reden
moet demonftreren, en wil tot dien einde, dat men een ftuk Was
zal nemen, van de grootte van een onbevrugte Lyf-moeder, en het
zelve uitbreiden tot de volle grootte van de Lyf-moeder van een Barende
Vrouw, om daar door ligtelyk te konnen giffen, van wat dikte
de Lyf moeder alsdan zal moeten zyn; waar op ik antwoorde,
dat zoo het waar is, dat de Lyf-moeders haar even zoo
moeten verdunnen in haare uitzettinge, die allengskens en als natuurlyk
gefchiet, gelyk als een ftuk Was zulks noodtzakelyk doen
moet, dat het dan waar zal moeten zyn , dat de Lyf-moeders der
Barende Vrouwen extreem dun zullen moeten zyn, ja nog veel dunder
als onze Blaas, wanneer dezelve vol water is.
Maar laat ons eens zien, of de reden en de ondervinding ons Ieren
, dat 'er zoodanige gelykheidt is tuffchen de extenfie van een ftuk
Was en tuffchen die van de Lyf-moeder.
Wat de reden aangaat, die leert ons een zeer groot onderfcheidt
te maken tuffchen levendige en doodezaaken; want dezen zyn in
ftaat

4° Van des L TF-MO EDE RS Dikte.
vloL°^n d 0 0 r 0 m v l
f
2 e t ° f g e b r e k v a n v o e d z e l o f
' extraordinaretoé.
vloet van vogten te konnen aangroeijen en afnemen, daar in tegendeel
de anderen blyven alleenlyk het geene dat zy zyn, en daarom
kan men geen gelykheidt ftellen" tuffchen die beiden Y DeZ Z Z
e r v a r e !
kenl 2 f
1
" h e i d t ons Ieren, dat levendige leden haar allengsen
wrSïS " ^ n n , m e t d °° r S e w e I d c uitbreiden, verweideren
Y
envergrooten door genadige vernieuwinge van voedzèl, ofte meerhe
S°e e hv V H T ht ? n ', ende ,
a
l Z 0
° d ? k k e r e n ^der werden',
het welke by doode ofte levenlooze zaaken niet gevonden wert
zoo kan er geen gelykheidt tuffchen die beiden gepretendeert werden;
derhalven va t het argument van onzen AuThLr van z fs om
verre. Wy zien in de dagelykfche praétyk, dat alle-

In Bezwangerde Vrouwen. \t
groot onderfcheidt is in de extenfie en wederinkrimpinge van deze
levendige en van die doode zaak. ja ik hebbe eens een ongemeene
da-mbrenk gezien van een Man, die al zyn gedarmte buiten zyn
Buik in zyn Bal zak droeg, en van een ongelooflyke grootte was,
zvnde de eene zyde van zyn Bal-fak omtrent van dezelve grootte
als zyn Buik deze Man konde alle zyne darmen uit en wederom
in zyn Buik laten gaan, wanneer hy ter aarde lag; maac
wanneer hy ftont of ging, zoo hongen dezelve tuflchen zyne
Boenen- en dat hier tot ons oogwit moet dienen, is, dat de huic
van deze Bal zak in die volle en zoo zeer ongemeene grootte nog
omtrent zyne natuurlyke dikte behieldt, en fris en gezont aan 't gezigt
en 't gevoel zig vertoonde : en zoo dit hier in dit deel zoo gevonden
wert, waarom zal het zoo niet met de Lyf moeders ook konnen
zyn? diergelyke opmerkingen zoude ik veele konnen bybrengen,
zoo het noodig was.
Maar waarom zoude ik my langer ophouden, om de mogelykheidt
van dusdanige Extenfie in andere leden door ondervinde-
Ivke preuven te bewyzen, zoo in gezonde als kranke leden, dewyl
ons *een figt- en taftbare bewyzen ontbreken in de Lyf-moeders
zekV derhalven zal ik hier myne eigene bevindingen'voortbrengen
'meeft overeenkomende met de ondervindinge van de meenigtè
en ftrydig met de giffinge van Monfieur Mauriceau; ik
hebbe' in verfcheide gelegentheden gezien, by 't openen der geftorve
Kraam-vrouwen, dat haare Lyf-moeders, hoe groot die
ook waren, haare volle dikte hadden: en dit hebbe ik altoos
en nooit anders bevonden, zoo dat, in wat ftaat van grootte of
van kleinte men dezelven ziet, zoo vindt men die omtrent van
gelyke dikte te zyn; dan wat dunder en dan wel wat dikker, na
dat de toevallen zulks konnen veroorzaken. Wat zal ik dan zeg-;
gen op deze bevindingen moet ik dan erkennen, dat myne oogen
qualvk gezien, en myne handen verkeert getaft hebben, of moet
fe myne zinnen meer geloven, als de giffinge van dezen Autheur ?
Maar zai men mogelyk met onzen Autheur zeggen, men ontkent
niet dat het zoo zyn kan; maar dat is wat extraordinair en niet natuurlyk
geweeft, want Arifloteles zegt, dat tneefi gebeurt • is natuurlyk;
maar zoo ik volgens den regel van Arifloteles van de waar-;
J
F
heide

%i Van de L TF-MO EDE RS Dikte.
heidt zal moeten oordéelen, zoo zal ik dan aldus moeten rédeneren:
M wat gemeenlyk of treeft gebeurt, n natuurlyk; dewyl ik dan
nooit zoo dunne Lyf moeders in geftorvene Kraam-vrouwen g e
.
vonden hebbe, als Monfieur Mauriceau zig verheelt: maar fer
contrarie altoos dezelve dik en zeer dik gefien en gevoelt hebbe
zoo beftuit ik dan, dewyl ik dit meel?, ja altoos, zoo lebbe'
. bevonden dat het ook zoo natuurlyk is; en dn dunkt my dat ik
verpligt ben zoo lange voor natuurlyk te houden, tot dat contrarie
bevindingen my van 't contrarie overtuigen
"""«ine
z o o z
1
1
y n d e ' gelyk het waarlyk zoo is, en in 't vol^n
de Hoofdt-deel nog klaarder zal vertoont werden, enLesnoodl
zynde nog nader en breder zoude konnen bewyzen; zoo laa ons
voortgaan en zeggen, dat wy een byzondere dankbaarheidt ïan
de Godde lyke goedheidt fchuldig zyn, voor dat hy dat Z
favorabel heelt geheven te begunfiigen ; waar uit twee g 00te
nuttigheden vloenen; het eerfte, dat door middel van llut
anoeders dikte de Lyf-moeders ongemeen veel fterker blvven
geduurende het zwanger gaan der Vrouwen, als die zouden konnen
zyn, wanneer dezelve na de mate van haare uitzettinge ook zouden
moeten verdunnen; want alsdan zoude het konnen gebeuren
dat de Kinderen haare gevankeniflè voorden tydt zoudenTve'b ee'
Sten, de Lyf moeders met de handen of voeten dooXènde
jaar op dan hgtelyk en als zekerlyk de doodt van Moede en
gempeTnl.Sr^ien" 12 "' ^ °° k ^ "-afzulS
Ten anderen , zoo de Lyf-moeders waarlyk zoo dun waren nis
deze Autheur zig dezelven verheelt, zoo zouden het AmptvT^S
vrouw en Vroedmeefter onvergelykelyk zwaarder te bedienen zvn
als tegenwoordig; want wie zoude dan met zoo veel vrymoeX!
beidt als men doet, een ftyf ineengedrongen Kindt meTafee
loope Water den Arm tot aan de Schouder toe geboren,
e n
door
drie a vier-dagige Ween als vaft ineengeftampt, durven onder'
nemen te keren? en dat in zoo dunnen Vlies als MonfSur Mauriceau
verheelt?
j a
wie zoude dan zonder fchroom enzonder
de uiterfte vreeze op het lyf te hebben, zig durven verSuten
de

In Bezwangerde Vrouwen. 43
de Fageboortens van de Lyf-moeders af te fcliillen en los te ma*
ken ? derhalven dient het niet weinig tot moedgevinge, beide
voor de Kraamvrouwen en ook voor de Vroedmeefters en Vroedvrouwen,
dat zy weten de dikte en fterkte van de Lyf-moeders; en
eer ik van deze materie afga, zoo zal ik nog zeggen tot meerder geruliheidt
van de genen, die nog eenigzints aan de waarheidt van deze
zaake megten twyffelen, dat ik my niet alleen vergenoegt hebbe
met de waarheidt daar van te onderzoeken in de verfturve Kraamvrouwen;
maar zelfs hebbe ik zulks met bedaarde opmerkinge in de
levendigen onderzogt, het zy met de eene hand, dezelve terftont
na de verloffinge in de Lyf-moeder hebbende, om de Nageboorte
aftehalen, het zy zelfs tot meerder verzekeringe de andere hand van
buiten op het Lighaam leggende, om diflinctelyk alles na de waar-,
heidt door het naakte gevoel te onderfcheiden. Ik kan met waar»
heidt zeggen altoos de Lyf-meeders omtrent in haare volle dikte ge-;
voelt te hebben; ja hebbe dezelven zomtydts zoo uittermate dik en
flyf gevonden, dat ik moeite hadde te geloven, dat de Kraamvrouwen
daar van geen ongemak zoude gekregen hebben, evenwel zyn
zy in die Kraamen al zoo wel te pas geweeft als in anderen; alleen
heb ik nu en dan wel eens een dunne Lyf-moeder gevoelt, doch
zeer zelden; uit al het welke ik dan voor vaft houde, dat de Lyfmoeders
in allerleie grootte, van den beginne van het zwanger zyn
tot den tydt van de Geboorte, gemeenlyk omtrent dezelve dikte behouden,
en datze zomtydts wat dikker en zomtydts ook wat dum'
der zyn; en dit houde ik voor natuurlyk, tot dat groter ondervinding
my het contrarie zal doen omhellen.
F 2
> A«;

4,4, Van Bezwangerde LYF-MOEDERS
C A P I T T E L
IX.
Van Bezwangerde Lyfmoeders, kort -voor en na de Verlos*
finge} van haare wyze van uitrekken en inkrimpen, waar
door bewezen werden twee fondamentele ftellingen >
Namentlyk:
1. De mogelykheidt van te konnen rekken, zonder te verdunnen?
2. De mogelykheidt van haare veelderlei verplaatfmgen.
A Angefien ik in myn Dageraal der Vroedvrouwen den Lezer
-k gewezen hebbe op dit Capittel, waar in ik meene zonneklaar
te vertoonen de mogelykheidt van de veelderlei verplaatfinge van
der Vrouwen Lyf-moeders, zoo zal ik ook, zoo veel als 't mogelyk
is, tragten myne belofte te vervullen: fprekende alhier van de
Lyf-moeders der Bezwangerde Vrouwen, voor en na de verlolfinge,
van haare wyze van uitrekken en weder inkrimpen.
Dog dewyl niemant ontkent de mogelykheidt van het uitrekken
van de Lyf-moeders tot haare volle grootte, en het weder inkrimpen
tot haare vorige kleinte, zoo zal het niet nodig zyn, dezelve
te bewyzen; maar het zal zeer nuttig zyn de wyze of maniere
van de uitzetting en inkrimping van dezelven te befchouwen.
En alhoewel ik in het voorige hooftdeel gefproken hebbe van
des Lyf-moeders dikte die ik vattftelle gemeenlyk in allerleie grootte
omtrent dezelve te zyn, tegens het contrarie gevoele van Monfieur
Mauriceau, zo zal 't niet ondienftig zyn daar van nog by deze gelegentheidt
een bewys te geven, het welke zoo my dunkt alleen magtig
genoeg zal zyn, om alle twyfelinge dies aangaande weg te nemen:
en dit zal blyken, wanneer wy met een naauwkeurig oog zullen
belchouwen de wyze, op dewelke de Lyf moeders uitgezet, uitgerekt,
of uitgefpannen werden, en hoe dezelve wederom inkrimpen.
Om 't welke te doen zal niet nodig zyn, dat wy gaan uitpluiftn»
op wat wyze het mannelyke en vrouwelyke zaat in de Lyfmoeder

Kort voor en na de Verloffinge. ^
moeder t' zamen vereenigt, en hoe de vrugt daar uit geformeeft
wert; of hoe dezelve door behulp van de nageboorte gevoet en
dagelyks grooter wert; of die zyn voetzei ontfangt door deze of
geene vaten , of door deeze of geene vogten; en daar omtrent overwegen
de verfchiilende gevoelens van deze en gene Schryvers:
dat alles is ons oogmerk gantfch niet, alzoo wy oordéelen, dat
die dingen den Lezer meerder zouden verwerren als verlichten.
Maar wy zullen tragten, zoo veel als mogelyk is, ons te houden
buiten alle difpuiten en blyven by bekende waarheden, £n daar van
afleiden het nootwendig gevolg van onze twee vallgeftelde pofuien ,
namentlyk, de mogelykheidt van dat de Lyf-moeders konnen uitrekken
en te gelyk dik blyven, en de mogelykheidt van derzelver veelderlye
verplaatfmgen.
Wy ftellen dan vaft voor bekende waarheden, dat de vrugt in de
Lyf-moeder ontfangen, en door de nageboorte met des Lyf-moeders
bodem vereenigt. alle dagen zyn voetzei ontfangende, grooter
en grooter wert; dat 'er benefFens de vrugt ook dagelyks in de nageboorte
een water werdt afgefcheiden, dat te gelyk met de aanwalïènde
vrugt aangroeit ende vermeerdert; waar door dan ook als
een bekende waarheidt moet volgen;
Eerltelyk: Dat door de aanwaffinge en aangroejinge van de nageboorte
, het water ende het Kindt, de L.yf moeder genoodtzaakt is ,
om haar te moeten verwyderen en vergrooten; En alzoo den aanwas
van het vogt en de nageboorte alle holligheden en plaatzen vervult,
die het Lighaam van de vrugt niet vervullen kan, om dat het
niet geheel ront ofte ovaal is , zoo moet dan ook ten tweeden
daar uit volgen, dat de Lyf-moeder haar altoos in een ronde ofte
ovaale form moet uitzetten, ten zy dat eenige andere omleggende
deelen dezelve verhinderen, gelyk wy ook gemeenlyk fien, dat zy
haar Eijer-ovaal of Peer-ront uitzetten, voor en agter wat platter.
En aangezien de Nageboorte met haar dik Lighaam ofte Moeder-koek
alleen tegen den bodem van de Lyf moeder vaft en vereenigt
is, en dat de Nageboorte daar ter plaatze ongemeen veel
meer groeit als elders, zoo moet ten derden daar uit volgen, dat
eok des Lyf-moeders bodem om hoog in haaren gront ongemeen
F i
meer

4 6 Van Bezwangerde LIF-MQ ET>E RS
E&^T*"
0f
' e ï e r
« r o o t e n ' » l ! «Sens >ndèr S
in „ a a, e
g»ngb«„fte aanneemelyktfÓm d« dtaTSff by , V ° kC
weten nog opgemerkt, dat cte Lv4ito fc£f^„T^h
• b , t,e ge"
^ ^ ^ ^
Ik zal er _ nog-byvoegen dat het my niet vreemt is de NT»
dan eens diep in de lc reo-er 7vr!f» *>n n-it, r
zyne, en dan ook wei eens rpr mnrro
• • j /
s er
E . ' d e X & ^ ^
LyPmoede?? gamfch met - loÓ doen ïe i nidcn dif T t
1 K
eerde Kind, veS S ^ ^ ^ d S t a ^
gezeten, en welkers Kindt met den Arm\ til L L 1 Arbeidt
boren w a s, het Kindt ^ n ^ ^
volgens myne gewoonte aanftoats de handt weder fa n m
!!?V
geboorte te zoeken, dewelke ik vont zoo dien fa ril ij* -f *"
der

Kort voor en na de VerloJJïnge. 47
der was, maar door dien ik rnyn hant en arm niet als met zeer
grootte moeite zoo verre konde buigen, om zoo diep in de zyde
te konnen werken; want a!s ik gewelt deedt, om myn handt van
onderen onder de Nageboorte te brengen, zo:> moeft ik myn arm
zoo fterk tegens de bïnhérirahdc van. het regter darm-been aandrukken,
dat ik my zoo zeer deede, dat ik naauwlyks rnyn werk konde
verrigten: Ik quam evenwel eindelyk met veel moeite en fmert ten
einde, en kreeg de*.Nageboorte geheel en ongefchonden ; dog ik
moefte voor myn moeite en fmert my zelve ook voldoen, en weten
wat de reden was, waarom ik hier zulken moeijelyken arbeidt hadde
gehadt; ik wilde my verzeekeren, of ook de Nageboorte in de
zyde van de Lyf moeder was vaft geweeft ofte niet; want doen ter
tydt ftont by my nog niet onwrikbaar vaft de veelderleie verplaatfinge
van de Lyf moeders; my dagt, dit geval zoude my eenige nader
ontdekkinge daar omtrent verfchaffen.
De Nageboorte dan uitgebragt hebbende, zoo bragt ik de
handt weder in; ik onderzogt naauwkeurig door bet gevoel de legging
van deze Lyf moeder, en ik bevond, dat zoo haaft ik de
handt in de Lyf-moeders mont inbragt, dat ik aanitonds genootfaakt
was dezelve te moeten buygen na de regter zyde van de
Vrouw, vindende aan de linker zyde niet de minfte ruimte, ook
niet na booven toe, maar de opening noodtzaakte my, zoo ik
wilde voortgaan, dat ik in dien zeiven cours moefte volgen,waar
door ik dan weder als vooren in de grondt van de Lyf-moeder
quam, die ik vond ter zeiver plaatze, daar ik de iNageboorte
hadde losgemaakt; ik draaide de hand om en voelde in 't ronde,
en konde zeer klaarlyk onderfcheiden, dat deze Lyf-moeder was
gelegen met haar bodem diep in de regter zyde, met haar mont
wyzende tegen de inwendige linker zyde van de holligheidt van
het Bekken: waar door ik dan zoodanig beveiligt wierd in myn
gevoele van de fcheve legginge der Lyf moeders, dat ik van die
tydt af daar aan niet meer konde twyiïèlen, en gink zedert op
die voet voort, my door het gevoel op yder gelegentheidt daar
meer en meer in te beveiligen.
Ik befluit dan uit deze ondervindinge, en uit een meenigte anderen

'48 Van Bezwangerde LTFMOEDERS.
deren van die natuur, dat zoodanige Vroedmeefters en Vroedvrouwen
, die gemeent hebben dat de Nageboorte in de zyde van de
Lyf-moeder nu hier en dan daar vaft gevonden wert, dat die dooe
gebrek van genoegzaame opmerkinge eerft haar zeiven en daarna ook
anderen hebben geabuzeert.
Maar om ons niet te lang cp te houden , zoo zal het nodig zyn ,
om te zien of onze onderftellingen, die wy hier in dit Hoordtdeel
vaftgeftelt hebben, waarlyk met de ondervinding accorderen, en of
men in de uitgezette Lyf-moeders ietwes kan befpeuten , dat ons deze
ftellingen zal beveiligen; en laat ons dan tot dien einde de vierde
P iguur eens wat naauwkeurig befchouwen.
Het eerfte dan, dat wy vaftgeftelt hebben, is, dat een Lyfmoeder
kan uitzetten en groter werden, zonder merkelyk te verdunnen
, ja ook wel zomtyts dikker werdende of by haar vorige dikte
blyvende; en dat bewys ik uit deze vierde Figuur vergeleken
met de voorgaande derde Figuur, beide na het leven afgetekent.
In de derde Figuur, die een onbevrugte Lyf-moeder leevensgroot
vertoont, kan men fien, dat de Lyf moeders banden even onder de
Trompetten digt aan den bodem van een onbevrugte Lyf moeder
vaft zyn, door welke banden de Lyf-moeder, alzoo 'er aan elke
zyde een is, in balans gehouden werd, om niet na deze of gene
zyde over te vallen. Zoo nu de Lyf-moeder haar egaal en in alle
haare deelen gelykelyk quam uit te zetten, zoo moefte daar uit
volgen, dat men ook de banden in de vierde Figuur in proportie
zoo na aan den bodem moefte zien, als in die van de derde; maar
wy zien hier het tegendeel; namentlyk, dat de banden in deze uitgezette
Lyf-moeder ongemeen veel laager zyn: zoo dat wy daar
uit moeten befluiten, dat de Lyf-moeder in haar bodem ongemeen
veel meerder moet uitgezet zvn, als in haar Lighaam.
Zoo ik my niet vergis in myne rekening, zoo moet het waar
zyn, dat de Lyf-moeder van een gemeene grootte, kort voor de
verloffinge, in haar bodem wel zes a agt, om niet te zeggen zeftien
of twintigmaal, zoo veel moet gerekt zyn, als in het overige vaa
haar Lighaam.
Merkt hier dat deze vierde Figuur vertoont een Lyf-moeder
uitgezet tot zoodanigeo grootte, als dezelve verbeelt, zynde maar
om-

Kort voor en naar de verloffinge. 40
omtrent een derde van de grootte van een ordinaire LyE-moeder,
kort voor de verloffinge. Merkt daar en boven, dat hoe grooter
dat de Lyf-moeder uitgezet wert, hoe grooter het verfchil is tuffchen
de lengte en grootte van des Lyf-moeders bodem boven de
banden.
Zoo nu des Lyf moeders bodem boven haare banden , gelyk de
Figuur vertoont, meer als tweemaal de lengte heeft, als van onder
de banden tot aan de Scheede, en zoo ter contrarie de onbevrugte
Lyf-moeder onder de banden meer als tweemaal de grootte
heelt als boven, zoo moet daar uit volgen, dat deze Lyf-moeder in
zyn bodem meer als viermaal zoo veel gerékt is, als onder de banden
; zoo nu door het vergrooten na de proportie de Lyf moeder nog
twee a driemaal grooter wert, zoo moet daar dan ook uit volgen,
dat, den bodem zig naar advenant verwyderende, des Lyf moeders
bodem wel agt of twaalfmaal meer zal uitrekken, als onder de ,
banden.
Laat ons nu vaftftellen, dat een onbevrugte Lyf-moeder in haar
bodem maar een weinig dikker is als in haar Lighaam, gelyk altoos
bevonden wert.
Laat 'er ons eens by vaftftellen, dat, zoo nu des Lyf moeders
bodem twaalfmaal meer uitgezet en vergroot als haar onderiighaam,
dan volgens de rekening van Monfieur Mauriceau de bodem twaalfmaal
dunder zal moeten zyn, als het onderdeel; want hy wil, dat
de uitrekkinge van de Lyf-moeder even zoo toegaat, als die van
een waffe Bal; die hoe grooter dezelve wert uitgebreit, hoe dezelve
dunder moet werden.
Maar laat ons nu eens vragen aan alle ervare Anatomiften, ja laat
ons vragen aan Monfieur Mauriceau zelfs, waar de bezwangerde
Lyf-moeders altoos het dikfte werden gevonden in haaren bodem of
in haar Lighaam ? en beide zy en hy zullen ons eenfiemmiglyk zeggen,
dat de Lyf-moeders in haar bodem altoos het diklte werden gevonden
, gelyk het in waarheit ook altoos in welgeftelde Lyf-moeders
zoo gevonden wert, zelfs kort voor en na de verloffinge.
Zoo het nu waar is, gelyk het onfeilbaar is, dat des Lyf-moeders
bodem ten minften twaalfmaal zoo veel moet rekken als haar
G
on-

5o Van Bezwangerde L TFMO ET)ERS
onderlighaam, en nogtans altoos dikker is en blyft, moet men dan
niet ontwyfelbaar beiluiten, dat, des Lyf-moeders bodem uitrekkende,
niet of weinig van dikte kan verliefen, en dat by gevolg het
waar moet zyn, dat de Lyf-moeders niet behoeven te verdunnen,
na de mate dat dezelve vergrooten ? en dat de gilling van Monfieur
Mauriceau omtrent de dunte der Lyf-moeders ongegront, en met de
waare bevindinge ftrydig is ?
De reden, waarom de Lyf moeders zoo ongemeen veel meer in
haare bodems uitzetten, als in haar andere gedeeltens, hebbe ik te
voren gezegt ié zyn de daar aan vaftfittende Moeder-koek : waar hymen
moét voegen het geftel van des Lyf-moeders bodem zelve; dewelke
alzoo gemaakt is, dat de Moeder koek daar mede kan veieenigen,
en uitzettende te zamen vereenigt uitzetten en grooter werden»
Maar op dat ik den Lezer voort alle waarheidt zegge, en hem
ontneeme de zwarigheden, die hem zouden konnen opkomen, omtrent
het uitrekken, en evenwel dik blyven, van de Lyf-moeders,
zoo zal ik nog in 't voorbygaan zeggen, dat alhoewel het waar is,
dat de Lyf-moeders groot werdende evenwel haar ordinare dikte
behouden, zoo is het egter ook waar, dat ze niet behouden haar
vorige vaftigheidt, maar ter contrarie de vaatjes, uit dewelken de
Lyf-moeders zyn zamengeftelt, zyn uitnemende fyn, en zoo digt
in een gevlogten, dat het fchier onbegrypelyk fchynt, dat zoo een
klein valt Lighaam kan uitgezet werden tot zoodanig een ongemene
grootte, als wy zien in de Barende Vrouwen.
Deze fyne vaatjes, die maar vezeltjes gelyken te zyn, en die
voor het gezicht geen holligheidt nog vogten daar in beüoten fchyneu
te hebben, die werden gedurende de bezwangering allengskens
wyder en wyder, en aldus te gelyk uitgerekt en gevoet, en
door haar inhoudende vogten zoodanig uitgezet en opgevult, dat
daar door de dikte van de Lyf moeders niet, of niet veel, afneemt:
maar alzoo het vogt geen vleefch nog geen vliezen is, zoo konnen
de uitgezette Lyf moeders ook niet zoo vaft en zoo hart zyn
als de onbevrugten. En dit is het eenig onderfcheidt, dat ik daar
omtrent hebbe gemerkt.
Maar my dunkt, dat zommigen zullen denken, wie weet of
't waar

Kort voor en na de verloffingel
't waar is, dat de Lyf-moeders haar op die wyze komen uit te
zetten, gelyk ons deze vierde Figuur vertoont; mogelyk hebje
gedaan gelyk veel andere Schryvers, die ons haar inbeeldingen
voor waarheidt afbeelden: hoe kan men dat weten, dat de Lyfmoeders
zoo zyn ? daar op antwoorde ik de befcheide Lezers, dat
ik, een haat hebbende van meer te fchryven, als men weet, en
kan bewyzen, deze vierde Figuur niet hebbe laaten tekenen na myne
inbeeldinge; ook hebbe ik dezelve niet van anderen overgenomen
: maar dat ik die na het leven heb laten aftekenen , zoo dat ik
'er nog af, nog toe, gedaan hebbe; maar hebbe den Tekenaar laten
volgen de natuurlyke proportie van de Lyf-moeder, in de vierde
Figuur afgebeelt; en aangaande de derde Figuur, beziet by alle cnrieufe
Anatomiften de aftekeningen van Lyf moeders, en gy zult
bevinden, dat de myne en de haare in fubftantie niet verfchelen.
Nu meen ik genoegzaam beweezen te hebben de mogelykheidt
van het uitrekken en dik blyven van de Lyf-moeders, als ook
haare ongemeene uitzetting in haaren bodem ofte grond, en
daarom ga ik over tot het ander lit , dat wy vaftgeftelt hebben,
namentlyk , de mogelykheidt van de veelderleie verplaatfmgen
der Lyf-moeders: welke waarheidt ik even zoo klaar en zoo kragtig
uit deze voorgeftelde vierde Figuur meen te bewyzen, als de
voorgaande.
Wy zien wel, dat in de derde Figuur de banden van een onbevrugte
Lyf-moeder boven by den bodem vaft zyn, en dat men
daar door ligtelyk zoude komen te befluiten, dat het onmogelyk,
is, dat een idghaam als de Lyf moeder onder by den ingang ofte
mont aan de. Blaas en Endel-darm, en boven by den bodem door
de banden vaftgehegt en gehouden zynde, dat het onmogelyk;
fchynt, zegge ik, dat dezelve met haar gront ofte bodem deze ofte
geene weg zoude kunnen overhellen ofte vallen: maar laat 'er ons
by gedenken, dat, niet tegenftaande deze apparentien, de vierde
Figuur ons de geftalte van een bezwangerde Lyf-moeder geheel
anders voorftelt en ons doet fien, dat de twee banden, die in de
derde Figuur digt aan den bodem ftaan, en daar door magt hebben
de Lyf moeder in balans te houden, nu ten derden deele van de
G 2
dragt
yt

5"2* Van Bezwangerde LTF-MO ET>E RS
dragt verre naar onderen, en niet meer aan den bodem vaft (laan;
Ja dat de Lyf-moeder nu-boven haare banden twee a driemaal
grooter en zwaarder is geworden als onder: laat 'er ons by vaft
ftellen, dat de Lyf moeder, nog tweemaal grooter uitgezet werdende,
agt a twaalfmaal grooter en zwaarder zal moeten zyn boven
haar banden als daar onder, gelyk wy te voren hebben getoont;
want de rekkinge of uitzettinge gefchiet altoos onvergelykelyk
meer in den bodem als elders.
Laat 'er ons nog by voegen, dat de Lyf-moeder, grooter en
grooter werdende, gemeeneiyk hoger opgeheven wert , door dat
het groote Lighaam, aan alle kanten uitgezet, zig niet langer
kan befiuiten in de naauwte van het Bekken.
Laat 'er ons nog byzetten, dat de Lyf-moeders gemeeneiyk Peerof
Eijer-ovaal-ront zynde, boven de banden dik, breed, en o-
vergelykelyk zwaarder zyn als van onderen.
Laat 'er ons daarenboven nog by aanmerken, dat een zoo groot
en zwaar Lighaam, alleen aan zyn onderfte deelen vaft, en alleen
door twee dunne en zeer rekbaare banden op twee zyden gehouden
door zyn eigen gewigt nu deze en dan geene weg moet overhellen. '
Stelt 'er by, dat gelyk de Blaas en Endel-darm, waar aan de
Lyf-moeder met haar onderfte deel digt by des Lyf-moeders mont
valt is, fltppe, weeke, en zeer rekbaare deelen zyn, dat dieniet
magrig zyn om zoo een zwaar Lighaam als de Lyf-moeder met een
voldrage Kindt het heen en weer draijen of het vervallen van de een
na de ander zyde te beletten.
Lindelyk confidereert de veelderleie buigingen en bewegingen van
de zwangere Vrouwen , die dan haar Lighaam dus en dan zoo
houden of bewegen, haar zus of zoo gewennen, of door pyn genoodtzaakt
zyn te houden, te leggen, te krommen en te buigen
en daar door gelegentheidt geven aan de bevrugte Lyf moeder'
deze of geene weg heen te wyken, en voor of agter, ofte op de
eene of de andere zyde te vallen.
£n na dit alles vatlgeftelt te hebben, zoo laat ons ons eens fien,
of wy nog moeite zullen hebben om te begrypen de mogelykheidt
van de veelderlei verplaatfmgen van de Lyf-moeders in zwangers
Vrou-

•Kort voor en na de verloffinge]
Vrouwen: Ja my dunkt, dat wy na alle die cdofide'ratkh-veel
meer reden hebben, om te denkén, dat het zoo verre daar van
daan is, dat men langer aan de mogelykheidt van de verplaatfin^n
van de Lyf-moeders zoude twyfelen, dat men in tegendeel veel eer
zoude moeten vaftftellen, dat tegen eene Lyf moeder, die regt op
het Bekken blyfc ftaan, wel tien andere zouden gevonden werden
die op d'een of d'andere wyze meer of min fcheef zullen leggen • en
en wanneer wy deze calculatie maken, zoo zullen wy niet geheel
mistaften, en de ondervindinge zal aan naauwkeurige Vroedmeefters
en Vroedvrouiven de waarheidt van die giöing in de gelegentheden
mogelyk wel aan haar gevoel ontdekken.
Eer dat wy hier van afgaan, moet ik nog aanmerken, dat wanneer
ïemandt nog mogte twyffelen aan de mogelykheidt van de
veelderleye verplaatfmgen van de Lyf-moeders, om dat zy meenen
dat die twee banden, waar door de Lyf-moeders vaftgehouden
werden, met konnen rekken, laat die gedenken, dat die banden
kunnen en altoos moeten rekken, wanneer de Lyf-moeders ho^er
in t Bekken opklimmen, en rekken altoos, wanneer dat de Lyfmoeders
ten lyve uit nederzakken, gelyk dat zomtydts gebeurtmaar
wanneer men al eens vaftftelde, dat de banden niet, of maar
zeer weinig, rekken konden, wie zoude evenwel konnen begrypen,
dat deze banden, die alleen aan de gront van de Lyf-moeders vaft
zyn, dat die banden, zegge ik, magtig zoude konnen zyn, om 't
Lighaam van de Lyf moeder te beletten, datze niet voor of ageer
over zoude konnen vallen; immers zal dit niemant aan zig zelve,
veel minder aan anderen, konnen doen geloven : en zoo dit de
waarheidt is, gelyk het zonne-klaar is aan allen die een regt Denkbeelt
hebben van bezwangerde Lyf-moeders,zoo is immers de zaak
voor zoo verre bewezen.
En de mogelykheidt van dit zoo voor en agter overvallen van
de Lyf-moeders vaftgeftelt zynde, wie zoude konnen weigeren
te erkennen, dat de een of de andere band wat meer zoude kunnen
toegeven, en alzoo toelaaten, dat de voor of agter overgevallen
Lyf moedsr wat meer na de eene ofte na de ander zyde kan kamen
te zakken: en die het aan de eene zyde bevat mogelyk te
zyn, die zal ook ligtelyk de mogelykheidt daar van aan de andere
G i
moe-
^

ƒ4 Van Bezwangerde LIF-MO EDE RS'
moeten toeftaan, en zoo zullen wy de zaak haaft eens zyn; want
alhoewel dat rk niet zien en kan, dat de banden zouden konnen
beletten, dat de Lyf moeder regt op zyde zouden konnen overvallen,
zoo zyn 'er nogtans andere redenen, die my wederhouden te
geioven, dat het ligt gebeuren kan, dat men haar te eenemaal regt
in de linker of in de regter zyde zoude vinden; immers ik hebze
r.coit zoo gevonden , maar altoos wat meer naar onderen of na boven.
Dus meen ik, befcheide Lezers, de mogelykheidt van de veeldcrleie
verplaatzingen der Lyf moeders klaar genoeg voorgeftelt te
hebben , om de waarheidt derzelven aannemelyk te maaken; laat ons
nn ook een woofdt zeggen van de wederinkrimpingen van de Lyfmoeders
na de Verloffinge.
De Lyfmoeder is zoo genegen weder intekrimpen, dat zoo
haalt als dezelve maar eenigzins geledigt wert, zoo trekt zy te zamen
en wert weder kleinder; by exempel, wanneer het Water
breekt en afloopt, zoo begint de Lyf-moeJer al didelyk haar zelve
te verkleinen, en zoo naauw toetetrekken, dat het Kindt daar vaft
in beflooten wert; waarom kort na het breeken van het Water de
verloffing behoort te volgen, of men heeft een zwaren Arbeidt te
vrezen.
Wanneer het Kindt gebooren is, en de Nageboorte volgt niet
fcjrt daar op, dezelve nog in den gront van de Lyf-moeder vaftflttende,
zoo trekt de Lyfmoeder haar zelve toe, en befluit de
Nageboorte in haar; en zoo 'er geen geronne bloet by in

Kort voor en na de verloffinge,
blyvende, haar inkrimping wederftaat.
De l yf-moeders krimpen even op de zelve wyze in,gelyk als zy
uitzetten, alleen dat de uitzetting langzamer en de inkrimping fchielyker
toegaat ; ik hebbe eens een Kraamvrouw geftorven zyn de
geopent , na myn onthoud agt a negen dagen na haar verloffinge,
en bevont de Lyf-moeder met verwonderinge zoo klein en
natuurlyk in ailen aanzien, als of zy geen Kraamvrouw ware geween:.
Maar laat ons voortgaan, en zien , hoe de Lyf-moeders
in Barende Vrouwen leggen , wanneer die wel of qualyk geplaatft
zyn.
AANMERKINGE.
TP\It Hoofdftuk behelft twee voorwerpen van 't uiterfte gef__Jr
wigt. Het eerfte is de hoedanigheidt, die de Baar moeder
bezit, van zig uitterekken zonder in de dikte te verliezen; het
tweede is een toeval, 'c welke aan dezelve dikmaals overkomt, en
een der voornaamfte oorzaaken van zwaaren arbeidt is, te weten
dat zy min of meer van de natuurlyke legginge afvvykt. Hoewel
de. Heer van Deventer deeze twee zaaken zoo overtuigende fchynt
bewezen te hebben, dat men zyn toeftemminge daar aan niet kan
weigeren , gelove ik nogtans , dat men niet qualyk te vrede zal
wezen, is 't zaake dat ik nog eenige bewyzen hier by voege, om
deeze twee waarheden meer en meer te beveiligen. Op dat ik
dezelve fchikking volge, die hy gehouden heeft, zal ik met de
dikte van de Lyf-moeder beginnen, en om zyn gevoele te bekragtigen,
zal ik gebruiken de ondervindinge, de reeden, en een loochenend
bewys, dat de wederlegginge is van 't tegenftrydïge gevoele.
Indien men voor de geenen, die ons eenige zaaken getuigen,
zoo veel te meerder eerbiedigheid! behoort te hebben, als zy grooter
moeite gedaan hebben , om de waarheidt natefpeuren, zoo
moet 't gezagh van de Graaf in deeze zaak van een groot ge wigt
zyn;

ft
AANMERKINGE
^ül ?ï '\
e \ d g e h c e I e W e r e l d t b e k e nt is, dat hv zie Bv-
3 a
^ Ï ^ T ^ ^ ' ° m 5 d C e ! e n d i £ t 0 t d e v o o r
'
»'ie
k e n n e n
uudrnkt ol« 2
' ^ H o o r t d a n h o e d e z e
'
Lceraar zig
uitdrukt over dit voorwerp Na dat hy verhaalt heeft 't gevoel?
l G f W ' c w e I k e door Vcfalius, Mauriceau, DionistTmderen
aangenoomen geweeft is, vervolgt hy aldus: Maar de on
? l ö / ^ r * ; / / ^ ^ * w*r«,, «, zeer merkwaardig
/ f ^ Baarmoeder uitgezet wordt , zoo
w w/ /-
«•r* ^ zelfftandigheidt. Zed ocularis experlentia Jraga-
T l ? T°" tas T^ l v l i ' Mundelli, Arantii, Varoli pS'
Bauhim, Heurnii, Laurentie, &c. nam a primo coZmuuraue ld
fartum totim uteri fundi Jubftantia augetur.. . . &ZodZrum
ac confiderationedigmffimumejï, uteruf, quo ma gs
düatZr o ma-
%T m pa^t tUr ' JUS m m Ü a ' * e g n d c G r a a f
- ^ Mul/erZg:
ino^der b s ePa D t ,>°? d e z e I P^tfe de dikte van de grondt des Lyf.
dufm ofte lehV Z e g t - h y ' K* l a a S U benzoo dik ais een
aam, ofte, gelyk zomnjtgen ivillen, als twee vinvers over dwer*
**£ a^enUs^ftpZ ' * " "* ^
Deeze Schryver altydt overeen ftemmende met fig zelve rceft
ons pag. 130 een nieuw bewys van deeze waarheid! De
leen ons, zegt hy, en de ondervinding bevelihn het \*ht 2 J
vaaten van de Lyf-moeder niet altydKp Zl e
wy^ll^lt
vani zy zyn veel grooter in Swangere-en KrZmZuvfn JiTin
die niet groot gaan In de Zwangeren bebbe ik die fomw lmdut
SS k!2 tfkTTu geften r dat f in b a a r ^^k%kts
^kSfirCïïi
mn
f J tm P er
eodem modo Jeje babere
1 tl • P f t confirmat- muho emm majora funt in fravutis
acpuerferis, quam m vacuts, & „on gravidis. Ingrlidis alifuandoea
in

AANMERKINGEN. $7
nn fantam amplitudinem dilatata vidimus ut facile ^g^J*"
cavitatem imJtteremus. Zoude 't mogêlyk zyn, dat v«fflVBdj
grootte gevonden wierden in een vlies, 't welke, gelyk Mauriceau
wilt niet meer als een linie dikte zoude hebben?
Thomas Bartholinus drukt zig niet min kragtig uit. Men zouae
ze^en , dat de Graaf niet anders gedaan heeft, als hem na te lcnryven?
Galenus, Vefalius, en andere Qntleedkundigen, zegthy, denken
dat de "Baar-moeder in de Zwangere Vrouwen, hoe meer zy ut*
wet word, zoo veel ook te dunder wordt, dat deszelfs dikte tn de lengte
beleèdt wordt, gelyk ^alenus /preekt: maar de ondervindinge Jtryat
daartegen, endeH gezagh, enz. ..... Want van\'t beginder ontfaneemffe
Ut de verloffinge toe wordt dezelve vermeerdert volgens atie
haare meetingen , en gelyk zy langzamerhandt wyder wordt, zoo worat
zy ook dikker, zoo dat de zelfftandigbeidt des Lyf moeders in de laatje
maanden de dikte heeft van twee vingeren. In gravidis ualenus, vefalius,
c? alii Anatomici, putant titerum, quo magis extenditur , ea
magis attenuari, crajfuudmem in longitudinem abfumi, ut loquitur Oralenus;
fed ocularis experientia refragatur, & autoritas &c l\am a
primo conceptu ufque ad partum augetur fecundum omnes dimen/iones,
& uti amplior,fic craffhr paulatim redditur, ita utpojiremis menjihus
duos digitos craffa fit uten fubflantia. Anat. cap. z?. pag. 164.
Dezelve Schryver merkt ook aan, dat de vaaten van de Baarmoeder
ten tyde van den dragt zoo opgezet worden met bloedt, en byzonder
omtrent 't kraamen, dat zy di wytte krygen van de niervaaten, o/te
van de helft des hol-aaders, ofte van de groote flag-aader. JMotanOum
autem, va-fa uteri tempor e geftationis adeo turgere fangume, & practpue
circa partum, ut emulgentium amplitudinem, vel vena cavts, aut
aorta medium induant. lbid. pag. * 66. Ik vraage nog eens, zoude t
mogelyk zyn, dat zoo groote vaaten gevonden wierden in een vlies,
dat maar een linie dikte zoude hebben ?
Portal zal ons 't derde bewys verlchaffen. Genoodzaakt zynde
van de handt in de Baar-moeder te brengen, om een vaftgegroeide
Nageboorte te haaien, Quam my, zegt hy, in de gedagte, dat ik
my°nu konde ligt geeven aangaande em twyffelingt, die ik alsdan
hadde \ te weten of de Baar-moeder dikker was ter plaatze daar de
H
Moe-

$8 AANMERKINGEN.
Moeder-koek vaft zat; en dezelve in zyn gebeden om, rek aan/londs onderzoekende,
voelde ik dat zyzagbtagtig, en vlieftg was, ende 't dam
my, dat zy de dikte hadt van drie of v:cr linten,'óf daar omtrent, ende
ik vonde haar op H gevoele dikker ter plaatze daar de Moederkoek
aangehgt was, als elders pag. i. [ n
dk n deeze Vroedmeefter de gefcgenheidt
gehadt hadde van die Baarmoeder open te fneiden, zoude
hy mogelyk dezelve dikker gevonden hebben , als hy door 't gevoel
oordeelde Wat hier van zy, deeze Aanmerkinge flrydt niet minder
tegen de ftellinge van Maurxeau
Amand, geopent hebbende een Vrouwe, die zeven en een halven
maandt zwanger was Zagh, zegt hy, zeer duidelyk, dat de Baar
moeaer tn haar geheetcn omtrek een duim dik was, maar dat de^eb e
minder dikte hadde regt tegen over de inwendige openinze. übf. z Zon
de zy nog niet dikker geworden zyn tot 't einde van den negenden
maandt toe? heus dan zeeker, dat de Baarmoeder uitgerekt wordt
zonder van haar dutte te verlieten.
WUUJI,
De bewyzen, die uit de reeden getrokken worden, zullen niet
m e c
minder kragtig zyn.
'
La Motte feit voor een kenteeken, dat de Navelftreneh verfcheide
maaien gedraait 15 om 't een of 't ander deel van 't Kindt oftP
't geene op t zelve uitkomt, dat de flrengh te kort is indien't
Kindt ter1 tyde van de Ween nadert, en Jederom te"uih X
wanneer die voor by zyn. \ Welke hy toelchryft aan de veeraïtiw
kragt van de Lyf moeder, die, vry zynde van de perfingen^diefv
leedt ten tyde van ue Ween, wederkeert tot haar plaatze. Zoude
t mogelyk zyn, dat een Baar-moeder zoo dun als een opgebiaze
Blaas een zoo groote veeragngheidt bezitte? en zoude ótfelÈ amnA
niet eer moeten omgekeert worden, vooral wanneer de waaterenTe
broeken zyn, gelyk in de 1,4, 115, 116, Aanmerkingen vaJ\ la
De maniere van al de Vroedmeefters en Vroedvrouwen, om de
nageboorte te haaien,, is dezelve. Zy ftemmen allen overeen om
dit te ooen met aan de itrengh te trekken, en zy brengen de
handt niet binnen den Baar moeder, dan in gevalle de koek vaft
fit. Zoude t mogelyk zyn, indien de koek maar een wynig aan
de Baarmoeder vait is, dat deszelfs grondt niet omgekeert zoude
wor-

AANMERKING E. 59
worden met aldus by den ftrengh te trekken, hoewel dit, om my
van hunne fpreekwyze te bedienen, alleenlyk met een zagt geweit gefchiede
Dat men hier van de proef neeme met een blaas, en men
zal in ftaat zyn om daar van door ondervindinge te oordéelen.
Mauriceau zelf zal ons wapenen tegen zig befchikken. De Vrouwen
zegt hy, die haare ftonden flerk hebben en die Kinderen gebade
hebben htbben een dikker Baar moeder , voor namentlyk wanneer zy
eerft vcrlofl zyn, cap. 4. pag- 12- Hy bepaalt naderhand!: de dikte
van de Baar-moeder in die eerft verloft zyn: Door H openen, zegt
hv van Vrouwen, die aanftontf na de verloffinge gefioiven waaren,
heeft men in der daat dcffelfs zelffïandigleldt altydt een of tzvee overdwerfche
vingers, of daar omtrent, dik gevonden, en door c openen
van eeni*e andere Vrouwen, die haar Kindt nog by hun hadden , heeft
men gezien dat zy zeer dik was, zonder te onderzoeken of aaniemerken,
wat daar van de oorzaak mogte zyn, cap. 4. pag. 21, Hy zege
ook, dat zy weinig tydts na de verloffinge de dikte van een vuijt b.cft,
ofte iets meerder pag zz- '•'• '•-'• ; " -
De Vrouwen, die haar ftonden fterk hebben , hebben een dikker
Lyf moeder, dan anderen, alleenlyk om dat hun bloedt in
meemate daar na toe vloeijende, in diervoege de wydte der flagaderen
van dit deel vermeerdert,dat deezen zig met ten eetiemaalin
haar voorigen ftaat kunnen herftetlen, zelfs dan wanneer de ftonden
voorbv zyn. 't Is om dezelve reeden, dat de Vrouwen, die Kinderen
hebben gehadt, een dikker Baar moeder hebben Naar maate
dat de vliezen der flag-aderen uitgerekt geworden zyn, zoo is ook
hnr kra

6o
AANMERKINGE:
Is deeze uitlegginge, overeenftemming aan de opregte• natiuuen
genees kundige grondregelen, van geen meerder waarde, als
met Mauriceau te zeggen, dat de dikte des Baarmoeders, ten
tyde van de ftonden, en cnmiddclyk naar de verloffinge, voortkomt
van de vogten, die dezelve alsdan bevogtigen ?• Waar zyn deeze
vogten? zyn zy niet in de vaaten? en zoo zy in de vaaten zyn,
kan 't dan gefchieden, dat die niet grooter zyn, als in de gewoonen
ftaat ? en zoo zy grooter zyn, kunnen zy dan beflooten'zyn m
een-vlies , dat een linie dik is?-
't Is zelf niet mpeilyk te bewyzen, dat deese vogten zyn in de
vaaten des Baar-moeders, en haar by gevolg een groote wydte toebrengen;
want de volheidt der vaaten, tot een zeekere trap geklommen
zynde, wordt onverdraaglykv Nogtans vindt men veele
Vrouwen, die dezelve zeer gemakkelyk draagen, zonder ziogeduurende
haar grootgaan te doen aderlaaten. Deeze vogten dan°
die een aanmerkelyke meenigte uitmaaken,. terwyl 'er zoinwyle een
maandt, of meer, van noode is, om haar te ontladen, zyn niet
in de vaten, die 't bloed na andere deelen brengen;, zy moeten
dan in da vaten des Baar-moeders weezen.
Een tweede bewys van deeze waarheidt is, dat de wederkeeriiiTs
van deeze vogten in 't bloedt, of de bloedrykheidt, die daar een
nootzakelyk: gevolg van is,, veroorzaakt de zwaare toevallen die
haar opfluitinge verzeilen; toevallen, die insgelyks zouden moeten
overkoomen gedurende dep'dragt, indien de volheidt der vaten der
zelve was:
Deeze vogten dan worden befloten in de vaten des Baar-moeders,
zy vermeerderen dan merkelyk derzelven wydte;. vervolgens
kunnen deeze vaten niet geplaatft zyn binnen een vlies 't
welke ten hoogfte niet meer als een linie dikte zoude hebben.
Dat meer is, indien de dikte des Baar moeders vermindert naar
maate -dat zy in groote aanneemt, zoo moet dezelve ook tot haar
natuurlyke ftaat wederkeeren,. terwyl dit deel zig zelve zeer vaardig
t' zaamentrekt; en geen meerder lighaam gekregen hebbende, moei
zy ook geen grooter plaatze beflaan.
Mauriceau, die wel merkte, dat 't gevolg., 't welke men trok
uit de dikte des Baarmoeders, in Vrouwen, die aanftonts na de
ver-

A ARME' R KT N G E. 6\
verloffinge geftoreen waaren, of zelft ren tyde van 't zwanger gaan ,
zyn gevoele gantfchelyk om verre werpie, heefr getragt reeden
te geeven van die verfchynzèlen. Ziet hier, hoe^hy het eerde
Uitlegt Maar, boewei de Baar-moeder in dier voege aanffonts na
de verloffinge verdikt is, zoo behoort men mgtans daar uit niet te befluiten,
dat zy dezelve dikte hadde, zvanneer 't Kindt, en deffelfs wateren,
die daar tn bevat wier den met de moeder koek, baar groot eiyk< •
vttrekten: want zy verkryrt devze dikte niet, als door de zamentrekkinge
aan de w^de uttgeflreklheidt ha ar der zelfftandigheidt, die zig
terftondt verdikt na de maate dat zy zig zaamentrekt in-zig zelve, y
Welke onmiddelyk na* de verloffinge gefchiedt cap. 4. pag. 2 l. Hy lege
't tweede uit door de ontftelinge van- de Baarmoeder, of door een zinkinge
van vogten op dit deel; en voegt daar by, dat hy die in een gelyk
voorval vier overdwerfche vingeren dik gevonden heeft. Ibid.
Wy hebben aireede doen zien de nietigheidt van de eerfte reden--
kavelinge; het tweede te beantwoorden, is even gemakkelyk, 't
welke nooit kan doorgaan dan als een vooronderftellinge zonder eenige
grondt, terwyl nogte Mauriceau, nogte de andere Schryvers,
die wy hebben aangehaalt, eenige meldinge maaken , ofte van
die toevallen, of van de omftandigheeden die dezelven verzeilen.
Ik zal dit eerfte deel eindigen met een redeneeringe, geleent
van de meetkunde. Om dezelve te, begrypen is 't noodig zig
zelve te herinneren de maaten van de Baar moeder. Deeze is een'
eyrondt of peersgelyk Lighaam met een ftompen punt, drie duimen
lang, naby haar grondt omtrent van dezelve breete, enheetY
iets minder dikte , als een overdwerfche vinger. Dit zyn de maaten
, die Mauriceau zelve d.iar aan toelchryft/wg. 19. Men omicrfcheit
hier twee deelen, de hals, en de grondt. De grondt is't
geene boven de trompetten, en de ronde bir.dzels, gevonden worr,..
en 't overige maakt de hals- uit- Zoo dat de hals voor Y minfte.'
V, van de lengte des Baar-moeders bevat. Men moet ZJg ook te
binnen brengen , dat de grondt alleen zig uitrekt in 't groorgaan.
Dit is de leeringe van de Graaf, op de aangeweze plaatze, en vun-
Thomas Bartholinus cap, 8. pag. Ziet hier zyne woorden (te:
H 3 wee-'.

6i
AANMERKINGE.
weeten van de Graaf): De Lyfmoeder wordt door dat deel van zh,
t welke eigentlyk den hals genaamt is, vaflgehegt aan de Scbeede, den
hndel-darm, en de Blaas. Maar deffelfs grondt, die vcor de groeiftnge
van de vrugt vergroot moet worden, is ten eenemaal vry, en zoordt aan
geen deel vaflgehegt, op dut die gemakkelyker zoude kunnen uitgezet, en
«aamengetrokken worden — want den bals {dat nootzake'yk te bemerken
ftaat') volgt de uitrekkinge van de Baar-moeder niet, en behoudt altydt
omtrent zyn voorige geftclteniffe, en zulks zien wy dagelyks gefcbiede*
met alleenjn Menfchen, maar ook in Koeyen, Schaopen, en andere
heeften. Aüigatur parte fua {uterus) quaproprie cclfum dicitur, vagina,
tntefttnore&o, & vefica; ipfius vero fundus, qui ad foetus incre*
mentum augen debet, omnino hber eft, nullique anne&itur parti ut
extendalur & contrahatur liberius collum enim (quod omnino
notandum eft) düatalionem utêri non infequitur, & priltwum fere
ftatum ufque retinet; idque non in hominibus folum, ver urn in vaccis,
ovibus, aliifque ammantmis, indies evenire confpicimus.
Ditgeitelt zynde, aanmerke ik de Baar-moeder als een Figuur
(ofte hol Lighaam) die gemaakt is uit de helft van een Kirondt
t welk voor zyn groote middeliyn vyf duim, en voor de kleine
drie duim zoude hebben, en uit een ftuk (of feg.nent) van een
kloot, welkers koorde drie duym zoude zyn, ende 't gedeelte
van ae kraal, begreepen tuffchen de koorde en den omtrek
! duim, of ó hnies Ik vooronderftelle nog, dat de dikte van
een kleine overdwerfche vinger, die men aan de Baar-moeder
tpefchryft, gelyk is aan a linies; en ik zegge, ten eerften, dat,
indien de baarmoeder zoo uitzet, dat haar groote middeliyn 12
duimen zy, en de kleine 8, haare Wanden ieder niet m-er
als ^\ van een punt (ofte van 't twaalfde deel van een linie i
dikte zullen hebben; want de uitgcbreidlieidt van 1 d«s Baarmoeders,
dewelke wy onder[bl!en de hoogte van deszeifs grondt
te zyn, is niet meer als 8 linien, en 4 van een punt, teerlinks.
Maar de uitgebreidtheidt van een klootwyze rontl (fpheroïde)
dat 12 en b' duimen voor zyn middellynen zoude hebben is
402 duimen z linies 8 punten, teerlinks: van dewelke die van
een ander klootwyze rond aftrekkende, welkers middellynen ieder
\' n
van 't twaaltde deel van een linie zouden vermindert zyn, en
wel-

A A N M E R K I N G E . 63
welkers uitgebreidheid! zoude wezen 401 duimen, ? linies, en
6- twaalfde'deelen van een linie, zoude 't onderfcheidt zyn 8
linies, en 1- twaalfde deelen van een linie, dat zeer naby de uitgebreidheidtVan
't fegment is; vervolgens zoude in deeze onderilellinge
de dikte der Wanden van 't voorondeifielde klootwyze
rondt niet meerder zyn als ^ van 't twaalfde deel van een linie.
Ten tweeden. Dat, wanneer de Baar-moeder zelfs twee overdwerfche
vingers, of 16 linien, dikte hadde, haar* Wanden ten
tyde, dat zy haar grootüe uitzetting bekomen heeft, evenwel
niet 'meer zouden hebben als van 't twaalfde deel van een linie'
, , 1 . T • I
Ten derden. Dat, onderftelt zynde, dat 't geheele Lighsam
des Baarmoeders deelagtig was aan deeze uitrekking, haare middellynen
8 en 12 duimen wordende, deficits Wanden nog niet
meer zouden hebben, als \ van 't twaalfde deel van een linie, in
gevalle, dat de Baar-moeder maar 8 linien dikte hadde, en niet
meer als |, in gevalle, dat zy 'er 16 hadde. Zoo dat 'er volgens
deeze onderftelhnge, die de aldervoordeeligüe voor Mauriceau is,
no°- 11} twaalfde deelen van een linie ontbreeken zouden, dat
de"Baar moeder de dikte niet zoude hebben, die hy aan haar
toeichryft.
Mauriceau is dan zekerlyk bedrogen geweeft; wanneer hy zeide,
dat de Wandeb van de Baar-moeder omtrent een linie dikte
hebben, • .
Dit bewys wordt nog veel kragtiger tegen hem , indien de
Baar moeder meer uitgeftrektheidt bekomt , als wy onderdek
hebben: 't welke gelcoiet, wanneer zy verfcheide Kinderen bevat,
ofte wanneer" de overdwerfche vinger niet gelyk is aan 6
linien. , , , V ,, 1
Laaten wy nu eens zien, of t ons ook zoo wel gelukken zal,
de överhellinge des Baar-moeders te bewyzen.
Alhoewel de Heer van Deventer de eerfte niet is, die van de
overhellingen des Baar-moeders gelproken heeft , verdient hy
nonans de geheele eere van deeze ontdekkinge, om dat hy de
eenigite is, die daar uit behooriyke gevolgen getrokken heeft.
Wat

AANMERKINGE
bT"^h°5 l SSS a,, - 0f d e
, w e t e » r c h ! PPen verrykt worden;
v." de VroedLKde
^
m
° £ t a a m n e r k e n ^
e e n
* £ r Z : j
a
t l ? f
d f U k t h i e r
^f èts^r aa^ ^ as r müyk > W
a m e e r de ^ouwtenjonlinker
^de ie lïïL' T / "
Z
° v e r z * e r d u i^'vk uit: De
V g £ w o o n m e e r i n d e reS ter °f
rus ad L,L/' gg v'' ?' el me * «tydt. In medio locatus eft utoccupare
fit * a m e l l t t m : t u n c ^extrum aut fimftrum magis
occupare fokt quamquam non Jemper. Anat. lib. i* cap.
2 2. pal
dfe hv rf?r /' ! 0 l s e n S d e e z e H e e r ' hoewel de reden,
de h y
daar van geeft, by al de hedensdaagfche Schryvers voor
yalfch erkent wordt, dat de Baar-moeder zomwyle van haar natuunyke
legginge afwykt.
De Graaf bemerkt dezelve zaak in uitdrukkelyke woorden. De
Baar moeder, zegt hy, «
m i n
> t m l d d & n g e p i a a l
a
m m r
Jomwyle, hoewel dit weinig voorkomt, hebben wy aie, nu meer na de
•eegter, nu meer na de Imker zyde van de onderbuik geplaatft gevonden •
/ we.tee wy gemerkt hebben, van andere ontleedkun igen, byzonderhk
tn zwangere Vrouwen, aangetskent te zyn. Non Jemper in medio pracije
colhcatur [uteru ), fed quandoque, licet rarius, illum nuno maats
verjus dextram, mme magis verfus finiftram hypochonirii partem litum
ojfendimus; quod praferttm in pragnantibus ab uliis Anatomicis notaturn
mvenimue. de Mul. org. cap. 8. pag. n^,
Sennertus hadt begonnen eenigzints gewaar te worden de gevolgen
van deeze ziakj want hy telt onder de oorzaaken van een
natuurlyken arbeidt, te weeten, in dewelke 't Kindt zyn hooft
voordoet, en die nogtans moeijelyk is, wanneer de Baarmoeder
niet regt geplaag is , en daarom dejfelfs mon it wordt toegedrukt.
Dum uterus rebfum fitum nm habet, & propterea ejus os comprimisur.
Pract, hb. 4. p. u. fect. ó. Zoude men beter kunnen overeen.

JJNMERKINGE. $$
«„a-mmpn met 't seene. den Heer van Deventer in zyn Voorreede,
ZaTJotr^ê^ Aftand kanoden, als dat hy >t hooft na
* T'ZutlTdeSgginge ooi zy, zegt den Heer P E u pag- z3 y ,
> t
fltZ^ verrelaneenonbedriege^k kenteeken vort
en v orfpoedigen arbeidt te zyn, dezelve dihnaals de oorzaak u, d.e
voofd et T. • • deze leggingeis dihnaals de langfle, de ongerufte,
j J lotioftp pn de moeiiefokfie, die men kan bywoonen.
deverdneugfteendemoei^e^ wanneer men '* keven vaneen
r S S tTbelouden\is 4 * lat hulp te roepen, als >t hooft vaft
^ ^ f i t i ' ^ t e >t Stuit beef Men kan alsdan met maa.
ken daf 't voor den dag komt, dan met H croeh t te gf ruiken
't Hadt wel behoort, dat La Motte uitgelegt hadde wat hy
„ftaatdoor deze woo den, in dewelke H hooft zig qualyk voordoet
K uKan Van deze vier legg ngen is de eerde die, aan aewei
E a £ Vroet«n V eS«*de eernafm van * TO"
zv lemmen over een, dat, hoewel m de tweede de verloi-
5 ' rLïer zv dezelve nogtans ook natuurlyk gelchiede. Zy
S n X meende als de twee laafte leggingen vreezen • en
St zoude met groote reden zyn, indien 't Kindt aldus geplaalt
ws in eeri Tegte Baar-moeder; want 't geheele gewigt van zyn
^ a m op z/n hals drukkende, zoude den omloop van t bloed

66 AANMERKINGE.
aldaar terflont gefluit worden; maar waar is hier plaatze voor de
verlegentheidt van de VroHmeeflerPen terwyl zv over een komen
l a h'n
K !
h d KK d e 1 0 v o o / d ü e n d e '
e
« d « t ó hooft OP deS
geböojen hebbende, anders niet van noode is, om het zelve ,n zyn
natuurlyke leggmge te brengen, als de fchouders een weinig »
rug te drukken, door welk middel 't bovenhooft van zelve na de
opening overzakt, zal 't dan grooter moeite in hebben om 't
E&vSLgr* te brensen in ,i ondeifteide —^
't Is dan zteker, dat in wat leggiöge 't Kint zyn hooft voordoet
" f " ^ Baarmoeder, 't gemakkelyk is 't zelve te verbeuren
door iJV V 1 ! H 5 , , m t e r f t e g m a d t 8 ekndt 1S i n d^ Lvf moede;
door de langheidt des tydts, die 'er verloopen is zeedert de wateren
gebroken zyn Zoo dat de Aanmerking, die la Motte maakt dat
-wanneer men t leven va% een Kindt tragt te behouden, te laat u buil
te roepen, als», hooft vaft ingedrongen zit in de holte van t sLlS
volgens zyne ftelhnge ten eenetnaal vallch zoude zyn
'
Om deeze redenennge taftbaarder te maaken, of liever om die
ovenmgende te doen zyn, moet men de oogen flaan
o p
deTwet
de Figuur, en aanmerken de lynen, die met A, B C JeTeekent
ftaan ; van dewelken de eerde A verheelt de n^tuurlvke
leggmge des Baar moeders, die volgens onze Schevegen atft
s in een regte lyn, welke van de uiterlyke ichaamdeekn l n
de Vrouw tot deszelfs Navel getrokken wordt: dé tweede H
verheelt de Baarmoeder voorovlr gezakt; en de dTrde C verheelt
de Baar-moeder na de rugge-gfaat nedergezon en dat men
ook in de eerile Hguur naarziet de lynen D i VJ H7 T
de eerile i> verheelt 1 Baar moeder Jgt over' zyde g valIm'ln
ginge dat is te zeggen, minder overhellende, en geplaaflt tus
ichen de zyde en de voorkant van de Bu.k men zal dal ü?
«oodtzakelyR befluiten, dat, indien 't Kindt voTg^ns de lyn A
gepkatft
l s, mets den doortogt van 't Hooft belet, als vitpeen»
m wat leggmge 't zelve zig mogte voordoen :
dat indien
c Kindt volgens de lyn C geplaatft S, zyn bovenhooft'r^t op
't .Schaam-

AANMERKINGE* 67
't Schaam-been van de Moeder drukt; dat, indien 't Kindt volgens
de lyn B geplaatft is, 't geheele hooft op de bovenfte bogt
van 't Heilig-been aankomt ; dat, indien 't Kindt volgens de
lyn D geplaatft is, 't hooft ruit op de bovenrandt van 't Bekken
aan de tegenovergeftelde zyde; eindelyk dat, indien 't Kindt
volgens de lyn & geplaatft is, 't hooft van 't Kindt ten deele op
dezelve randt van 't Bekken zit, en ten deele op de boveirile bogt
van 't Heilig-been.
Waar uit ik befluite, dat, wanneer 't Kindt volgens de lyn
B geplaatft is, 't hooft van 't Kindt niet alleen in de holte van't
Stuit been legt, gelyk la Motte zegt, maar in de holte, die zamengeftelt
wordt door 't onderfte deel van 't Heiligbeen, en
door 't Stuitbeen, 't Welke maakt, dat de vaftzitting van 't
hooft veel mdeijelyker verbeetert kan worden: terwyl dat, wanneer
't Stuit been al wyken konde, de perfinge van 't Kindt, ten
deele op 't Heilig-been aankomende, het welke onbeweeglyk is,
nooit fterk genoeg zyn zal om 't Stuitbeen te rug te drukken,
vooral ter plaatze daar deffelfs geledinge 't aldervafte is.
Ik befluit daar uit ook, dat, wanneer het Kindt volgens de
lyn D geplaaft is, en de perfinge op de bovenrandt van 't Bekken
in de tegenovergeftelde zyde aankomt, 't hooft nooit naderen
zal, om dat deze randt onbeweegbaar is, en dat men in dit voorval
't hooft na den doortogt brengende, 't welke niet onmogelyk
is, gantfch niet vordert. Want 't zelve dringt dan onder den
randt van Bekken, alwaar h zeer vleefige Spieren, en een gedeelte
van 't Heupe-been {Ifcbium^ ontmoet, die 't niet kan doen
wyken. Aldus komt 'er een ander zoort van vaftzittinge, dewelke
alzo moeijelyk te verhelpen is, als de eerfte Ik zegge alzoo
moeijelyk; maar ik zoude meer mogen zeggen: om dat in dit geval
de vVeën nootzakelyk minder kragt hebben, en dat men, volgens
de aanmerkinge van den Heer van Deventer, beveiligt door
de zjfte waarneeming van La Motte, nog niet veel gewonnen
heeft, wanneer 't hooft naar de doortogc gebragt is, terwyl de
fchouders op de beenen, die 't hooft hadden tegenhouden, vaft
zullen zitten.
I z
Ik

68 AANMERKINGE.
Ik befluite eindelyk, dat, indien 't Kindt volgens de lyn E'
geplaaii is, en zyn hooft ten deele op de zyde randt van 't Bekken,
en op de bovenfte bogt van 't Heilig been, men 't zelve
na de doortogt niet brengen kan, zonder dat 't valt in de holte, die
gemaakt wordt door 't onderfte deel van 't Heilig been, en door
't Stuit-been, alwaar 't zeer vaft zal blyven hangen, zonder hoope
mogelyk van 't Kind geheel aftehaalen, na dat men 't zelve
de doodt heeft toegebragt, met tot zyn uithalinge 't crochet te
te gebruiken.
De overhellinge des Baar-moeders zal zonder twyfel genoegzaam
bewezen fchynen door 't gezagh, en de redeneringen, die
men nu gezien heeft; maar ik agte deze waarheidt van zoo groot
gewigt, dat ik niet kan overflaan de andere bewyzen, die uit haar
zelve in ftaat zouden zyn om de alderongelovigften te overtuigen,
Amand pag. 19., fpreekende van de zwaaren arbeidt ter oorzaake
des Baar moeders, meldt een quade legginge. Dat dit de fchuinte
des Baar-moeders is, die hy door deze woorden te kennen
geeft, is een zaak, daar niet meer geoorloft is aan te twyffelen,
als men de volgende gelezen heeft pag. 24. Men vindt zomwyle Vrouwen,
in dewelke men de inwendige opening des Baar-moeders in den,
beginne niet voelen kan, hoewel zy met "'er daadt in arbeidt zyn,
omdat deze opening in haar zeer hoog na den Endel-darm gekeert lekt.
niet te min, wanneer de Vrugt voel gekeert is, en ' de
Vrouw waarlyk den arbeidt heeft, voelt men gemeenlyk door de zelfjiandigheidi
des baar moeders, dat 't hooft van 't Kindt allengskens na
beneden perft, en groote viederftandt doet tegen de ondertaftinge ten
tyde van de Weën. Dit zyn ook de eige woorden van Mauriceau
iib. z- cap. 6. Maar kan deeze opening zeer hoog na den h,ndel
darm gekeert leggen, zonder dat de Baar-moeder na vooren 0-
verhelle ? en wanneer men in plaatze van 't hooft door de opening
van de Baar-moeder te voelen,ft zelve met anders als door deizeus
ze,l*i!andigheidt voelt, is dit geen zeker bewys, dat de opening tegen
't Heylig-been gedrukt zi.t, in plaatze dat die regt inde holte
van 't Bekken moert leggen ?
Mauriceau verhanlt in de IjAfte waarneminge, dat hy geroepen.
wierdt.

AANMERKINGE.
wierdt door een Vroedvrouw, die verfteldt ftondt, dat een Kindt
niet naderde zedert vier en twintig uuren, na dat de wateren gebroken
waren, 't K indt deedt de zyde van 't gezigt voor, en de
Vrouw had niet als quade VVeën, die 't hooft van^'t Kindt tegen
zyn fchouder drukten, en beletten, dat 't niet in de geboorte
konde fêhieten Hy wierdt deze legginge gewaar, zegt hy, daar
de Vroedvrouw niet opgelet hadt; ende vondt, dat 't gemakkelyker
was 't Kindt om te draijen, en by de beenen te haaien,
gelyk hy deede, als 't hooft in een beeter legginge te brengen.
Mauriceau gingh hier met veel voorzigtigheidt te werk volgens 't
gevoele van onze Schryver, maar zeer qualyk volgens het zyne;
want 't is onbetwiftelyk dat 't hem, indien de Baar-moeder niec
overhelde, veel gemakkelyker was 't hooft op zyn plaats te brengen,
als 't Kindt om te keeren; terwyl hy, gelyk wy hier boven
gezien hebben, niet anders te doen hadt als de fchouder te
rugh te drukken, en in gevalle 't hooft dan nog niet van zelve
behoorlyk voorquam, de vinger agter om, of van ter zyde in te
brengen, en 't zelve zagtjes in zyn natuurlyke legging te tfellen.
is 't zaake dat de Baar-moeder in eenige onbevrugte Vrouwen
overhelt, zoo is 't onbetwistbaar, dat zy dit doen kan, en zekerlyk
doen zal, wanneer de Vrouwen in deeze ftaat zwanger worden.
Maar dat de Baar-moeder in zommige onbevrugte Vrouwen
fchuins legt, dit is duidelyk de leeringe van Sennertus pracl.
lib 4. pait. 2. cap.. 2. fecl. 4. De Baarmoeder, zegt hy, wordt
belet door de engte van haare hals, die veroorzaakt wordt
van de quaade legginge en verdraaijinge d:s Baar moeders, enz lm •
peditur uterus propter cervicis augujlinum , qua ex uteri ma~lo
fitu, & contorftone , excitatur &c. 't Zelve leett men ook by
Thomas Bartholinus /inat. cap. 19. pag. 175. Indien de legginge van
ae btnnemondt verandert zvordt, zoo dat die niet regt in , t midden tegen
over de grondt des Baar moeders legt, meeat men, dat den Man
met regt zyn zaat daar na toe kan fchuten, en dat ''t zaat eerder te
rugh zal vloeijen, als ontfangen werden. Süus fi immutetur, ut nonin
medio recta fundum nfpiciat, ad illud raio vir femen ejaculari
ma pojj'e putaiur , & femtn potius reflucre, quam eonciph Dit isi
3
mede;

yo
AANMERKINGE.
mede 't gevoele van Mauriceau pag. 57.
't Is waar, dat deeze Schryvers willen, dat die overhelling des
Baarmoeders een oorzaak van de onvrugtbaarheidt is v L r Z v„
wy al genoeg onderngt van de maniere, op dewelke de omfanee
miTe gefchiet, om zo voor zeker, als zy gedaan hebbeT X
lpraak te doen; voomamentlyk na dat men Vrouwen gezien heef
jaar onder zommigen bevrugt geworden zyn. hoewel haar mw'
denvlies met gebroken was; gelyk Mauriceau getuigt lil. p aZ f .
and eren hoewel de opening van de Scheede'byna geheelrofgeflo!
ten was door de zamengroeijing der lippen in g'volfe van een ont'
vehng gelyk Amandt verhaalt;
e n
anderen eindel?k hoewel dé
holligheidt van de bcheeae byna ganfch gefloten wadoor een m
trent fteenagtig tuffchenfchot, zo ons verhaalt den uitlegger van ģ
fterm% al t geene dan, dat men met reden kan befluUen uit de zemelde
aanmerkingen, is, dat de Baar moeder zomtydts in onbevrugte
Vrouwen fcheef legt. Zal deze nu zig zelve herftelTen L
klaïbyk.
'
g
r
° 0 t g a a n ? Z C k e r l y k »** H e t < e g en

y
AANMERK INGE. 71
zwaar/Jen, en moeijelykften was, die men zoude kunnen bywoohen, zoo,
door de qua ofte legginge van 't Kindt, dat een arm voordeedt, als oin
de quaade geftelteiaffe van de Buik in deeze Prouw, die tot't midden
van haar ayen overhingh, in gedaante van een zak: om welke reden ik
geno^dtzaakt wierdt eai zeer fttrken draai te getven aan myn geheele
arm \>t de 4. ehoogh toe, om myn handt boven over V fchaambeen van
de Mo\er ie buigen , op dat ik tn ae grondt van deeze zak de twee beenen
van haar Kindt zoude ku/ine vattin; 't welke aldaar als een klomp
ingearongen zynde, door de bngt van zyn Lighaam belet wierdt zoo gemakkelyk
te volgen op de trekking van ae voeten, als 'l wel zoude hebben
kunnen doen m de natt'ur lyker gelieltenijjevan de 'Buik deezes Vrouws,
als ate nu was. Nogtuns hualde ik dtt Kindt levende, enz. M i LRIc
iu, Obf. ó. Kan oen hier in weerwil van de duifterheidt eeniger
woorden, miskennen de overhellinge des Baar-moeders na vooren?
In de volgende, die de ó - ijle van "t zelve Boek is, zalmen
de Hiltorie zien van een moeijelyke verloffinge door 't overhellen des
Baar moeders na de regter zyde.
Ik zagh een Vrouw, zegt hy, die zedert vier geheele dagtn van haar
eerjle Kindt in arbeidt was; haar wateren al voor drie dagen gebrooken,
en den aibeid zeer zwaar gewceji zynde door de quaade Ween, die zy '
altydt dus >verre gehadt hadde ter oorzaake van de legginge van V Lighaam
des K.nds, dewelke t ememaal tn ae regter zyde, en wat fchums,
wezende, belette, dat de aandrang der Ween niet regt aanquam. Zoo
dat ik, aanmerkende, dat de Weén ganjchelyk ver/lapt waren, haar
aanraade, ten eerft en aftrekzei van twee vierendeellools Zenebladen in
te neemm, met V zap van een Oranp sippel; 't welke, ae Ween adngeza
heibende, haar redelyk gelukkig zes uur en daarna van een grof
doodt Kindt dcedt vertoftln, dat men genoodzaakt geweeft zoude zyn met
gereetjehap te haattn mdie^ dit hulpmiddel ae goede uitw

7* AANMERKINGE.
Baar-moeder, welke ook de legginge van 't Kindt zyn maghwant
de fpieren van den onderbuik, en 't middelrif!:, dringen af
tydt onmiddelyk, ofte middelyk, van alle kanten op de Baar-moeder,
wanneer zy regt is. In de plaatze dat 'er niets is als de fpieren
van de Buik alleen, die op haar werken, wanneer zy van vooren,
of in de zyde, legt. Daarenboven hoe perflln deezen haar
nog, als zy in de zyde legt? de grondt is byna buiten 't bereik
van de perfing: terwyl dezelve door de darm beenen befchermt
wordt, en de perfinge, dewelke van vooren gefchiet, kan die wel
aanmerkelyk zyn?
Maar, zal men zeggen 't gefagh van de Graaft gy hebt aangehaalt
ten voordeele van uw gevoele, is tegen u, of ten minde hv
komt niet wel over een met zig zelve. Want ziet hier, hoe hl
zig uitdrukt. 't Gebruik 'der bunden is om de Baar moeder in even*
wigt te houden. Nogtan's fchynen de ronden de bequaamften om dit
VtUewerken tn zwangere Vrouwen, voor zoo verre namentlyk als dezen
tn de laatfte maanden van den dragt, wanneer de Baar-moeder
zeer vergroot is, dezelve van weerkanten vaft houden., op dat „os
na de eene, mg na de andere zyde van de buik overzakke. Daarom
snoeft en die aan de bovenkant vaflgehegt worden, op dat zy haar be
diening des te beeter zoude nakoomen. En dat dit 't zuaare ampt
der banden is, getuigt ons ov rvloedig derzelven 't zamenftelling, Ho
rum ligamentorurn u/us eft uterum in Jua Jede detinere . Rotunda tarnen
tn gravtdis id magis praftare videntur, quatenus fcilicet po/tre
mis geftattoms menpbus, dum tn magnam molem excrevit uterus eum
ab utraque parte detinent, quo minus in hanc, out illam ventris
partem tnchnet. Hm lila /uperionbus partibus eram colliganda ut
tanto mehus Juo fungerentur ojftcio. Atque hunc verum ligamentdrum
ufum efte, tllorum fabrica Jatis Juperque teftatur. De mul. or* cao
10 pag 147.
' '
ö
v
Deeze plaatze, die tegens ons fchynt te flryden, of is ten eenemaal
buiten ons voorwerp, of hy pleit voor ons. De Baar-moeder
wordt daar in vergeleken by de maft van een fchip, die vastgehouden
wordt, en overendt blyft ftaan door 't touwwerk 't
Is zeker, aat, indien 'er met meer als een touw aan ieder zyde
was, de mmfte windt de malt voor of agter op 't fchip zoude
neder.

AANMERKINGE. 73
Werfravten Waar uit volgt, dat 'er ook geen groot geweldt be-
SoSt om de Baar-moeder na\ooren ot na agteren te doen overzak-
£ ÏÏa: zoo de zeid touwen, die de ma! onderdennen, niet
boven aan vaftgemaakt waaien, dan is 't gemakkelyk voor een lege-
Ivk dewelke de maft als een hef boom de touwen als de kragten
in windt als de tegenftandt, aanmerkt, te begrypen, da een
hee^t^ndde van° ter zyde waaijende de maft gemakkelyk
-na de overzyde omflaanzoude. Ook zegt ie Graaf, datdjronde
banden aan de bovenkant vaflgehegt moeiten worden. En aldus
zoude dee'e Heer toegeftemt hebben, dat zy met als van een ge-
• « hnln kunnen zvn in de laaile maanden van den dragt, by aldien
hy ge^eSS: hadde, dat zy zoo veel te meer van de bovenkant
ifwvken als de tydt van 't zwanger zyn vermeerdert.
Deeze gefteltenifle is buiten twyifel een uitwerking van de
oneindige voorzienigbeidt ,< aan dewelke mets ontfnapt. En
warïvk hoe zonderde grondt des Baar-moeders, die t eenig-
I ïedeele is, dat zoo een groote uitrekking kan ondergaan,
zis volgens de noodtzakelykheid hebben kunnen uitzetten wannier
Sve, om zoo te fpreeken, beteugelt was geweeft dooi
Se banden, dewelke, uit langwerpige draaden te zaamengeftel
zvndeTde verlenging niet zoo wel kunnen ondergaan, as da
deeze netsgewyze gefchikt waren? 't was dan nodig, dat t deel
vaf de S moeder, 't welk tuffehen de banden, en daar boven,
ïïlegen is, zig zelve alleenlyk zoude uitrekken en vervolgens, da
de banden van de grondt afweeken na maate dat die zelve grondt
^fetboven, weet men niet, hoe zeer zommige Vrouwen
« K t worden van de pyn, die zy in de heffen, en de dyen
fp't einde van de dragt gevoelen? welke pyn veroorzaakt wordt
door de trekking van deze banden, die gedwongen worden zig te
verlengen om te" kunnen volgen de hals van de Baar-moeder, die
ïf ? Skken opryft, alwaar zy niet langer blyven kan uit hoofde
van hmStffliage Was\ dan noodtzakelyk, dat met de
^de banden aan de grondt des Baar moeders voor altydt vaft te
hegten, die pyn gedurig wierde, en zoo veel vinniger, als de

74 AANMERKINGE.
dragt meer gevordert zoude zyn?- lyden de Vrouwen niet genoeg
door de walgingen, en de ongemakken van 't Kinderdraagen
door de finerten van de verloffinge, en de vreeze van deflelfs gevolgen,
zonder nog haar ongemakken te vermeerderen door deeze
pynlyke en Seduurige trekking? en indien 't vaft ftaat, dat 't de
hoopc is van 'er beeter koop aftekoomen, die haar doet 't gevaar van
een tweede dragt loopen na een eerfte zwaaren arbeidt, is 't dan
waarlchynlyk dat zy zig andermaals aan deeze fcherpe pvnen zouden
willen blootftellen, wanneer zy wiften, dat die volflagen onvermydelyk
zouden
ö
zyn?
C A P I T T E L X.
Van een Welgeplnatfte L TF-MO E*D E R in een Zwangere
of Barende Vrouw.
A L e< , f n at ,
W
7 f P e^n r e van een fcheefleggende of aualvk
I\ geplaafte Lyf-moeder, zoo zal het billyk zyn aan te w S
hoedanig de legging van een regt gelege Lyf moeder is m een
zwangere of Barende Vrouw,- ik hebbe daar vati reetsSforXn
in het derde Hooft&el, na de twede Figuur, wanneet*^£w£
Sn t l ^ e n ^ L e T ^ ^ « n ' d i e ta?BcL?K
Ken, zal dernalven den Leezer daar heenen wvzen en hier maar
tot verdere verklaaringe byvoegen, dat hoe groS Kindtzv d a
gen, hoe dat de Lyf-moeder hooger in de Buik moet opkL
men; want de holligheidt van het Bekken te klein zynde om
zoo groote Lyf-moeder te plaatzen, als die is, waar in beruft een
voldrage Kindt met zyn iNageboorte en de Wateren d e daar n n!
gefloten zyn
;
zoo volgt daar noodzaakelyk uit, dat de L$
moeder, tot boven de rand van het Bekken ït Z"h^irSr
des buiks moet inklimmen: dit. doende behoud? ^ ^
wyze van leggmge die zy van te vooren hadde, vool of kon na
de

Van een Weïgeplaafte LTF-MO E^D ER. 7$
de bevrugtiging, ofte niet; zoo de Lyfmoeder dezelve cours van
legginge als vooren behoudt, zoo noem ik die een regte en welgelegen
Lyfmoeder, en als dan legt zy met haar punt, wyzende
regt in de holligheidt van 't Bekken, en ftaat met haar bodem
omtrent de Navel des Buiks. Maar wanneer die van cours verandert,
en deze of geene weg merkelyk overvalt, als dan noem
ik. dezelve een fcheef leggende, of qualyk gelege Lyfmoeder:
en daar van is 't dat wy in de volgende Hoott-delen nu gaan
lpreeken.
C A P I T T E L
XI.
Van de qualyk geplaatfle of fcheef leggende L TE-MO E'
UE RS in Zwangere en Barende Vrouwen.
BY de vierde Figuur getoont hebbende, dat de bezwangerde
Lyf moeders, met haar grootfte en zwaarfte deel los en ongebonden
zyn , zoo kan het ligtelyk gebeuren, voornamentlyk in
Vrouwen ""welkers Bekkens klein zyn, dat de Lyf-moeders dan
hier en dan daar henen komen te zakken: te meer, dewyl de
Lyf-moeders als dan op haar punt niet wel konnen blyven ftaan,
en van zelfs genegen zyn door haare zwaarte deze of geene weg
«ver te wyken; en dewyl haare banden zeer rekbaar zyn, zoo
k\mnen zy gemaklyk toegeven, waar uit dan de fcheve legginge van
de Lyf-moeders ontdaan.
Het kan ook gebeuren dat eenige verzweringen, ofte littekenen
, ofte eenige verharde klieren, of [verftoppinge ,van vaten aan
d'een of d'andere band of de daar aan leggende delen, de Lyfmoeders
konnen nootzaken, om van den beginne van haare uitzettinge.fcheef,
en meer na de een als na de andere zyde, over te hellen
, gelyk als ook verfcheide andere zaaken daar toe konnen contribueren.
Maar op dat wy ons niet ophouden met het onderzoeken van
de oorzaaken, waar door de Lyf moeders deeze en geene quade
legginge konnen krygen, zoo zal ik my genoegen met te zeggen,
& 2
dat

76 Van Scheef leggende LTF-MO E

Tin Barende Vrouwe ft.
en alzoo ook het Bekken overdwerflen, en alzoo onmogelyk kunnen
geboren ivêfden, ten zy door hulp van een verflandige Vroedmeefter
ofte Vroedvrouw-,
De vierde quade legging is die geene, waar door des Lyf-moeders
bodem in dé regter zyde is gelegen, en des Lyf-moeders mont
tegen de linker zyde van 't Bekken, juift regt het tegendeel van de
voorige quade legging * en dan zyn de gevolgen een en dezelve als
de voorigen; uit deezen vierderleie quade leggingen van de Lyfmoeders
kan men nu ligtelyk befluiten, wat de verdere verkeerde
leggingen moeten zyn, namentlyk, wat meer ofte minder voor ofte"
agter over, wat meerder ofte minder op de eene ofte op de andere
zyde gekeert: al het welke in de Baringe meerder of minder ongemak
veroorzaakt, na dat de leggingen méér of minder van de natuudyke
legging verfche&len.
Ik zie wel tegemoet, dat deeze Helling by veelen weinig geloof
zal vinden, en van zommige waanwyzen belagchen, of voor valfch
zal uitgekreten, en als een nieuwigheidt verworpen werden; maar
dat zal my evenwel niet te rugge houden, om het geene ik zeeker
weet waar te zyn, openbaar voor waarheidt te doen paflerenj
my aangaande, ik twyfele zoo weinig aan het geene ik gezegt hebbe
van de lcheve legginge van de Lyf-moeders, als ik twyfele dat twee
en twee vier is, of dat tweemaal drie zes is. De menigvuldige bevindingen
heeft my daar omtrent alle twyfeT benomen, en zal daarom ,,
geen zwarigheidt maken , om de leerende Vroedvrouwen op dien
grondt verder meer en meer te onderwyzen, durvende vrymoedig
zeggen, dat alle de geenen die nog onkundig zyn van de fcheve legginge
van de Lyf-moedera, dat die in de konft van Vrouwen te
verloflèn geen meer ligt hebben, als die blinde, die de Menfchen als
Boomen zag wandelen. En dit zal in 't gevolg blyken, als men'
zal zien, hoedanig deeze waarheidt zal invloeijen in al het geene,
dat men in de Verloffinge der Vrouwen moet kennen en doen.
JJ
K 3 C A ,

7% Van de NA

Van de NAGEBOORTE* 79
korte doet aan de Moeder en aan het Kindt, welke twee voornaame
dienfien zoo wezentlyk eigen zya aan de Nageboorte, dat haar
maakzel ons uitdrukkelyk dezelven te kennen geeft.
De Nageboorte dan beftaat, ofte is t'zamengeftelt, uit een dikke
vleezige Maffa ofte Moeder koek, en een daar aan vaft zynde dun
vlies; deeze Nageboorte zit met haar vleehge koek vaft vereenigt en
als in een gevlogten in en aan den bodem van de Lyf moeder.
En alhoewel ik het dikke deel van de Nageboorte noem en vleefige
koek, zoo verfta ik daar door egter ook niet, dat ze waarlyk
vleefch is, gelyk het vleefch van onze ('pieren, die egter ook niet
zyn als een t'zamenweefzel van vaten en vogten; maar ik verfta daar
door ietvves, dat eenigzints na vleefch gelykt, maar het is zeer week
en zagt, deffejfs vaaten zyn zeer bros, en ftorten daar door zeer gemakkelyk
haare vechten uit.
Deeze Moeder-koek, niet onaardig by een koek vergeleeken,
om datze in haar ronte, dikte en groote niet heel ongelyk is aan
een dikke, ronde, doch niet heel groote koek die in de pan gebakken
is, is gemeenlyk omtrent een vinger dik, wat dikker in
de midden als aan haar rant, zy is door haare vaten zoo vaft vereenigt
met des Lyf-moeders bodem, datze daar van niet los gemaakt
kan werden , als met verbrekinge van haare vaten en uitftortinge
van haare vogten, waarom dat altoos |op de feparatie
van de Nageboorte een Bloedvloet volgt, welk Bloed ten deele
uit de Nageboorte zelfs komt, maar meed: uit de Bloed-vaten
der Lyf-moeder.
Deze Moeder-koek is in 't aanzien aan de zyde, daar zy met de
Lyf-moeder vereenigt is geweeft, zeer raauw, oneffen en als een
oneindig getal van afgebroken vaatjes, en zoo men de zelve wat 0-
pent,zoo is het als of ze uit ftukken en brokken aan een gezet was,
doch door vele kleine vaatjes aaneenhoudende.
Gelyk deze Moeder-koek aan haar buitenfte gedeelte zeer ongelyk
en oneffen is, alzoo is dezelve aan haar binnenile zyde ter
contrarie zeer glat en zagt, uitgenomen een meenigte vaten die
haar daar in verheffen, en alle eindigen in de Navel-ftreng, dewelke,
by na in 't midden van de Moeder-koek met haar eene
einde

So Van de NAGEBOORTE.
einde vaftzynde, met haar andere einde vaft gehêgt is aan de
Navel van het Kindt Deze Navel-ftreng dient, gedurende de
bezwangeringe, om het Bloet en voedende zappen uit de Nageboorte
tot het Kindt over te brengen, en de overtolligen weder
van daar door de Nageboorte in de Lyf-moeder te rug te voeren,
en alzoo het Kindt te voeden en levendig te houden Het Water ,
daar het Kindt in legt, groeit altoos te gelyk met hef Kindt, en
dus wert altoos de Nageboorte en de Lyf-moeder te gelyk uitgezet.
Deze inwendige gladdigheidt van de Nageboorte komt van
wegen haare vliezen, daar mede de Moeder-koek inwendig bekleet
is, welke vliezen zig uitftrekken niet alleen zoo groot, dat
zy de Moeder-koek overdekken ofte bekteeden, maar zy ftrekkén
zig ook in de ronte uit., en maaken een zak, gelyk#ls een tweede
Lyf moeder, befluitende in zig beide het Kindt ende het Water daar
het Kindt in legt.
Dit vlies, of deeze vliezen, hoewel heel dun, is egter na het
gemeen gevoele dobbelt, en kan derhalven in twee, of zoo zommigen
willen, ra driën van een gefcheurt ofte gefcheiden werden,
wanneer men met naarffigheidt deiTelfs feparatie onderneemt:
maar alzoo de Vroedmeefters nog de Vroedvrouwen tot haar werk
zeer weinig daar aan gelegen is, of dit vlies in twee of drie vliezen
kan gefepareert werden, zoo zullen wy ons daar niet mede
ophouden: maar alleen aanmerken r. Dat het vlies fterk genoe^
is, om gedurende het zwanger gaan het Kindt en het Water m
zig befbten te houden, niet tegenilaande dat het-buiten de Moeder-koek
nergens aan de Lyf-moeder vaft vereenigt, maar overal los
en vry is.
Wanneer ik zegge, dat dit vlies of deeze vliezen fterk genoe°zyn
om het Kindt, en het Water, beflooten te houden, zoo verfta
ik egter niet, dat deeze vliezen, die veel dunder als de Blaas
zyn, op haar zelve fterkte genoeg zouden hebben, om het Kindt
en het Water in haar beiloteu te houden, zoo dezelven niet door
de dikke Lyf-moeder omgeven en gefterkt waren : gantfch niet:
want alhoewel deeze vliezen vry en nergens anders, als door de
Moeder-koek, aan de Lyf-moeder vaft vereenigt zyn, zoo zyn
dezelven

Van de NAGEBOORTE-
^
L
dezelven egter in 't ronde overal zoo vaft ruftende tegens de Lyfmoeder
aan, dat de fterkte van de Lyf-moeder als haar eige fterkte
is. Even crelyk wanneer een fterke lakonfe Rok met dun Armoizyn
gevoeyert belet, dat de Armoizyne voering niet ligtelyk
fcheurt, alzoo belet de Lyf-moeder, dat deeze dunne vliezen niet
ligtelyk komen te breken.
Gelyk dit vlies moeft de gezegde fterkte hebben, om zoo lang
als het noodig was het Kindt en het Water beflooten te houden,
en voor 't aflopen en tegens 't bederf van de lugt te bewaren, geduurende
de bezwangering; alzoo moeft het ook dun en bros genoeg
zyn, om in de tydt van de geboorte, door de aanperfinge
van de Weën, gebroken te konnen werden, om alzoo een vrye
doorgang te geven aan het Water en aan het Kindt; en daarom
moet zig niemant verwonderen over de dunte van dit vlies.
Zomtydts is 'er een Nageboorte in de Lyf-moeder , en zomtydts
twee, ja ook wel drie, wanneer dat 'er drie Kinderen te gelyk in
eene dragt zyn ; en ter contrarie zyn der zomtydts wel twee a drie
Kinderen in eene Nageboorte, zoo het fchynt; maar wanneer men
wel toefiet, zoo zal men doch bevinden, dat alhoewel dezelve
maar een fchynt te zyn, zoo Is zy doch uit twee a drie koeken t'
zaamengevoegt, en aan een gegroeit ; want gelyk een iegelyk
Kindt zyn eigen vlies en navel-ftreng heeft; alzoo heeft ook yder
Kindt zyn eigen Moeder-koek; en zomtydts zyn de Moeder-koeken
zoo van een gefcheiden, dat de eene na den anderen kan uitgehaalt
werden; ook heeft gemeenlyk yder Kindt zyn eige water.
Nu zoude ik wel iets zeggen van de Vrouwelykheidt, als de ingang
van des Lyf-moeders Schede ; maar yder Vrouw is die genoeg bekent
, en yder Vroedmeefter kan daar van door andere wegen genoegzaame
kenniflè krygen : Men behoeft die partye niet ten toon
te ftellen; diergelyke Figuren dienen meer tot opwekking van onreine
bewegingen en vuile discourfen, als noodigeonderwyzingen;
derhalven zullen wy dat deel om eerbaarheids wille ongeraakt laten..
Ver-

Van het ONDERSLAAN
der zwangere Vronwen, 8 j
C A P I T T E L XIII.
Van het O ND E RS LA AN der zwangere Vrouwen,
wat het is, en hoe het gefchiet.
EEn Vrouw, die een Vroedvrouw begeert te werden, dient wel
f onderwezen te zyn in het onder ftaander zwangere Vrouwen;
en dewyl het woort onderftaan een oneigenlyk woort is, dat niet
klaar uitdrukt het geene de Vroedmeefters en Vroedvrouwen daar door
verdaan, zoo zal het goet zyn dat woort wat te verklaren, en te
zeggen wat daar door verftaan wert.
Een zwangere Vrouw, of die meint zwanger te zyn , te onderftaan,
is niet anders omtrent haar te doen, als dat men de twee
voorfte vingren van d'een of d'andere hant, met vet, boter, of
olie, beftreken hebbende, inbrengt door de Vrouwelykheidt in de
Schede van de Lyfmoeder; om door dat middel te konnen bereiken
de onderfte punt, en by gevolg den mont ofte ingang, van de
Lyf-moeder; om deffelfs geftalte naauwkeurig te betaften, en daar
door te weten het gene, waar van dat men zonder dat middel niet
kan verzekert zyn.
Ik zal hier noch eens tot waarfchouwinge zeggen, dat ik my niet
zal bedienen, gelyk vele Schryvers doen,van de uitdrukkinge van
de uit en inwendige mont van de Lyf-moeder, dewyl ik vaftftel,
dat de Lyf-moeder maar eene opening , mont ofte ingang, heeft,
want dat geeft maar verwerring aan de Leerlingen; ik zegge dan
eens vooral, dat als ik van de Lyf-moeder fpreek, zoo verfta ik
door de zelve het peers-gewyze Lighaam daar in het zaat ontfangen
en de vrugt tot den dag der geboorte bewaart wert, 't welk
vertoont is in de derde Figuur, welkers mont ofte opening daar
door de letter b is aangewezen, en het gene andere Autheuren de
uitwendige mont van de Lyf-moeder noemen, en waar door zy
den ingang van de Lyf-moeders Schede verftaan, zal ik de mont
of ingang van de Schede of Schamelheit noemen, gelyk zy het is;
zoo zal men zig in die twee openingen niet vergrypen.
La C A

84 Wat men door V ONDERSLAAN kan weeten.
C A P I T T E L XIV.
Wat men door 't ONDERSLAAN
kan weeten.
MEn onderflaat een Vrouw om zig te verzekeren van deze na
volgende dingen:
I.
Om te weten, of een Vrouw waarlyk zwanger is of niet.
II.
Om te weten, of zy na by of nog verre van de tydt van haare
verloffinge is.
III.
Om te weten, of een zwangere Vrouw regten arbeidt krygt ofte
niet.
IV.
Om te weten, of een Vrouw die arbeidt krygt een ligten of een
zwaren arbeidt zal hebben.
V.
Om te weten, of een Kindt wel of qualyk gekeert komt.
VI.
Om te weten, wat 'er moet gedaan en in 't werk geftelt werden,,
om de zwangere Vrouw en het Kindt geduurende den arbeidt te
hulpe te komen.
VII.
Om te weten, wanneer dat men buiten den gewoonelyken tydt
een Vrouw zal moeten verloffen.
Alle deze dingen werden het allerbeft en zekerde gekent en onerfcheiden
door het 0:iderflaan; en op dat de leerende Vroedvrouwen
hier van wel mogen onderwezen werden, zoo zal ik de
bovengenoemde zeeve zaaken yder byzonder hervatten, en tonen
op wat wyze, en waar door, men door het Onderflaan zig van
die zaaken kan verzekeren. En ik zal hier tot waarfchouwinge van
de lerende Vroedvrouwen zeggen, dat de kenniflè van wel te Onderfiaan
is van de. hoogde nootzakelykheit of aangelegentheit voor
een-

Wat men door 't ONVERS LAAN kan weten. 8,
een Vroedvrouw, en ik ben verzeekert, dat'er weinigen zyn, die
regt grondige kenniflè daar van hebben, en die zig daar van reg [
weten te bedienen, zo als het behoort, ten goede van de Vrouwen
en van de Kinderen: ja in tegendeel houde ik my verzekert, dat
veele Moeders en Kinderen omkomen door gebrek van die kenniflè;
want de Vroedvrouwen in tyts de onheilen en gevaren niet gewaar
wordende, door gebrek van de Vrouwen wel te Onder/laan, zoo zit
bet Schip al op droog, eer men 't Landt eens gewaar geworden is,
en gelyk zy in den beginne niet voorzigtig genoeg waren, om de
dreigende onheilen te voorzien en voor te komen, zoo zyn zy ook
daar na niet wys genoeg, om haar zeiven uit de reets gekome onheilen
te redden: en zoo zy dan niet tydig om buipe roepen, zoo kolt
het 't leven van het Kindt, en zomtyts ook dat van de Moeder; zoo
is het dan ten hoogfte nodig, dat de lerende Vroedvrouwen wel onderwezen
werden in het regt gebruik van het Onder/laan der Vrouwen
: Laat ons dan ten dien einde yder zaak in 't byzonder aandagtelyk
overwegen.
C A P I T T E L XV.
Hoe men door Onderjlaan zal weten, of een VROUW
zwanger is of niet.
HEt is zeker en gewis, en de ervarentheit leert, dat alle de
tekenen van zwangerheit geduurende de eerfte maanden onwis
en onzeker zyn, en derhalven zullen wy met dezelven ons Boek
niet vervullen; want ook de aldergemeenfte en bekentfte, als het
ophouden der ftonden, het braken , het verlies van appeteit , de
verkeerde luften, het op-zwellen van de borften, de pyne in de tepels,
en zelfs het op zwellen van den buik; alle die dingen zien wy, dat
de Dogters en onbevrugten kunnen gemeen hebben met de bevrugte
Vrouwen, en de eene Vrouw is zelfs omtrent die zaaken
heel anders geftelt als de andere. Ik hebbe een Vrouw gekent
die my verzekerde noit haar ftonden gezien te hebben, voor dat
zv de eerfte reis zwanger wierd, van welke tyt aan zy die behielt
L 3
wel

86* Wat men door ONDERSLAAN kan weten.
wel gereguleert en op haar tydt tot de tydt van haare verloffinge,
en na haar kraam bleven die agter tot haar tweede ontfankenifle, en
duurde weuer als vooren, en bleven na de Kraam weder weg:
en zoo van alle haare Kinderen; waar door zy geen zekerder
merk-teken hadde van hare ontfankenifle, als het wederkomen van
hare ftonden; en was een Vrouw gezont en wel te pas: zoo weinig
ftaat als men dan kan maken op het agterblyven der ftonden, zoo*
weinig ftaat is er ook te maken op de andere merktekenen. Het
befte en zekerfte teken en bewys dat een Vrouw waarlyk zwanger is,
bekomt men door het Onderflaan, dog beft in de laatfte maanden
van haar zwaar gaan Zoo het dan gebeurt, dat een Vrouw meint
zwanger te zyn of daar aan twyfelt, en wenfchte daar van verzekert
te zyn t zy dat ze de boven aangeroerde tekenen heeft ofte niet,
ofte eenige van dezelven , gelyk 'er evenwel gemenelyk eenigen van
die zodamgen ftaat vergezelfchappen, en men derhalven zig daar van
kan bedienen,om alles t'zamen te voegen en dien volgens te oordéelen,
zoo zal men de Vrouw Onderdaan, om daar door beft van de waarheit
der zake verzekert te zyn.Zommigen willen dat na de eerfte twee
maanden, dat een Vrouw zwanger gaat, de mont van haar Lyf-moeder
dicht geflooten is, waar door dezelve fpitzer, harder en vafter
is als anders; dog evenwel niet met een fcirreufe hardigheit, 't welk
wel onderfcheiden kan worden van een natuurlyke hardigheit of vaftigheit
van die fubftantie, hebbende de form omtrent van de muyl
of fnuit van een eerftgebooren Hondje: Om deze veranderinge te
konnen onderfcheiden, zoo moet ik bekennen, dat daar toe een ervare
hant wert vereifcht; en ik agt dat dezelve evenwel nog niet
5
onfeilbaar zal zyn.
Maar na die tyt zoo begint door 't opzwellen van de Lvf moeder
deszelfs mont korter, platter, en ook allengskens dunder te
werden, na de mate dat het Kindt grooter wort, en de tydt van
zyn uitgang nadert; voor al is dit beft te onderfcheiden en meeft
kennelyk in Vrouwen, die gewoon zyn ligte en gemakkehke verlosfwge
te hebben; in dezen wert des Lyf-moeders mont zoo fila*
zoo week en zoo dun, dat gemeenlyk de zesde of de zevende
jnaant van haar zwanger gaan de zelve haar begint te openen; van welke

Wat men door 't ONDERSLAAN kan weten» 87
tyt men dan klaarlyk de Vrugt kan voelen bewegen, welke het alderzekerjle
en onfeilbaar/Ie beivys is, dat een Vrouw waarlyk zwanger gaat.
C A P I T T E L
XVI.
Hoe men door 't Onderdaan zal weten of een ZWAN-
GERE VROUW na by hare V e rlojftnge is of niet.
WY ondernellen te fpreeken van een natuurlyke Verloffinge,
en niet van een Mis kraam; want een Mis-kraam kan
ten allen tyden door 't een of het ander toeval een zwangere
Vrouw over komen ; maar wanneer alles natuurlyk toegaat, zoo
komt de regte tyt van Baren niet, als wanneer het Kindt zyne
behoorlyke grootheit en fterkte heeft, en gemeeneiyk omtrent
de Negen Maanden, of ook wel de Zevende Maandt, en zomtyts
wel tuffchen de Zevende en Negende Maand, na dat ze kloek
en fterk zyn: hoe wel men gemeeneiyk de Negen-Maandige Kinderen
beft ziet varen.
Wy hebben reets gezegt, dat na de tweede of derde maand,
de Punt van des Lyf-moeders mont, die eerft fpits, dik, vaft, was.,
dan begint platter, dunder en zagter te werden, en dat ze dat
meer en meer wert, na de mate dat de Vrugt grooter en meer
gevordert wert; waar uit nootzakelyk moet volgen , dat, hoe
dezelve in het Onder/laan dunder, zagter, en platter gevonden en
gevoelt wert, hoe dat de tyt van de Verloffinge meerder nadert;
en dit is in zommige Vrouwen zoo kennelyk, dat wel twee a drie
maanden voor de Verloffing des Lyf-moeders mont zig begint te
openen, en allengskens meer en meer te verwyderen, en wel een
opening krygt als een Schelling of een Gulde-Stuk, en nog grooter,
waar door men het Kindt onderfchydentlyk kan voelen zig
roeren en bewegen; ja zommige Vrouwen hebben op 't laaft zoo
grooten verwydering , dat ze maar twee a drie goede Wêen van
noode hebben, om van haar Kindt verloft te zyn: zoo dat een
Vroedvrouw, die wat geoeffent is in Vrouwen te Onder/laan, die

8§ Wat men door 't ONDERSLAAN kan weten.
zal ligtelyk konnen oordéelen, of een Vrouw na by haar Verlofïïng
is of niet, en zelfs wel omtrent konnen giffen, hoen?; maar die
naauwkeurige kenniffe kan evenwel niet als door veel oeffening verkregen
werden.
't Is waar , dat , gelyk alle Vrouwen niet gemakkelyk baren,
zy ook alle zoodanig niet geftelt zyn, als wy hier komen te Hellen,
en daarom moet men alles met moderatie nemen; want daar
omtrent kunnen verfcheide exceptien zyn, en men vint het zoo
niet by alle zwangere Vrouwen; want in zodaanigen, welkers Kinders
gemeeneiyk qualyk gekeert liaan tot het laatfte toe, of welkers
Kinders niet en keeren als op het laatfte, weinig voor haare Verloffinge,
en inzonderheit robufte bedaagde Vrouwen in haar eerde
zwaar gaan, daar vint men gemeeneiyk Contrarie: Want by de zoodanigen
blyft des Lyf-moeders mont gemeeneiyk tot op het laatfte
toe geflooten, en wert niet geopent als door de kragt van de dringende
Wêen; en men moet weten, dat de zoodanige Vrouwen gemeeneiyk
haare Kinderen ter werelt brengen met veel lyden en zwaren
atbeit. Even wel is dit zeker, dat zelfs in die zwaar barende
Vrouwen, welkers Lyf-moeder zoo lang gefloten blyft, derzelver
mont in 't laatft niet zoo puntig, [pits, nog zoo dik en vaft is als in
't begin, maar is platter en dunder: 't Is ook waar, dat zommige
Vrouwen, zelfs van de geenen die ligt verloffen, des Lyf moeders
mont op 't laatfte van haar tyt dik in 't aantaften hebben; maar
dat is by toeval, door eenige vogtigheden doordrongen zynde,
en dan zalze ook zagter en vozer zyn, waar op een Vroedvrouw
dient te letten; en dat ook van een ervare hand ligt is te onderfcheiden.
in dit alles is wisheidt, maar geen onfeilbaarheidt, en zal ook
grootelyks differeren, na de oeffening en het capabel oordeel van
de geene, die de Vrouwen onder ftaan; zoo dat de eene ligt en gemakkelyk
zal kunnen onderfcheiden', het geene de andere onmogelyk
niet zoude konnen giften, daarom moeten deze dingen met
difcretie werden genomen; gelyk de Lyf-moeder van een bedaagde
Vrouw, die nooit gebaart beeft, die kloek en robuft is, en veel
en fterk gearbeidt beeft, geheel anders is als die van een Jonge tedere
Vrouw, die nooit groote fatigues heeft geleden en gemakkeiyk

Wat men door *t ONDERSLAAN kan weten. 89
ïyk opgevoedt is; zoo is ook de mont van een fcheef leggende
Lyf-moeder geheel anders als die van een regte of wel geplaatfle:
derhalven dient hier de Vroedvrouw wel op te letten. De mont
van een welgeplaatfte Lyf-moeder zakt met haar punt diep in 't
Bekken, en is gemakkelyk met een of twee vingeren te beflaan;
in tegendeel die van een qualyk geplaatfle Lyf-moeder legt hoog,
en zomtyts zeer hoog; ja zoo hoog, datze en door haar boogie en
door haar fcheeve legging, of niet of zeer bezwaarlyk kan bereikt
werden, en daarom na derzelver fcheeve legginge met haar mont
altoos tegens de rant van het Bekken komt aanteleggen, en by
gevolg niet wel kan gevoelt werden als aan haar onderfle rant,
maar niet in haar gehele ronte; waarom dan ook niet wel mogelyk
is, de nette grootte van deszelfs opening te konnen voelen, en derhalven
zoo is dan uit deszelfs gefteltheit geen ware voorzegging te
doen; en in zulke legginge moet al een ervare bant de Vrouw enderflaan,
om na waarheit te konnen zeggen, hoe dat het met des
Lyf moeders mont geftelt is. Waar uit dan een igelyk wel ziet,
dat alle regels haar exceptien hebben, en dat men altoos ftoffe vint
om met nedrigheit te fpreken, zelfs van de alderzekertte zaaken.
C A P I T T E L XVII.
Hoe men door 't Onder/laan zal weeten of een ZWANGERE
VROUW regt en arbeidt krygt of niet.
00 noodig als de regte Wêen zyn voor een zwangere Vrouw om
# ^ te kunnen verlolTen, zoo noodig is n&ionderflaanzmzznVroedvrouw
in den beginne van den arbeidt, om verzekert te zyn, dat
een Vrouw regte Wêen heeft, en dat by gevolg de regte tydt
van te arbeiden is gekomen; en zoo dwaaflyk als het zoude zyn,
een Vrouw die waren arbeidt heeft, te willen verhinderen om" met
hare Wêen te arbeiden, het Kindt en de Lyf-moeder regt ftaande;
zoo fchadelyk kan het zyn , een Vrouw , die geen regte Wêen
heeft, voor de tydt te doen arbeiden; het een en het ander kan ge-
M
beuren,

$o Wat men door V ONDERSLAAN kan weten.
beuren, en het laatfte gebeurt maar al te veel, namentlyk dat de
Vroedvrouwen (geen kenniflè hebbende om door het ondlrftaan de
Colyk en ande e buik pynen, of de wilde en verkeerde Ween
van de reg;en te onderfcheiden, de eene voor de andere nemende)
de Vrouwen voor de tydt aanzetten om te arbeiden, en haar daar
toe willen helpen met dryvende middelen in te geven, en haar te
doen gaan of andere bewegingen te doen doen, waar door haare
pynen vermeerdert veerden, en zy meer en meer gewelt doende met
na beneden te perflèn en te dringen, de Vrouwen voor haar tydt
in arbeidt brengen; dat dan ligt tot nadeel van het leven van de
Vrouw of van het Kindt of van beiden kan zyn. Daarom is 'er
zeer veel aan gelegen, dat men de regte Wêen welkenne, om de
zeiven van verkeerde IVen en van andere buik pyntn wel te konnen
ondeijcieiaen: Voor al moet men zig niet ligtelyk inbeelden, dat
een zwangere Vrouw arbeidt krygt voor de zeven maanden, en niet
ligtelyk ietwes doen om den arbeidt te verwakkeren voor de negen,
uit vreeze van de Vrouw of het Kindt fchade te doen: Even
wel 't zy op de zeven Maanden of daar na, en zelfs eer, wanneer
dat de tydt van, verloffing is gekomen, en dat men door bit onder-
/laan bevint, dat een Vrouw waarlyk in arbeidt ts, of regten arbeidt
krygt, zoo moet men de Natuur ook niet willen ituiten, maar haaren
loop laten, en de helpende hant bieden, daar het noodig is.
De Jonge Vrouwen, die van haar eerile Kindt zwanger gaan , zoo
haalt als die eenige hevige pynen in den buik en in de lenden ge-
Waar werden, die haar wat doen wringen en krimpen, beelden
haar terftont in, dat zy den arbeidt op 't lyf hebben, en zenden om
de Vroedvrouw, dat die haar zal helpen, of haar zal zeggen of het
regten arbeidt is of niet: Deze, zoo zy haar werk niet wel veritaat,
ziende in de pynen eenige gelykheit met die van de regte Ween,
ander/laat de Vrouw, en vint ze des Lyf moeders mont wat geopent
of verwydert, verzekert de Vrouw aanftonts dat ze den aroeidt
krygt, en vindende dat evenwel de opening niet nicer verwydert,
en de Wêen niet doorzetten, fielt ai haar Konft in 't werk
©m de Wêen te verwakkaen, 't zy met ingeven, 't zy met dan
dit. en dan dat te doen doeu; met haar dau in dit en dan in dat
ponuur.

Wat men door 't ONDERSLAAN kan wei-n. 91
portuur te ftellen, en martelt ellmdiglyk deze arme Lydfter af, mankende
door al haar doen, dat de Vrouw flaauw en machteloos wirt,
en dikwils, zoo Godt het niet verhoedt, dat 'er een ontydjge geboorte
op volgt, het welk niet zoude gefchiet zyn zoo zy de colyk tn
andere buik pynen of wilde Ween van de rechte IVeen hadde weten te
onderfcheiden. , , , T
,
u
Zotntydts zal door een windig Colyk een zwangere Vrouw den
gantfchen buik door, ja zelfs in de lenden na onder en na boven,
ïroote pyn en krimpingen hebben; ook kan een fcherp vogt de darmen
prikkelen, waar op wel een buik-loop kan volgen, en de Vrouw
veel pyn verwekken, waar door zy meent tn arbeidt te komen; dog
deze pynen konnen, 't zy door't ingeven van wat zoete melk met
lavendel en rosmaryn, 't zy door vsrzagtende en windbrekende Cltfteren,
naar 't advys van een verftandig Doilor, t zy door een warme
Serpentyn Heen, uügeholt plankje, of bette tó* verdreven ol
geftilt werden: daar in tegendeel zoo het regten arbeidt: is, alle deze
dingen den arbeidt niet zullen wegnemen, maar de Ween zullen
allengskens fterker werden. De pynen, door eenige purgerende /toffe
veroorzaakt, werden door de daarop volgende buik loop gekent,
en veeltydts ook weg genomen, zoo die niet te hevig zyn. hm deze
pynen, niet tegenttaande dezelven zomtydts groot zyn, zoo en
hebben zy niet die nederper/fende kragt, die regtè Wéen hebben; en
of het fchoon toefchynt aan de zwangere Vrouw zelfs, dit ze op
de Lyf-moeder en Schaam deelen" nederdrukken, ot daar op werken,
en van haar daarom voor regte Wêen geoordeelt werden zoo
moet haar een Vroedvrouw daarom niet inbeelden, dat het regte IPeen
zyn, maar moet door een naauwkeurig onder/laan de waarheidt oaat
van zelfs onderzoeken , en op alles wel agt geeven.
Gemeeneiyk, eer dat den arbeidt komt, zoo ondarvinde de
Vrouwen eenige dagen van te vooren, dat de dikte van haar buik wat
verdunt, en dit wert gemeenlyk veroorzaakt, door dat wel gekeerde
Kinderen in wel gekeerde Lyf-moeders met de Lyt-moeder,
te weten met dcffelfs onderfte deel, in 't hol van c bekken
nederzakken, waar door dan van boven m den buik: meerder ruimte
komt, en den buik eenigzints dunder wert, en dit is niet alleen
M z
eeri

91 Wat men door >t ONDERSLAAN kan weten
een teken van aanftaande arbeidt, maar zelfs een voorbode van een
goede verloffing, en immers geeft dat daar goede hope toe, en kan ten
of!' lt\Ze£ ü fT %T ; w a n t 2 0 0 h e t
Kindt dwers gekeert,
of de Lyfmoeder fcheef lag, zoo zoude dezelve niet zoo merkelyk
m t hol van/t bekken konnen inzakken, om zoo merkbaveron^W
1 :
Maar deze
verooi zaakt de
!
Vrouwen
V° ^ gemeenlyk * ^ T ^ wat " ongemak, 'c zy
«^SLg
in 't man,
t zy in / wateren, t zy omtrent den jloelgang; want het Kindt
met het hooft in 't hol van het bekken ingegleden zvnde drukt de'
Blaas
f
Endeldarm of beiden, en veroorzaakt daa/door', da:n£
den fl/g* ?g
, nog de zoo vry niet kan uitgelaten werden als tl
vooren; ja wanseer het Hooft heel groot is, volgt daar wel op een
opzwellinge van de daar om heen leggende deelen, en byzonderlyk
van de Vrouwlykheidt, die met wel weg gaat als na de Verloffinge;
Van gelyken voeit een zwangere Vrouw gemeenlyk eenige Lende-pynen,
die zy met gewent is geweeft te voelen, en die allengsken.
van tydt tot tydt beginnen te vermeerderen, en na beneden neer
S
tevbeyeiï. * ' n t ü y m S
^ "^ ^ogtigbèidt af-
En als den regten tydt van baringe is gekomen, zoo gevoelt een
zwangere Vrouw gemeenlyk een groote pyn
i n
^Lenden, om rent
de Navel en onder in den onder-buik , nederzettende op de
Maam-deelen en op de Lyfmoeder; deze pynen zyn met gefl!dig\
maar by po/en ofte vlagen, en daarom werden de Wêen bv veelfn
Vlagen genoemt: Zoo deze pynen regte Wêen zyn, zoozal een
verflandige Vroedvrouw dezelven van valfche of verkeerde Wêen ligtelyk
door het onderflaan konnen onderfchciden: Want zv zal
vinden, dat de mont van de Lyf-moeder of open is, oïzig bezint
te openen, en t zy dat ze veel of weiniger geopent is, zoo moet zv
wagten, tot dat de pynen haar verheffen, en dan moet zy naauwkeung
voelen, wat die pynen doen; Zoo het verkeerde Wêen
zyn zoo zal zy gewaar werden, dat by de Verheffing van de p v
des Lyf moeders mont zal fterker toezuygen en zig intrekken; rnaar
de pyn of Wee vooroy zynde zal zy haar aliengskens wederZ
yerwyderen; Maar zoo de pynen regte Wêen zyn, zoo zal in tegen-

Wat men door 't ONDERSLAAN kan weten.
gendeel de' mont van de Lyf-moeder haar verwyderen en meerde r
openen, door de fterke nederperfing, die de regte Wêen op de gehoor"
te doen: Daar in tegendeel de andere vreemde pynen haar onder
weg verftrooyen, en de Lyf-moeder als by voorzorg trekt en fluit haar
zeiven naauwer toe.
De regte Wêen veroorzaaken door haar fterke drang en fcherpe pynen,
fat het bloet van de Vrouw meer bewogen en verhit wert
waar door de pols gaauwer jlaat, en de Vrouw in 't gezigt meer
ontfteken wert, .waar op dan ook meeften tydt een fchudding of beving
van 't 't gantfche Lighaam, en byzonder van de onderfte leden volgt
gelyk of zy een koorts op 't lyf kreeg, doch zonder koude: Zommigen
raken ook aan 't braken, maar anderen niet; maar generalyk
loflen zy een dikke taaye flym , dewelke, zoo dezelve root ofte
bloedig Avert, pafleert voor een zeker merkteken van de volgende verlofling.
Gelyk een wyze Vroedvrouw niet .te ligt moet denken, dat een
Vrouw regten arbeidt heeft, zoo moet ze ook niet te traag zyn,
om een Vrouw, die meent regte Wêen te hebben, te onderftaan:
Want zy kan ligtelyk verraft werden, door dien dat zommige
Vrouwen (die de Lyf-moeder wel geplaatft, het Kint regt gekeert
laag in 't hol van 't bekken ingezonken, en des Lyf moeders mont
dun, zagt, en wyt geopent hebben; zomtydts zooJchielyk verlogen,
dat 'er geen tydt is om eenige preparatie te maken; daar het dan
wel gebeurt, dat de Kinderen ter aarde nedervallen, of dat haar
op ve.rfcheide andere wyze groot ongemak overkomt: En gelyk het
ook gebeurt, dat de Vrouwen, die den arbeidt op 't lyf krygen,
haar gevoeg willen doen, zoo is het zeer gevaarlyk, zoodanige
Vrouwen op eenig Secreet te laten gaan, dewyl het kan gebeuren,
dat het Kindt met den afgang te gelyk nederzakt en uitkomt;
gelyk veele Exempelen diergelyke onheilen beveiligen, die
ik om kortheidts wille niet zal opnaaien.
Dit zal ik 'er maar by voegen tot beveftiging, om te toonen dat
een Vroedvrouw niet altoos na zwaare pynen en fterk dringende Wêen
moet wagten, eer dat ze een Vrouw befiaat, namentlyk, dat
zommige Vrouwen den arbeidt krygen , en verlolTen met zoo
weinig pyn, dat ik 'er twee gekent hebbe, waar van de eene ge-
M 3
meen-

94 Wat men door 't ONDERSLAAN kan weten.
meenlyk zeide, dat ze om een potje Bier en Brood wel een Kindt
zoude willen halen, hoewel zy geens dings gebrek hadt: En de andere
vergeleek ik by een goet Wafel yfer, daar de Wafels van zelfs
uitrollen, als men het zelve maar opent en omkeert, zoo gemakkelyk
kreeg zy ook haare Kinderen
En het is my zeffs gebeurt, dat myn eigen Vrouw, die zelfs
verfcheide Kinderen gebaart hadde, en die" uit liefde reedts verfcheide
Vrouwen had helpen verlolTen, als kenniflè van het Kantwerk
hebbende, gelyk zy t' zedert nog veelen, die in noodt waren,
verloft heeft, hebbende des nagts wat pyn in de buik gehad, niet
gelovende dat het regie Wêen waren, tegens den morgenltont my
verzogt haar te onderflaan, ik vondt de zaak zoo geilelt, dat ik
haar aanmaande fpoedig op te daan, zoo zy niet wilde haar Bed befmetten:
Zy trok maar haar onderkledéren aan, en ik had naauwlyks
de tydt, van buiten myn kamer-deur aan een Zy-kamer te
kloppen, om ymant tot hulpe te roepen, of zy riep my om hulp;
en dus maar nederzktende op de eerfte ftoel de befte, kreeo- ik
aanftonts een Kindt in de fchoot, eer dat eenig Menfch by°ons
konde komen; en ziende, dat het eerfte te klein was, volgens de
dikte van de Moeder, bragt ik de handt in de Lyf-moeder, en
voelde een tweede, dat ook 'al fchrap ftont om te komen, dat ons
beiden niet weinig deede lagchen, waar op een Vrouw inquam,
die mede van de Konft was, aan dewelke ik' myn Vrouw beval,
gaande met myn ontfangtne gave na den haart, daar een andere
Vrouw, die ons te hulp quam, het vuur oprekende, en daar aanftonts
de tweede Dogter by gebragt wierdt. Hier uit kan men zien,
hoe dat men beide te haaftig en te langzaam kan zyn, het welk de
Jonge Vrouwen konnen opmerken; en daarom is 't altoos beft de Vrou*
wan by tydts te onderflaan, om wel te onderfcheiden, of zy regte
Wêen hebben of niet, om daar uit van haaren ftaat te oordéelen.
Maar eer ik hier van afga, zal het niet ondienftig zyn ook te
zeggen, dat het zomtydts gebeurt, dat 'er Vrouwen zyn die byzonderlyk
onderworpen zyn regte en onregte Wêen onder maikanderen
te krygen, welke Wêen van zommigen omftaande Wêen genoemt
weiden, en dat niet zonder reden; want wanneer het
fchynt.

Wat men door *t ONDERSLAAN
kan wc:en.
fchynt, dat de Ween nederzetten, en dat de Vrouwen daar mede
willen arbeiden, zoo veranderen zy in een inkrimpende pyn, de
kramp niet ongelyk; waar door het de Vrouw onmoogelyk is haar
Kindt door te zetten: en in zoodanigen geval zal het onderflaan de
Vroedvrouw ook genoegzaam doen kennen, dat het vermengde id'êen,
namentlyk, regte en onregte Wêen zyn: want niet tegenttaande dat
de Vrouwen met deze omflaande Wêen niet regt konnen nederzetten,
zoo zal de Vroedvrouw evenwel voeien, dat die Wêen in 't begin
des Lyf-moeders mont vcrwyderen, en het Kindt nederzetten; maat
op het laatfte, wanneer de v rouw met de Wêen op haar tterkrte
behoorde te arbeiden, zoo trekt zig in tegendeel alles te rug, en dus
kan 'er weinig gevordert werden, voor dar de wilde vVêen ge aidt
of weggenomen zyn ; hetweike zeer bequamelyk gelchieden kan,
door de Vrouw in te g even eerKgoede en wel geprepareerde pynftillende
pil, en zoo na vedoop van een uur de verkeerde pynen niet
merkelyk verminderen, zoo mag zy zonder fchroota haar nog eenmaal
dezelfde dofis int even; waar op de wilde Wêen gemeenlyk verdwynen;
en dan zal de Vn uw met kragt door de regte Wêen konnen
arbeiden om haar Kindt door te zetten : deze verkeerde Wêen zyn
200 fchadelyk, en zoo onlyMyk voor de barende Vrouwen, dat de
alderllerkfte regte Wêen haar nergens na niet zoo fmerteiyk vallen,
als eene van de minfte omflaande Ween,
Hoewel myn voornemen gandchelvk niet is , om de Vroedvrouwen
de Medicynen in de banden te g, ven, latende die, gelyk
het behoort, in de magt van de ervare Geneesheerenen voorzigtige
Vroedmeefters, zoo hebbe ik evenwel in dit geval de Vroedvrouwen
dit Hedlyk geneesmiddel n et konnen verzwygen, dewyl
de Vroedvrouwen, te weeten de geenen die ten platten Lande t,e
Vrouwen helpen daar gemeeneiyk geen Doétoren te bekomen
zyn, daar door veele Arme Lydners kunnen foulageren. Dewelken
daaronj no.m zonder deze pilien of diergelyk middel by de
Kraamvrouwen ten platten Lande behoorden te gaan, op dat
zy die in tydt van noot zouden kunnen gebruiken. Ik zegge in
tydt van noot, niet om de pynen van de regte Wêen te willen
benemen, dat zoude een dwaarheidt zyn, maar om de verkeerde
pynea»

96 Wat men door >t ONDERSLAAN kan weten.
pynen van de>. omflaande Wêen
pillen het 26 Cap.
te verdry ven. Beziet van deze
c
A A N M E R K I N G E .
A
I e
lf r JS e M n e n ', d l e J e e r e n d r e n v y Z e v a n d e
Vroetkunde gehan-
X\. dek heoben, hebben gefprooken van de Kenteekenen dit
voor den arbeidt gaan, en die dezelve verzeilen, 't Kerüe dait ft'
opdoet, zyn de Ween: maar terwyl 'er valfehe, en oSe VVeëf
zyn, zoo is 't van zeer groot gewigt, dat men die wel onderfehe
de. Want de laaften moet men aanzetten, en de anderen ffiüen
Voorwaar met dezen aan te wakkeren, 't zy door hulpmiddelen 't
door bewegingen die men de Vrouw doet maaken, kan men'een
aTbdTbrei^ *" "*
n 0 g
^
5.TS
;
Mauriceau verhaalt hier van een Hiflorie B. I. crp. 7., welker,
inhoudt t alhier met onnut zal zyn mede te deelen. Een' Vrouw
Sïh? 5 nd ? ° f d a 3 r T t r e n t Z w a n § e r 2 y» H e ' ^are pynen gevodt
z
hebbende, die ten naaften by aan die van den arbeidt geleken mal
te groote bewegingen, op de raat van haar Vroetvrotfw' en lie zt
g
fcherpe clyfteeren zetten , dewelken by geluk de uirwSln?
hadden, die men daar van verwagte. ^ f f i y ver t- et Z%lTe
m haar vrugteloos lyden, dat nu twee dagen geduurtïadt Tt ^
Mauriceau roepen, die, haar ondertaft hebbende, de mondt
d es
Baarmoeders zoo geopent bevondt, dat hv de ton van y 1 • ,
daar in konde brengen ; dogh geen andere"tota^n v nd 1
deze pynen alleen deede hy haar te bedt leggen, daar zy agt dJn
op bleef, gedurende welke tydt de pynen overgingen, £ B a a r
moeder wederom gefloten wierdt, en zig niet eerder daar na onen
de, als ten einde dragt. 't Is zeeker, gelyk hy ook ze " dat P in"
dien hy voortgegaan hadt, gelyk 'er begonnen was, deze Wouw
op de zes maanden bevallen zoude zyn, 't welke moffelvk h.l
haar Kindt de doodt veroorzaakt konde hebbïï. * '
g
' :t is

AANMERKINGE.
9 7
- 't Is niet genoeg, de valfche pynen niet aan te wakkeren, maar
men moet dezelven ftillen. Want zy doen dikwils de fpieren van
de onderbuik zoo geweldig werken , dat de opregte Weën haar
eindelyk opvolgen , tot groot nadeel van de Moeders en van de
Kinderen.
De Schryvers, die over de Vroetkunde gehandelt hebben, fpreeken
veel beeter aangaande de oorzaak der valiche Weën , als dat
zy dezelven van de opregten onderfcheiden. De valfche pynen komen
niet uit de Baar-moeder , volgens Dionis lib. cap. z , en
dringen niet na beneden. Zy worden veroorzaakt door winden, of
door de gal, die in de darmen ge/lort wordt; men kent deezen door de
rommelingen , fneidingen in de buik , en perffmgen tot den afgank.
Mauriceau zegt lib. z. cap. i., Dat de Colyk-pynen met zvarme doeken
op de buik te leggen verdreven worden, gelyk ook met een of meer
Clyfleer en ; door welke zelve zaaken de waare Weën vermeerderen,
in plaatfe van te verminderen. De pynen van een graveel colyk zyn
genoegzaa/m onderfcheiden door de eige kentekenen van dit ongemak; en
die veroorzaakt worden door een gefteltenis tot de loop, uit de^veelvuldtge
afgangen, die ''er volgen.
Daar is niets fraaijer, als dusdanige redeneringen, voor zoo verre
de befpiegeling aangaat; maar in de oeffening van de konft moet
men deze toon veranderen. Is 't natuurlyk , dat men een zieke
laat lyden, tot dat een hulpmiddel, zoo men dagt, bequaam voor
het ongemak, door zyn vrugteloos gebruik heeft doen zien, dat
men zig in die giffinge bedrogen hadt ? is 't natuurlyk , dat men
haar bloot ftelt aan de gevolgen, van zulke toevallen, dat is te
zeggen , aan een verhaaffe arbeidt ? Dit is nogtans de omftandigheid,
waar in zig de Vroetmeefters bevinden , wanneer zy de zekere
merktekenen van de valfche Ween niet kennen.
De afbeelding , die deze Schryvers ons geven van de opregte
Weën , onderrigt ons ganfeh niet meer omtrent de onderfcheiding
van de vallenen. De ware Weën, volgens Dionis op de aangehaalde
plaatfe , beginnen ter plaatfe daar de nieren leggen, in de
lendenen , en laat en zig voelen ter plaatfe van de Baar-moeder , zy
verheffen , en houden op , by tujfchenpozingen , en gfoeijen geduurig
aan tn fterkte. Ik begrype niet, hoe men volgens deze befchry-
N
vinge

S>8 A A N M E R K I N G E .
vinge de waare Weën der arbeidt onderfcheiden zal van die, dewelken
de peifïinge tot afgangh (tenefmus) ende't graveel-colyk medebrengen
Mauriceau geef; van dezelve geen beeter merkteken. De lof van
die na de natuur af te fchilderen was bewaart voor onze Scbryver.
Indien 't opregte Weën zyn, zegt hy, als dan zal men by r t ondertaften
voelen, dat de mondt des Baar moeders zig omfluit, en verwydert
wordt, en na de Ween zal die wyder blyven, als te voor en;
't tegendeel zal gebeuren, zo 't valfche Weën zyn; boe fterker «kenen
zullen weezeni zo veel te nauwer zal de opening worden: buiten twyffel,
om dat de valfche Weën een 1'tuiptrekking van de mondt des
Baar-moeders veroorzaaken. Hy is ook de eenigfte, dat ik weet„
die van gemengde ofte omflaande Weën gefproken heeft Maar 't is
onnodig re herhaalen 't geen hy daar van gezegt heeft, 't Is dan o-
penbaar, dat men door de ondertalUng alleenlyk de natuur der Weëo
kennen kan.
C A P I T T E L XVIII.
Hoe men door V Onder ftaan kan weten of een VROUW
een ligt en of een zwaren arbeidt te verwagt en heeft.
WAnneer dat een Vroedvrouw een zzvangere Vrouw in 't begin
onderftaat, zoo haalt als'er arbeidt begint te komen , en zy
bevint dat des Lyf-moeders onderfte deel met het kindts hooft in 't
hekken neder is gezakt, zoo dat ze dezelve voor in de Schede gemakkelyk
kan bereiken, zonder haare vingeren diep in H Lighaam in te
deken , zoo is 'er groote hope van een ligte verloffing.
Zoo zy booven dat voelt, dat des Lyf-moeders mont dun, week,
en wyt geopent is, voelende door de opening van des Lyf-moeders
mont, dat het Kindt met zyn hooft regt in de geboorte "ftaat, zonder
dat de kant of Navel-ftreng daar tullen of daar voor is, zoo mag
zy haar zelve vryelyk een gemakkelyke verloffing voordellen, en die
aan de baarende Vrouw doen hopen.
Zoo zy dien volgens voelt, gelyk deze geilalte van het Kindt en
de

Een //pen of een zwaren Arbeidt. 99
nfeen yf "vTn1 er r nieede
d a t zi
^"f' § h e t w a t e r b r e e t ^'formeert
Z 0 0
heeft zy met anders als een gelukkige en voorfpoedwe ze<
P g g
boorte te verwagten, en dat om de volgende redenen.
Zoo het Kindt met de Lyf-moeder niet wel geplaafï was m een
regte lyn volgens den fchuins opklimmende loop van dehollshZ
van bet bekken, zoo zoude de Lyf-moeder en het Kindt m«zvi
hefKinL d ho P o f
r/ W> -g niet ^ 3
net Kindts hooft reets zoo verre neergezonken zynde s
is gelvk een
voo\\J£j e h °f m » * in de Have^et de
ZrhvT ^ g^ l n r
° n g e n i s '
en of punten
w a a r d o o r h e t d e h o e k
nen ftooSn Vnn aar . ° P ° f t e g e
nen itooten, zoo is 'er mets
^
te vreezen;
" h e t daarenboven z e l v e z o u d e hebbende h e b b e
* kon"
reets
een geopende Lyfmoeder, en een zagte dunne mont, die haar ligt laat
^
mge
^
goede
T ^
Wêen
V '
komen.
* * 0 tegenhouden? wanneerVr rmfar e
Maar indien zy ter contrarie, in het onderflaan, des Lyf-moeders
mont zeer üoog vint, zonder of met een zeer kle ne opening S
dik en hard, of zoo zy het water lang en fmal daa hi géformeer
vint zoo mag zy wel op haar hoede zyn, de zaken zu len
H g 7n a k k C , y k , n^ t 0 f g a a n d a a r z a l v o o r d e
'
^rendtTZwt
lyden en voor de Vroedvrouw, zoo zy haar werk verftaat, te ar-
Z y
ten 't^'rvH r
h°u ett h a a f n i e t v a n d e Arende Vrouw af te|e-
H 'CA A , t y c V o o r ha ar om op te paffen, gelyk wy in 't voteende
hoofd-deel zullen gaan zien: uit hef welke Wder l bl^kenfwat
dat de zwaare baringe veroorzaaken, en waar van men zig by het
& y
onderflaan verzekeren kan.
AANMERKINGE.
Den Heer Zktw^r is de eenigfte, die met opzet over
de ondertafting gehandelt heeft, °Al!e *de andere Vroetmeefters
vergenoegen zig met te zeggen, dat zy de Vrouwen naar
de ondertafting in een zekere ftaat gevonden hebben. Het blykt
met, dat zy willen, dat men door deeze behandeliug geruftelyk
N *
kon

ioo
AANMERKINGE.
konde oordéelen van de gemakkelykheidt ofte moeijelykheidt der
aangaande verloffinge. Amaud en Mauriceau zyn de eenigften,
voor zoo verre my bekent is, in welkers woorden dit bedektelyk
te vinden zoude zyn. Ik hebbe dezelven aireede hier boven bygebragt.
Men vindt fomivyle Vrouwen, zeggen zy, in dewelken men
de inwendige opening des Baar-moeders in den beginne niet voelen kan,
boewei zy met ''er daaat in arbeidt zyn , om dat deeze opening in haar
zeer hoogh na d n Endeldarm gekeert legt. Waar uit een aanhanger
van onze Schryver nootzaakelyk befluiten zal, gelyk wy gedaan
hebben, dat de Baar moeder in dit geval voor over gezakt is, en
vervolgens dat de verloffing moeijelyk, en den arbeidt zeer langdurig,
zyn zal, indiende kond niet te hulpe komt.
De Vroetmeefters hebben geen meerder agt geflaagen op de
gedaante, die de wateren hebben. Mauriceau vergenoegt zig met
aan te merken, dat, zoo men den vinger inbrengt in den hals van de
Baar moeder, dat is by hem te zeggen in defcheede, men als dan
den inwendtgen mondt open vindt, in welkers opening de vliezen van
't Kindt zig voordoen , die de watéren bevatten , dewelken fterk na
beneden geperft worden door ieder Wee, die de Vrouw overkomt, gedurende
dewelke men dezelve vliezen voelt weder [tandt bieden , en aan
de vingeren zoo veel meer of min gefpannen voo,komen, als de Ween
kragtiger of flapper zyn. Hy vergelykt haar in 't vervolg, als zy
aan 't groeyen zyn, dat is te zeggen , als zy voor 'l hooft van 't
Kindt uitzakken , aan de Windeyeren , dte geen fchaal hebben, en
alleenlyk met een eenvoudig vlies bedekt zyn lib. 2. cap. 2. Zoo
dat hy geen aanmerkingen maakt over de gedaante der wateren.
Dionis bepaalt deeze nauwkeuriger lib. 5. cap. 2. : maar hier in
2elfs bedriegt hy zig grotelyks. Hoort zyn woorden» By aldien
men de opening verwydert vindt, en voelt, dat 't vlies voortgeperfl
wordt, gelyk een Darm vol watsr, dit is een teeken dat de wateren
aan 't groeijen zyn, en dat zy voortgeftuwt worden van 't hooft des
Kindis, dat haar moet volgen Uit deeze waarneminge zoude men~
moeten befluiten, dat , zo dikmaals als de wateren de gedaante
van een Worft hebben, 't hooft haar volgen moet. De Vroetmcefter
mag dan weL geruft zyn , indien 't hooft zig zonder de
Navel-

AANMERKINGE.
I o r
Navelftrengh, ofte eenig ander deel, voordoet. Maar den Heer van
Deventer u van een heel aqder gevoele. Want hy aanmerkt deeze
gedaante der wateren als een zeker voorteeken van een moeyelyke
verloffing: terwyl hy zig in tegendeel een gemakkelyke verlosfing
belooft , wanneer de wateren breedt en plat zyn. De reden
is,^at in *t eerde geval of de Baar-moeder fcheef legt of't
Kindt qualyk voorkomt. En waarlyk 't hooft van 't Kindtkan zig
niet voordoen in- de opening van een regte Baar moeder, dat het
dezelve niet volmaaktelyk fluite; de mondt zet zig dan uit,en wordt
rondt [t welk hem in deeze ftaat de naam van de Kroon heeft doen
geven! en de wateren, in de grootfte persfing van de Weën door»
glydende tuffchen de vliezen en 't hooft, kunnen die nooit in gedaante
van een Word doen uitpuilen, gelyk 't gefchiet, wanneer v t hooft;
niet op de opening dringende, de wateren alleen dezelve verwyderen.
Want alsdan dringen de wateren de vliezen door de opening
uit, na maate dat deeze opengaat, en de vliezen krygen de gedaante
van een Worft, of Darm die met water ge-vult is. Aldus heeft
't den Heer van Deventer zelfs uïtgelegt. Ziet '* nader Vertoo^h in
de eerfte Toets van de Toetsfteen der Vrottvrouwen.
Men moet dan niet vreemdt agten, dat deze Scbryver zyn werk
gemaakt heeft, om zo byzonderlyk en breedvoerig over' de ondertafting
te handelen: men behoort hem in tegendeel dank te
weeten, dat hy ons ontdekkingen van zo groot ge wigt heelt gelieve
mede te deelen. De ondertafting is dan nu voortaan niet
meer, gelyk eertydts, een behandeling , door dewelke men alleenlyk
weeten kan, ot den mondt des Baar-moeders ontftooten is
door de Weën, of welk deel zig daar in voordoet; maar 't is ook
een zeker middel om te kennen de natuur der Ween, die van den
arbeidt, de zwaarigheeden, die dezelve verzeilen, en de middelen
om haar te verbeeteren.
Wy zullen over 't volgende hooftfïuk geen aanmerkingen maaken.
De geenen, die met aandagtigheidt leezen zullen wat wvr
aargetekent hebben over 't tweede deel van 't negende Hooftiluk *
anlien 't negentiende gemakkelyk kunnen verftaan.
N
5 . C A -

ioz De Legging van 't KINDT
C A P I T T E L XIX.
Hoe men door 't Onderflaan zal weeten; of het KINDT wet
of qualyk m «te g- boor te Jlaat.
DE Vroedmeefters en Vroedvrouwen Hellen tweederlei geboor-
_ tens. Namentlyk: Eene die zy natuurlyk, en een ander, die
zy niet natuurlyk of onnatuurlyk noemen: door de natuurlyke wert
in 't gemeen verftaan die geboorte, waar in het Kindt met het
hooft voor, dat is na 'f gemeen gevoele, regt gekeert komt; maar
door de onnatuurlyke die, waar in het Kindt niet met het Hooft
voorkomt. Maar om ons met dat verkeert concept niet op te houden,
zoo verfta ik in een nader betrekking door de natuurlyke
geboorte zoodanig een geboorte, die zonder Konft of vreemde hulp
enkelyk door de werkingen van de natuur voïbragt wert, of met
een woort de alderligfte en gemakkelykfte. Maar door de onnatuurlyke
of onregte geboorte verfta ik alle andere geboortens, daar
eemg beletzei by is, en daar eenige vreemie hulp, door Vroedmeefters
of Vroedvrouwen, toe van noden is, om deze of gene zaake
de geboorte verhinderende weg te nemen, of te verbeteren. En
eene van de goede conditiën, die tot een natuurlyke geboorte vereijcht
wert, is, dat de Lyfmoeder wel geplaaft, en het Kindt
regt en wel gekeert komt, ftaande in een regte lyn, volgens de
lengte van de holligheidt van het Bekken nederdalende regt in des
Lyf-moeders Schede- Maar wanneer dat niet gefchiet, zoo is het
een onregte, of liever een zware geboorte, want dan wert Konfthulp
vereifcht, om het Kindt door te helpen, gelyk wy hier naar
zullen zien, als wy van de Natuurlyke en tegen natuurlyke geboortens
zullen handelen. NB. Het woort Geboorte wert veelhns
gebruikt: Zomtydts wert door de Geboorte verftaan des Lyf-moeders
mont, en zomtydts wert 'er door verftaan des Lyf-moeders
Schede, of de geheele weg van des Lyf-moeders mont tot de
Vrouwelykheidt: en eindelyk wert ook wel door de Geboorte verftaan

y
t Onderfcheiden door H ONDERSLAAN
I®?
ftaan de gehele Fe r lo(Jing, m 'dat de gelegentheidt van de zaak
aanwyft: ik zal tragten die confufie zoo veel moogelyk is te vermyden.
Het geene dan dat een wyze en voorzigtige Vroedvrouw te doenheeft
in opzigt van dit Hooft-deel, is de Vrouw naauwkeurig te onderflaan,
om diar door te onderfcheiden, of de Lyf moeder en het
Kindt regt of qualyk ter geboorte ftaan : dit moet ze doen met haar
twee voorfie vingeren, dezelve wel met vet, met boter, of met olie
beftreeken hebbende. Zommige ryke L uiden gebruiken daar toe
die van witte leliën, of eenige andere verzagtende olie; andere gebruiken
olie van Olyven; en by de Boerinnen vindt men zelden ietwe.s
andecs als Raap-olie, of gefmolte Boter: alles is goet, en het
beft altoos befl, als men het bekomen en de Luiden het betalen konnen:
maar men moet zig daar niet aan binden, maar in de noodt
gebruiken het geene dat de Voorzienigheidt Gods laat aanbieden.
Het onderflaan of beflaan gefchiet met de twee voorfie vingeren van
de regter of van de linker hant, na dat de Vrouw gelegen of geplaatft
is, of wel na dat de Lyf-moeder geplaaft is,. en na dat het de
Vroedvrouw bef voegt, en zoo zy met de eene hant niet wel te regt
kan komen, zoo moet zy de andere gebruiken; want zomtydts is de
Lyf moeder zoo gekeert, dat men dezelve beft met de regter hant
kan beflaan, en zomtydts ook wel beft met de linker, waar na een
Vroedvrouw haar zelve moet weten te fchikken.
Dat men twee vingeren gebruikt om een Vrouw te onderflaan
gefchiet daarom, om te beeter alles wat men voelt te konnen onderfcheiden
, want met twee vingeren kan men omvatten en .raceten,
't geene met eene vinger nut of immers niet zoo wel km gefchieden;
als by exempel, zoo men des Lyf-moeders mont geflooten
vint, zoo zal men beft met beide de vingeren konnen voelen of
die fpils en dik, dan of ützelvs plat en dun is; Iprekknde de vingereu
wyt van malkanderen dan zal men konnen voelen, of men dezelve
vatten kan of niet; zoo ja, zoo zalze fpitzer zyn en by gevolg
dikker dan als wanneer men dezelve niet kan bevatten,maar dat men
tegen dezelve als tegen een plat breet Lighaam een weinig rontagtig
aan voeltz en zoo derzelver mont geopent is-, zoo zal men met beide
vingeren, die verwy derende ^ de wydte van deszelfs opening bete*
kou»

io4< T>e Legging van 't KINDT
konnen voelen, als met eene vinger alleen. Zoo zal men ook met
txtce vingeren beter de ronte van 't Kindts hooft, zoo dat in de geboorte
ftaat, of deszelfs gedaante, konnen afmeten, als met een eenige
vinger, en zoo voorts van alles wat zig in de geboorte aanbiet.
Maar op dat de lerende Vroedvrouwen mogen weten, hoe dat
•verflandige Vroedvrouwen haar gedragen in het onderflaan, zoo zal
ik daar ook ietwets van zeggen tot haare waarfchouwiflgen en leringen
1. Zy hebben wel zorge, dat de nagels van haare vingeren
niet te lang, niet hoekig, fcharp nogte te oneffen zyn, maar glat
en kort, op dat dezelve in 't onderflaan de deelen waar in en
waar aan zy dezelven brengen, nergens komen te quetfen, het welke
zeer ligt zoude konnen gefchieden, en wel aldermeeft aan onbedrevenen,
die de weg nog niet wel weten, en die de handen nog
niet genoeg geoerlent hebben.
2. De vingeren wel vet en glat beftreeken zynde, zoo doenze
zagtjes de Lippen van dé Vrouwlykheidt van een, en brengen zoo
de bewufte vingeren in de Schede, wel toeziende datze de vingeren
en nog minder de nagelen nergens tegen d'een of d'andere zyde tegens
eenige oneffenheden aanftooten; en zoo zy eenige rimpels, of
eenige andere oneffenheden ontmoeten daar wyken zy voor, blyvende
altoos zoo veel als 't mogelyk is in de regte weg, en altoos
meer na beneden na den Endel-darm, als na booven na den hals van
de blaas, das laten zy de vingers allengskens en zoo zagt als mogelyk
is inglyden, tuflchen den hals van de Blaas en Endel-darm tot
dat dezelven fluiten, als wanneer zy het ondereinde ofte de mont
van de Lyf-moeder ontmoeten, welkers geftalte zy dan gewaar
werden door dezelve overal met de toppen van de vingers r.aauwkeurig
te betaften en aftemeten.
3. Zoo weten ze door de kenniflè die zy van die deelen hebben
, dat zy de hant ofte de vingeren niet moeten inbrengen na de
lengte van de Vrouw, maar fchuins op om hoog gaande, als of zy
van daar na de Navel van den buik wilden taften, want zoo legt
omtrent de Lyf-moeder geplaatft; want zoo men de vingeren
maar regt van zig afftiet, zoo zoude men haaft, met de nagels in
de

't onderfcheiden door 7 ONDERSLAAN.
de bogt van 't Heilig-Eeen regen den Endel-darm aanfteken, en
daar de Schede komen te quetfen.
Cm dan te weten, of een Kindt in een wel geplaatfle lyfmoeder
regt of onregt, dat is, wel of qualyk gekeert is, zoo
moet men agt hebben op dit volgende; zoo een Kindt regt gekeert
is, zoo heeft het de kin na of tegen de borfl gebogen, en
Haat met de Kruin van het Hooft regt in of tegen de opening
van des Lyf-moeders mont, en om dat „te konnen voelen, zoo
moet de Vroedvrouw des Lyfs moeders mont reets meer of min
geopent vinden, en ten minfie moet dezelve zoo wyt zyn, dat
de Vroedvrouw daar een a twee vingeren in kan brengen, of zy
kan van het aanbiedende lidt niet wel verzekert zyn; en dan behoort
ze ook de voo\zigtigheidt te gebruiken, van anderen daar niet van
te verzi keren , gelyk onkundige Vroedvrouwen dikwils doen tot haar
eige fehanden.
Als ik zeg, de vingeren in des Lyfs moeders mont in te brengen,
daar door verfta ik niet, de vingeren daar diep in te fieken : want
als het Hooft voorkomt, en des i yf-moeders mont geopent is,zoo
kan men dezelven daar niet anders inbrengen, als dat men de vingeren
binnen de rant van des Lyf moeders mont op het Hooft van
het Kindt brengt, 't welk dikwils, wanneer de opening wat groot
is, meer uitwendig is, als.de rant van des Lyf-moeders mont zelfs.;
want nadien het ront is, zoo fteekt de punt van de rondte voor uit,
even eens als wanneer men een bal in een verfe Koei-blaas gefteken
had, en dat men den hals van dezelve afgefneden hebbende, de bal
wilde door het naauwe gat by den afgefneden hals uitperffen; in het
verwyderen zal de ronde punt vooruitfteken, en zig eeift van vooren
doen gevoelen; maar aangezien des Lyf-moeders mont veel dik-,
ker is als een Blaas daar den hals van afgefneden is, zoo voelt men
rontom het Hooft van het Kindt, dat rondt en hard is, een dikke
rand, die hoe wyder dezelve wert, hoe dunder en platter die ook
wert, om dat deze uitrekking fcbielyk en geweldig gefchiet.
Het is waar, dat wanneer de billen, of'een derzelver, in de geboorte
komen, dat dezelven ook rondt in de geboorte ftaan, van
gelyken ook een knie, of een eijeboog, maar die deelen zyn van
O
die
lof

loet

7 Onderfcheiden door 7 ONDERSLAAN io 7
ftreng ofte het hantje zig bentffens het hooft aanbiet, dat is ligt te
herftellen, gelyk wy hier naar zullen zien
Maar anderen, die moeijdyk te beflaan zyn, hebben gemeenlyk
een zware Verlo/fing , en dat om verfcheide redenen , volgende
uit de vei keerde keering van het Kindta ofte uit een qualyk geplaatfle
Lyf-moeder, waar op wel aandagüg dient gelet; want
ichoon de Lyf moeder nog zoo wel geplaatft is, en het Kindt is
in dezelve qualyk gekeert, zoo volgt daar uit een moejelyke Ver-
Josfing: en in tegendeel, fchoon dat het Kindt nog zoo wel gekeert
is in een qualyk geplaatfte Lyf-moeder, zoo volgt daar uit
een harde Verlofïing: ja de allermoejelyklie Verloffingen ontdaan
uit qualyk geplaatfte Lyf-moeders, en boven al wanneer dan nog
de Kinders daar in qualyk gekeert leggen: Ziet hier van het elfde
Hooft-deel, alwaar ik getoont hebbe, hoe dat uit qualyk geplaatfte
Lyf moeders nootzakelyk quade geboortens moeten volgen; het
welke, om geen dubbelen arbeidt te doen, ik hier niet wederom
zal voordellen , dewyl men het daar kan lezen.
En om door het onderflaan te weten , hoe dat de Lyfmoeder
geplaatfl is, zoo dient men wel aandagtig .te letten op dit volgende.
Namentlyk: dat wanneer een Kindt van zelfs zonder hulp
of arbeidt met de kruin des hoofts regt in 't hol van 't Bekken
fchiet, gelyk dat veeltydts gebeurt, dat alsdan de Lyf-moeder
regt geplaatft is, en. alsdan vint zig de mont van de Lyf-moeder
voor aan en regt in 't midden van de Schede,, en is gemakkelyk te
betaften.
Maar zoo het Kindt regt leggende, ter contrarie tegen des Lyfmoeders
mont met het hooft ftyf agter tegens het Os facrum, of
tegen de Wervel-beenders aanftoot, als dan legt des Lyf-moeders
lengte na vooren; en dit gefchiet meelt in Vrouwen, die den Buik
zeer voor nederhangende hebben; en als dan is des Lyf moeders
mont niet gemakkelyk te beflaan, want zy ftaat tegen den Endeldarm
en tegens het Staart-been,alwaar de Vroedvrouw dezelve moet
zoeken te betaften.
Maar zoo het gebeurt, dat des Lyf moeders mont in de plaats
van tegens den Endel-darm en 't Os facrum aan te leggen,
O 2
de-

io 8
De Legging 'van V KIND T
dezelve in tegendeel vaft legt tegens de Schaam-beëhdëreft en de
Blaas, niet konnende in het hol van het Bekken inzakken, zoo is
het een bewys, dat de Lyf moeder in haat lengte digt op de Lendeivervelen
is geplaatft; en als dan moet de Vroedvrouw om het Kindts
hooft te bereiken, haare vingeren van onderen opwaarts langs de
Schaam-b'.enderen en den hals van de blaas op leiden, om daar de
ment van de Lyf moeder, en het Kindts hooft te bere : ken.
Of zoo het gebeurt, dat het Kindt, regt in de geboorte ftaande,
in tegendeel met het hooft tegen de rant van de' linker zyde van
het Bekken aanftoot, dat is, tegens het linker Schaambeen, of linker
Darm-been, zoo mag men daar uit befluiten, dat de Lyf-moeder
met haar gront of bodem in de regter zyde van de Vrouw legt;
en in tegendeel zoo het Kindts hooft vaft tegens het regter Gemaftbeen
of Heupe been gelegen is, zoo kan men oordéelen, dat dis
Lyf-moeders bodem in de linker zyde van de Vrouw is geplaatft; en
in dezen gevalle is het moeyelyk des Lyf-moeders mént te bereiken,
aangezien dezelve zoo hoog op in 't Lighaam is gelegen: doch het
kan evenwel geleideden; en 't moet ook nootzakelyk gefchieden,
zoo de barende Vrouw zal geholpen werden: want in alle deze
vier extremiteiten zoude de Vrouw en het Kindt, zonder huipe
van Menfchen of extraordinare byftant Gods , moeten omkomen.
Uit dit alles kan een lerende Vroedvrouw wel zien, dat het
Onderflaan van meer belang is, als men gemeenlyk denkt; en ik
twyffele niet, of veele Vroedvrouwen, die dit zullen lezen, zullen
by haar zeiven overtuigt zyn, datze nog nooit wel beo-repen
hadden, dat 'er zoo veel aan het Onderflaan gelegen was Ten
evenwel is dit het nog niet ai: want boven dit alles moet men
nog weten, dat in wat voor een plaats dat ook de Lyf moeder,
't zy wel ófte qualyk, mag geplaatft of gelegen zyn, dat daar en
boven de Kinderen nog evenwel op alderlet wyzen konnen in de
Lyfmoeder qualyk gekeert komen, en van alle die quade geftaltens
dient een Vroedvrouw, door het Onderflaan , willé engrondige
kennüle te hebben; en dat meer is, zy behoort die te
hebben eer dat het water breekt, ten zy in zekere gevallen, daar
het

f Onderfcheiden door 't ONT>ERSL AAN. 109
het water al gebrooken is, eer dat zy by de Vrouw geroepen wert;
anders moet zy het haar aan geen naarfligheidt laten ontbreeken, om
alle die fchikkingen van het Kindt door het onderflaan wel te onderfcheiden;
en zoo men my vraagt waarom, en wat voordeel de Vroedvrouw,
de barende Vrouw, of het Kindt, door die naauwkeurige onderzoeking
kan toekomen? ik antwoorde: groot voordeel voor allen
want zonder dezelve kan een Vroedvrouw niet wel beantwoorden aan
hsar pligt, en omtrent Moeder en Kindt niet wel doen het geene
dat'er nootzakclyk moet gedaan werden, om d'een en d'ander te helpen:
en dit zal klaarder in de volgende Hooft-deelen blyken, wanneer
wy zullen fpreeken van de hulpe, die de Vroedvrouwen de Barende
Vrouwen moeten en kunnen toebrengen. Zullende by yder
geval in 't byzonder nader aanmerken, het gene verder in het onderflaan
'der Vrouwen in die gelegentheidt dient geobfer veert te werden,
C A P I T T E L XX..
Wanneer 't beft is een Vrouw, die in arbeidt zit, te
ONDERSLAAN, voor, onder, of na de Wêen.
TV7Y zouden nu billyk overgaan om te fpreeken van de Na-
W tuurlyke geboorte-; Maar eer wy daar toe komen, zoo
zal het niet ondienftig zyn, een woordt te zeggen tot onderrigting
van de lerende Vroedvrouwen, die niet weten, wanneer het bed is
een Vrouw te onderflaan, voor, onaer, of na de Wêen; tot de zoodanigen
zeggen wy, dat het nodig is een in arbeidt zynde Vrouw
te onderflian eer de Wee komt, want dan is het vlies, dat het water
keert, flap, en dan kan men beft de geflalte van het Kindt oblerveren,
doch zoo moet men de hand niet ten eerflen te rug trekken,
maar wagten tot dat een Wêe komt, en als dan zal men beft
konnen voelen, of het Kindt vaft in de geboorte blyft ftaan of niet
ook hoe dat zig het water formeert, fmal en lang, oïbreet en plat,'
ook of de VVéen fterk of zagt zyn, en voorts alies waar van dalmen
zoekt verzekerdt te zyn, en waar van men zig door het onder-
O 3
Jlaan

ITO ÏFanneer men moet ONDERSLAAN &c.
Jlaan verzekeren kan : van gelyken als de Wêe over is, zo kan men
dan ook befpeuren, of dezelve wat gevordert heeft of niet: waar
uit wy dan befluiten, dat men voor, onder, en na de Wêen kan
en mag onderflaan.
Maar men moet toezien, dat men in het onderflaan de vliezen,
daar het water in beflooten legt, niet te hard aan en talie, opdat
men die niet en breeke, vooral wanneer dat het fterk dringende
water door de Wé*e dezelven fterk uitfpant.
C A P I T T E L
XXI.
Hoe men door 't ONDERSLAAN zal weten, wat 'er
moet gedaan werden om een BARENDEVKOUW
VKINDT wel te helpen.
ALle goede en quade leggingen van het Kindt en van de Lyfmoeder
konnen door geen ander middel beter onderfcheiden
of gekent werden als door het onderflaan: zal dan een Vroedvrouw
een Barende Vrouw te hulp komen in alle de moevelyke voorvallen,
d.e in zware baringen voorkomen, of voor kunnen komen,
zoo moet zy nootzakelyk door het onderflaan eerft onderfcheiden
en verftandelyk bevatten, waar in dat Moeder of Kindt hulpe van
node heeft, en hoe en op wat wyze dezelven te helpen zyn; waar
na zy dan de hand aan 't werk kan liaan tot voordeel van deen of
d'ander, of ten goede van beiden: maar onverftandige Vroedvrouwen,
die geen regte kennilTe hebben van het onderflaan, die Kunnen
niet anders als met het hoogde gevaar alles van de Matuur afwagten,of
by bazart de Moeder en het Kindt voordeel offebade toebrengen:
en dit zal in de volgende Hooft-delen blyken, wanneer
wy zullen fpreeken van de onnatuurlyke geboortens en van de manier
van de Kinderen te keeren; daar wy by yder gelegentheidt
zullen door het onderflaan moeten gewaar werden, wat dat 'er zal
moeten gedaan werden, om de Moeder en het Kindt te helpen,
en om niet een ding tweemaal te zeggen, zoo wyzen wy de lerende
Vroedvrouwen daar heenen.
C A-

PPat men door 't ONDERSLAAN kan weeten. 111
C A P I T T E L XXII.
Hoe men door 't ONDERSLAAN zal weeten, of dè
zwangere VROUWEN voor den gewoonlyken.
tydt moeten verlof worden of niet >
TP'vE gewoonlyke tydt der verloffinge is, wanneer een Vrouw
op haar Zeven Maanden, of daar over tot de Negen Maanden,
zwanger zynde, regten arbeidt krygt, waar door zy dan met
of zonder hulp verloii wei t.
Maar het gebeurt zomtydts, dat zy ontydig komen te verloflèn,
of dat zy ontydig moeten verloft worden ,zoo men dezelven by het
leven wil behouden, het zy dat'er eenige merkelyke ongelukken
zyn voorgegaan, als door vallen, fchoppen , Jlaan, fooien, enz.
gequeft zynde, of door hevige gemoetsbewegingen van fcbrik,
vrees, of over groote droef beidt, enz., het zy dat het als by zig zeiven
zonder merkelyke voorgaande toevallen gefchiedt. En voor
deeze ontydige geboortens gaan gemeenlyk flerke Bloed-vloedenvoor,
het welk gefchiet, om dat de Na geboorte, ofte geheel ofte ten deele
van de Lyfmoeder afgefebeurt is: want zoo wanneer de Na-geboorte
van de Lyf moeder afgefebeurt is, 't zy geheel ofte ten deele,
zoo blyven de Bloedvaten openfiaan, cn konnen niet wederom geflooten
werden, zoo lang als de Lyfmoeder in haar volle grootte
uitgeftrekt blyft; en daarom helpen in dit geval geen Genees-middelen;
en zoo de Vrouw als dan niet verloft wert, zoo fterft zy
met haar Kindt; want die vloeden gaan fterk, en houden niet op,
maar duuren zoo lang als het bloedt fterk gedreven wert; en daarom
volgen daar op gioote flaauwtens enftuipen, ofte trekkingen
van Zenuwen, en eindelyk de doodt van Moeder en Kindt.
Het is waar, dat alle vloeden van zwangere Vrouwen niet van
dat gevaar nog van dat gevolg zyn;, want zommige: Vrouwen hebben
nog geduurende de eerfte vier, vyf, a zes Maanden haare gewoonlyke
reiniging; en dat, wanneer het niette fterk is, zonder
aan

i li Wat men door 't ONDERSLAAN kan weetenaan
haar nog aan haar Kindt te fchaden Tt h„uu a
i •
h« kra m m
«fcrom wegbleven, tot Wz^Zk^Z^
en dan weder a s te vooren continnee^n ' , z^an 6
cr wiert,
alle haare Kinderen. He geb "ook^ ' SrIS^BSSS 1°°" ^
l
we een extraordinare ontlffting van bloedt krygen^Stt?
Lyf moeder gereinigt wert van eenige vergadering" 'van bloed H
dan ook wel wat fchielyk en veelis en eSpno»?? ^ a n b l ° e d t > d at
gen na zig fleept. * '
ë e e n l u a d ü gevoïe
n e V e n w e l
Het onderfchéidt, dat 'er is tuffchen de ordinare J7w
geen verloffinge hoeft te voken en Hit „; nare
^eden, waai op
de doodt nooLakelyk
v
& moeï t h?r in
de Cerae
,
zoorten, als. ordenare ontlafiingen, géfchieden i^S! gG ° :
pyn of ander ongemak, als de^ZlT^ZT, " V *
hebben; het gefchiet ook bv rWen u l .f e w o °' ^yn daar van te
delyk ^-K^opTzSSk^tL^8^^ enhoudeinvloeden
wel fihfcgJï %?^^f r
W de
maar na verloop van eenige uuren of dagen en ïbïï
l
a n* d u ü ï ?*i
goede hulp-middelen zooVden dezelfen eindfS?ar,
e i n a
vloeden, waarop de verlotffn&e nf de Jnnj* ^yK op: maar die
tydts door de opltopping van het rredon^r^ M
11 d a c e r
zoldering
komt; en in dezen ^vS£?SS1Èrf W T , vermin "
vinden, dat des Lyf-moeders mSJ^S^J^ "W*" b "
de Nageboorte geheel van de L^^° a
fiïïS° t e n . u i
e n 2 0 0
men ook zomtydts door het o n d i l ^ t ó S S k S ^ ^ f
Lyf-moeders mont aan vóelen leggen: e n Z S
K g e D S d e s
er niet te wagten, maar is een onftoaar X'dat teÏÏ °°
Z
V a l t
y d t
wr/#« f
zoo men het Kindt of de Moeder of b2 / S °' n t e
houden
«wener ot berden zoekt te be-
Ln fchoon men de Na geboorte nl nie* Q„ ,,
evenwel los zyn, zonder f r zy
n o
met dTkS ^ *? k a °
«kt,
en daarom zoo de t^n^eeneiïaiStóriïiï;^ * y
4 * ^ W . , en de VrouwenW^f^^
en

Wat men door 't ONDERSLAAN kan weten. 113
en booven al zoo die met ftuipen ofte zenuwtrekkingen vergezelfchapt
gaan, zoo is het hoog tydt de Vrouw te verlolTen, zoo
men haar niet en wil verzuimen; en als dan behoeft men geen
agtinge te hebben op den Ouderdom van de Kinderen, of tydt van
zwanger zyn; nog ook op de wêen; nog en men hoeft na geen arbeidt
te wagten; want zoodanige Vrouwen zyn gemenelyk zonder arbeidt,
en het is de Vroedvrouw, of een verllandig Vroedmeefter, die
de Vrouw verlolTen moet, door eerft eene vinger, dan twee, en zoo
vooit alle vyf, in de Lyfmoeder in te brengen, en dan met de
handt, waar van de vingers eerft lang en fmal byeengevoegt waren,
en daarna dezelven uitrekkende en verfprydende , des Lyf moeders
mondt verwyderen: dan moet hy, zoo 't vlies eerft voorkomt, het
zelve met zyn vingeren ofte nagels doorboren, die, hoewel gekort,
daar toe evenwel wel konnen dienen, zoo het nodig is, en dan moeten
terftont, zonder na eenig ander deel om te zien, het Kindts
voeten gezogt werden, om dezelven eerft uit te haaien, en dus het
Kindt ter werelt te brengen; waar na dan ook aanftonts de Nageboorte
moet afgehaalt werden: doch zoo hy by het openen van de
Lyf-moeder niet het water-vlies, maar de Moeder koek eerft ontmoet,
dezelve moet hy van gelyk e ook met de vingeren of met de
nagels doorboren ofte icheurèn, en dan voorts doen, gelyk wy gezegt
hebben, om beiden het Kindt en de Na-geboorte af te halen:
de manier om dat te doen zullen wy hier naar breder aanwyzen,
wanneer wy zullen fpreeken van de wyze en maniere om de Vrouwen
in alderlei zwaren arbeidt te hulpe te komen.
C A P I T T E L
XXIII.
Van de Natuurlyke of liever van de gemakkelykfte
Geboorte.
~T>oor een Natuurlyke geboorte verfta ik een zoodanige geboor-
* te, die zonder konft ofte vreemde hulpe gefchiet, ofte daar
in dezelve niet van noden is: en een zoodanige is de alderge-
P
mak-

114 Vim de Natuurlyke GEB 00 R TE.
maklykfie, en tot dezelve werden dienvolgens vereifcht deze volgende
b
zaaken.
1. Dat de Vrouw die baaren zal gene algemeene of byzondere
krankheden hebbe , waar door zy in haare baringe verhindert
ö
wert.
2. Dat haare Lyf-moeder wel geplaatft zy.
.'•-). Dat de Lyf-moeder gezont en tot'de verloffing wel geftclt
4. Dat het Kindt in den doortogt niet merkelyk verhindert werde,
't zy door de qualyk-gefteldheic van het Bekken, 't zy door die
van de Lyf-moeder , de Schede , de Blaas, den Endeldarm, of de
Vrouwelykheit.
5. Dat het Kindt levendig zy.
6. Dat het Kindt niet voor de tydt kome.
7- Dat het Kindt niet monftreus en zy, nog eenige Accidenten
hebbe, waar door de geboorte kan belet werden.
8. Dat het Kindt in zyn geheel niet te groot zy, in opzigt van
b
den doortogt.
9. Dat het Kindt regt en wel gekeert kome.
10. Dat de Verloffing gefchiede door de van felfs komende VVeên
1
en met door vreemde hulp.
11. Dat dezelve geichiede door regte, en niet met omflaande
Ween.
IJ. Dat de Verloffing fpoedig en zonder merkelyke toevallen selchiede.
6
13. Dat, wanneer 'er verfcheide Kinderen na den anderen gebooren
werden, dezelve allen, als boven gezegt is, gebooren werden,
anders zal de een natuurlyk, en de andere tegens de Natuure
gebooren konnen werden.
14. Dat de Na-gcboorte het Kindt ftraks volge zonder merkelyke
verhinderingen.
Ik ben niet van fins veel uitleggingen te maken over deze 14.
Conditiën, tot de natuurlyke geboorte nootzakelyk , maar ik zal
in t vervolg in de byzondere Hooft-delen toonen , dat, wanneer
eene ot eenige van die allen ontbreeken, dat daar als dan een moeijeiyke
en zware Verloffinge uit moet ontdaan ; derhalven zal de
Lezer

Van de Natuurlyke GE BOOR TE. i i V
I eezer in de volgende Hoofd-deelen verder onderrigtinge daar va»
konnen bekomen.
Zoo ik de Natuurlyke Verloffinge nader bepale, als andere Schryvers
hebben gedaan, het is, om dat my deeze bepalinge meerder
gemakkelykheidt geeft in het voordellen van de onnatuurlyke of
moeijelyke geboortens : anderen hebben de vryheidt gehad het
op haare wyze en na haare bevattingen te doen , en ik doe het na
de myne: welke de befte is de haare of de myne, laat ik aan het
oordeel van den befcheiden en verttandigen Leezer; en ondertusfchen
ben ik in die gedagte, dat deeze bepalinge zal konnen dienen
aan de Leerlingen , om een klaar Denkbeelt van de natuurlyke
en tegennatuurlyke geboortens te konnen krygen, die bezwaarlyk
uit verfcheide andere Autheuren te bekomen is.
Ik zegge dan nog eens: door een Natuurlyke Geboorte verftaa
ik zoodanig een Geboorte , die door de Natuur alleen en zonder
Konft of vreemde hulp volbragt werd, en daar in by gevolg geen
vreemde hulp van Vroedvrouw of Vroedmeefter noodig is, te weten
; tot de geboorte ofte verloffinge : maar alle zoodanige geboortens,
daar de hulp van eenige Vroedvrouwen of Vroedmeefters
van noode is , die noeme ik onnatuurlyk , konftig , ofte moeyelyk;
en dienvolgens hebbe ik de lerende Vroedvrouwen niet te
onderwyzen, wat zy by de natuurlyke geboortens te doen hebben;
maar dat is alleen noodig, daar het anders gaat. Alles wat
dan iu zoodanig een natuurlyke geboorte te doen is voor een
Vroedvrouw, is alleen maar, het Kindt te ontfangen, af te binden,
te wallenen, en of het aan een Baaker over te geven , of zelfs
op te bakeren
Maar eer dat wy dit Hooft-deel befluiten, en tot de onnatuurlyke
of liever zware geboortens overgaan, zoo zal het nietondienftig
zyn , aan de lerende Vroedvrouwen te vettoonen , hoedanig
de wel gekeerde Kinderen gelegen zyn in wel geplaatfte Lyf-moeders,
voor en in een natuurlyke geboorte , op dat zy daar door de
quade leggingen van qualyk geplaatfte Lyf-moeders, en qualyk gekeerde
Kinaeren des te beter leeren onderfcheiden.
Tot dien einde zullen wy konnen bezien de zesde, de zevende,
de agtfte, en negende Figuuren ; en op dat de lerende Vroedvrouwen
P 2
dezelven

ifó" Van de Natuurlyke GEB 00RTE
veTktarem * 65 ^
m
° S e n V e r f t a a n > z o ° *7 dezelven aldus
Des zesde Figuur vertoont ons een welg t
plaatfle Lyf moed»
waar in het Kindt geplaatft is zoodanig, als dezelven Inn^nTv te'
plaatft zyn eer dat dezelven gekeer't zyn; twe n met S de"
na de lende - wervelen van de Moeder, de beenen eek uift
de handen op de knyen, en de neus tuiTbhen beide dvuiftent
n d,t poftuur zitten de kinderen gemeenlyk tot d.n tydt dat zJ
haar beginnen te keeren; als wanneer dat zy gemeen vk voor ovl
beginnen te buitelen, en vallen alzoo met he/hooft o m K S
uitgang, te weten, na de «ra»/
ü ö» ^c
Lyfmoeder
Zommige kinderen zyn ook wel anders-om geplaaft te weten
met het aangez.gt en den buik na de Moeders rugCralt én
^7^ f f l t a n 8 l^8kanmen 0 f r e afgebeelt zlenfn deze-
Maar hier by dient aangemerkt , dat op deze verkeerde zhtim
ofte legging ook een verkeerde keering ter geboorte C ? X ?
ten ware dat voor ofte in de buiteling het Kindt zig omSide'
want zoo het zig niet om en draait in het voor of 0 ? ''
mtt" L Z °Y a l h C C h °f C W d n a a r b e n e d e n de Lyfmoed rs"
mo t aanvallen, maar het aange.igt, dat andlrs naar den Ende"
darm komen moet, dat zal als dan na de blaas komen; waar uit
ra'geKrS'
° i r i n g e ° m f t a a t > 3 l S « r ïet r ge-
V e r l
Ook kan het ligtelyk gebeuren , en het gebeurt ook zomtvdts
dat haar de kinderen gehedlyk niet en keeren , maar dat zyTolb v'
vende zitten, de voeten naar beneden uitfteken , en met dezelve
pÏÏls^L^prelen! 5 0 0 "
•**
W
* ^ « ^
ff
cl
co
Verklaring van de Zesde FIGUUR.
npWee Wervel beenderen.
en
r/r J m ? irke1 /. vert °onende de plaats van de Buik.
Le Lyf moeder, die wel geplaaft is, en waar in het Kindt wel
zit

Van d~e Natuurlyke GEBOORTE. 117
fit, voor dat het gebuitelt heeft.
dd De Heupe-beenderen of Darm-beenderen.
eê De Schaam beenderen.
ff De Pannen ofte Hollen, waar in de Hoofden van de dye-beenderen
draayen.
gg De Zit of Kuit-beentjes.
b Het Kindt in de Lyf-moeder, zoo als het zit, eer het voorover
buitelt
Ver klaaring van de Zevende
FIGUUR,
aa
Wervel beenderen.
bb i_J Een Cirkel, vertoonende de plaats van de Buik.
cc De Lyf moeder, waar in het Kindt verkeert zit,
dd De Heupe-beenderen of Darm-beenderen.
ee De Schaam-beenderen.
ff De Panne van de Heupe-beenderen.
gg De Zit-of Ruft-beentjes.
b Het Kindt in de Lyf-moeder.
/' De Navel ftreng.
k De Na-geboorte of Moeder koek.
Verklaaring van de Agtfte en Negende
Fig. 8.
FIGUUR.
nP'Wee lende-wervelen of rugge-wervelen.
a a
b° JL Een omtrek vertoonende de buik.
cc De omtrek van de Lyf-moeder waar in het Kindt kan gezien
werden.
dd De Darm-beenders ofte Heupe-beenderen.
ee De Schaam-beenderen.
ff De panne ofte de holligheden daar de knonen van de Dve.
beenderen in draayen.
gg De ruft-beentjes ofte zit-beentjes.
3 Het

* 18 Van de Natuurlyke GEB OOR TE.
b
i
k
Het Kindc in de Lyf-moeder wel gekeert, leggende met zyn
rugge na vooren, met zyn hooft om laag in 't bekken, en met
zyn agterfte deelen om hoog.
Het Kindts hooft in de geboorte.
De Navel ftreng.
/ De Moeder-koek in de gront van de Lyf-moeder,
Fig 9.
aaaaaa r *yn zes lende- en rugge-wervelen.
bb £_j Een omtrek vertoonende den buik.
c De plaats van de Navel.
dd De Lyf moeder wel geplaatft, waar in het Kindt op zy
ge den wert.
e Het linker Darm-been, ofte Heupe-been.
ƒ Het hol of de pan daar het Dye-been in draait.
g Het eene Schaam been.
bb De ruft- of zit-beentjes.
i Het agterfte uit-fteekfel van het Osfacrum.
k Het Kindt leggende in de Lyf-moeder wel gekeert.
/
b
De Navel-ftreng.
m Het Kindts hooft regt in de Geboorte, of liever in 't bekken,
wat klaarder vertoont, als het geftel der beenderen
wel toelaat, om hetzelve wat beter te kunnen zien, anders
zoude de pan van de heup het hooft meeft bedekken.
n De Moeder koek of Na-geboorte.
Nader ver klaar ing van de Agtfte en Negende FIGUUR.
T"\E Agtfte en Negende Figuuren vertoonen twee Kinderen,
J—* beide wel gekeert , in wel geplaatfte Lyf - moeders , alleen
met dit onderlcheid, dat in de agtfte Figuur wort de Lyf moeder
en het Kindt vertoont vlak van vooren, het Kindt met de rug
na ons toe gekeert: En deze Figuur vertoont ons zeer wel, hoa
dat het Kindt met zyn Hooft in het Bekken inzakt; maar men
kan

Van de Natuurlyke GE BOOR TE. 119
kan daar door niet zien, hoe verre des Lyf-moeders gront van de
Lende-wervelen van de Vrouw af Haat; want die alleenig na deze
nguur zoude oordéelen, die zoude meenen, dat de gront van de
Lyf-moeder plat tegens de Lenden ofte den Rug Van de Vrouw aan
lag, het welke egter niet en is; maar in tegendeel zoo ten des Lyfmoeders
Bodem ofte gront van boven een goet ftuk van°de Lendewervelen
af, en is veel eer omtrent de Navel geplaatft; en op dat
den Lezer daar een klaarder bevattinge van zoude konnen hebban
zoo hebbe ik dezelfde Figuur op zyde doen teekenen, gelyk in de
negende Figuur blykt, alwaar de gront van de Lyfmoeder omtrent
de Navel des buiks wert gezien.
Merkt hier, dat deeze twee Figuuren verbeelden de akerbelle leggingen
van de Lyf-moeders en van de Kinderen daar in op het alderb_fte
gekeert, om geheel natuurlyk të konnen veiloffen; want zoo
itaande als deeze Figuuren verbeelden, zoo vallen de Kinderen van
zelfs door haar eigen gezvigt in de holligheidt van het bekken,en perflen
alzoo door haar eige zwaarte op des Lyf-moeders mont, op de
doortogt, en op den uitgang; en de minfte wee, die alsdan komt,
kan een groote nederzettmge maken, om het Kindt geheel en al door
te perflen, dewyl hetzelve door deze legging nergens tegen eeniir
S
beenban vaft blyven ftaan. *
Wat wonder dan, zoo de Kinderen in de Lyf-moeders dus wel
gekeert zyn, dat daar uit een ligte geboorte ontftaat? hier behoeft
men nu geen wysheidt aan bet Kindt, of aan een onbekende Natuur
toe te fchryven, waar door den eene zyn uitgang zoude zoeken, en
den andere die bevorderen, gelyk men eeitydts fprak; dit is ZOD
i.oodtzakelyk, als dat uit tweemaal twee vier wert, of gelyk een
regt Lighaam regt met zyn lengte in ecu regce buis geileken, door
zyn eigen zwaarte na beneden zakt, en door de minfte petftns se»
niaklyk-doordringt, nlzoo dringen deeze Kinderen door haar eige %.
wigt en zwaarte tuffchen het gebeente in, en door, de SFede van"de
Lytmoeuer, die haar ligtelyk door hulp van de perflènde Wêen laat
verwydcren.
Ln of fchoon het Os Coccygis, de punt van 't Os ^ > Z
ömtydts
al wat wederftaat, zoo wert het zelve egter gemeenlyk al \d
t e
rug geftooten door het Kindts hooft, dat dan op die wyze zeer
ge-

12 o Van de Natuurlyke GEBOORTE.
gemakkelyk gebooren wert.
Yemant zoude konnen vragen, of 'er altoos een gemaklvke se-
L r ^ V
; & r
t T n ^ /' e L v f m o e d e r s « K i n S aidu fe
d a t
en regt gekeert zyn, dan of 'er evenwel no* wel een zwaare m»hnnr
te tut andere oorzaken kan wezen? waar op kanvoorde ft
regte figuur van de Lyf-moeders en van de KindereTall en'nie
e e
noeg zyn om gemaklyke geboortens te veroorzaken? maar dar d?ar
3 ?
V m d e n
d
" VeeUien Zaakendi£ 111 dic 4"c d p.zyn
Maar het is zeker dat waar deze goede legging van de Kinderen
en van de Lyf moeders werd gevonden, dattuïaTikSenWk
gemaklyke geboortens op volgen.
gemeenlyk
Maar merkt hier
ÏTIT^S* ï'• en 9 '
F
dat, als het Kindt en de Lyfmoeder aldus ge-
teM W i^^J P,e, ?
S u l l r e n onsvertoonen e fat
" B o r r t l i a a r van ai
d £ B u i k e
i
kanten intrekken en alzoo de Baar moeder beklemmen en terllen
alsdan nootzakelyk het water, d .ar het Kindt in legt, een uerkeW
^
?
moet maken op des Lyfs-moeders mont, om door dezelve uit te
er M de\Lrinfl
5°P,
d e S L
y f - m o e d e " W»t dun en zagt is,
dat
dat
eer
eer
het Kindt h ^ " T ? n g i S 2 0 0 z a l d a a r u i t
iet kindts hooft geheel beneden
'
voor den uitgang
°"^n
is
gezakt het water een groote verwydering in des zX7eders
mont za gemaakt hebben, en dat het Kindts hooft afwoon"
wvt en T V T* ^
" h e t bektei boven Iieel
d t t d S r a n t V a
wyt , en des Lyf moeders mont wat flyf en hard is zoo zal i n
gendeel het Kindt met zyn Hooft 'ét beneSenin hetTkken
z
£
ken, zonder dat des Zj/W e
„ ^
v e e
l g eop
ent is, want de
Ween doen met als door een algemeent perfmg, de Buik en Borfl
zig intrekkende te Lyfmoeder van alle kantfn drukken, Ogenomen
de punt des Lyf moeders, die nu al ten deele i„ 't bekken
begint in te dringen, die wert van buiten aan nietgeperft; maa liet
vi n S V° ë \' d 3 C 1 H d e Lyfmoeder, of liev.r in de vïezen
1 8
Zlnit £n'^
, b e f l 0 ° : e n d a t
' P e r f t v a " binnen op de
op ening van des lyf moeders mont, die van onderen met Len
gekeert of gefluit wert, en zig daarom nootzakelyk door l e ï n
.
pers

Van de Natuurlyke GEBOORTE.
in
pers moet laten openen , terwyl des Lyf-moeders bals door de
naauwte van de rant van het bekken wert tegengehouden: Maar
als de Lyf-moeder door de nauwte van de rant van het bekken niet
wert opgefchorc en tegengehouden, zoo zakt dezelve door de persfende
Wêen aanftonts na beneden tot in het bekken, tot datze door
de punt van 't Heilig been, en de naauwte van de Vrouwelykheid
wert gekeert, op welke plaats dan eerft de Wateren magt hebben
om des Lyf-moeders mont te openen, en meer en meer te verwyderen,
totdat eindelyk de vliezen breeken, de wateren aflopen, en
het Kindt ftraks daar op mede zonder veel moeite doorfchiet.
Merkt hier nog in 't voorbygaan 't geen wy op een andere
plaats , daar 't behoort , breder zullen aanmerken , dat het kan
gebeuren, zelfs met deze regte legging van de Lyf-moeder en het
Kindt, dat de Vrouw zonder veel gewelts in den arbeidt wel een
uitzakking van de Lyf-moeder of van derzelver Schede kan bekomen;
Namentlyk : Wanneer het bekken te wyt is , na proportie
van de Lyfmoeder, en 't geen daar in is; wanneer daarenboven des
Lyf-moeders mont dik en hardis, en dat de Vrouwelykheidt zelve ook
wyt is, of zeer gemakkelyk verwydert wert. ~
De Wêen perlTen alles zonder onderfcheidt na beneden; een
wyt bekken door zyn wydte houd de Lyf moeder van boven niet
tegen; zy vind geen wederftant als onder aan de punt van 't Heilig
been, en de naauwte van de Vrouwlykheidt, en zoo dezelve
daar niet wierd gekeert, zy zoude zoo eensklaps ten Lyve uitzinken;
zoo dan de punt van 't Heilig been gemakkelyk wvkt, en
de Vrouwlykheidt gemakkelyk verwydert, zoo zakt de Lyfmoeder
met het Kindts Hooft ten deele uit het Lichaam , ook
wel zoo verre, dat des Lyf moeders banden en des Lyf-moeders Schede
buiten maten werden gerekt en verflapt , en moeite hebben,
om wederom na de verloifmg in haar voorige plaats te komen,
en daar te konnen blyven: Maar zy zyn genegen door haar zwaarte
altoos wederom neer te zinken: Wat nu een Vroedvrouw in zulken
gevalle moet doen, om dat ongemak voor te komen of te herdellen
, zullen wy op zyn plaats zien: het is ons genoeg dit hier in
't voorbygaan aangemerkt te hebben.
Hier zoude ik wel willen vragen aan de geenen die haar inbeel-
Q
den,

ui Van de Natuurlyke GEBOO RTE.
den, dat de Lyf moeders ten tyde van de verlosfing zoo dun zyn,
als een uitgefpanne Blaas , en nog dunder, hoe dat het komt,
als een Vrouw zonder geweldt van trekken fchidyk van Kindt en
Na-geboorte verloft, dat als dan des Lyf-moeders boodem
niet in en valt , omkeert, en .mede in de ge'boo'.te fchiet V want
daar is als dan ruimte genoeg , om het te konnen doen ; en zy
zoude het veeltydts, en onfeilbaar moeten doen, zco zy niet meerder
dikte hadde als een uitgefpanne blaas. .
Zy zullen my mogelyk antwoorden , dat zy al te fchielyk inkrimpt,
om te konnen invallen en omkeeren, en dat zy van ter
zyde in de lengte wert toegedrukt. Maar ik antwoorde , dat een
fchielyke verlosfing geen tydt geeft aan de Lyf-moeder om haar
zelve, door haar fchielyk inkrimpen, te wapenen tegen de drukkende
ingewanden, die haar zouden doen invallen, en dat den
aan-pers niet veel meer van de zyde, als op den boodem des Lyfmoeders
gefchiet,'en dat, zoo haar dikte haar niet belette, zy aanftonts
zoude nedervallen en omkeeren , gelyk zy doet, wanneer zy
door het onvooïzxg'xg trekken aan de ftreng van ouderen, en door het
perjfcn van de ingewanden van boven , genoodzaakt is in te vallen,
en in de geboorte haar als een Kindts Hooft te vertoonen, om dat
als dan de ingewanden van boven nederwaarts in de Lyf-moeder neder
zakken en dezelve vervullen, waar op een onverdragelyke pyn en
een fchielyke doet noodtzaaklyk moet volgen, by aldien een voorzigtige
handt haar riet fpoedig en herflelt. Laat dan de lerende Vroedvrouwen
ook in dit geval opmerken de groote nuttigheidt van de
dikte der Lyf-moeders, en inzonderheidt van des Lyf-moeders
grondt.
En wanneer des Lyf moeders grondt fchoon niet inviel en omkeerde;
zoo dun zynde als een uitgefpanne blaas, zoo zoude nooizakelyk
moeten volgen, dat op zoodanig een fchielyke verlosfing
de Lyf moeder ftraks zoude 't zamenvallen , en zoo 't zamen gevouwen
geheel in 't hol van 't bokken neerflorten; gelyk zy ook
zomtyds, doch zeer zelden, doet; wanneer de Lyf moeder extraordinaar
dun is, dan valt ze om de handt gelyk een natte doek, en
daii krimpt ze ook niet zeer gaau, nog zoo gemakkelyk, in; en dit vint
ik niet gaarne; ik hebbe liever dat de Lyf-Moeder haar gewoone
form

Van de Natuurlyke GEBOORTE. u$
form behoud, en alzoo ftraks naar de verloffing ordentelyk inkrimpt,
en om de hand toefluit eer ik die verlaat, want dan zyn 'er veel
minder toevallen te vrezen.
C A P I T T E L XXIV.
Van de ONNATUURLYKE ofte zwaare GEBOORTENS
in het generaal
IN het voorgaande Hoofd-deel hebben wy gefproken van de Natuurlyke
of alderligtfte geboortens, waar in de Vroedvrouwen eigentlyk
niets te doen vinden, om dat, alwaar de natuur volmaaktelyk
zyn werk volbrengt, daar geen konfibulp wert vereifchtj derhalven
zullen wy nu gaan fpreken van zoodanige geboortens, daar
konft en hulp van node is,en de lerende Vroedvrouwen onderwyzen,
hoedanig de konft moet te hulp komen aan de Natuur, of wel zelfs
alleen doen, 't geene dat de natuur onmogelyk is te konnen verrigten,
om dat ze door verfcheide beletzelen verhindert wert.
En gelyk dezelve beletzelen op veelderlëie wyze konnen voorkomen,
én de leerende Vroedvrouwen van noode hebben te weten,
hoe zy haar in die gelegentheden moeten gedragen, om de
Vrouwen en Kinderen de noodige hulpe te geven, zoo zullen
wy zoo veel ons mogelyk is, en in de befte order als wy kunnen,
alle die gevallen voordellen, en in yder geval toonen, op wat wyze
door 't onderflaan haar een Vroedvrouw van den toeftant der zaake
zal konnen verzeekeren, en dan ook, hoedanig zy de zaake
zal konnen redden.
Maar eer ik daar toe kome, zoo zal ik hier voor af en eens voor
al, tot waarfchouwinge van de lerende Vroedvrouwen, zeggen, dat
ik voor vaft ftelle, dat ze wel begrepen hebben, dat in alles wat
zy omtrent een barende Vrouw te doen hebben, 't zy omtrent
• de hulpe die zy in 't onderflaan, 't zy omtrent de hulpe die zy aan
haar en aan het Kindt doen, om het te doen gebooren werden, dat
ze altoos de nagels van haare vingeren v

ï2 4 Van Onnatuurlyke of Swaare GEBOORTENS.
ten hebben, en van gelyke, dat de vingeren en de handt, of handen,
na dat het nodig is, altoos met oly of met booter wel vet ge-
/meert moeten zyn, om met meer gemak , en minder pyn en ge.
vaar, haar werk wel te konnen verrigten ; en derhalve zal ik by
yder gelegenheidt zulks niet wederom repeteren.
Ook moet ik haar waarfchouwen , dat ik gantïchelyk van gedagte
ben, dat het niet oorbaar is, in wat extremiteit van zware
baringen dat 'er voorkomen , of dat een Vroedvrouw haar ooir of
ooit bevindt, dat het niet oorbaar is, zegge ik, dat zy een Kindt
net of zonder inflrumenten eenig Ut afneemt , of door' eenige haken
of eenige inflrumenten uithaalt : dewyl geen fcheeve le^e-ing
van Lyf-moeder nog van Kindt dat ooit of ooit vereiichtY en
daarom zulk doen moet verworpen werden , niet alleen van de
Vroedvrouwen, maar zelfs ook van de Vroedmeefters, die, zoo het
nodig was, zulks alleen behoorden te doen, en niet de Vroedvrouwen.
NB Op het einde van dit Boek zal ik aanwyzen, waar
de inflrumenten konnen of moogen gebruikt werden, 't welk niet
als zeer zelden kan voorkoomen.
C A P I T T E L X X V .
Van zwaare VERLOSSINGEN veroorzaakt door
GENERALE of by zonder e KRANKHEDEN.
T>E oorzaken van zware vertoningen konnen komen of van de
1
^ Moeder , of van het Kindt, of van de Vroedvrouw. De
Moeder zelve kan daar toe gelegentheidt geven of door generale of
byzondere krankheden, of wangeitaltens van haar L ighaam of door
eenige byzondere qualen van de teeldeelen,
Het kan zyn , dat Vrouwen door een langduurende hoortfe
vallende ziekte , teering , water zagt , verftymde niüage, of eenige
andere krankheidt vervallen tot zoodanig een generale zwakheidt,
dat dezelven , wanneer zy baren moeten , geen kra^t hebben
om met haare Wêen te arbeiden ; waar door dan de verloflinge
vertraagt en uitgeilelt wert; en waar door de Vroed-
vrou-

Van Onnatuurlyke of Swaare GEBOORTENS. iif
vrouwen verpligt zyn de zoodanige Vrouwen meerder hulpe toe te
brengen als aan anderen, die door de kragten van de Natuur zelfs
ni?t haare Wêen konnen arbeiden , en door dat middel de verloffinge
verligten en verhaaften.
Zommige Vrouwen konnen ook in haare verloffinge verhindert
werden door byzondere overvallende krankheden , als lOolyk , groote
lenden- en nieren-pynen , flerke brakingen, ftuipen, fterke vloeden
, buikloopen , of andere byzondere overvallen , dewelke allen
den arbeidt meer of min konnen vertraagen, na dat dezelven meer
of min hevig zyn.
Tot wegneminge van zoodanige generale zviakheden of krankheden
behoorden de zwangere Vrouwen haar by tydts, zoo het mogelyk
is , te laten genezen, van zodaanige qualen, die zy konnen
onderworpen zyn, die haar anders tot zodaanige zwakheden
brengen : en dit is het werk van wyze Doctoren, en niet van de
Vroedvrouwen, die zulks niet behooren te ondernemen.
Het zelve zeggen wy ook van de byzondere overvallende krankheden,
die haar kort voor of op de tydt van haar baren overkomen
, tot welken einde de Vroedvrouwen haar toevlugt tot verflandige
Genees-Heeren moeten nemen , om na derzelver raat omtrent
de barende Vrouwen te werk te konnen gaan; daarom hebbe
ik hier niet noodig te onderwyzen , wat in deeze gevallen te
doen zy.
Alken zal ik zeggen, dat een Vroedvrouw omtrent zodaanige
Vrouwen byzonderlyk moet bemoeit zyn , om dezelven zagtelyk
en gctrouwelyk te helpen, haar zagtjes en voorzigtig handelende; zy
moet byzondere naarfligheidt gebruiken , om de paftagte voor het
Kindt ruim en glat te maken, des Lyfs moeders mont, zoo het
• noodig is, wel op of tegen te houden , de Vrouwen vriendelyk
toe te fpreken , haar te trovften en mocdt te ge-ven , en door de
omftaande Vrouwen, zoo veel mogelyk is , te doen helpen, en te
verhoeden/, dat ze geene koude ftheppen, en haar door eenige verfterkende
Jpyze, drank, of medLyne te verquikken, na de ordinantie
van den Doctor. En wanneer zy zodaanige Vrouwen moeten
helpen, die kramp, ftuipen, en vallende ziekte onderworpen zyn,
of die fterk vheiyen en ftaauw zyn , en welkers Kinderen qualyk
Q 3 - g^-

126" Van de Onnatuurlyke $f Zwaare GEBOORTENS.
gekeert komen, met de zodaanigen moeten zy niet veel fakkelen*
om de Kinders met het hooft regt in de geboorte te krygen : maar
in tegendeel, wanneer des Lyf-moeders mont tamelyk geopent is
zoo zullen zy beü doen, zoo zy een zwaren en langen arbeidt te
vrezen hebben, de Water-vliezen te, breken, zoo zy niet gebroken
zyn, en het Kindt met de voeten af te halen, gelyk wy de wyze
en maniere om dat te doen hier naar zullen leeren.
Van gelyken daar verflandige Docloren zyn te bekomen, zoude
]k raadzaam agten, dat de Vroedvrouwen nóóit geen Medicvnen
ingeven aan de in arbeidt zynde Vrouwen, als met kenniüë en
goet-vmden van dezelven; en die haar gemoed wel willen vry houden,
behooren nooit anders te doen: maar op het platte Landt
daar het veeltydts niet anders kan gefchieden, daar moet de Vroedvrouw
de Vrouw zoeken te helpen, het befte dat zy kan ; maar de
hand-arbeidt moet het meeüe aoen, gelyk wy in het veivolo- zullen
b
zien.
De Vrouwen die wanfehapen zyn , gelyk de krommen en geboggelden,
en daarom, of uit andere oorzaaken, kortborftig zvn
moeten met gauw in de Stoel gezet worden, maar zoo lang haar
kragten zulks eemgzins toelaaten, moeten zy gaan of liaan, door
anderen onderftcunt zynde, tot dat 't Kindt nader aan de verloffing
komende terftont ftaat uit te fchieten. Doch men moet zorge uragen,
dat 't met op de vloer valt. Wanneer men haar nu in den
6toel zet, moet 't boven-lyf overendt geplaatft morden , zoo dat zv
meer zitten, als leggen, ten einde de ademhal ng gemakkclyker
gelchiede , by aldien de legging van de Baar-moeder, of van 't
liindt, geen andere wet voorichryft.
C A P I T T E L
XXVI.
Van de nodige Dingen die «V^OEDVKOUW dient
by de handt te hebben.
EEn f'roedvrouw in [een Stadt woonende, behoort tot gerief
^gemak van de Barende Vrouwen een gemakkelyke en wel
ge-

Wat een Vroedvrouw dient by de Handt te hebben 127
geordineerde Kraam ftoelte hebben, waar in de Vrouwen op alderleie
wyze konnen zitten, en leggen, na dat het nodig is, 't zy
in ligten 't zy in zwaren arbeidt. Zoodanig een Stoel kan zy afgebeelt
zien in de volgende 1 3 Fig. Want in zoodanig een doei
konnen de Vrouwen veel gemakkelyker verlffen, als op een gemeene
Stoel, of op het Bed, of op een korte-bedde. En de Vroedvrouwen
konnen haar ook veel gemakkelyker en beter te hulpe komen als
zonder dezelve.
Een Land-Vroedvrouw dient altoos by haar te hebben een Blaas
waar aan een yvoore of palm-houte Pypje is vaft gebonden, om inde
plaats van een tinne Spuit daar mede de Vrouwen te konnen
cliteeren, als het noodig is; want deze Blazen zyn veel ligter te
dragen, en veel gemaklyker om mede te Clifteren, als de° tinne
Spuiten: Zy dient ook altoos eenige gedroogde kruiden by haar te
hebben, om, als het nodig is, daar van een Clifteer te konnen koken;
ik zegge, daar het nodig is: Want het is niet altyt nodig,
clifteren van kruiden te koken, men kan zig wel bedienen van andere
Clifteren, gelyk ik haar daar van zal berigten.
Van het
CLISTEREN ofte IN-SPUITEN: wat het is y
en hoe het gedaan wert.
l~""\Ewyl veele Vroedvrouwen op het Lant niet weten, wat een
JLJr clifteer is, of wat het is een Vrouw te clifteren, nog hoe het
gefchiet, zoo zal ik uit medelyde van de arme Boerinnen, welkers
ellendige toeftant my bekent is, dewyl ik voor deze vele Jaren
lang haar uit haar uiterfte nooden meenigmaal gered, en haar of
haare Kinders of beiden door de hulpe Godts het leven gefalveert
hebbe, dat ze anderzins wel hadden moeten laaien; uit liefde van
haar, zegge ik , zal ik alhier de onkundige Landt-Vroedvrouwen,en
andere levende Vroedvrouwen, onderrigten, zoo naauwkeurig als ik
kan, hoe men e. n clifteer zal knoken en toebereiden, en ook hoe dat
zy het de Vrouwen in haare noden zullen toedienen.
Wat

.128 Van V CL IS TEER EN.
Wat een CLISTEER
"F? En Clifte/r is een affiedfel ofte een toegemaakt nat, bequaam
JLL* om in den Endei darm ofte fondament van een Menich te
konnen in-fpuiten , 't zy door een blaas met een daar aan gebonde
pypje, ofte met een fpuit van d'een of d'andere daar toe bequame
ftoffe gemaakt : zy werden in de Steden meeft van Tin
gebruikt, dog ik agte de blazen beter om verfcheide redenen,
maar ik laat elk zyn zin.
is.
Verklaaring van de Tiende FIGUUR.
Figuur 10. vertoont een Clifteer - pypje van palm-homfc gedraait
in zyn volle grootte, dikte en lengte, zoodanig, als het zeive
voor een vol waüe Menfch gebruikt wert; dit pySje is van het
een einde tot het ander doorboort.
a! Is eigentlyk het ronde pypje , dat boven by b. op de zyde
verfcueiden gaatjes heeft, op dat , wanneer het voorfie gat verftopt
is door de vuiligheidt daar het tegen aankomt,'het vogt
door andere gaatjes zoude konnen vloeijen : dit pypje wert Ad
meenlyk in het Lighaam geileken van de punt b af tót aan de letter
a or ook nog wel wat dieper na dat de vuiligheden toelaten.
b DG punt van het pypje met zyn gaten.
c Is het agtereinde, daar men de blaas aan bindt: en op dat de
blaas des te valter zoude houden, zoo zyn daar kleine voordes in.
gedraait, daar het touwtje, daar men de blaas mede vaft bint zvn
y
vaitigheit in vint.
'
1
d*D& plaats daar zommige pypjes van een gefcheiden zyn , beftaande
uit twee ttukken ; en dan is aan het onderftuk nog een
klem pypje, dat in het pypje a in-gaat : dit heeft zyn gebruik
wanneer het pypje a voor aan by b verdopt is , dan kan men het
pypje a afnemen en fchoon maken , zonder de blaas te openen;
maar dit gemak is vergezelt met een ongemak, namelyk , dat deze
in

Van 't C L I S T E R E N . n 9
in een geftooke pypjes ligtelyk vertrekken en lek werden : ik
hebbe my van beiden bedient, maar preferere de geenen die uit een
eenig ftuk gedraait zyn: doch hier ook elk zyn zin.
Fig. n.
abcd TShet zelve palm houte pypje, in alles het zelfde, alleen
JL dat het kleinder getekent is om plaats te winnen ; aan
dit pypje is een blaas gebonden : de kleine Koeije- of Ofie-blaazen
zyn daar toe de beften en de fterkften.
e Is de blaas, die by c aan het pypje is gebonden met dun iouiv
of bind garen: en dat gefchiet aldus j als men de blaas eerft wat
vogtig heeft gemaakt, zoo fnyt men dezelve by den hals wat
ruim af, dat men 'er de handt gemaklyk in kan fteken; dan zet
men het onderfte van het pypje tegens de punt van den bodem
of grondt van de blaas van buiten tegen aan ; en dan keert men
de blaas aldus om, het binnenfte buiten ; houdende het pypje op
de gezegde plaats ftyf vaft; en men bind de blaas aldaar vaft, het
touw 5 a. 6 maal omdraaijende ; en dan wel geknoopt met verfcheide
knopen; want het is anders genegen om ligt los te gaan : na
dat men dan de blaas dus vaft gebonden heeft, zoo fteekt men
met een priem 3^4 gaten in de grondt van de blaas, die nu ftyf
op het pypje gelpannen is, op dat het vogt door die gaten in het
pypje zoude konnen lopen; dat geda'an zynde , keert men de blaas
weder om, en dan hangt dezelve gebonden aan het pypje, even
gelyk als deeze Fig. 11. vertoont.
- ƒ Is het onderfte gedeelte van de blaas, daar zy afgefneden en
open is, waar door men het Clifteer of vogt in de blaas ingiet.
Fig. 12.
abcd TS wederom het zelve pypje alleen kleinder vertoont.
ef i Zyn beide de einden van de band, waar mede de blaas
van buiten toegeftrikt is, om te verhinderen dat het vogt, dat men
in de blaas giet, niet uitloopt.
R
S Het

i3© Van't CLIST'EREN.
g Het Lighaam van de blaas met vogt vervult, en onder door
de bant h toegeknoopt.
h De bant, waar mede de blaas onder is gebonden.
t Het ondereinde van de blaas, onder de bant los hangende.
De redenen, waarom men de Vrouw, die in arbeidt komt, cliiteert,
JS, of enkelyk om haar maar af-gang te doen hebben en
daar door het ondergedarmte van groove vuiligheden te ontlaften
en by gevolg de doortogt wat ruimer te maken; en de Vrouw te
bevryden van verfcheide ongemakken, die de hardlyvigheit en opgeitopte
Stoel-gang veroorzaken, of ook wei om daar eu boven de
liappe Ween op te wekken en meer gaande te maken.
Wanneer een Vrouw den arbeidt krygt, en dat zy in i
a
2 of
meer dagen niet heeft afgeweeft, en men vind by het onderflaan
dat er niets is dat belet om haar een Clifteer te zetten, zoo is het
goet haar ten eerften een Clifteer te bereiden, om haar af «ae te
doen hebben : en dat kan men zonder beflag en onkoften aldus ma-
Neemt een handt vol Tarwe-Zemelen, kookt die alleen, of met
een handtje vol Camille-Bloemen, in anderhalf pont Regen-water
wat meer of wat min , laaf het koken tot dat 'er omtrent een pont
Water overbly-ft, giet het door een doek of Stermyn , doet 'er by
een paar lepelen Zinker, Honing, of zwarte Siroop, wat men beft
Kan bekomen, en een vinger-hoet vol Keuke zout, roert alles om,
en^zoo het met zuiver genoeg is, zoo giet het nog eens door : zoo
is t bereit om Lgefpuit te werden.
Of
Neemt een half mengele Zoete Melk, dat is Vriefche maat na
ons gewigt omtrent een Pont wat meer of wal min, laat' die
een walkje opkoken, zetze af, en doet 'er in 2 lepelen Bruine
Zuiker, Siroop of Honing, en een vingeihoetje gemeen Zout
voert alles wel onder een, en giet het door een doek of teems •
zoo is 't bereit om ingefpuit te werden; men kan 'er ook wel'
zoo men wil, eenige lepelen Uly in doen, te weten Raap Oly'
of Oly van Olyven.
Maar

Van 't CLISTEREN. 131
Maar by aldien dat de Vrouw veel Avinden by haar heeft , en
men met eene genegen is, het Clifteer wat wind-brekend te maken
, 200 kan men in de Melk laten koken Anys-zaac, Venkelzaat,
of Lavas-zaat; het welke een Vroedvrouw altoos by haar kan
dragen, en voort het Clifteer toebereiden, als gezegt is met Suiker
en Sout.
Maar is het nodig een Clifteer te maken om niet alleen ftoelgang
te verwekken , maar ook om den arbeidt te verwakkeren,
zoo kan men het Clifteer aldus toebereiden : Neemt knoppm van
Allem, de fyne takjes van Seven boom klein gefneden, de Bloemen
van Mater en van Camille, van elk een handje vol, zaat van
JLavas, Venkelen Anys, van elk een vinger hoet vol; laat dat ailes
kooken in anderhalf pont Regen-water gemeen gewigt, tot dat
by na een derde verkookt is, doet het nat door een doek of teems,
en doet in het nat een of twee lepels Suiker of Honig, en een vinger-hoet
vol Sout, en giet dit alles, als het gefmolten is, nog eens
door; ten zy dat de Zuiker ganfch rein zy; en dan is het Clifteer
of infpuitfel gereet.
Om nu verder te weten hoe dat men daar mede omgaan zal, zoo
zal men een toebereide blaas met zyn aangebonde pyt'je nemen, en
binden dezelve met eene van de fnoeren ofte banden digt toe, digt
aan het pypje, gelyk te zien is in de i 2. Fig : dogh met deeze omzigtigheit,
van de bant niet tweemaal om de blaas te draljen, maar
alleen eenmaal; men moet het ook niet knopen, maar ftrik,.en op
zoodanige wyze, dat wanneer men het by het einde van de bant
trekt, dat dan de ftrik los gaat, en dat het nat dan kan uitlopen ,
of uitgedrukt werden; want deze ftrik is maar om te beletten, dat,
als men het clifteer in de blaas giet, of als men het pypje in den
Endel-darm wil infteken , dat het nat daar niet uitlope, Als het
Clifteer of het nat dan in de blaas gegooten is , zoo bint men
de blaas ook van onderen toe, met de andere bant, twee a driemaal
omwindende, en ydermaal een vafte knoop daar opzettende , en
eindelvk een dubbelde ftrik, dat het wel valthout.
De blaas dus onder en boven toegebonden zynde, en het clisteer
daar in behouden, zoo zal men het pypje met boter ofte met
oly beitryken, en het zelve met voorzigtigheit in den Endeldarm
R 2 van

122 Van V CL1SÏEREN.
van de Vrouw fteken: ik zegge, met voorfigtigheit; niet by den
taft, maar by 't gefigt, den aars met de vingeren van de eene
handt wat verwyderende, door de billen wat van een te doen, en
het pypje met de andere handt zagtjes inbrengende, de lengte van
een vinger, meer of min, na dat de behoude vuiligheit of andere
beletzels het toelaten.
Maar ik moet de lerende Vroedvrouwen waarfchouwen, dat eer
men het Clifteer zet, men eerft wel naauwkeurig voelen moet,
of hetzelve niet te heet ofte te koud is: zoo het te heet was, zoo
zoude men de Vrouw konnen branden; en zoodanig een onvoorzigtigheit
zoude een Vrouw de Doot aan konnen brengen, gelyk
daar exempelen van zyn; maar zoo het te koud was, zoo zoude
het niet alleen zyn gewenfchte werking niet doen, maar ook zoude
het de Vrouw verfcheide ongemakken konnen verwekken ; doch
het is altydt minder gevaarlyk aan de te koude, als aan de te heete
kant te blyven: Men zal dan de Blaas tuftchen htt hol van beiden
de handen vatten, drukkende de volle Blaas dus zagtelyk met beide
de handen , en houden die zoo lange omtrent, als iemant vyftig
zoude tellen; en zoo men de handen dus met gemak daar aan kan
houden, zonder dat het eenigzints fterk in het middelde van de
handen ingloeit, ofte hinderlyk is, zoo is 'er geen gevaar van te
branden; van gelyken kan men de Blaas, daar het Clifteer in is,
tegen de wang en het gefloote oog aan drukken, daar wat ftil
houden; en zoo de hitte daar tegen niet verveelt, maar veel eer
aangenaam is, zoo mag men geruft zyn, dat de hitte niet zal
konnen fchaden, en men zal dezelve vryelyk mogen zetten: het
moet altoos meer als laau en ter deege warm zyn, zoodanig als men
gemaklyk melk of vlees-nat zonder blazen of branden kan indrinken;
dat is de regte hitte.
Wanneer de Vroedvrouw nu het pypje dus in den aars ofte Endel
darm heeft geileken, zoo zal ze de ftrik, die voor by het pypje
legt, los trekken, doch behendig, zonder fchudden ofte rukken,
want dat zoude pyn verwekken; de ftrik los zynde, zal zy
de blaas met beide de handen vatten, en drukken dezelve allengskens
ledig; allengskem, en niet te gelyk, op dat het wat tydt
hebbe, zig in het lighaam te verbreiden, en dat ook de Vrouw
door

Van V CLISTEREN. 13 3
door de hitte niet verraft werdej want by aldien het Clifteer wat
te heet was, zoo zoude zy haaft van de hitte klagen: ook moet de
Vroedvrouw weten, dat den eene imnfch veel meer hitte kan verdragen
als den andere; en dat men derhalve het gevoel van de Patienten
moet in agt nemen; zy moet ook de blaas op het laad niet
al te ledig uitdrukken, op dat de wint, die 'er gemeenlyk ingekomen
is, niet met het laatfte mede wert ingeperft; ook moet zy
haar niet binden om altoos al het nat te willen infpuiten, want
zommige menfchen zyn zoo teer-gevoelig, dat zy het alles niet zouden
konnen ontfangen, zonder het weder te laten loopen; en
daarom moet alles met oordeel en onderfcheidinge gedaan werden. Het
nat dus uitgedrukt zynde, moet zy het pypje zagtjes uittrekken,
houdende een warme doek aan het zelve, en met dezelve het pypje
met de eene handt omvat hebbende, zoo moet zy het pypje te
gelyk door den doek trekken, waar door het pypje gereinigt, en
te gelyk den aars ftraks verzorgt is, latende den doek die wel groot
mag zyn, tegens het lighaam aan gedrukt, tot dat de Lydfter genootzaakt
is haar behoefte, doen : deze doek, zoo de Vrouw op het
bed gelegen is, legt men onder haar Lyf vier-of agt-dubbelt gevouwen,
om te verhinderen, dat by ongeluk het bed niet vuil werde,
en men laat het eene einde zoo verre voor uitfteken , dat men, als
• het Clifteer gezet is, het pypje daar mede kan afvegen, gelyk gezegt
is; hier toe kan men wel een vuil Slaap laken gebruiken, by
Luiden daar niet veel verlchooning is, of iets anders dat ze by de
hand hebben.
Wanneer men het Clifteer wil zetten, zoo moet de Vrouw op
haar eene of andere zyde gaan leggen, na dat het zig beft voegt,
met het Lyf wat verheven, of ten minfte niet te diep in het bed
nedergezonken, op dat men gemaklyk met het pypje in het fondament
kan komen: Zommige Menfchen fteken het zelfs geerne in
haar Lighaam, het zelfs konnende doen met minder pyn als anderen
, en de zoodanigen konnen het zelfs doen, maar anderen, die
heel onkundig zyn, aan die moet de Vroedvrouw het zelfs infteken.
Het werk gedaan zynde, moet 'er altoos een pot of hekken,
of kamer ftoelgereet zyn, om daar op te konnen afgaan, en de Vroed-
R. 3 vrouw

i?4 Van 't CLISTE REN.
vrouw dient kort by de Vrouw te blyven, om haar te helpen, en
te letten, of met den afgang ook niet met eene het Kindt komt nederzakken;en
daarom zal men nooit een Vrouw, die arbeidt heeft,
op eenig Secreet laten afgaan, uit vreze voor ongeluk.
De Blaas moet terftont ontbonden, fchoon uitgeledigt,en van malkanderen
zvydt uitgezet, en, door banden aan het pypje vaftgemaakt,
te droogen gehangen werden, die men daar na, als men
dezelve meer gebruiken wil, eerft wat bevogtigt, om zagt en handelbaar
te zyn: de Koeije-blazen van de kleinfte flag zyn de beften
tot dit gebruik, anders Varkens blazen, die niet heel groot opgeblazen
zyn geweeft.
Vorders moet de Vroedvrouw voorzien zyn met een fcharpe Schaar,
om als de Vrouw verloft is, de Navel-ftreng af te fnyden; van gelyke
met een vier- dubbelde draat van fpinaal of zagt ft op garen, om
de Navel-ftreng toe te binden : als ook met eenige Zippeh ofte Uiyens,
om, in cevalle dat het Kin-dt ftaauw ter Wereldt komt, dezelve
gekneuft voor de neus te houden: of zy kan het met een beetje
Wyn, zoo het by de hant is, in neus, oogen, en ooren inblazen
, om het leven, zoo nog verborgen mogt zyn, op te wekken.
Zy kan ook met voordeel een klein Borfteltje by haar hebben,
om het Kindt, als het flaauw is, onder de voeten te borftelen om
gewaar tc werden of het dood of levend is
•Jok dient zv altoos wat fterk zvit Band of fterke twee a drie
vinger breete Windzels of Doekjes by haar te hebben, een a. twee
ellen lang, om in zommige gevallen te konnen gebruiken, in het
uithalen van de Kinderen.
Zommige Vroedmeefters recommanderen fterk een Spuit, om
het Lighaam in den arbeidt met Oly overal inwendig in de paffagie
te befpuiten; die genegen is dezelve te gebruiken, kan het
doen: My aangaande kan daar weinig nootzakelykheidt inzien;
ik heb dezelve nooit gebruikt, en ben evenwel wel ten einde
gekomen, zelfs in de zwaarfte verloflingen; wanneer de handen
wel vet gefmeert zyn, die fmeeren de paffagie genoeg overal waar
dezelven raken : en zoo men egter wilde fpuiten , zoo kan de Clifteer-blaas
met zyn pypje daar al zoo wel toe dienen als een Spuit.
Va;

Van de KR AAM-STOEL. 13;
Verklaring -van de KR
Figuur 13.
AAM-STOEL
a UT et bovenfte gedeelte van het agter-ftuk van de Stoel,
JL J. daar de Vrouw met de rug en lenden tegen aan komt te
leggen of te ruften, en daarom met regt de Leuning genaamt: Deze
Leuning is van agteren by het kuffen met twee fterke knierbanden
of hengseltjes vaft gemaakt, d'eene daar de letter h ftaat, en de andere
is bedekt agter de regter deur; door het middel van deze twee
knier-banden kan deze leuning agter over vallen tot op de gront toe
om welke leuning te ftutten ik aan myn Stoel nog twee agter-deuren
hebbe, die zyn met gaten door-boort, waar door ik dan een yzere
bout dwers door heen fteeke, op welke bout de leuning komt te
ruften zoo boog en zoo laag als het noodig is, of na dat men de
Vrouw moet zetten of leggen.
b Is het onderfte gedeelte van het agter-ftuk het welk altydt vaft
blyft ftaan, en waar aan het boven-ftuk a en de zy-deuren ee met
knier banden zyn vaft gemaakt, op zoodanige wyze, dat.de deuren
konnen toeflaan den eene op den andere, waar toe de knier banden
expres moeten gemaakt werden: NB. aan dit zelve ftuk zyn
ook vaft de twee agter-deuren, die hier niet gezien weiden, en die
van agteren even z^ê over malkanderen ftaan, gelyk als deze van
vooren; ik heb deeze twee agter-deuren niet aan de J-toel gtt( ikent
om [. een verwerring te baren, zy zyn deeze voorften in alks gelyk,
alleen een weinig ligterjen zy dienen niet alleen om door het
middel van haar gaaten en de daar door gefteken bout de leuning op
te houden, maar zy geven zeer groote vaftigheidt aan de Moei;
waar door het onmogelyk is, dezelve te doen agterover wippen ofte
vallen: Daarenboven verftrekken zy zeer gevoeglyktot zy-planken,
wanneer de Leuning agter laag neei gelaten weit, om de Vrouw
met het boven-lyf lager te leggen als met het onder-lyf; dan ftutten
zy de kuffens, en maken, dat de Vrouw daar tuffchen vaft legt,
gelyk als in een krebbetje of gefloote ruft-beddetje.
c Is

i3°* Van de KR AAM- STOE L:
c Is eene van de knier - bantjes, te weten, het laagfte, onder
digt by de grom: het andere van deze deur , want yder deur heeft
er twee , is onder het kuflen verborgen. De Leuning is breet
ander-halt voet, en twee voeten hoog; het onderfte gedeelte van
het agter-ftuk heeft mede dezelfde breete , en is zoo hoog als
breet, te weten, ander half voet vierkant.
ddh het Kujfen of de Bril, waar op de Vrouw komt te zitten;
deze bril is gemaakt van een fterlce eike plank : van boven is
dezelve bekleet met laken, dat met Paarde-hair dik opgevult is
om bol en zagt te zyn: Van onderen is dezelve verfterkt met een
fterk yzer twee vingeren breet, gefmeet na de form van het hout,
en met tpykers en klink-boutjes wel voorzien en vaft gemaakt:
aan dit zelfde yzer zyn op de korte hoeken vaft-gemaakt twee
fterke knier bantjes, waar door de bril ook aan het agter-ftuk vaft
is, op zoodanige wyze, dat het ook kan draaijen, dat is, met
zyn voor-einde by dd kan opgeligt en nedergelaten werden, op
dat, wanneer de leuning agter neer gaat, men als dan de bril kan
ophgten, om alzoo gelyk te leggen: Voor aan de wytfte punten is
aan yder punt een yzer vaft gemaakt met een omgeboge platte punt,
als een haakje; welk haakje glydt agter het yfertje i, dat wel vaft gemaakt
is aan de zyde deur e, waar door dezelve deur aan het kuflen,
en het kullen aan de deur vaft is: op dezelve wyze is ook de
andere punt van de bril aan de andere zyde-deur vaft: dus ftaan beide
de zyde-deuren volkomen vaft door het middel van dit kujfen.
Dit kujfen, als een bril uitgefneden, wert van my het mittft gebruikt,
om dat ik bevinde, dat het voor te naauw is, om wel en
zoo als het behoort by de Vrouw te konnen komen, wanneer zy een
zwaren arbeidt heeft; daarom gebruik ik meeft het andere kujfen Figuur
14,, dat voor wyder en agter naauwer is.
ee 'Lyn de twee zyde-voordeuren, hoog derde-half voet
breet een voet vier duim: Boven aan deeze zyde-voor-deuren by ff
zyn de deuren in-gelegt met een yzer buisje, waar in een plat vierkant
yzer infchuift, van onderen met gaaten die maar half doorgaan
, in welke gaten een yzer boutje injpringt door het middel van
een veer, t welk aldus het yzer vaft zet; aan deeze veer is een
yzere

Van de KR AAM-STOEL- 127
vzere knoopje, dat buiten uitfteekt , gemerkt met de letter k-
als men dit knoopje nederdrukt, zoo zakt de veer met zyn boutje
ook neder, en dan kan men het yzer met de gaaten na voor ot
naar agteren verfchuiven, na dat het nodig is; het oogmerk van
dit heen en weder fchuiven is , om door dat middel de hand vatten
tg, die aan deeze yzers met de gaaten vaft zyn, verder uit of
nader h te konnen zetten , na dat de armen van de Vrouw kort
of lang zyn : -zoo haaft als het knoopje k wederom wert los gelaten
, zoo ryft de veer wederom om hoog , en fpringt met zyn
boutje in eene van de gaten; en dan ftaat het yzer met het handvat
wederom vaft, en kan nog heen nog weder bewogen werg'g
Twee hand-vatten van hout gedraait, daar de Vrouw haat
handen aan vaft houdt, om ftyf van haar af te konnen floten.
h De plaats, daar de knier-bantjes van het kuflen en die. van de
leuning vaft zyn; de knier -bantjes, daar het kujfen mede vaft is,
ftaan op de kant na vooren na het kuflen toe , maar die van de
leuning van agteren : die van vooren van het kuffen werden vaft
aan een gemaakt door twee lange yzere boutjes, die aan twee kettinkjes,
om niet te verliezen, aan de agter deuren vaft hang m
maar die van de leuning blyven in de knier-banden vajl zitten, want
die behoeven zelden uitgenomen te werden
i Het yzertje, vaft aan de eene deur, waar agter de punt of het
haakje van het kuflen op en nederfchuift: het yzertje wort valt
gefpykert door de gaatjes die door het yzertje zelfs zyn; maar
door de gaatjes, die'er voorftaan, wert een yzer boutje van agteren
ingefteken, om het kuflen op te ruften, zoo hoog of zoo laag
als het van node is.
k Het knoopje, dat aan de veer vaft is, om de veer met zyn
boutje neder te drukken, als men de hand-vatten wyuer of nader
moet zetten.
Fig. 14. N°. 1.
Is het andere Kuflen, paffende mede in de Stoel, hebbende in
alles dezelve grootte, als dat geene dat-in de Stoel is; hei is alleen
S
op

Ï 3
§ Van de KR AAM-STOEL.
op een andere wyze uitgefneden, en is het gemaklykfte in zwaare
baringen, daar de Vroedvrouwen of Vroedmeeflers de Vrouwen moeten
verlolTen; dan hebben zy beter ruimte om tot de Vrouwen te
naderen, en om haar handen vry en onbelemmert te konnen roeren-
No. 2.
Is een Stoof, als een gemeene Stoof; zoodanig behooren 'er
twee te zyn : zy zyn ovaal van boven uitgeholt, en zonder gaaten,
om zakjes met heet zand daar in te konnen leggen, en daar de voeten
optezetten, om daar doer geen benaauwdheidt van het vuur en
ftank van de ftoven in de kamer te hebben; maar die liever vuur gebruiken,
die konnen daar ook wel teilen inzetten, zynde van binnen
gelyk de gemeene ftooven : maar zy dienen wel by na nog eens zoo
hoog te zyn als de gemeene ilooven, om dat het beft is dat de Vrouwen,
als zy in de Moei zitten, de knyën wat hoog verheven hebben»
Nader verklaring van de
KRAAM-STOEL.
NA dat wy alle de deelen van deeze KraamJloel hebben gefien,
zoo zal het niet ondienflig zvn aan te mérken, waar in deze
Stoel onderfcheiden is van andere Kraam ftoelen, dewyl die in den
eerden aanblik niet veel fchynen te vertchiiien van de deze, of deze
van die: üerhalven dient het onderlcheid aangewezen, om het
des te beter te konnen ondericheiden.
Merkt dan, of laat de Vroeameejlers en Vroedvrouwen opmerken,
dat de kragt van baren, 0111 het Kinüt coor te zetten, byzonderlyk
daar in beiiaat, te weten, van de Vrouws kant, dat zy,
door het middel van de Ween, een Herken aanpers op de Lyfmoeder
maakt, door dat ze alle de ingewanden ala met gewelt van
boven neder-waart en van vooren agter waarts dringt en perlt: urn
het welke te doen, zuo als het behoort {dit mag een yder Vrouw
voor haar zelfs wel opmerken), zoo moet zy, als zy ade vv êen voelt
aankomen eerlt den aaffem fterk inhalen , en de borft met lugt
gevult hebbende en inhoudende, zoo moet zy de fpieren van de
buik met al haar kragt intrekken, om zoo van alle kanten een
aai.

Van de KR AAM-STOEL. %i 9
wnpers met de ingewanden op de Lyf-moeder te konnen doem
Om nu deze perfling met kragt te doen, zoo zal een Vrouw bevinden
dat zy genootzaakt is, haar zelve een weinig voorover te
huiffpn en den rus ofte de lenden wat te krommen, waar uit dan gemeeiilYk
groote Pynfin de lenden ontftaat, dewelke ook de Vrouw
de magt van het arbeiden veel beneemt, ten zy dat haar lenden van
agteren geftut zyn, en zeer fterk werden tegen gehouden.
Wanrfeer dan een Vrouw met de lenden kan ergens zoo vaft tesen
aan zitten, en de lenden zooityf kan tegens aanurukken dat
dezelve niet kan agter uiiwyken, fchoon dat zy met al haar kragt
de buik intrekt en daar mede aanperft, zoo kan zy meer met eene
Wêe doen, als anders met twee ofte met drie; het wek een
groot voordeel heeft, wanneer het Kindt niet als door Sterke
Wêen kan doorgezet werden.
Terzelver tydt als deze perffing door de Vrouw van boven op de
Lvf moeder gefchiet, zoo is het ten hoogfte nootzakelyk, dat de
Vrouw door een verkeerde zitting de door-togt.van^onderen met toe
en [luit, of haar arbeidt is meeft vrugteloos. Ln dit toeftuiten gefchiet,
als de Vrouw zoodanig zit, dat de punt van het Heilig-been
op het kuflen ruft; want die van bovenzoo*, en van onder keert,
die werkt geheel averegts.
Deze twee zaken, zoo wezentlyk nootzakelyk om het baren te verlieten,
moeft men door hulp van een goede Kraam-ftoel konnen
bereiken of verkrygen: maar ik moet bekennen, dat ik behalven
deze nooit een eenige Stoel gezien hebbe, daar in een barende
Vrouw dit voordeel" wel konde genieten, om dat gene van
alle die ftoelen de regte proportie hadden, die zy behoorden te
he
Sr'vereifchte
prop 0
rtie, die een Kraam-ftoel moet hebben,
om dat voordeel aan een barende Vrouw te verfchaflen, beftaat
hier in- n Dat zy, zittende op de ftoel met de punt van het
Heilig been vry van het nuffen af, zoodanig een ft&unzeltegen de
lenden heeft, dat hoe vaft zy ook met de lenden daar tegens aandrukt,
het haar onmogelyk is dat fteunzel te doen wy.ten. 2 Dat
zv oók door middel van de Stoel zelve haar lenden met al haar
y
Sa l« a g*

i4° Van de KRAAM-STOEL,
k.agt tegen fat fteunzel vaft kan aandrukken, om de buik te fterker
te konnen inhalen, en alzoo met de ingewanden van de buik en
bom een kragtigen aanpers op de Lyf-moeder te konnen doen.
Deeze vereifchte proportie kan 'er niet gevonden werden, wanneer
dat de leuning van de Stoel van agteren vaft ftaat, en dat
men dezelve met wyder af, of nader aan kan zetten; want de eene
vrouw is veel holder van lendenen als de andere, zoo dat het geene
dat de eene gemaklyk, de andere ongemaklyk zal vinden: Maar
als de leuning kan op en neder gelaten werden , zoo kan die ge.
Itelt werden zoodanig , als de hoedanigheid! der lenden van de
Vrouw zelfs aanwyft.
Het is onmogelyk , dat de Vrouw haar lenden ftyf tegens de
leuning kan vaft aanzetten en houden , ten zy dat aan de Stoel
twee hand-vatten zyn, die zy door fterk van haar af te ftoten niet
kan wegduwen nog verbreken; en het is niet alleen nodig, dat
er twee zoodanige hand vatten aan de ftoel vaft zyn : maar het is
nog daarenooven nootzakelyk, dat die niet te ver nog niet te na
by ftaan ; want de Vrouw die hand-vatten vafthoudende en als
wegduwende , moet haar lenden met alle kragt tegen de leuning
van de Stoel aandrukken, en dit kan zy onmogelyk doen, als de
handvatten te ver van haar afftaan , want dan kan zy die niet
bereiken; en by aldien de hand-vatten al te naby ftaan, zoo moet
zy haar ellebogen te veel buigen om haar arme/te verkonen en
t Heilig been vry van het kuflèn af te zitten, zoo wert
noodzakelyk vereifcht , dat het kuflen daar de Vrouw op *it
getekent dd, van agteren tegens de leuning aan niet meer al's
twee duimen breet zy, du is te zeggen : dat! 't m d n daar de
zit en 7« 6 t a a r t - b e e n komt, geen de minfte breedte is om op te
te Si'^n? m y n u , I e m f 1 te : hier is nog twee duimen breedte,
die antwoorde ik: dat men geen barende Vrouw met de lenden

Van de K RA AM-STOEL. 14.1
den naakt tegens de leuning aanzet, maar men legt 'er een Matrasje
, expres daar toe gemaakt, of eenig ftyf gevult kuflen tegens
aan, cf ook wel twee , waar door de fpatie van twee duimen
ligtelyk wert vervult, en alzoo blyfc 'er geen ruftplaats overig
voor de punt van 't Heilig been om tegen gehouden te konnen
werden: en het is qualyk te geloven het voordeel , dat een
barende Vrouw in zoodanig een wel geproportioneerde Stoel geniet
, wanneer zy zelfs door fterk perzende Wêen het Kindt moet
doorzetten.
Laat nu de Vroedmeefters en Vroedvrouwen en alle die Kraamftoelen
hebben of gebruiken, eens de haare by deeze bezien, en by
haar zeiven zien, of zy met de haare de gezegde voordeelen konnen
bekomen 5 laat zy haar vaftltaande leuningen , haar kuflen,
dat van agteren zomtyds een fpan breet is, bezien, en overwegen
, hoa de punt van 't Heilig been zal konnen wyken, terwyl
de Vrouw daar op blyft zitten; en zoo zy van 't kuflen afzit, laaten
zy dan eens verzinnen, waar mede zy de holligheidt der Lenden
zullen opvullen , en vaftigheidt geven. Met kuflèns , zullen zy
zeggen , gelyk zy gemeenlyk tragten te doen : Maar hoe ^weinig
flut, en hoe veel pyn dat zulk opvullen aan de barende Vrouwen
veroorzaakt, voelen zy bett die in die zitten, hoewel zy zeiver
meeften tydt niet weeten, waar aan het hapert.
Maar dit is 't nog niet alles, wat aan een goede Kraam-ftoel vereifcht
wert, het is altoos met den arbeidt van de Vrouiuen zelve
niet te doen, zomtydts valt 'er meer voor haar te lyden, als te werken
, voornamentlyk als de Lyf-moeders qualyk geplaatll, of de
Kinderen qualyk gekeert komen , dan valt 'er meer te arbeiden
voor de Vroedmeefter of Vroedvrouw, als voor de Vrouw zelve, die
in barens-noodt is: Want na dat men de quade legging van de Lyfmoeder
of van het Kindt door 't onderflaan zeüerlyk gekeut heeft,zoo
moet men zien, op wat wyze de Vrouw belt zal zitten of leggen,
om 't geene nodig is, aan haar te kunnen doen; zomtyds dient de
Vrouw vlak neder, ofte ook wel met het hoofd en de ichouderen
hooger te leggen , als met het onder-lyf;. en wat dan, zoo de
leuning en het kujfen beiden, of een van beiden vaft ftaat ? waar
toe dient dan de otoel? hier is nu het zwaarite te werken, en uier
S 3
moeit

14' Van de KR.AAM-STOEL
mak voor te komen h*w« • >
^raam-Jfoel. En om du ongealtoos
200 te «ellen da,rt» ?'
o m d
f
e e n e" d e a n i J e r e
ruimte hebben, om h a . w e r t ƒ g e n o e g z a m e
de barende V „ W«K te verngten. Ten ander», omdat
heeft Ten ' f
Ebbende als zy van node
g
r d e r r u i m t e
een is i f ? e h e
? 1
, n ' om haar lighaam, gelyk zy genet
S Z
Sk r n- want dat w ° f ^ d e * e e n te klnL L?d C I
i
^ar moet
vertoffl^'i£ e ïrï el ? an de S ee » e
duim breet laL. mai maken om jïi* ï °° k m a a r v a n e e n v o e c «» vier
ftoel vin «mr
jen, om dat anders, indien zy breet waren de
We e ° 2 * 2y "• «*• de Vro - Si £
6
zoude veihinierui
nntdgLft'eS Efö&SZ2& t °*iSt
konnen doen, dat ook grootelyks
gr °° ffi
met zyn vier deuren en een bril ;„ « , "• V e S e h e e l s ^toel
lyk van een man ged age we den- «fcï g ^ kM beqUam -
ymant ge ege? £ £ £ nTtfEtf* *!* ^ ! « "
kening niet wel te « K 1 " m 3 k e "'
"
e n m e e n c n a d e t e i
ka« d? myne aUoos te^n kZet' Z ° ° ^ > h V «* «J.

AA N M E R KING E
H3
AANMERKINGE.
f\p dat den Leezer beeter in ftaat geftelt werde om te oordéelen
V / aangaande de voorregten van de Kraimf'toel, die door den
Heer van Deventer uitgedagt is, hebben wy geoordeelt, het Zes
en twintigfte Hoofcftuk in twee deelen te moeten fplyten. 't
Welke wy met zoo veel minder bekommeringe gedaan hebben,
om dat de ftoffe, die in 't tweede deel verhandelt wordt ten eenemaal
onafhankelyk is van de geene, die 't voorweip van 'teerfte
deel uitmaakt, 't Is met het zelve inzigt, en om ons by 't
zelve beftek te houden, dat wy hem hier zufen onderrigten aangaande
de verfcheide geftaltens , in dewelken de Vrouwen gemeenlyk
verloft worden. Mauriceau drukt zig hier over uit in deezer
voege lib. 2. cap. 7.
Na dat de wateren van V Kindt haar vliezen van zelfs gebrooken
hebben, zal men ten eerfte de trouw op een kort bedt laat en leggen, 't
welke voor haar ten dezen einde by V vuur bereidt, zal zyn; of anders
zal men haar tn haar gezvoonlyke bedt plaatzen, zoo zy dit verlangt.
Want alle Vrouwen zyn niet gewoon in een en dezelve geftalte te verlos-
Jen. Zommigen willen, dat V gejehtede, terwyle zy op haar kniën leggen,
gelyk zekere Vrouwen op V platte Landt doen; anderen Jlaande,
en de etleboogen alleenlyk ruftende op een kujfen, dat op de kant van 't
bedt , geplaatft is; en anderen leggende op een Matras, 't welke in H
midden van de Kamer op de grondt legt Maar 't befte, en H zekerfte,
is, dat zy verloft worden in haar gewoonlyk beat, op dat men vermeide
t ong.mak en a\n onflagb van haar nader-handt daar na toe te brengen;
in welk geval men 't zelve wet moet bezorgen met Matraffen, liever als
met veeder bcaden, daar over fpreiftnde Jlaaplakens, met beddekleeden
y
die verfcheide maaien dubbelt gevouwen zyn, of andere zaaken, die men
volgens de noodzakelykhei.it verjehoonen zal, om te beletten,dat 't bloedt,
de wateren en andere vuiltgheaen, die in de verloffing voor den dagb
komen, de Vrouwen m 't vervolg ongemak aandoen.
. 't geen Mauriceau hier na zegt, gaat de toeftellinge van 't bedt
niet

144 AANMERKINGE.
niet aan, maar de legginge van de Vrouw. Ziet hier dan, hoe 't
bedt gemaakt moet zyn volgens Dionis lib. 3. cap. 3. Dit zyn
zyne woorden.
De manier , die in Vrankryk 't meeft gebruikt wordt, is te verlofen
op een kort bedt, 't welk men Kraam bedt (Lit de Travail)
noemt. De lroetmeefter moet zig niet vergenoegen, dat hy lafl ge<
geeven heeft, om dit bedt klaar te maaken , hy behoort 't zelve in
diervoege te doen opmaaken , dat V bequaam zy voor de verloffing.
't Moet toebereidt worden met twee Matraften , zonder veeder-bedde'
geplaatft op een Rufl bank, die niet meer als drie voet breette heeft.
Men moet zelfs tuffchen de twee Matraften een plank fteken , op dat
de billen van de Vrouw niet in een holte zakken. Men fpreidt daar
over tivee bedde-lakens, en een van de aller dun ft e deekens. Daar moeten
twee peuhnven op leggen, om 't hooft en de fchouders van de
Vrouw op te hgten. De Ruft-bank moet ook voorzien zyn met twee
houte knoppen van een voet lengte, den eene ter regter en den andere
ter linker zyde, die de Vrouw ten tyde van de Ween met haar handen
omvat. Aan V onderendt is een voetplank, daar de Vrouw haar
voeten tegenzet.
De ontvouwinge van deeze twee plaatfen zal ons verfcheide ge-
Wigtige aanmerkingen verfchaffen. 't ls niet betamelyk, dat de
mtchikkelykheidt, die men voor een lydereffe behoort te nebben,
zoo verre gaat, dat men zig zelve belet in 't werken, daar men
niet te veel gemak toe kan zoeken. Zal een Vroetmeefter genoeg
gedult en langmoedigheidt bezitten , om geheele uuren bezig te
zyn met de ftreng, dia zig in de geboorteVootdoet, weder in te
brengen, wanneer de Vrouw op een Matras ter aarde legt in 't
midden van de Kamer? zal hy op zyn gemak in al de mogelyke
leggingen van de Baar-moeder, of van de Vrugt; een Kindc kunnen
keeren , als de Vrouw op haar kniën wil blyven zitten ? indien
de noodzakelykheidt zwaar werk vereifcht, en dat de Vrouw
zig voor al niet roeren moet, zal hy hier toe kloekmoedigheidt
genoeg hebben , wanneer zy overendc ftaat , alleenlyk met de ellebogen
op een tafel rattende? de vroetmeefter ftelt dan zyn goede
naam iii gevaar, ende 't leeven van Moeder en Kindt, by aldien
hy de lafheidt heeft van te bewilligen in diergelyke zinne-
lyk-

AANMERKINGE.
Tykheden. Daar en boven, waarom vei kiezen de. Vrouwen zeekere
geftaltens? 't is om dat zy gewoon zyn op zulke wyze verloft
te worden. De Vroetmeefter dan zal zig veel moeite en hartfeer
fpaaren, en aan de Moeders veel pynen en gevaaren, zo hy
belet, dat zy die quaade gewoontens aanneemen. Ik oordeele vervolgens,
dat de voornaamfte raadt, dewelke men aan een Vrouw,
die voor de eerfte maal in de Kraam komt, behoort te geeven, hier
in beftaat, dat zy zig volkomen overgeeven moet, met alleen om
alle vereifchte behandelingen te ondergaan, maar ook om zo lang,
als 't nodig is, in de gemakkelykfle geftalte te blyven, die daar toe
aan haar voorgehouden wordt, 't Schynt, dat Mauriceau en andere
Vroetmeefters deeze aanmerking hadden behooren te geeven; maar
terwyle zy de fcheeve legginge van de Baar-moeder niet gekent hebben
en dat deeze geftaltens meerendeels niet als voor dit geval uitgeda'gt
geweeft zyn, zo moet men haar niet qualyk afneemen, dat
zy hier van niets gemeld hebben. •
't Is niet op dezelve wyze gelegen met de aanmerkinge, die
Mauriceau daar by voegt, dat 't befte is, de Vrouwen in haar gewoonlyk
bed te verloflèn, om den omflagh te vermeiden van haar
naderhand daar na toe te brengen. Want ik ben met Dionis van een
ander gevoele. Behalven 't gemak van 't Kraambed ten opzigte van
de Vroetmeefter, en de zindelykheid, zoude 'tin zwaar werk onmogelyk
zyn, 't bed niet zo over hoop te haaien , dat men genoodzaakt
werde om 't zelve te vermaaken, zo men wilde , dat d©
Vrouw gemak hadde. ,
Wanneer ik de voorrang geeve aan 't Kraambedt, daar Dionis
van fpreekt , boven het gewoonlyk bed , gefchied dit alleenlyk
by vergelykinge , zonder 't gebruik van dien hier door goed
te willen keuren. Ik vinde daar in ook verfcheide gebreeken,
-dewelken de geènen , die de uitlegging van de ftoel van onze
Schryver met aandagt geleezen hebben , aireede wel gewaar worden.
Men vindt aldaar geen meidinge van een kuil , of holligheidt
, die aan 't ftuitbeen vryheidt laat om agter uit te wyken.
't Kan zelfs in diergelyke omftandigheden onmogelyk te
rug gedrongen worden, om dat de billen van de Vrouw op de
T
plank

146* AANMERKINGE.
plank ruften, en by gevolg ook 't Stuitbeen, dat tuffchen beiden
is. De twee peuluwen om 't hooft en de fchouderen van de
Vrouw op te hgten, onderdellen nootzakelyk, dat de lendenen
nergens op ruiten; dit is wederom een aanmerkelyk gebrek. De
twee knoppen
z y n
redelyk wel uitgedagt, en dit is veel beeter,
ais t geene Mauriceau voordek, die wil, dat de Vrouw een ander
met de handen vafl houden zal, op dat zy ten tyde der Wêen meer
kragt zoude kunnen doen lib. 2. cap. y. > t
Is moeijelyk voor deeze
, zoo vaft te ftaan, dat zy niet wyke, wanneer de Vrouw
met al haar gewelt trekken zal. Maar evenwel zyn die knoppen
niet genoegzaam m deze gekgentheidt, om dat zy te laag zyn,
ten einde de Vrouw dezelven omvattende zig zoude kunnen vaftftouden,
ten minfte zonder zig ten uiterfte af te matten. Dit
is t derde gebrek. Met haar handen daar tegen aan te zetten,
moet de peuluwe neergedrukt worden, en, 't I ighaam aldus te
veel om laag zackende, worden de armen te kort. 't Vierde gebrek.
De voetplank van de ruftbank, daar de Vrouw haar voeten tegen
zet, moet de Vroetmeefter in de wegh zyn, indien de billen van
de Vrouw verre daar van afleggen, want dan wordt hy gedwongen
zyn armen te veel uit te fteeken,en zo zy 'er digter by zyn, hebben
de voeten van de Vrouw geen fteunzel meer. Hier uit befluit ik,
dat de ltoel van den Heer van Deventer aan alle kanten de voorrangh
verdient in opzjgte van de geftaltens daar Mauriceau van fpreekt,
en van t Kraambedt van Dionis. Ik zegge, de ftoel van de Heer
van Deventer, en niet de ftoelen, die gemeenlyk in 't gebruik zyn,
gelyk die ons door Paré, by voorbeelt, is afgebeelt; want, o-ecne
van deeze deelen beweegbaar zynde, zo kan dezelve niet goedt
zyn, als in de natuurlyke, of ten minften gemackelyke, verlolïïno-.
En in ait geval zoude ik die van Paré voor 't Kraambedt ftellen
om dat men daar door vermeidt den omflagh van de verfchooning
der doeken; terwyle men door middel van een ondergezet kuipje
ontfangen kan 't bloedt en andere zaaken, die uit de Baar-moeder
komen voor, onder, en na de Verloffing. Welk gemak zy
gemeen heeft met die van den Heer van Deventer. Over deeze
laafte heb ik nu nog maar een aanmerking te maaken, te weeten,.
dat

'AANMERKINGE. 147
dat 't brilsgewyze kliffen ten eenemaal onnut is, om dat 't zelve
niet anders als in zeekere omftandigheeden dienen kan. 't Is dan
genoeg, dat men 't ander Fig. 14. No. 1. heeft, 't welke, na de
moeijelykfte voorvallen gefchikt zynde, des te meerder voor de gemackelykften
bequaam zal zyn.
De geftaltens, daar Mauriceau en Dionis van fpreeken, kunnen
geen plaats meer hebben, als 't eentegennatuurlykevcrlolfing is. Ook
geeft 'er Mauriceau voor dit geval een andere aan de handt. Men
moet, zegt hy, de Vrouw dwars over '^ bedt leggen, op dat men gemackelyker
werke, agter over, met de billen wat booger als di fchouder
s, of ten alderminften op dezelve hoogte, wanneer H nodig is 't Kindt
in te brengen, of te keeren, om '? zelve een andere legging te doen neemen.
. . zy moet haar beenen zoo geboogen hebben, dat de hielen niet
ver van de billen zyn, de deijen van malkanderen verfpreit, en door
twee perfonen, die fterk genoeg zyn, in deeze ftaat gehouden. Daar
moet ook een derde wezen, die haar onder do armen zal tegenhouden,
op dat haar Lighaam nietvolge, wanneer , t Kindt wordt uitgehaalt,
waar toe zomwyle zeer groote kragt van noode is. . . de Vroetmeefter
moet zitten op een ftoel, zv eikers hoogte na maate zy van de legginge der
Vrouwe, die dusdanig geplaaft behoort te zyn, dat de buitenfte opening
des Baar-moeders omtrent overeenkomt in hoogte met de elleboog van de
zittende Vroetmeefter, op dat hy die gerufler en gemakkelyker bewtege,
zonder zig al te veel te vermoeijen. Als H Kindt gekeert is, zal men de
Vrouw in die geftalte leggen, dewelke wy over de natuurlyke verloffing
iefchreven hebben lib. 2. cap. 11.
Een weezentlyk gebrek in de behandeling van alle Vroetmeefters
, is de gelykvormigheidt der legginge , die bynaaar altydt
't werk, en ongemackelyker voor de Vrouw, en voor de Meefter
zwaarder en moeijelyker, maakt, 't Is onnodig, dat men zig
ter dezer plaatze ophout, om te doen zien de gebrecklykheidt van
de voorgemelde geftalte in de verfcheide tegennatuurlyke verloiTingen;
't is ons genoeg, den leezer te verzoeken, dat hy deze plaats
van Mauriceau niet uit 't oogh verlieze, ten einde hy in ftaat zy
om de behandeling van deze Schryver met die van den Heer van
Deventer te vergelyken.
T 2
Ver-

14$ Van de

Van de Tyn (lillende T IL. 149
Wat zeg ik Corrector van het Opium? ik meen den algemeenen
Correclor, waar door den >piüm, en alle venynige Verubilen,
op een zapt en vriendelyke wyze van haar venyn en quaadaardigheden
berooft werden , behoudende haare medicinale hoedanigheden,
waar door dan den Opium, de witte en zwarte Helkborus, en alle
venynige kruiden , als heilzame Genees - middelen konnen gebruikt
werden.
Ik bekenne, dat ik omtrent zeflien jaren gezogt hebbe, eer dat
ik het geluk gehad hebbe , van die Correclor magtig te werden,
en dat ik dezelve nog niet gebragt hebbe tot die top van volmaaktheid,
als Sterkey my doet geloven, dezelve gehad te hebben, alhoe*
wel ik dezelve zedert eenige jaren vry veel verbeterd hebbe: Wat
'er ook van zy ot" niet, ik hebbe bevonden, dat myn Corrc&or, vermengt
met het poeyer of zap van eenige vergiftige plant of wortel,
zonder eenige hitte, ik zegge , allenig door vermenginge , zonder
eenige fcheidtng of vermindering van hoeveelheit of gewigt, in korte
tydt die vegetabile vergiften zoodanig heeft bedwongen en
vernietigd, dat het zelve zap of kruid als een goede medicyn veilig
heeft mogen gebruikt werden ; waar door ik hebbe moeten toeflemmen
het gevoele van Sterkey, namentlyk, dat het vegetabile venyn
niet is een Wezen of wezeutlyke eigenfhap der planten, maar een 1
zekere onrypheit of raauheit, die door het middel van dezen dierbaren
Correclor werd verbeterd ,. en aizoo tot volle rypheid wertgebragt
Ik noeme dezen Correclor dierbaar, niet, om datze zoo veel kofl
aan die dezelve weet toe te bereiden, hoewel veelen haar verarmt
hebben in het nazoeken om den zelve te bekomen; maar van weege
zyne univerfeele nuttigheidt, om heilzame Genees - middelen
te bereiden : want door denzelven Correclor der vegetabden kan
men niet alleen, gelyk ik gezegc hebbe , alle vegetabden vergiften
van Kruiden; Wortels, Zaden enz. , wegnemen , en de Vegetabden
in haar geheele iubftantien onvermindert tot heilzame Genees-middelen
toebereiden; roa.ir men kan dezelven ook tot
aangename Effenden maken ,. lcheidende de tyne en eüentiele
deelen van de proven , en bewaren dezelven ouverderflyk , zoo
lang als men immer wil: En door deeze twee algemeens wegen
T 1
kan.

i fo
Van de Tynftillende

N Van de Tyn-ftillende TIL, ifi
kragtig of quaadaardig zyn : maar zoo men den Opium vttl corrigeren,
dat niet een kruid, maar een ingedroogd zap van heulbollen
is, en by gevolg onvergelykelyk kragtiger als het kruid zeiver,
zoo moet men ftaat maken, dat by gevolg daar toe ook meer broot
vereifcht wert.
Zoo neemt dan tot een pond Opium vier of zes ponden broot ^
neemt wel in agt, dat, als den opium zo vers en week is, dat men
ze door ftampen in een yzere vyzel, zoodanig met de kruim van het
broot kan verdeelen, dat dezelve niet ergens by klontertjes onder 't
broot blyft zitten, zoo behoeft men gene voorbereiding daar van
te maken, maar dezelve alleen zoo lang onder het kruim van het
broot te ftampen, en te verdelen, tot dat den opium geheel onzigtbaar
is geworden.
Maar by aldien den opium daar toe te droog is, zoo dient dezelve
eerft in dunne fchyfjes gefneden, of heel dun geftampt, met
fchoon regen-water bevogtigt, en week gemaakt te werden, het
zyin de warmte, of anders door ftampen, na dat men de gelegentheidt
daar toe heeft: als dezelve dan de weekheidt heeft bekomen,
dat dezelve zonder klonters als een dikke Rob kan uitgebreit werden
, zoo is dezelve regt bequaam om onder het broot geftampt te
werden, niet alles te gelyk maar by delen,zoo veel als men bequa-,
melyk in een groote mortier kan regeren, en op het laatfte ftampt
men alles onder een, als eerft alles wel verdeelt is geweeft. Dezen
Opium, dus met kruim van vers Roggen-broot vermengt, wert
zonder toedoen van enig vogt, of enige andere vreemde zaak, zoo
in een glafe kolf gedaan, en zoo ftyf^op een gepakt, dat 'er geen
bolligheden of ledige plaatzen hier of daar tuffchen beiden blyven ,
en dat de mafta van boven ook effen en glat zy, of anders zal dezelve
verdrogen of befchimmelen, en uw werk verderven; laat uw gla-;
ze kolf zoo groot zyn, dat de daar in gepakte mafta omtrent dezelve
hoogte als dikte en breedte heeft, zoo is de proportie het beft,
en zoo zal de ledige fpatie van uw glas ook bequaam zyn, om het circulerende
vogt te konnen bevatten en niet berften, mits dat daar boven op
een blinden helm of omgekeerde kolf gezet en wel vaft geluteert zy;
uw lutum kunt 'gy maken van was, hars, en tot ftof f\n gevreveri

ifi Van de Tyn-ftillende TIL.
glas, yder even veel , en dit na de konft onder een geftnolten,
en de voegen van de glazen daar digt mede toegemaakt , waar
toe een hete fpatel of eenig ander glad yzer bequamelyk kan dienen.
Maar neemt wel agt, dat uw glas zoo geplaatft werdt, dat
gedurende een Digeftie van veertig dagen uwen lutum door de
warmte van het hadt niet fmelte of aflope, en dat 'er alzoo nieuwe
lugt in uw glas kome.
Het glas wel geluteert zynde, zet dat in een damp-badt,
dat het geen andere hitte en ontfangt als die van de damp van
't hete water , het moet omtrent twee of drie vingeren breet
boven het water ftaan ; ook moet het glas in 't ronde niet te
digt aan de wanden of zyden van uw badt of ooven ftaan, en
van boven twee a drie vingeren breet boven de maffia digt beflooten
zyn , op dat het glas over al omtrent even veel hitte ontfangt.
Laat dit zoo veertig dagen en nagten .gedurig in een egale hitte
digereeren , en maakt dat uw water met te veel vermindert, op
dat uwe hitte niet te veel verflaainve; ik hadde mymn oven tot dit
werk zoo gebouwt, dat een koper keteltje met een kraan ter zyden
aan myn Balntum ftond; dit keteltje was geplaatft, dat de hitte van
t Balneum, dte met de rook door 't rook gat palfeerde, het zelve
beet maakte, zoo had ik altoos zonder moeite of koften heet water
gereet, dat ik driemaal daags door een pypje in 't Balneum liet lopen,
zoo lang tot dat het water door een ander pypje begon uit
te lopen, waar door ik zekerlyk wift dat het Balneum vol water
was : en door dit middel konde ik het nooit te vol doen , want
dat 'er te veel in was , liep 'er door dit laatfte pypje weder
uit.
De hitte van het badt moet niet zoo groot zyn, dat het water
kookt, maar een weinig minder; zoo de hitte zoo groot is, zoo
loopt men gevaar van de glazen te deen fpringen , en de materie te
veelte drogen ofte te branden; zoo die te weinig is, zoo zult gy
'er de fcbimmel op zien groenen, en uw arbeid z&lydelzyn: daarom
moe. uw hitte gemaligt en gefiadig zyn; zoo zult gy den damp
zagtjes zien circuleren
%
en ten einde van de tyd zult gy u trooften
van uwen arbeiüt.
De

Van de Tyn/lillende TIL. 15-3
De Digtftie volbrag: zynde, zoo kunt gy uwe Maffia uit het g!as
in een Jpoteken kom ofte aards bak doen, en doen daar zoo veel
-gekookt fchoon regen water op, als genoeg is om met uw handen
de Maffa te verdunnen, om den ombonden Opium van de mark van
het broot dooi wyze van uitperzen af te fcheiden; zoo gy oordeelt,
dat in de eerde ontweking uw Opium niet genoeg afgefcheiden is,
zoo kunt gy het voor een twedemaal met vers water herhalen, of
zoo dikwils als U: E: belieft, tot dat gy geruft zyt, dat gy al uw
heulzap wel van het brood hebt afgefcheiden.
Dit zap of uitgeperfte vogt wat gedaan hebbende , kunt gy
zagtjes afgieten , op dat 'er geen feces van onderen mede onderloopen;
laat het dan in glaze of fyne aarde vaaten'zagtjes uitdampen
van al zvn overtollige vogtigheden, tot dat gy het gebragt hebt
tot een dikke Mafta , byna bequaam om Pillen van te formeren:
en neemt dan zoo veel fyn poeijer van de alderberte Saffraan als
de maifa van den Opium zwaar is, en ftampt die twee deelen in
een yzeie of fteene Mortier tot een, en gy zult een heerlyke maffia
hebben, bequaam om t ? allen tyden daarvan, als't nodig is, Dillen
-te formeeien; een /m^, die ik u kan verzekeren, meer als tienmaal
^00 veel waardig te zyn, als de moeite en onkoften die gy daar toe
aangewend hebt. IkChebbe zoodanige maffia gehad , en my daar
twaalf a dertien Jaren agter een van bediend, en ik kan verzekeren
dat de laatfte dofts daar van nog zoo goed was, als de. eerile was
geweeft.
Ik hebbe veele kruiden door 't Roggen-brood bereid op de wyze,
ais ik daar geleerd hebbe, en dan ook tot effentien gemaakt door
middel van de Spiritus Vini, om dezelven in vloeyende geftalte onder
malkanderen of met andere dingen te vermengen, en dezelven
alzoo na de gelegentheid van de Perzoonen en Ziektens de Eranken
toe te dienen : en alhoewel verfcheiden van haar, en byzonderlyk
de Èffentz van Ztvenboom door het Brood bereid , my
veel dienft hebben gedaan , zoo moet ik doch met waarheid zeggen
, dat deeze preparatie my nergens beter by bevallen heeft, als
o.ntrent den Opium.
Deze aldus toebereide Opium werd ingegeeven van een tot vier
grein aan vol-waffe Perfèonen 5- en ik heb dezelve in zekere zeer'
V
zwa-

Vm de Tyn-ftillende TIL.
zware pynen met groot voordeel ingegeeven tot agt a twaalf greinen:
Maar laat niemant die misbruiken, maar weeft verzekert, dat
daar verkeerde pynen moeten geftilt zyn, en een of twee grein niet
en helpt, dat vier grynen u daar niet ligt verlegen zullen laten ; en
noteert 'er by,dat de Patiënten na het gebruik van deeze Pillen altoos
haar tot zweeten moeten fchikken: en merkt, dat binnen de tydt
van een uur, ofte ten hoogde binnen de tydt van twee uuren, zoo zal
den Patiënt veiligting van pyn beginnen de voelen, of hy heeft niet
genoeg in; ten waare dan, hoewel dat naauwelyks onder hondert
eene zal gevonden weiden, dat het een lighaam was, welkers pynen
men door geen Opium kan verzagten, maar dewelke daar door
eer vermeerdert werden : Zoodanige Perzoonen hebbe ik een a
twee gekent, waar in ons blykt, dat alle de wenen van de Natuur
alleen bepaalt zyn aan het vry welbehagen van den Eenigén Wetgever,
die ons in zyn groote goedheidt wel heilzaame Hulp-middelen
heeft willen toevoegen , maar ook dezelven zoo bepaalt heeft aan
het welbehagen zynes Willens, dat wy in alles altoos op Hem, en
op Hem alleen, moeten leunen en deunen, om zyn Heilig Goedvinden
in alles te omhelzen,als de hoogde Medicyn van onze Ziele,
en zeggen met den Zoon zyner liefde: Niet myne, maar Uwe,
Wille gefchiede.
•
Hier zoude ik nu wel verder konnen fpreeken van de deugden en
werkingen, zoo wel als van de verdere preparatie, om dezen bereiden
Opium tot een onverderfiyke Ejjentie te maken; maar dat zoude
my te verre inwikkelen: Het is een Vroedvrouw genoeg, dat zy
wete, zoo zy deezen toebereiden Opium weet te bekomen, hoe zv
die aan een Vrouw, die verkeerde, wilde, of omflaande Wêen beeft,
zal ingeven :Zy mag zonder lang te toeven aan zoodanig een Vrouw
daar van vrytnoedig ingeven twee aaffen ofte greinen, en zoo zy
binnen de tydt van een uur geen verligting bekomt, weder twee
greinen, en het zal zelden gebeuren, dat een Vrouw de derde do>
fis zal van node hebben: en laat zy 'er by aanmerken, dat zoo haaft
"de Vrouw eenige verligtinge van pyn begint te voelen, dat zy dan
niet meer moet ingeven, maar wagten ten minften een a twee uuren
; en zoo binnen die tydt de pynen weder verheffen, zoo kan
' zy wederom een andere dofis ingeven.
Die

Van ds Tyn-ftilknde TIL,
11S
Die de krasten van den Opium kennen, die behoef ik niet verdei
e zeJen hoe en waar men dezen toebereiden Opmm verder
kan en iS^ebmiken, het fpreek-woort zegt: het is den geleerde
PS oSlen, daarom zal ik dit laten bernften, en my vergenoegen
lenT^waare Liefhebbers^ de luyaarts gaat dit met
Smet deeze myne ontfangene Gave gedient te hebben
De gene die geen gelegentheit of bequaambeit heeft om deze Gave
Godts Ok meen den Opkun) op deze wyze te konnen bereiden, of
zoo be eit•bekome!, die mag met een wys Doftorraatplegen,
en bedienen zig van de middelen, daar hy beft van kan, om de
wm- Lydfersvan die droevige pynen te verloflèn: ik zegge; droedat
de pynen van de regte Wêen geen pynen zyn,
in v^roelvkino-e van dezenwelke
rk akoos zoodanig van Godt aan haar » gezegen. geweeft,
Tt zy en ik daar voor e« eeuwige Dankbaarbat aan üodt ver-
Pll
üe Z o n e'nen die myn Zweet-pillen in het gebruik hebben, die
weten ofTonnen weten,dat zy door dezelven hetzelve fou aas zullen
konnen bekomen, als door den w f c ^ C^um.^
hebbe eerft de preparatie van den Opium wel VOJI af willen ite
£ , opt meïi Set zoude denken, dat ik ymanrtot myn z 1-
ve wees, gelyk de Schryvers doen, die haar eige medK.ynen
IndeTe hoo| aanpryzen, om het Volk tot haar te trekken: Ik heb
mv eerft van die agterdogt willen zuyveren door de vorige premLtif
opidyk te leren; en ik zal om dat nog meer te doen
ES by Sn, dat den Opium, door het Queezap toebereu na
dè wyze van van Helmont, tot dit zelve ongemak ook goet is.
maar het moet ook door geen flojfiê Menjcb bereidt werden o t
verfchimmelt, of wert quaadaardig: doch prefereei ik de pre
V 2
p^a-

l$6 Fan de Tyn-jïillende TIL:
paratie door h broot die de preparatie van Paracel/us is, verre
boven, die van van Helmont met het Queezap : Ik zeg^e dat die
preparatie met het broot is na de WyS van Paraceljt, doch van
hem nergens openbaar bcfchreven, en ik was eerft ook niet gezin t
deze zoo naakt en openbaar te fchryven; maar dewyl de Heére
Godt myn herte geneu t heeft, om in dit Boek geen eigenbaat e
zoeken maar myn Naaften met getrouwe liefde naakt en bloo e
ontdekken al het geene, wat ik agte tot het gantfche Werf de
Bannge nodig te zyn, zoo hebbe ik haar dit heiLamGenee md
de] niet konnen verbergen.
genees midm^mhef
heeft oTdht *m ? n t z i e t
K
' o f
******* dffa.
maambtn neett om dit m,ddel te bereiden, of te laten bereiden
die kan z.g bedienen, zoo hy wil, van myn Sweet pillen die reets*
eenige jaren m veele voorname Familien, in verfcheide ^tèaenTan
Hollant Zeelant, Vrtejlant,Sc met veel fucces zvn in 't Zruik
geweeft, en die met alleen m dit geval van groote kragt zyn maar
werden met veel °f als een algemeen huis-middel geb^iSn r S
alle overvallende krankheden, hm dewyl het buiten twyfe Laan vïekn
aangenaam zal zyn, de kragten en het gebruik van deeze I
ne Zweet p.Ilen te kennen, zoo zal ik dezelven hier kortelvk ter
neder! ellen, en vooraf zeggen, dat deze Zweet-pillen zTngecom
fe°idr ei " n U V n C h 6 l d e ? 'T k-S^g^egetabilen^ewelLlX"
reidt en geemgeenzyn door den Groofen en algemeenen C rf c
To r
vanille vege.abüe vergiften: dezen CorreSor is niet anders\ cjZ
en Zout t'zamen vereen^, of zoodanig vermengt, datze te zTamen
maar een mengzel uitmaken, wit en dik als room, zagt van lu X
en kan m water, of Spiritus Vini ontbonden we'S zónï 1't
Zout en Oly malkanderen verlaten: de,halven, de genen die de
vafte Alcahen of Loogzouten weten te vereenigen, Sfzoodan^
als gezegt is te vermengen, met twee \ driemlal haar gewï t
ne gedifti'eerde, of anders genaamt eflêntiele, Oliën, die h, bben
den goniaaifchen hoop ontknoopt, en in haa? magt alle vcuetabtlk
Vergiften te konnen uitroeien, en óc gevaar/yke, ia ar der s M
vegetalile tot heilzame m veilige geneeïmidaeln
ftïS^
Dit toddel dan of dezen Condor is met anders,.gelykgezegSfaï
Oly:

Van de Tyn-ftillende
TIL.
Oly en Zout, het innigfte en het wezentlykfte der planten zelve: wat
wonder dan dat hy magtig is, om in te dringen en te vei beteren
haare onrype en wilde rauwheden, die als piekende doornen de heilzame
medicinale kragten der vegetabden bedekken?
Van de kragten en het ge buik der SWEET
TILLEN.
J
- F.ze Ziveet-pillen konnen en mogen met regt geteld werden
onder de algemeene Genees-middel n, dewyl derzelver kragten
niet bepaalt zyn om maar in een of twee voorvallen te konnen
gebruikt werden ; maar konnen by na in alle voorvallende
zoo vei ouder de als byzoud,r,yk m alle eer/i komende Krankheden booten
dienft doen; zy zyn van een algemeen gibruik : En dewyl
'er reeds veelen zyn, die dezelven als een Huis-medicyn gebruiken
, en ik my genoodzaakt gevonden hebbe , aan deze en
geene Vrienden ietwes fchriftelyk te geven, waar door zy de kragten
van deze Pillen mogten kennen, en te gelyk weten hoe dezelven
te gebruiken, zoo hebbe ik om het veelvuldig ic'hryven te
vermyden, ecttyds dit volgende ten dienfte van het Gemeen laten
drukken.
Leze Pillen dan werden gebruikt met grm voordeel
m deze volgenae Krankoeden.
T
i. n alle Koortzen, zoo af gaanden als gedurigen, en zelfs quaadaardigen
;
doch met ondcncndd , namentlyk : in alle afgaande
Koonztn als anderen- derden- of vierden-daagfè Koortzen, wanneer
de Koortzen den twede derde of vierde dag komen t'e verheffen,
dat geeft geen ondeifeheid in'het gebruik van deze Pil"
len; alleenig moet men agt geven, dat nicn dezelven een of twee
uuren voor de verin dingen van de Koortzen inneme ; te weten
yder maal een eenige Pil, en niet meer, dat is twaalf grein voor
een bejaart Perzoon , daar op drinkende een glas bier, wyn of
zekj na dat der Patiënten haare Complexien zyn, en ook na dat
V
3 den

ifS
Van de Tynftillende TIL.
den aart van de Koorts is: want een die heet en droog van Natuur
is, en daar by een Koorts heeft, die hem aankomt met weinig ofte
gene koude, en hem daar naar fterk verhit, en als in een langduurige
brand (lelt, de zoodanige zal beter doen, deze Pillen met bier, als
met wyn, in te nemen, en een uur of twee daar na eenige kopjes
hecte ColTy daar op te drinken; doch moet dit byzonderlyk in agt
genomen werden in heete en gedurige Koortfen; maar in tegendeel,
zoo ymant koud en vogtig van aart is , zoo zyne Koortzen hem
met fterke koude aankomen , en hem lang doen fidderen en beven
, zoo zal' die beter doen , een goed glas Frange Wyn ofte
Zek op zyne Pil te drinken , en hem daar op aanftonts tot zweten
te leggen in een vers gemaakt en gewarmt bed , op dat hy
aan het zweten kome, eer dat de koude van de Koorts hem bevangt
, zoo zal hy ondervinden , dat de koude niet zoo fterk zal
komen, en dat ook daar naar de hitte niet zoo langdurig, en de
benauwtheit niet zoo groot zal zyn.
Zoo ymand zeer hard-lyvig is, die dient zig eerft eens te purgeren:
zoo ymand zeer braakagtig is, die dient wel eerft eens een
Braak-middel te gebruiken, om zyn maag van veelvuldig llym en
brakende ftoffen te ontladen, eer men de Pillen gaat gebruiken:
maar zoo ymant deze ongemakken niet en heeft, maar alleen de
koorts als zyn krankheit erkent, die gebruike deze Pillen zonder
eenige voor-preparatie yder Koorts-dag op de wyze als gezegt is,
en de Koortzen yder dag allenxkens verminderende blyven gemeenlyk
in weinig dagen weg.
Ymant een heete Koorts krygende met pynen in de leden en in
het hooft, met dikwils vernieuwinge van hitte en van koude,
vrezende de Kinder-pokken ofte mazelen onder de leden te hebben
, en zoo denzelve nog die zelve dag of daags te voren is afgeweeft,
die neme aanilonds eene van deze Pillen met een dronk
Bier of Wyn in, en legge zig daar op te zweten , en houde zig
in een gedurige klamme zweet, en neeme na twaalf uuren wederom
een Pil, en houde zig altoos in een gedurige zweet; nemende alle
twaalf uuren een Pil zoo lang de pyne en benauwtheidt duurd ,
die gemeeneiyk de derde dag weg gaat, of ten langften den vierden
dag, ais wanneer de Pokken of Mazelen verfchynen; enden
Pa-

Van de Tyn-ftillende TIL.
Patiënt begint fris en als gezont te w::rden, denwelke van die tydt
aan, zoo haaft als de Pokjes wel uitgeflagen zyn, zoo fterk niet
meer behoeft te zweten, en dan maar alle vier en twintig uren een
Pil behoeft te nemen: en zoo ymant de Pokjes of Mafelen niet bekomt,
die laat niet na van zyn pyn, benauwtheidt, en ziekte genezen
te werden; en zoo hy de Pokjes krygt, zoo is zyne ziekte
en benauwtheidt haaftig over, en het zal zelden gebeuren, dat zyne
Pokken zullen zweeren. Maar zoo ymant in twee a drie dagen
niet was af geweeft, en gevoelt zig zoodanig, als gezegt is, die rade
ik, eer hy de Pillen gebruikt, eerft een Purgeer-middel te gebruiken,
overeenkomende met zyn Natuur, op dat hy eerft ontlading
kryge: of, die liever een Clifteer wil gebruiken, die kan
dat doen; en men behoeft het Purgeren in het begin van zulke
Koortfen en tekenen van Pokjes en Mafelen niet te vrezen, maar
zoo haaft als de Purgatie of het Clifteer zyn werk gedaan heeft,
zoo zal men dan den Patiënt een Zweet-pil ingeven, gelyk boven
gezegt is, en den Patiënt in een gedurige zweet houden.
Zoo het mogte gebeuicen, dat ymant heet en vol van bloedt
in heete en vurige Koortfen zig benauwt aan het hert en yl-hoofd'g
mogte gevoelen, en met trekkingen van Zenuwen, zoodanig een
zoude ik niet radem de Pillen te gebruiken, ten ware met advys
van een wys Doctor.
NB. Een Kindt van een of twee Jaar zal men maar alle twaalf
uren een zesde part van een Pil ingeven: een van vier of zes
jaren een vierde part; een van agt a tien Jaren een derde part; een
van twaalf a veertien Jaren de helft; en dus na ouderdom en
kragten verdelen; hele zwakke menfchen kan men alle zes uren
een halve ingeven, of alle twee uren een vyfde of zesde part, heel,
ofte ontbonden in bier, wyn, zek, of eenige ander vogt, na dat
de Zieke van node of by der. handt heeft. En ik durf dit middel
in de Kinder-pokjes aanpryfen als een middel, waar op men zigkan
verlaten; en kan met waarheidt zeggen, dat het my nooit heeft
verlegen gelaten.
2. in de Loop, 't zy rode ofte grauwe, zal men den Patiënt alledagen
of om den andere dag, een van deze Pillen ingeven, met
wat
ifp

iCo' Van de Tynjlillende TIL.
wat Wyn-tinét, of anderen róode Wyn; zommigen kan men alll
avond naar den eeten een Pil ingeven; anderen zullen beter doen e
n
Pil m vyf of zes deelen te deelen , en dezelven van tyd tot tyd in te
nemen gelyk als gezegt ia: zy ftiltfen de loop, en nemen de pynen
die meeft altoos daar me
e
n i n de Beljak, die men in de
Wejhlndten heelt neemt men een Pil ofte een halve, na dat den
Patiënt groot en fter K
is : zoo na twee uuren de pvnen met ver
minderen , zoo kan men wederom een heele of een halve innee
men; maar zoo de pynen binnen de twee uuren verminderen zoo
moet men wagten, tot dat de pynen wederom verheffen en dan
wederom een heele ofte een halve mneemen.
'
In

Van de Tyn-ftillende TÏLl
;fSÏ
5". In alle ïoorten van verkouwentheidt en hoeft doen deeze Pillén
groote werkingen: nemende des avonds na den eeten een Pil, en
gaande daar op leggen zweten en fiapen, en blyvende des morgens
wat lang te bedde, zoo zal men bevinden, dat dezelven de fcherpe
ftoffe zullen'Vtrzagten, de fluimen verdikken en rypen, den hoeft en de
pynm ftilkn, de gequetfte borft helen en verzagten, en de Kranken
fpocdig genezen, mits haar mydende van fcherpe, zuare, en zoute
Jpys en drank, houdende doorgaans een klein {hikje geel Soethout in
de mondt, en vermydende de koude lugt: En op die wyze geeven
deeze Pillen ook een groote verquikkinge en vsrtigtingezixi de teeringv-'
: '-' ••' *ft 5 en aan de geenen die veele etteragtige ftoffe opgeven;
maar de zoodanigen is het beft, eene Pil in twee of in vier deelen te
verdeden, en alle zes of alle twaalf uuren een deel te gebruiken, in
v H Si aanCbbe Wyn, Malvazei, Sek, of Meê.
6. In Graveel en Steen geeven deeze Pillen groote verligtinge:
wanneer de Patiënt eenige overvallen van zware pynen van hét
Graveel of Steen heeft, zoo zal men hem daarvan een Pil ingee-,
ven, en zoo de pynen niet verminderen binnen twee uuren, zoo
zal men hem nog een ingeeven, en de zware pynen geftilt zynde,
voort alle avond of om den anderen avond een eenige Pil, tot dat
de pynen ophouden: En zoo men alle avond of om den anderen
avond eene Pil gebruikt, en dat eenige weken agter een, zoo zal
men bevinden, dat deeze Pillen den aangroei van Graveel en
Steen merkelyk beletten, en dat men de zware pynen van Graveel
en Steen zoo veel niet zal onderworpen zyn, dat men het
zant en gruis met veel minder pyn zal lollen, dat het water niet
zoo fcherp en fnydende zal zyn, en dat men in het generaal dat
quaadt met veel minder ongemak als anders zal konnen dragen.
7. -In zware overvallende Hoofd en Tand pynen kan men des avonds
een Pil innemen, en zoo men een holle tandt heeft, zoo kan men
een ftuk van een Pil daar in leggen, en daar in laaten fmelten, en
zig zoo warm tot zweten en flapen begeven; doch zoo de pynen
zeer hevig zyn, en binnen twee [uuren niet eenigzints beginnen te
verminderen, zoo kan men nog een Pil neemen, en houden des
morgens wat lang het bedt.
X : 8,

io*3
Van de Tyn-ftillendé T1LI
8. In alle pynen, waar en hoe dezelven ook mogen zyn, kan
men deeze Pillen met voordeel gebruiken; wam zoo dezelven de
pynen niet geheel wegneemen, zoo ftillen en verminderen zy dezelven.
*
9. In het agterblyven van de ftonden konnen de Vrouwen en
Dogters groot voordeel hebben van deeze Pillen, neemende daar
vr.n alle avond een, negen of tien dagen voor haai e tydt, daar
op drinkende een dronk heete Wyn met Foely en wat Saffraan, of
die dat niet konnen verdragen, Zoete Melk met Saffraan, of een
glas bek, of oudt Bier, dat niet zuur is: NB. Zy mogen ook
veilig in de tydt van de verandering gebruikt werden.
10. Deeze Pillen geven ook groote verligtinge aan de Barende
Vrouwen, 111 arbeidt zynde, wanneer dezelven verkeerde, wilde, of
weder oriftaande Weên hebben, die haar beletten wel te konnen arbeiden;
men geeft haar een halve of een heele Pil, na dat zy teder
of fterk zyn, waarop zy gemeenlyk in het korte van haar ver.
keerde pynen verloft werden, en kragt ontfangen om met regte
Ween te konnen doorzetten: zoo zy binnen een uur tydts geen
vermindering van haare verkeerde pynen krygen, zoo mag men ze
nog een dofis geven, en weder een uur wagten, en zoo dikwils
en zoo veel geven, dat haar pyn begint te verligten, en dan ophouden;
want zoo haaft als die pynen beginnen te verminderen,
zoo is er hoope, dat zy voort zonder verder ingeven geheel en al
zullen verdwynen, en de regte Weën in de plaats komen.
11. Deeze Pillen verzagten ook de Na-wéen, een vierden deel
of een halve te gelyk daar van ingegeven; helpen ook wel kramen,
en verfterken de afgematte leden en deelen; doch die te
veel kramen, moeten het gebruik van deeze Pillen naarlaten, ten
zy dat zy groote pynen hebben, dan moeten zy weinig te gelyk
daar van innemen, en geen Wyn of ande dryvende dingen daar
by gebruiken, en in groote ftilte gehouden werden.
12. De geenen die het Spit in de lenden hebben, gebruiken des
avonds een Pil met goed Bier of Joopen-bier: en zy zullen zeer
verligt werden, byzonder zoo zy 'er wel by zweten.
13. In de Scheurbuik, wanneer door dezelve de'leden verftyft,
het bloedt verdikt, deifelfs loop vertraagt, de beenen gezwollen,
en

Van de Tynftillende TIL.
I6T,
en het lighaam op veele plaatzen pynlyk is, kan men alle avonde
een van deeze Pillen innemen met een dronk heete Wyn, zig warm
toedekken, en daar mede zweten, en om de agt k tien dagen purgeren,
zoo men van zelfs niet genoegzaam open lyf heeft.
14» De Waterzugtigen konnen deeze Pillen met groot voordeel gebruiken,
dewyl zy de dikke vogten verdunnen, en het water of
door de zweet, of door de pis, doen lolTen, en daarom zomtydts
een beginnende Waterzugt konnen genezen, mids zorg dragende 2
zomtydts door eenige waterdryvende middelen te purgeren, en de
Pil met heete Wyn en Notemufcaat in te nemen.
15. Die fchielyk doof werden door verkouwentheidt nemen
des avonds een van deeze Pillen in, en dekken het Hooft meteen
doniTe kuffen van alle kanten digt toe, op dat het fterk zwete,
en houden daar haar het Hooft warm, zoo zullen zy een prompt
effect vinden.
De generale werkingen van deeze Pillen zyn: de zweet en pis te
dryven, alle zuure en andere fcherpe zoute vogten te verzagten, het
venyn te wederfldan of te doden, alle pynen te (lillen, fterke en hevige
Gemoeds-bewegingen te matigen, de geftremde vogten te ontbinden, en
daar door de verftoppingen te openen, en de verharde deelen te verzag'
ten, en dienvolgens het Bloedt en alle onze zappen zagt, dun, en
vloeibaar te maken, en daar door alle de voorverhaalde qualen te verligten
of te gene/en: daarom zyn zy ook zeer goedt gebruikt, als ier
mandt zeer verfchrikt of ontftelt is.
Deeze Pillen doen gemeenlyk een prompt effecl, derhalven behoeft
men dezelven niet langer als veertien dagen of drie weken
te gebruiken; in die tydt geen beterfchap bevindende, behoeft men
niet langer te continueren; maar die in die tydt beterfchap bevinden,
konnen continueren tot haare volle genefinge, of tuffchen
beiden eens purgeren, en na eenige dagen wederom de Zweet-pilien
gebruiken.
Alle de geenen die met oordeel en onderfcheidt deeze Zweet-pillen
gebruiken, en volgens eifch der zaken nu en dan eenige andere
dingen daarby weten te gebruiken, om de heilzame werkinge van
dezelven te onderfchragen en te faciliteren, hebben boven an-
X a
deren

ïé4 Van de Tyn-ftillende TILderen
de gewenfchte effeclen daar van te verwagten.
Als ik zegge;.purgeren: verfta ik niet, dat men fterk-purgerendè
dingen tuilchen beide behoeft te gebruiken: maar by exempel; als
men tien, twaalf, a veertien dagen de Zweet-piilen geb.uikt heeft
tegens eemge verouderde qualen. als Scheurbuik, beginnende Wa~
terzugt uit Scheurbuik ontftaanas, Jigt, zware Lende pynen, Graveel,
enz.: want in fchielyk overvallende Krank heden hoeft men die niet
lang te gebruiken, die wyken gemeenlyk ook zeer fpoedig, zoo kan
men daarna eenige dagen, te weten, zes a agt d?gen agter een, alle
avonde een uur voorden eeten inneemen ten van myne hert Herkende
Purgeer pilletjes, of zoo een niet genoeg is, twee, om zoo alle
dagen een a tweemaal ter deege af te gaan, en de ontbonde fcherpe
ftoffe htt Lighaam uit te voeren.
Deeze.Pi'letjes werken, zoo zagt, dat ik gewoon ben dezelven aan
de Kraam vrouwen, den andere of derde dag van haar Kraam, rn
te geven, te weten, een des avonds voor den eeten, vooral als
zy voor en m haar Kraam hard-lyvig zyn; dit bewaart haar voor het
lang duuren der Na weën, Tlhoofdigheden, Jlerke Koortfen, en andere
ongemakken,, die zy anders door de bardlyvkheidt veel onderworpen
zyn.
Meeft alle die myn Zweet pillen gebruiken , die gebruiken ook
mede myne bert fterkende Purgeer-pilktjes; haar werking is zagt, en
haare kragt algemeen; zy konnen en mogen overal gebruikt werden,
daar men van node heeft te purgerén, het zy voor of na het gebruik:
van at Zweet pillen, of ook zonder dezelven: men kan ze de Kinderen
zoo wel als volwaffe Mentenen ingeven, zwakken en fterken,
hoedanig de Menfchen ook zyn. Met deeze twee zoorten van Pillen
kan men meeft alle geneeslyke Ziektens genefen; en die daar
voor met en wyken, zullen door andere Mcdicynen ook niet ligt
overwonnen werden.
G Pt x

Qttade Form van het BEKKEN, enz. i6f
C A P I T T E L X X V I I .
Hoe dat de BARINGE kan verhindert werden door een -
QJJ A D E Form van het BEKKEN.
y^Vnder de beletzelen, die den arbeidt verzwaren, en de Verloffin«
J ge ophouden, moeten ook gerekent werden de quade Formen
van het Bekken, het welke of al te groot, of al te klein, of al te plat
kan zyn: waar door dan verfcheide ongemakketi konnen ontftaan,
die een Vroedvrouw ook behoort te kennen, om in de occafiea haar
zelve daar na te fchikken, en haar werk daar na te rigten; Laat ons
tot dien einde yder quade Form in het byzonder kortelyk overwegen,
Een al te klein Bekken kan buiten twyfel zeer groot ongemak veroorzaken;
IK verua aoor een ai te mem Bekken zoodanig een, dat na
de proportie van het geheele Lighaam te klein is; kleine Vrouwen
hebben niet altoos de kleinfte Bekkens, maar het gebeurt wel, dat
een kleine Vrouw een grooter Bekken heeft als een groote , en in tegendeel,
dat een groote Vrouw een kleinder Bekken heeft als een kleine
; en dan kan gezegt worden, dat de eene Vrouw een al te groot,
en de andere een al te klein Bekken heeft. Want alhoewel wy ook
zien, dat kleine Vrouwen zomtydts groote Kinderen, en groote Vrouwen
zomtydts wel kleine Kinderen baren, zoo is dat egter gemeenlyk
niet alzoo, maar veel eer ziet men, dat elke Vrouwen Kinderen
voortbrengen na.haare grootte; waar uit dan noodzakelyk moet volgen
, zoo een groote Vrouw, hebbende een klein Bekken een groot
Kindt zal baren,dat daar uit een zwaren arbeidt zal moeten ontftaan,
dewyl zoo grooten hooft en lighaam niet door zoo naauwen Bekken zal
konnen doorgeperfi werden, als met langheidt van tydt, en als door
veele Wêen; ja het zoude konnen gebeuren, dat zoodanig een Vrouw
een Kindt zoude by haar kunnen hebben, 't welke door zyn grootte
of dikte onmogelyk niet door het Bekken zoude konnen pafleren, hoewel
dat wat zeer ongemeens zoude zyn;egter weetikdat'eiswtówi-
X-3 gb

i65 giiade Form van V BEKKEN.
ge Vrouwen zyn, die door dn naauwte van haar Bekken groote moeite
hebben om te baren, fchoon dat de Lyf-moeder en het Kindt beiden
zeer wel gekeert en geplaatft leggen: en het geene dit geftek
de bewyft, is, dat, of fchoon een Vrouw van den aanvang van
den arbeidt fchynt wel geftelt te zyn om te baren, dat zy bet egter
in 't baren zeer hardt heeft, en: dat het hoofc van het Kindt
geboren zynde zoo uitnemende lang van form is, dat men van
node heeft het hooft door drukken, doch voorzigtelyk, weder in
enige goede form te brengen: daar en boven zien de Kinderen in
't aangeligt zeer paars enblaaiiw, door dat zy zoo lang in de enge
pafïagie beklemt zyn geweeft; waar door zommigen ook geheel
doot ter werelt komen, en andere zeer flaauw en als half doot zyn,
en hebben zomtyts verfcheide dagen van node, eer dat haare groote
blaauwigheidt overgaat: in zoodanigen geval kan een verüandige
Vroedvrouw ofte haaker groot voerdeel doen aan het Kindt, door het
hooft tot een goede form te brengen.
Laat my hier ook in het voorbygaan zeggen, dat het niet zonder
reden is, dat de Kinderen opene hoofden hebben, dat is te
zeggen, dat de Her feu pan niet een eenig been, en in die tydt
niet over al hard is, maar dat die omtrent de naden, en byzonderlyk
de Kruin des hoofts, zeer week en vliesagtig is, op dat namentlyk
in zulken geval de beenderen des hoofts, de Herfenpan uitmakende
, zouden konnen tot malkandere naderen, ik zwyge zelfs
over malkanderen fchuiven, en daar door het hooft langwerpig formeren
: het welke onmogelyk niet zoude konnen gefchieden, by
aldien de beenderen van de Herfen pan gefloten en vaft aan een
ftonden, gelyk daar na gefchiet , wanneer de Kinderen wat ouder
werden, waar uit wy dan befluiten , dat een al te klein,
dat is, een al te naauw Bekken, kan de oorzaak zyn, niet alleen
van zware baringen, maar zelfs van de doot van de Moeder en
van het Kindt, indien de Vrouw niet door Konft verloft wert.
En behalven dat een al te klein Bekken oorzaak is, dat het Kindts
hooft niet als met gewelt daar in en door geperft kan werden,
zelfs dan, wanneer dat de Lyf moeder wel geplaatft is, zoo kan
een al te klein Bekken ook oorzaak zyn, dat de Lyfmoeder
zeer

Oorzaak van zware BARINGEN. 167
zeer ligt draait, en op de een of de andere wyze komt fcheef te leggên;
waar uit dan ook altydt een zwaren arbeidt ontftaat, waar van
op een andere plaats bceeder zal gefproken werden
Gelyk nu een Bekken kan al te klein zyn, in zyn geheele ronte
te nauuw zynde , gelyk wy boven gezegt of verftaan hebben alzoo
kan het ook gebeuren, dat een Bekken in zyn holligheit in
het geheel wel groot genoeg is, maar dat den ingang van boven
zeer moeijelyk is, door dien dat dezelve te plat is; namentlyk:
of fchoon beide de Heupe-beenderen, in de figuur getekent b b,
wyt genoeg van malkandcren ftaan, zoo kan dog de wydte tuffchen
de Schaam- beenderen dd, en het uit-ft eekzei van het Heilig-been
a e, in de eerfte figuur f
veel te naauw zyn; of zoo ymant het
beter verftaat in de tweede Figuur, ik verfta aldaar de ruimte
tuffchen ƒ het Schaam - been, en p bet uit -fteekzel van het Heiligbeen,
en dat zoo zynde, zoo noem ik dat een plet Bekken, en deze
platte Bekkens geven niet allenig aan het Kindts hooft moeite,
om door te konnen komen, als de Lyf-moeder wel legt, en het
Kindts hooft groot is, maar veroorzaken ook zeer dikwils, dat de
Lyf moedei s fcheef draaien, na voren of naar agteren, en nog ligter
datze nederzakken in de linker of in de regter zyde, waar uit
dan ook nootzakelyk een zware baring moet ontftaan.
INtaar indien dat een al te klein en een al te plat Bekken den arbeidt
kan verzwaren , zoo kan een al te groot, dat is , een
al te ruim Bekken ook met ongemak vergezelfchapt zyn, en een
groot quaad veroorzaaken; door een al te groot Bekken verfta ik
een Bekken, dat in proportie van bet Kindt en de Lyf-moeder zoo
ruim is, dat het Kindts Hooft met een gefloten i.yf-moeder gemakkelyk
zonder Wêen tot aan den uitgang nederzakt.
Deze over-groote ruimte of wydte ichort de Lyfmoeder niet met
al, of niet genoeg, om hoog op, waar door het Kindts hooft, noch
het water zelfs, geen aanpers konnen maken op des Lyf-moeders
mondt, om die te openen; waar door dan den uitgang, of Vrouwelykheidt,
al de wederftandt aan de Lyf-moeder m.et doen, om
te verhinderen, dat dezelve met Kindt met al niet ten lyve uit en valle:
in dit geval bevindt men gemeenlyk, dat het water zeer breet
gefor-

-röB Qudde Form 'van 't BEKKEN
geformeert wert, en dat meer is, dat zelfs het water wel buiten hét
Lighaam zeer groot uitzet: waar door het water en het kindt fchynen
als eensklaps te gelyk te zullen komen : en wanneer dat zoo gefchied,
zoo is 'er weinig gevaar, en geeft een ligte verloffing.
Maar het gebeurt zomtydts , dat des Lyf moeders mont wat
dik en ftyf, en de Vrouwelykheidt wat ruim is, waardoor des Lyfmoeders
mont haar moeyelyk, en de Vrouwelykheidt haar gemakkelyk
laat verwyderen, en als dan zoo formeert zig het water zoo
breet met, maar het fchiet egter fterk ten lyve uit; ja des Lyfmoeders
mont dringt fterk in den uitlogt, en het water gebroken
zynde, zoo zet zig met alleen het Kindts hooft ten lyve uit, maar
zelfs des Lyf-moeders mont; waardoor dezelve, zoo zy niet gekeert
en tegengehouden wert, wel zoo verre nederzakt, dat deffelfs banden
en des Lyf-moeders Schede zodanig relaxeren, dat niet alleen
daar door een uit-zakking van des Lyf moeders Schede, maar ook
wel van de Lyfmoeder zelfs, wert veroorzaakt.
Derhalven dient een Vroedvrouw van den beginne wel agt te
geven, om in zodanige gevallen des Lyf moeders mondt op te fchorten
en tegen te houden, eer dezelve zoo laag nederzakt: want de
banden van een verflandige Vroedvrouw moeten hier doen, het "Qne
anders de Vrouwelykheidt genootzaakt is te doen, en dat van
haar zoo wel niet kan gedaan werden, als van de banden van de
Vroedvrouw, die des Lyf moeders mont hooger en beter keren kan r
als de Vrouwelykheidt. het kan doen.
Laat dan hier wederom de Vroedvrouwen opmerken, hoe dat
haar verzuim ook in dit geval, daar alles als voor de Wind fchynt
te gaan, een Vrouw groot verdriet kan toebrengen,- want het
ongemak van een uitzinkende Lyf-moeder of Lyf-moeders Schede is
geen klein ongemak, maar zeer laftig en verdrietelyk door de pyn,
en maakt de Vrouwen zeer onbequaam, om enige flerke bewenn"
van gaan of arbeidt te konnen doen, en doet 'er velen quynen'-
ik zvvyge nog het ongemak en misnoege, dat de Mans van zulke
Vrouwen daar door ook moeten dragen.
£n dit is de vrugt van een al te wyt Bekken; want de en

Oorzaak

x, 7
o 'guade Form van r t BEKKEN,
km-ufen, ofte te quetfen, door het hooft vaft op de beenderen te
drukken: en als dan kan het op die wyze zyn leven laten, of kanzoo
vaftgezet werden, dat het niet wel doorgeholpen kan werden,,
waar door dan wel kan gebeuren, dat de Moeder met het Kindt moet
fterven, zonder te konnen verloflèn: Maar zoo de 'rouw maar
zagtjes met kleme Ween arbeidt, of zoo de Weën hard zyn, dezelven
wat iy'dt, en zoetjes daar mede werkt, en de hand van de Vroedvrouw
. het boft wat te hulp komt, met het wat na de meefte ruimte
te keeren, zoo raakt het eindelyk nog wel levendig door de engte,
en, het boft daar door zynde, zoo kan de relt van het Lighaam
daar ook wel door, als het zelve niet mismaakt is. Het is
een

Ooraak van Zware BARINGEN
Aa ng
aanoede f^g^ltSsSSI^
e
niet wrgra» nog wrttow w e r d e n ' "V „f
punt van het
daar 4*^«afc*CJtó*Jfc5 — het al
O, Sacrum, .^''f ' n is, en dat de palTagie daar door te
te zeer na binnen toegeoo; , ^ ^ ^ ^
naamv is voorhet. Kmdt, g »^^ d e ^ te a,.
nodig.dat m W J ^ J W W
w e i,
t e blne/voor het Kindt;
^„f r^rrC'crbetr Tnet de doen, a, het
ttj
« „„«, £ »'! t
°,SfTm fe kont,eXrp"fferen: B en dewjl d4
verdrieten, nier op wat te ^J&i?JgEl
lerende
e
„en zoo lang voor de barende^ ^
zeiven te doen verlolTen daar zy no tan ze a
d t J e
, ^ ^ ^

%p> 'Quade Form van V
BEKKEN,
Vroedvrouwen haar Werk niet verftonden, en dat ze arbeiden, om
zoo te fpreeken aan het verkeerde eind, en dat door haare misvattingen
h
± wil met zeggen, dat een Vroedvrouw altydt /7f»
alle Vrouwen**» of moet verlojfen; Neen: ik weet zeer wel, dat
er ook gevallen konnen zyn, daar zy met alle haare Wetenfchap,
hoe groot die ook mag zyn, konnen te kort Jcbieten, ja, dat het
kan gebeuren, dat het haar onmogelyk zal zyn, een Kindt, met
het hooft voorkomende, te konnen doorhelpen : maar ik fpreke
nu hier van zulke gevallen, daar de Kinders door de hulpe van
Vroedvrouwen of Vroedmeefters wel konnen geholpen werden
maar daar de onkunde in de pligt doet manqueren, en zulks gefchiedt
veel by het Gemeen der Vroedvrouwen, en voornameiulyk
by die men ten platte Lande vindt, die meeftendeel zeer
weinig onderwezen zyn; want als ik haar Werk betragtede, zoo
bevond ik dat zy meeft al haare fpeculatie hadden op des Lyfmoeders
mont, en op de Vrouwlykheidt, anders den ingang van
de Schede genoemt, en dat ze den eene en den anderen fterk zoeten
te verwyderen door een vinger van yder handt daar in te fteken,
en de Lippen van dezelve dus van een te trekken, en als
open te fcheuren, geen agt gevende op de punt van bet Heili>
Been, dat waarlyk meeften tydt de grootfte hinderpaal is, van dat
het Kindt niet meer en vordert in de geboorte. De meefte Menfchen
gaan in haar Hand-werken en Beroepen, gelyk de Paarden in de
Ros-meulens, zonder opmerkingen, en als zy al wat merken, het is
niet verder als het geeue zy gelezen hebben, of 't geene men haar
onderwezen heeft, en laaten haare gedagten niet verdergaan als
zoo verre haar oogen zien of haar handen taften
'
• M $ ZT'rT 1 'T Znt >
d i £ m a a r d e n
SMg van de Schede
voelt, ot des Lyf moeders mont, en vindende dezelve met zoo
fterke Vveen weinig geopent, en die niet denkt op de omlee-
& « l a - * P Zig ï gt v e rS r yP e n > menende dat de
dikte of de hardigheit van des Lyf moeders mont of die van de
Vagina de eenige oorzaak is, dat dezelve niet meer verwydert
en dat het Kindts hooft niet meer en vordert; zoodanig eeïi kan
dan ook ligtelyk aan het trekken en aan het fcheuren gaan, ge-
'
lyk

Oorzaak 'van Zwaare BA RINGEN- 173
lyk meeften tydt de onverftandige Vroedvrouwen doen, en waar uit
dan zulke droevige gevolgen komen, als het open en van een fcheuren
van des Lyf moeders mont, of zomtydts wel der Vrouwelykheidt,
tot in den Endeldarm toe, en dat het alleronbegrypelykfte van allen
is, en dat het meeft de onkunde van die Vroedvrouw aanwyft en bewyft,
is, terwyl zy dus arbeiden en fcheuren, dat ze de Vrouwen
met de punt van 't Heilig-been valt op een Stoel, ofte Bedt, ofte
korte Bedden, laten zitten, waar door 't Os Coccygis of punt van
het Heilig been pal gezet wert, en onmogelyk kan wyken; en anderen
zyn zoo dom, dat, wanneer zy de Vrouwen een laken onder het
lyf doorfteken, en dat van twee of vier Vrouwen laten houden, om
de barende Vrouw te onderfteunen, zoo laten zy wel het laken tot
onder op de billen glyden , waar door de Vrouw met het Os Coccygis
op het laken vaft hangt, als of zy by na in een fchongel hing:
en zoo willen ze dat het Kindts hooft zal paiTeren/ Anderen laten de
Vrouwen op een orilm een Kraam-ftoel zitten, en nemen geen agt,
of de rokken ftyf gefpannen daar over heen fterk tegens de punt van
het Heilig been klemmen, waar door dat het Os Coccygis wert tegengehouden
: voorwaar een onkunde, die de arme barende Vrouwen
veel koft. Zommige Vroedvrouwen zullen ook wel eens, na de Leeie
van eenige auteurs, een vinger in den aars fteken, om de punt
van het Staart been na agteren te drukken, daar haar heele handt
naauwelyks kragt genoeg toe heeft. Ik herhale het nog eens,
beklagende de onkunde der Menfchen, beide van die, die onderwyzen,
en van die, die onderwezen werden: ik durf zeggen, dat het
zoo verre daar van daan is, dat een of twee vingers van een zwakke
Vroedvrouw capabel zouden zyn , de nodige verwydering te
maken , door het na agter uitdrukken van het Os Coccygis, dat
veele Vroedviouwen, en zelfs zommige Vroedmeefters, niet magts
genoeg hebben met haar geheele hand, om dit werk wel genoeg
te verrigten. ik zegge, met haar geheele handt, niet in den
Endel - darm ingefteken , maar in de Schede van de Lyf-moeder.
En waarom doch de vinger in den aars% is het om den Endeldarm
te quetzen? zal die minder quetfen, als die enkelt gedrukt
wert, als wanneer hy dubbelt gedrukt wert ? en waarom de
Y
3 top

174 Quade Form van V B EK KEN,
top van een of ten hoogde van twee vingeren gebruikt, tot eeti
werk daar de geheele band toe van node is ? ik ben niet klein van
Lighaam, en vry fterk in de handen, en durf zeggen, dat ik in
gelegentheden ben geweeft, daar ik meerder kragt tot het uitzetten
van het Os Coccygis zoude gebruikt hebben, zoo ik meerder kragt
gehad hadde, en ik hebbe altoos zoo veel hulpe door dat middel
aan de Vrouw en aan 't Kindt toegebragt,dat ik reden hebbe Godt
Almagtig daar voor dankbaar te zyn.
Ik zie wel te gemoet,dat zommige vreesagtige enonervareMenfchen
my hier van al te groote hardieffe zullen befchuldigen, en
zullen dit aanzien als zeer gevaarlyk; maar ik ben verzekert, zoo
zy dat werk met voorzigtigheidt zoo dikwils gedaan had ten, gelyk
als ik, en altoos, gelyk ik met waarheidt kan getuigen, met goed
fucces, zy zouden zoo vreesagtig niet zyn: en ik ben ook verzekert,
dat in haar fcheuren en trekken aan des Lyf-moeders mont,
of aan den ingang van de Schede, een onvergelykelyk gtooter gevaar
ts, als in myne manier van het Os Coccygis na agteren te duwen,
het welke met een vlakke, doch averregtie handt, egaal, allengskens,
en door de Weën geholpen, gefchiedt; gelyk ik nog zal
b J &
zeggen.
De Kinderen, die met het Hooft voorkomen, en die reets met het
hooit in het Bekken zyn neergegleden,konnen daar in opgehouden
werden, of door dat de fchouders nog boven op den rand van de
Beenderen van het Bekken vaftftaan, of door dat dezelve al in het
inglyden zyn en dus al vry zyn, om ie konnen pafferen, maar
dat het hoop door de engte van 't hol van 't Bekken wert opgehouden,
en fpecialyk door het Os Coccygis ;en het is van de laattte zoort
dat wy fpreeken, ook daar onder begrvpende de Kinderen die met
den Aars vorkoomen, en die reets met'de Billen in het Bekken zyn
gezakt; deeze Kinderen konnen in hetzelve zoodanig opgehouden
werden; dat hei wel kan gebeuren, dat de Vrouwen nooit verlofl
e n
» e n $t gefchiedt, of om dat het Bekken te naauw is, of om
dat het Kindts 'hooft of Schouders te groot zyn; en het gefchiedt alzoo
de me.fte tydt in dusdanige zwaare geboortens
Het is zeeker, dat meeft alle de Vrouwen die zwaar baren,
heb-

Oorzaak

176 Quade Form van 't BEKKEN
hooft gantfch niet (tak gefpannen zal 'ftaan maar i,L«.
los en zoo ftin, dat nwn /m,H., ,.„i' is zomtydts zoo
geene waarde haar ampt^U'S'^lfr*
dat
daatlt weS fiSfiT, ? K ffiTo f 0 f E n *>'
ten, doot het O, C« w
,i/ zoo da.TeZS,' S g tt *?"
en het is zoo verre daar vlnS' Z^t r
f°°'cf "f" 1 "" :
doen, ofte zee, groote Pyn^^LT^Z v^S^
«rara na den gemeene tant 5 J r / n e "J" 1 w e l k e r s
'
wydeten, of S t t ^ £ £ & Z £ t t * * —
uit duwt.
w«wc vinger tiet Of Coccygis agter
Dit doet my gedenken aan een zeker"«M/- er>n 7 P
fr P
v /r
hadde eenige dagen in den arbeidt s-e^n hl', f. e n / e k e r e
doch de door-togt was te mam» ë l % h 1 K l I l d t l^m regt,
§ e m a t
en als tot het uiterfte g^kZl^MvT f >
ftandt gehoort hebbende gSge n
V\2 H £ V * N H A A R TOE "
V 0 0 r n e e m e
om, zoo het Godt niogte Vhagei hLr 1 . ' "
,
ons een zeer lieve Vriendinne dJInnï f 9 Wai z m s
' " *
Vrouw binnen als een v! ' komende , zoo treedt m vn
nood ler Zg\as verzo• I zy o^ïoo? f t* t e h e b b e n d a t ^
t
zitten, en vindende *Sakegeüelt00 d e* £ ^ "I 8 ,* m ° g 6 n
van wy nu gefproken h, IbbJ
dQ
y ZQ > gelyk als waar
9
kragtei/aan, oKe t O , C^/teTngTa£k2 ^ ï"
d
OP volgde het Kindt; en dufwas X ^ i ^ ^
de:

Oorzaak van Zwaare BARINGEN. 177
de: wat is 'er een groot onderfcheid in de handelinge van de eene
of van de andere/zoo gaauw uw Vrouw my aantafte, wierd ik firaks
gefoulageert, en kreeg kragt om het Kindt door te zetten, in de
plaats dat te voren de Vroedvrouw my maar pyn aandeed, zonder
dat ik konde ter dege arbeiden. Maar, kan iemant denken, zy
had mogelyk te voren geen of geen jlerke Ween, en doe uw Vrouw
daar voorquam, zoo kreegze die, en dat was veel ligt de oorzaak ,
dat uw Vrouw haar konde helpen: waar op ik antwoorde, dat zomtydts
zulks wel zoude konnen gebeuren, en dan kan het fpreekwoord
gelden, dat de geene gelukkig is, die ter regter tydt geroepen
wert; maar hier was de zaak zoo niet gefchapen; het manqueerde
hier meer aan Kond-hulp als aan arbeidt van de Vrouw zelfs: ik
zal hier nog by voegen, dat ik menigmaal met verwondering gezien
hebbe, dat door de Vrouwen wel aan te taften en te helpen de Ween
verwakkerden en aangroeiden, daar ze door verkeerde handelingen
veel eer verdwenen en te rugge bleven;ik weet wel, dat dit by veele
Vroedvrouwen een wonderlyk zeggen zal fchynen, maar het is
evenwel de waarheidt, en dewyl het de waarheidt en een nuttige
waarheidt is, zoo moet dezelve hier ook gezegd en aangedrongen
werden, op dat de genen, die nog onkundig in die zaake zyn, dezelve
mogen opmerken.
De genen die een Vrouw verkeert fcheuren en trekken, en veel
vergeeffen arbeidt doen, die doen dezelve maar vrugteloze fmerten
aan, en maken, dat zy haar af arbeidt,zonder te vorderen,het
welke moedeloos maakt, en alle kragten doet verdwynen : maar
die dezelve regt helpt, verheugt de Natuur, doet de hope en verwagtinge
van haaft verloft te zyn aangroeijen, waar door den
moed verwakkert, en de kragten vernieuwt werden ï en dat is de
oorzaak, waarom dat door den arbeidt van de eene de Weën
meer aanwaden, en dat door den arbeidt van de andere dezelve
verflauwen; Ik hebbe verlcheide malen Vrouwen geholpen, welkers
Weën, zoo haaft ik begon te werken, ook begonnen op te
wakkeren; en dan zeiden de Vroedvrouwendie zoo lang te vergeefs
gewagt of gearbeidt hadden; dat gaat wel; hadden wy zulke
Weën gehad, wy zouden het Kindt nog wel gekregen hebben
; maar ik liet haar praten , en dagt by myn zelve , had
Z
g y

178 Quade Form van 't BEKKEN,
gy gedaan gelyk als ik, de Vrouw had wel beter gearbeidt, en liet
haar even wys, dewyl ik haar myne Hand-grepen liet wildé beken
maken: gelyk dat de verdorve gewoonte is onder de M^nSen
door eigen intereft or ydele eere aan zyn even Menfch te verbergen'
i gene men met zoo veel nuttigheidt en voordeel voor anderen zonde
konnen openbaren en bekent maken; en om de waarheidt te zeggen
ik zoude niet wel geruft hebbe konnen fterven,zoo k de tydt
met hadde uitgekogt, om aan de werelt gemeen te maken, het gene
ik m deze Wetenfchap hebbe opgemerkt en ondervonden § e n
hier toe heeft my myn Gemoedt zoo veel te meer gedrongen als het
zaake> zyn die dagelyks in alle Landen en SidnV^S^^
daar door het Leven van zoo veele Menfchen kan verten. gt of behouden
en andere van veele onheilen bevrydt werden, die haar anders
Z
^ y ^ ^ ^ ^ ^ ° m m i g e ^ - « k o n n e n
dafw^ r y ' e m a n d t m ° g t e . v r a S e n : °P ^yze drukt gy
dan het Os Coccygis mt-waarts% hoe helpt gy het Kindt door de
paffagie? Die antwoort ik: Dat ik voor eerft de Touw zoo
plaatze, ge yk een Vrouw, die met haar Weën moet arbdden
om het Kindt door te zetten, behoort geplaatft te zyn"te we
ten half zittende en half leggende, niet vlak neder 7
niet rel
verheven maar tuffchen beide; en byzonderlyk zoo 'da tz v
de
beenen wel wydt van malkander heeft, de knyen wat verheven
en door twee Vrouwen vaftgehouden,'en zoo verre van het korte
bedde , zoo men geen Kraam ftoel heeft, dat de punt van het
Staart-been volkomen vry is, en door niets veiMndm kaTJeï
den om te wyken, en dan, myn handt in de oly gefteken hebben
of'alï HSTT? M " ^Z* Wte, zoo Jaft ik myn Et
d f S t e d 0 e n
f,
iaehden of in°des Lyf-moeders
Sf ede alleen of ook wel, als het Kindt met de bilknkomt
o ft hooft het toelaat, in de Lyfmoeder zelfs, na dat de zaaken
fean;
r
als ik die in des Lyf-moeders Schede 'heb, zoo houde ik
de handt met deffelfs holligheidt. na boven gekeert en het bui
d e h 3
•Wü? , n d t n a ondcr -^"s tegen den èldelZm n et
Heilig-been aangekeert, en dus breng ik de vingers zoo verre oS
der-

Oorzaak van Zwaare BARINGEN.
der het Kindts hooft, als my immer mogelyk is, fchuivehdeliever
het Kindts hooft een weinig te rugge, als dat het my beletten zoude,
de handt wis en vaft op het Os Coccygis te konnen leggen; en
dus myn handt wel wis geplaatft hebbende, zoo recommandere ik
de. Vrouw haare Weer» met voorby te laten gaan, maar getrouwelvk
met dezelve te arbeiden; zoo haaft ik dan een wee gewaar werde
die ik gemeenlyk eer befpeur als de Vrouw zelfs, zoo zeg ik tot de'
Vrouw, daar komt een wee, neem die wel waar, zet ftrak naar beneden,
ik zal u helpen doorzetten; en dit zeggende, zoo druk ik mvn
handt allengskens harder en harder na agteren tegens de. punt van 't
Heilig been aan, myn handt ook te gelyk een weinig na my halende,
om fchot te geven aan het Kindts hooft j en hoe fterker dat de
wee is, hoe fterker dat ik na beneden druk: en hoe ik fterker druk
wanneer de Weën goedt zyn, hoe de Vrouw ook fterkeren beter
kan doorzetten: en door haar fterk nedcrpcrften, en door het verwyderen
van de paftdgie, en door het na my halen van de handt, zoo
begint het hooft te volgen, en krygt wat fchot; dit hervat ik zoo
dikwils, als het nodig is, zonder enige Ween te laten voorby pafferen,
en dit doende krygt de Vrouw, welkers Natuur de hulpe gewaar
wert, nieuwe moet, boven al wanneer ik dan op yder wee tot
de Vrouw zeg, dat gaat wel, het vordert mooy, wel haaft
zult gy blyde Moeder zyn: en door diergelyke aanmoediginge
wert de Vrouw, die te voren als moedeloos en buiten hoop
was, zodanig verfterkt, datze alle haare kragten als by een vat,
en doet haar uiterfte geweldt, waar op ook wel haaft het Kindt
volgt.
,Ea wanneer het Kindt met de Billen voorkomt, dewyl die
met zoo rond nog zoo hard zyn, zoo kan men de vingeren gemakkelyker
in de Lyf-moeder fteken: als dan breng ik de vingeren
ten deele, of meeft geheel, in des Lyf moeders mont, ook
van onderen op dezelve wyze, als of ik dezelven maar in de Schede
hadt; de handt daar in hebbende, zoo neem ik de Weën waar en
wanneer die komen, de Vrouw tot arbeiden aangemoedigt hebbende
, zoo druk ik van gelyke adengskens met al myn kragt agterwaarts
«de handt allengskens neder-waarts halende, en dit her-
Z 2
vat-

i8o Quade Form van 't BEKKEN,
vattende by yder wee, zoo vordert het Kindt op yder hervattinge
en zoo de handt, door het na my toe trekken gedurende de wee'
te ver uit des Lyf moeders mont raakt, zoo breng ik die daar weder!
om in, zoo haait als de wee voorby is, om weer klaar te zyn, wanneer
de wee hervat, en dus in korten tydt wert de paffag'ie zoodanig
verwydert, dat het Kindt daar door zyn uitgang krygt.
i^aar, kan iemandt denken, hoe is het mogelyk, dat een handt
by een dubbelt Kindt in des Lyf-moeders mont ingefteken , den
doortogt kan verwyderenl dewyl het fchynt, dat die dezelve veel
eerder komt te floppen , en dus het Kindt veel eer te verhinderen,
als te hclpen;xazM wanneer zodanig een gelieft te confidereren
dat ik door myn ingebragte handt het Kindt drie voordelen toebren'
ge, die zal wel konnen zien, dat myn handt gantjeh met belet.
Ten cerfle, de Weën komende , dne ik door myn naar agter
drukkende handt het Os Coccygis wyken, waar door de paiTagie
verwydert wert: Ten tweede verwyder ik door myn nederdrukkende
handt ook des Lyf moeders mont: En ten derde zoo trek
ik door myn te rug trekkende handt het Kindt mede na my, en
voer het zoo allengskens te gelyk uit de Lyf-moider, en door de
engte van het Bekken, en in korte tydt vinden haar de Vrouwen
gemeenlyk door deze hulpe verloft ; en ik kan zeggen , dat ik
met weet, dat ik ooit of ooit door deze wyze van doen, no°des
Lyfn.oeders mont, nog den Endeldarm, nog des Lyf-moeders
Schede, enige fcheure, wonde, of enig rrerkelyk ongemak hebbe
toegebragt: waarom ik niet fchroome, deze wyze van het Os Coccygis
agter waarts te brengen, en daar door de patfagie voor het Kindc
te verwyderen, aan te pryzen en te recommanderen, als eene van
de voornaamjle en voordeeligfte Hand-grepen in het vertollen van de
Vrouwen: Edog zal ik 'er by vermanen, dat alles met oordeel en
veel voorzigtigheit moet gefchieden, want ook de befte Hand-grepen,
door onbezonne Menfchen in 't werk geltelt, zyn gevaarlvk
en menigmaal fchadelyk.
*'
lk hebbe alhier de Figuur van zodanige Bekkens, als waar v.m
alhier gefproken is, niet vertoont, om dat de genen, die een regt
Denk beeldt hebben van de Bekkens, zoo als die geme*nlyfczyn, die.
konr

Oorzaak van Zwaare BARINGEN. 181
konnen haar de zodanigen, als waar van wy dit Capittel gefproke 11
hebben, ligtelyk zelfs verbeelden.
AANMERKINGE.
't XS niet genoeg tot de verloffing, dat 't Kindt zig 'gekeert
ft heeft, ofte, om anders te zeggen, dat 't dè Kruin van 't
hooft omgewentelt heeft na den mondt des Baar-moeders, daar
en boven wordt vereifcht , dat 't Kindt die opening verwydert,
en de deelen, dewelken zig tegen zyn doortogt aankanten, van
eikanderen doet wyken; of dat 't hooft zig zelve voegt na den
doortogt, by aldien deeze de verwydering niet kan ondergaan.
De deelen, die 't hooft van *t Kindt kan doen wyken, zyn 't stuitbeen,
en de vleefige deelen in defzelfs omtrek. Die, na dewelken
't zelve verpligt is zig te voegen, zyn de beenderen, die het Bekken
uitmaken.
Ambrofius Paré, gegrondt op twee of drie ondervindingen, daar
hy een openbaare afwyking van de Schaam-beenderen gezien of gevoelt
hadt, leert, dat deeze beenderen in den arbeidt van elkander
fthciden. 't Scheelt wynig, of zommige Schryvers hebben hem
hier over als een uitfpoorige droomer gehandelt, op 't voorgeven
van onmo.elykheidt. My dunkt, dat zy alle beiden ongelyk
hebben; Pare, om dat hy uit 't byzonder tot 't algemeen beflooten
heeft; en zyn tegenftryders, om dat zy ondervindingen geloochent
hebben, met geen andere reden, dan dat zy die niet konden
begrypen.
't Is zeeker, dat 't Kraak-been, waar mede de Schaam-beenderen
t' zamen gehegt zyn, zo fterk is, dat men gem:enlyk moei~
te heeft om die met een goet Pennemes van een te fcheiden»
Maar wat bewys heeft men , dat ditzelve in alle voorwerpen
plaats grypt? Men kan gemeenlyk niet lang met 't hooft onder
water blyven zonder te fmooren , zal men daarom loochenen
de gevallen , die met goede getuigeniftèn beveiligt zyn , en be-
L i
wy-

18» A A N M E R K I N G E .
uyzen, dat zeekere Menichen heele uuren lang onder 't water heb
ben doorgebragt? en zonder van ons onderwerp af te gaan L be"
weegbaar gelidt van 't Darm been met 't HeL-been't «Sik £
Natuur in de plaats fteldevan 't geene gemeenlyk tSen de knoD
ter gelegentheidt van een zamengroeijing, waar door deze laaft
h
to^J^^^F
^^^S^^
3 d d e n
iS
't welke o^Sch^vï
^-tetveelwond^
De Heer Peu pag. 184. haalt drie voorbeelden aan van Darmbeenderen,
d.e van de Heilig-beenderen los gegaan waïenVnd^
den arbeidt. Zulke gevallen zyn veel min geloSfwaardï, als dTafwykmg
van de Schaam-beenderen. Heeft men uit dien l oofde rit
om bedroghK roepen? buiten twyffel, neen. Hoe veel andere zafken
gelchieden 'er niet,die 't bereik van ons verftant te bovengaani
t Zoude voor Vrouwen niet te wenfchen wezen, dat de Na
Zt nam om b*"^? h^^oon 6 Q
middelen haar tol
vlugt nam om hun m de moeyelyken arbeidt verligting toe te
ven. t Is nogtans zeeker, dat de wyking der Darm-beenderen
voor al zeer grootelyks helpen zoude ia eenige omttandïLeden
}t zelfs byna altydt,- en dat dit 't alderkragtdadigfte middel zoude
zyn tegens de toevallen, die een plat Bekken kan veroorla?
ken Wam 't is 't Heilig been niet, 't welk die X u £
maakt die zoo gemakkelyk in ' t
Bekken te voelen is, S df
Darnrbeenderen, die daar aan vaflgehegt zyn, en bmne'wSrts £
Dogh wat hier van zy, deze voorvallen zyn zo zeldzaam dat >r
onnodig
u
zig langer daar mede op te houden. Laaten wy dan '
y a a n 1
Bekken aanlchouwen, gelyk 't is.
Buiten deifelfs wanftalligheidt,' bemerkt den Heer van Dev^r
daar m drie gebreeken. Te weten, dat 't te groot, te kkin^ Ttl
Hy is de eerfte, voor zo verre ik weet, die gedagt heeft dat
t bekken te groot konde zyn. Hy doet' daar van nogtans 'zeer
klaar-

AANMERKINGE.
rgj
Haarlyk 't gevaar zien in dit HooMuk, en zal daar nog wederom
van handelen op 't einde van 't Vyftigfte in 't Nader Vertcogh.
Een al te klein Bekken baart zwaarigheeden, die alle Vroetmeei
fiers erkent hebben, 't Is wel waar, dat zy dikmaals aan 't Kindt \
't welke zy onderftelden al te groot te zyn, toegefchreven hebben 't
geene van een te klein Bekken afhing. Maar dewyl men in beide
voorvallen, op dezelve wyze te werk moet gaan, behoort men haar
hier over geen proces aan te doen.
By aldien men la Motte gelooft, zo is hy den eerde der Franfche
Vroetmeefters, die opentlyk van een plat Bekken, en deffelfs nadeelen,
gefproken heeft. Hoewel onder de geenen, die zyn zyne woorden
, die voor my van de Vroetkunde gefchreven hebben , niemandt
gevonden wordt, dewelke zig beklaagt heeft, dat deeze deelen door
haar quaade geftelteniffe (de platheidt) eenig beletzel konden toebrengen
, daarom is de zaak niet- minder waar pag 203. Men ziet gemackelyk,
dat deeze Schryver de verhandeling van den Heer van
Leventer met geleezen hadt; want hy zoude zig als dan buiten twyflel
deeze ingebeelde ontdecking niet aangematigt hebben. Maar 't
is moeijelyk tebegrypen, hoe hy zyn aandagt heeft kunnen veftigen
op de zöfte Waarneming van Mauriceau die hy in zyn Voorreeden
pag. 12. aanhaalt, zonder te zien, dat deeze Vroetmeefter van dat
gebrek met uitdrukkelyke woorden gefproken hadt. Kindt, zegt
hy, bleef altydt op dezelve plaatze, zonder in de doortogt te kunnen
Jchieten, die in deeze Vrouw, dewelke zeer klein van geftalte was, zo
naauw, en de Beenderen dezelve omringen zo digt tot eikanderen gegroeit
bevonden wierden,... dat ik daar onmogelyk de handt konde inbrengen,
om haar te verloften ...en wanneer ik eindelyk de handt hadt ingebr agt,
wierdt die dusdanig geknelt, dat ik de vingers zelfs niet en ftaat was
te roeren, 't Geene my beweegt om deeze waarneming aan te haaien
is met zoo zeer, dat ik La Motte zoeke te berifpen, als dat ik
tragte goedt te maaken, 't geene den Heer van Deventer voorftelr.
Men bemerkt wel, dat 't onmogelyk is, een Vrouw, die zulke
geltelteniffe heeft , te verloflèn ; wy zullen op een andere plaatze
onderzoeken, wat 'er in diergelyke voorvallen behoort gedaan
te worden.
La

i84
'AANMERKINGE.
. L a M f u z o u d e w Y n i g verwyt verdienen, zoo men in zyn werk
met anders vondt dan misüaagen, die van zulken aardt zyn, als de
geene, dewelke wy nu aanftonts wederlegt hebben; maar't is heel
anders geleegen in opzigt van 't geene hy zegt aangaande 't Stuitbeen.
Èiy merkt hetzelve geenzins aan als een beletzei van de verloihng
198 En indien '/ noodig is, volgens zyn gevoele, pag.
130, dat er onder de plaats, daar de Vrouw met haar billen op ruft
een daaling zy, dat is te zeggen, een kuil, of laagte, van die plaatze
af tot aan t voelenendt van het bedt, op dat 'er niets zy, V welke
t affchieten van 't Kindt verhinderen; dit-is niet om die reeden
dewelke Mauriceau beweegt te raaden , dat men , zoo >t
noodig is, de billen van de Vrouw door een ondergefiooke Lenden-kuïïentje
doet ryzen, ten einde V Stuit-been meerder vryheidt hebbe om agter
uitje wyken lib. 2. cap. 7. Ook vermaant La Motte niet, dat men
t btuit-been te rugh moet drukken, wanneer hy handelt van de
moeyelykheidt der verloffing door de groote van 't hooft des Kindts
cap. 11. pag. 225.
't Is waar, dat niemandt onder al de geenen, die voor onze
Schryver gefchreven hebben, geleert heeft, gelyk hy doe- dat
men t Stuit been met de handt agterwaarts drucken moet. 't Geene
hy daar van zegt zoude alleen genoeg zyn, om over de mogelykheidt
en noodzakelykheidt deezer behandeling te oordéelen • maar
op dat t gezagh vaia La Motte hier omtrent niemandt bedriege,
zal t wel te palfe koomen te doen zien, dat 't onb-twift
baar is, dat 't Stuit been in 't uitfchieten van 't Kindt beletzel
bybrengt.
Ora dit te bewyzen zal ik 't gezagh en de reeden in 't werk
ftellen Sennertus Prax. lib. 4.part. z.fetl. 6, qucefl. 4. zegt, dat
t zelve met alleen de moeijelykheidt van de verloffing veroorzaakt
wanneer zyn bmdzels al te fleevig zyn, maar ook de doodt van Moeder
en Kmdt. De onbuigzaamheidt van 't Stuit been, zegt Amand
pag. 16., heeft deel in de vertraaging van '1 uitfchieten der Vrugtwant
dit Been buigt zig uitivaards in den arbeidt; en hier van daan
is t, dat de fcherpe pynen komen, die de Vrouwen als dan aan den
Aars gevoelen, in jonge Vrouwen is dit deel nog kraakbeenagtig, en
by ge-

A AU ME R K I N G E. i8 T
by gevolg bmgzaamer. Ptu zegt, dat de w'yking van V Stuit been
gemeenlyk een der vereifchte hoedanigheden is,zonder deweken 't Kindt
niet voor den dagh zoude komen pag. 184.
Mauriceau zegt 'c zelve met uitdrukkelyke woorden op verfcheide
plaatzen , en byzonderlyk lib. 2. cap. 7. & 16. als ook in zyn
terfte waarneming. Op de laatfte plaats berifpt hy 't gedragh van
een Heel meefter, die 't onderfte .gedeelte der Vrouwelykheidt
met fneiden verwydert hadt, zig inbeeldende, hier mede de verloffing
te bevorderen. Maar zyn behandeling ftrekte tot geen nut.
Want de groot/ie hinderpaal, dit zyn zyne woorden , in deeze zoorten
van vertofiingen komt niet voort door de uitterlyke vleezige deelen,
maar alleenly k door de inwendigen, en voornamentlyk door de geleding
des Stuitbeens, '£ welke in Vrouwen van hooger jaar en niet zoo gemakkelyk
wykt met zig agter uit te buigen, voor 't doorfcbieten van
Kindt, als in jongeren; gelyk ook door de inwendige mondt des Baarmoeders
, die harder en taaijer zynde zig als dan zoo gemakkelyk niet
verwydert, als dezelve doet in een min gevorderde ouderdom.
Ik zal niet meer als een bewys uit de reeden trekken. Ik
onderftelle, dat 't Stuit-been wederftandt biedt aan al 't geene
't zelve agter uit tragt te dringen. Dit volgt uit de manier, op
dewelke de beentjes, die het uitmaaken, met eikanderen, en met
't Heilig Been, in geledinge-zyn, gelyk ook uit defzelfs t'zamenhangh
met de vafle en vleefige deelen: waar uit ik befluite,
dat, de rigtlyn des Baarmoeders, in de tweede afbeelding, A
zynde, en de rigtlyn van 't Kindt dezelve wezende, 't hoofd van
't Kindt voor 't grootlle gedeelte op 't Stuit-been zit, vervol-,
gens enz.
Wat zal men dan doen in dit voorval? zal men 't Kindt Voor
de geboorte laaten ftaan, tot dat het by geluk, of door de natuur,
voortfchiet? maar in die tuffchentydt verfpilt de Moeder
haar kragten, en zy is altydt in doods gevaar. Zal men op die
deelen verfche Booter, Reuzel, en veizagtende Oliën, fmeeren,
gelyk Mauriceau aanraadt lib. 2.. cap. 16., en na hem Dionis lib. 3.
cap 14., alwaar hy 'er by voegt, dat dit al is 't geen een Vroetmeefter
doen kan? maar door deeze behandeling kan men ren
A-a
hoog-

iB6 A A N M E R K I N G E .
hoogfte de opening verzagten, en gedweër maaken. Die Schry»
vers zeiven ftaan dit toe. Zoo gy 't Kindt inbrengt, en keert,
om met de voeten te haaien, dan blyft 't hooft in"de geboorte
lleeken, volgens de getuigenis van Dionis, M A U R I C E A U gaat
• nog verder. Wanneer 't hooft lange tydt in dier voege vafgezeten
heeft in de geboorte, na dat de wateren gebroken zyn, aan zoude men
de Moeder eerder om hals helpen, als dn te kunnen uitvoeren; en by
al dien 't Kint nog al eenig leeven haat, zoude V zeker lyk in deeze behandeling
flerven , d.or 't uiterfte gewelt, H welke men de eene, en 't
andere, zoude moeten aandoen om dat einde te bereiken db. i cap i

AANMERKINGE.
iS?
Mauriceau raadt deeze opening ook niet aan; maar om andere
redenen. De monde des Baarmoeders aanftonts zig zelve zomentrekkende
, wanneer de indrukking van de Bekkeneel-beenderen
hem daar toe vryheidt laat, zoo kan 't Kindt met als met groote
moeite gehaalt worden; om dat de breedte der fchouders hetzelve
tegenhoudt. „ , ,
Hy redeneert altydt volgens deeze (telling, dat een der voofnaamlle
beletzelen van 't aüchieten des Kindt is de fteyigheidt
van de fpierdtaaden aan de mondt des Baarmoeders ^ welk voorval
veel zeldzaamer is, als de onbuigzaamheid! van t stuitbeen.
Maar in dit geval zelfs barifpt hy de voorfenreve behandeling ten
onregte. Ten eerfte; om dat't hooft zeer groot kan zyn, zonder
dat de fchouders na maate 't zelve zyn, ten tweede; om dit
den hals, en 't lyf, buigbaar zynde, zig veel beeter knikken na
de holligheidt van de doortogt , als 't hooft ; ten derde ; oai
dat men zoo haaft 'c hooft genoeg zamengedrukt is om er een
bandt agter te brengen, aanftonts 'c Kindt kan uitnaaien.
De tweede reden van Mauriceau is, dat cTe beenderen^van
elkander wykende, en waggelende aan alle kanten, by gebrek
van vaftigheidt, de Vroetmeefter in zyn werk veel ongemak aandoen,
en gemakkelyk de Baarmoeder kunnen quetzen, is t dat
men daar niet naauw agt op ftaat.
t
Deeze reden is niet gewigdger, dan de voorgaande, t ls met
nodig, om een genoegzaam gedeelte van de herkenen uit te neemen
ten einde de Beenderen een bandt voorby laaten brengen,'zoo
een groote fneede te maaken. 't Is genoeg dat men
'er twee vingers in kan fteeken, waar mede men de herkenen met
beentjes uit zal haaien. Zoo dat 't geene hy er by voegt, dat die
Beenderen de Baarmoeder kunnen quetzen, een ongegronde op- -
werping is: maar zoo men al een opening van zuike groote,
als hy onderdek, zoude moeten maaken, dan onderdeken wy
een voorzigtig Vroetmeefter, en bequaam oni 't gevaar te merken,
en voor te koomen.
'
Maar de Haaken ^Crocbets), welkers gebruik hy aanraadt,
zyn die geen groote zwarigheden onderheevig? men dc.net, du
een Haak wel gehegt is; 't gebeurt nogtans, dat. ay los Iclne.,;
Aa 2
is

V8 8 AAN MERK' I N G E.
is men dan meefter om hem te beletten, dat hy eerag deel quetft?
hoe dikmaals heeft den Haak- 't heele been niet afgeicheurt. daar
hy op gezet was, of ten minde een gedeelte daar van? quetft
men niets in dit voorval ?
Vervolgens zal alleen den hoofd trekker
overblyven, van dewelke men zig metgeriutheidt zoude kunnen
bedienen
Maar dit werktuig is in
J t gemeen gebruik niet; jaa veele
Vroetmeefiers verfoeije; het zelve;om dat 't zekerlik aan 'tKindc
de doodt toebrengt, in plaatze dat zy voorgeeven, dat men 't
Kindt met de haak nog leevende haaien kan" Aldus heeft mea
altydt hoop, dat 't zal kunnen gedoopt worden.
Maar zegt Mauriceau, men moet 't Kindt doppen, eer dat men
tot die handgreep overgaat, en in gevalle men 't hoof: niet zien,
of beflaan kan, moet men .met een klein hpuitje water daar op
ipuiten.
Dit zoude een heerlyk middel zyn, by aldien 't heilteken van
waarde was,.wanneer 't op deeze wyze beuient wordt. Maar
de zaak wordt nog betwifl, en dit doopzel fehynt zeer twyfelagtig,
zelf aan een groot gedeelte Koomsgezinde eeraarem Daar
en boven moet men altydt een doouflagh aan 't: Kindt btgaan.
Dit is een harde zaak, en volgens 't gevoele van de voornaam*
fte schryvers, die over de gemoeds-bezwaarmlïën gehandelt hebben,
mag men des Moeders behoudeniife met zoeken door aan
deffelfs Vrugt een zeekere doodt te veroorzaaken. v\y wyzen
den Leezer aangaande dit onderwerp tot het oordeel van de
Sorbonne, 't welke agter 't laade Huoftuuk van deeze veruandeling
gevonden wordt.
Maar laaten wy onderflellen, dat 't Kindt doodt 'rs; en, terwyl
in dit geval de Weën van de Moeder al te flip zyn, om 't
Kindt te kunnen uitdringen, \ welke haar in eeu zeek.r verderf
zal nederftorten, laaten wy zien, hoe men den Haak gebruiken
kan, wanneer do vroetmeeiter, bevrcelt door de redeneu van
Mauticeau, 't hooft van 't Kindt niet durft openen.
't Schyndt, zegt MAKIC AU , dut 't beeter zoude zyn, de punt van
den b.ak omtrent 'i agterboofl te »egten, ah op eenige andtre piaatze
}
ten emde men 't zelve in diervae&e tegter uitbaale. Maar ik
hebbê

AANMERKINGE. i8>
héle. altydt door ondervinding geleert, dat men de handt zoo gemakkelyk
na dit gedeelte van V hooft des Kindts niet brengen kan, 't welke
gemeenlyk onder fchaambten geplaatft is, alwaar de beenderen,•
die de doortogt uitmaaken, veel meer knellen, als aan wederzyde,
daar de Baarmoeder verwydert kan worden, zonder dat de hals van
de Blaas eenigjiewelt lyde. bb, 2. cap. 16.
Dionis geeft zyn Item niet voor deeze Helling; want hy zegt,
dat de Haak op die wyze gezet is geweeft te Ver tailles in tegenwoordigheidt
Ztlfs, en met groote fpyt, van Mauriceau Ik begiype
nogtans wel , dat dit moeijelyker zyn moet: maai zulks
is geen reden, die de werkftelling hier van behoor' te beletten,
als men over een i'emt, dat 't voordeeliger is. Orn 't zelve niet
te doen , zoude 't onmogelyk moeten weezen.
Dewyl de hals van de blaas lange tydt door 't hooft gedrukt
geweeft is, moet men de Vrouw, door een holle Catheter 't water
aftappen, hooft van 't Kindt een weinig inbrengende, op dut de
Catheter gemakkelyker inglyde; 't water gelooft zynde, zal de Vroetmeefter
zyn r egter handt, vlak uitgeftrekt, door den ingang, van de
Baarmoeder tnjieeken , langs de zyde van 't hooft des Kindts, en met
de Lnkerhandl zal hy een Haak inbrengen welker punt fterk zy, kort,
en na de binnenkant van de regterhunat gekeert, ais hy die inbrengt 9
en by zal die hegten, met zyn handt daar op drukkende, in 't midden
van 't opperOoOjds been , en zagtelyk trenkende na maate dat hy
ae punt van zyn Haak indringt, tot aat dezelve hem een vafte en
zeekere aanvat geeft: dit bezorgt wezende, zal hy zyn regterhandi te
rugh trekken, om daar mede de jieel van 't werktuig te neemen:
en Je Imker aan de andere zyde van 't hooft , des Kindts-'ingëbragt
hebbende , om t zeve in zyn behoor iyke legging te ptaatzen.. en t&
onderfleunen, zal hy dat allengskens vuorw ekken 't. zelve altydt met
de linkerhandt befl'iennde , na maate dat hy het met de refter aoet
voratren, tot dut.hy 'l ten eetiemaal buiten de doortogt geleidt beeft;
zig zeive otk bedienende, zo» 't noaig is van een tweede Haak, op
deze.ve wyze aan de armere zyne v«n 't hooft gJoegt, op dat de trekking
van alle kanten gelykionnig zy; waar na hy , de Haaken weggenomen
hebbende, zyn betae hanucn zal aanflaan, om .'t overige.van .
%Lighaam voor den dagh te doen tornen, ibid.
Aa 3
Men.

ipo
AANMERKINGE.
Men zal my buiten twyftel vraagen, tot wat einde ik deeze
handgreep aanhaale, terwyl men, de wegh van onze Schryver
volgende, die m de te rugh drukking van 'c fluitbeen beftaat
nooit van noode zal hebben tot dit uiterfte te komen? ik antwoorde
ten eerfte, dat 't is, om te doen zien de verpligting
die men aan hem heeft, dat hy een middel heeft uitgevonden
t welke geen van de ongemakken der voorgaande onderworpen
is; ten tweede; om de Vroetmeefters aan te wakkeren, teneinde
zy werkftellig maaken 't geen den Heer van Deventer aanraadt
door hen een fchrik in te boezemen tegens haar wreede en doodelyke
behandeling; ten derde; om dat den Heer van Deventer wel
middelen aan de handt gegeven heeft, om 't hooft te beletten van
vaft te gaan zitten, maar dat hy zelve toeftemt, dat, wanneer het
aireede op een zeekere wyze vaftzit, geen ander middel, als de
haak, tot de behoudeniü'e van de Vrouw overblyft. Ik zoude dan
vroeger of laacer hier van hebben moeten handelen; en 't heeft my
gedagt, dat ik 't zelve niet gevoeglyker konde doen, als ter deezer
plaatze.
C A P I T T E L XXVIir.
Van het A r-B INDEN van de NAVEL-STRENG,
en van het AF-RALEN van ^NA-GEBOORTE.'
T?Er dat wy voortgaan in het verder befchouwen van de nweyely.
J_y ke Baringen, zoo zal het niet ondienftig zyn, dat wy hier in
een Parenthefts tonen, hoe dat men het nu gebore Kindt zal afbinden,
en affnyden, en dan de Na geboorte aanftonts afhalen op
dat de verlolhnge mag volkomen en niet ten halve zyn. '
Aangaande het afbinden en affny'den van de NavelJlrengh hebbe
ik met byzonders aan te merken, dewyl het een zaak is, die oyna
by allen bekent is, niet alleen onder de Vroedvrouwen maar zeifs
by de gemeene Wyven: en ichoon de eene daar omrent wat anders
te wenc gaat als de andere, zoo komt het doch al meeft op een
r
uit.
Het

Van 't af-b'mden van de STRENG, enz. ipk
Het afbinden kan gefchieden met een vier of zes dubbelde draat
van [finaal offlopgaren, of by gebrek van beiden, wat in een gedraaidt
vlas, wel toeziende dat 'er geen ongelyke vlas-vezelen aaii zyn,
die te fcherp door zoude konnen fnydtn; men moer de knoop niet
al te vaft toetrekken, op dat men de Streng niet doorfnydej voornamentlyk
de ftreng van tedere of te vroeg gebore Kindertjes:
men moet wel toezien, of de iireng wel digt gebondtn is;want
zoo daar nog eenig bloedt uitlekte, zoo moet men dezelve nog
eens op nieuws binden, 't zy op dezelve plaats, 't zy een weinig
hooger: daarom is het goedt, dat men de draat niet al te na
aan het Kindts lyf legge, ten minfte dient 'er twee vinger breet
fpatie te zyn tuffchen de bandt en de buik van 't Kindt Zommigen
ftryken eerft het blott uit de Navel-ftreng in des Kindts
buik, het welke zomtydts, zoo het bloed daar in geklontert was,
zoude konnen fchaden, daarom is het beft, dat niet te doen.
Zommigen willen, en niet geheel zonder reden, dat men de
Streng niet zal afbinden, voor dat het Kindt gefchreeuwt of gepift
heeft: maar zoo het evenwel te lang duurde, zoo moet men
daar niet na wagten,maar gebruiken evenwel alle middelen , om het
Kindt, zoo het flauw is, te doen bekomen, als het borftelen
onder de voeten, het onder de neus houden van een gekneusde
vyeh, het fprengen van wyn in 't Aangezigt, m Neus, Oogen,
en Uoren, en wat men meerder gewoon is te doen.
Zoo de Navel ftreng, na dat dezelve af gebonden is , vol windt
mogte zyn, zoo moet men dezelve wederom los maken en de windt
uitlaaten, en wederom op nieuws toebinden; men moet ook de
Navel ftreng niet al te na aan de band aflhyden, maar een duim
of twee vingeren breet daar van daan, langer behoeft het ook
niet, want het geeft maar koude aan het Kindt: De genen die'de'
Navel-ftreng tweemaal binden, en dezelve tuffchen beide de banden
affnyden, die doen beft, en zyn buiten gevaar van vergeefs
bloedt te dorten. Men moet ook de Streng niet bloot op
't Kindts buik leggen, maar tuffchen twee of vier dubbelde doekjes,
om de buik v or koude en lmerten te bewaren.
Zoo haait het ivindt afgebonden is, zoo zal men aanftonts de Na-
ge-

icji
Van V afbinden van de STRENG
geboorte_ zien te bekomen en tot dien einde zal men de afgefnede
Arwg in de eene b«ndt houden, dezelve een reis of twee om de
vinger ftaande, en met de andere handt
2 ai men ^ ZZ
tn de Lyf moeder taften, die als dan nog wydt genoeg W n
Maar zoo daar .emandt anders bv is,°die bequaam^s^m het
Kindt aftebinden zoo mag de Vroedvrouw él handt aanftonts
zoo haaft als zy het Kindt in de Schoot heeft, wel in de L v
f
moeder brengen, om de Nage-boorte af re halen; of zoo het Kindt
gezond en fterk is zoo mag zy het Kindt vvel onafgebonden laten
tot dat zyde Na-geboorte gehaalt heeft, maar zoo het Kindt
flaauw is, zoo kan ymandt anders het Kindt af-binden terwv
Y
dat de Vroedvrouw de Na-geboorte af haalt
'
Eer ik voortga moet ik hier deze reftexie maken: namentlyk-
Dat het my toe fchynt, dat zommigen dit vreemd zal voortkon en'
en als fiydende met de gemeene Praétyk en het gevoele van
meeft alle de Schryvers, dat men, om de Na geboorte te beü
men zonder uufcl de bandt in de L 3
f. moeder zouTbtn^n
dewyl men dtze ve iw^,, zonder dat te doen , weikan bekomen'
die zomtydts wel volgt, ais men maar een weinig aan de Streng
ft*.: waarom ook de Schryvers doorgaans recommanderen het
uithalen, door aan de Streng te trekken .eerft te bezoekerTe" zoo
Tiet zoo niet aangaat, zoo leeren zy veele andere dingen doen"ïï
de Vrouw in de vuift te laten blazen, of de buik me^me'
Wyn te ftooven, of, gelyk anderen doen, een eind E d
keel te fteken, op dat de Vrouw daar door als tot haken verwekt
werde, en diergelyke dingen meer: £n zoo de Na-geboete dan
nog met en vo.gt, zoo leeren zy, dat men dezelve LdeTyk met
balen ^ ^ °' " Z °° ^ zU > e ff ebiU S
Maar wat raadt? ik kan my met haar raadt niet vereenigen
nog haar doen navolgen', dewyl ik een zekere weg kan wandelt'
zoo behoef ik geen onzekere of twyrelagtige in Te flaan ik laat
het haar verzoeken, zoo als zy het verftaan, ik hebbe beide haare
en myne Practyk bezogt, en houde my by'de belle, en laat een
ygelyk m zyn vry heidt,, om zoo te doen, als hy'door ondervindinge
beft zal
y 0 a e r
vinden.
Ik

En 't df-halen van de NA-GEBO ORTE. ' ip$
Ik zegge dan nog eens, dat het beft is, zonder enig voorgaande
bezoek, ftraks na de geboorte van het Kindt, de hand tn de Lyf-moe-
•der te brengen: en zoo my iemandt vraagt, waarom en om wat te
doen ? zoo antwoord ik :
1. Dat wanneer ik de handt ter/lont in de Lyf-moeder brenge na
het ontfangen van het Kindt, zoo kan ik gemakkelyk de handt,
en zoo het nodig is, ook den arm daar in brengen zonder*eenige
moeite, want het Kindt heeft dezelve overvloedig genoeg geopent;
daar in tegendeel, zoo men eerft alle de vreemde kunftjes doet, die
ons de Schryvers gemeenlyk voorfchryven, om de Na-geboorte
te bekomen, zoo fluit des Lyf-moeders mont haar zelve zoo digt
toe, dat men niet als met veel moeite daar in kan komen
2. Terftondt na de Geboorte van het Kindt taft ik in de Lyfmoeder,
zonder eenige fmert of pyn aan de Vrouw te doen, daar
men in tegendeel, {naar eenige tydt gewagt te hebben, de handt niet
in de Lyf-moeder kan brengen als met de Kraam-vrouw pyn
aan te doen, die de weder-verivydering van des Lyfmoeders mont
niet zonder fmert kan lyden.
3. Straks naar de geboorte van het Kindt, is niet alleen des
Lyf-moeders mont nog wydt geopent, maar de Lyf-moeder zelfs,
die haar anders al van ftonden aan begint in te trekken en in te krimpen,
en die zig van alle kanten intrekkende de Na-geboorte vafter
befluit, zoo dat de Na-geboorte, die eerft plat en breet, gelyk
een koek tegen de Lyf-moeder aanzit, die wert door het inkrimpen
van de Lyf-moeder langwerpig, lang, en fm«l, gelyk als of
men een Muts met de handen aan alle kanten fzamendrukte, of
gelyk een getrokken beurs , waar door men daar na meerder
moeite heeft, derzelver grondt of bodem te bereiken, het A\elke
men niet heeft, als men de handt terftondt na de Verloffing in
de Lyfmoeder inbrengt.
4. Wanneer ik de handt terftondt in de Lyf moeder inbreng, zoo
lyde ik gantfch geen gevaar, van door het trekken by de Navelfireng
des Lyfmoeders bodem nederwaarts te trekken, en alzoo de
jLyf-moeder om te keeren, gelyk dat maar al te dikwils gebeurt
is van onvoorzigtige Vroedvrouwen, die dan nog wel zoo onkundig zyn,
dat zy haar inbeelden, dat 'er nog een Kindt in de geboörte komt,
Bb
ne-

i

En *l afhalen van de NA GEBOORTE: 19$
haling van de Nageboorte, na dat de zaaken het mogen vereifchen.
8. Zoo kan ik door dat middel, behalven het afhalen van de
Na-geboorte, nog voorts doen in de Lyf moeder, het geene ik
na de Verlfjing gewoon ben daar in te doen, om welkers wille ik
doch de handt daar in zoude brengen.
Dewyl ik dan oordeele veilig en nuttig te zyn, dat men altoos
vroeg of laat in de Lyf-moeder intafte, zoo oordeel ik, dat het
beft is, dat men het doe terftondt na de Verloffing.
De reede, waarom ik altoos de bandt in de Lyfmoeder fteke,
is niet alleen, gelyk ik reets gezegt hebbe, om te weten, of de
Na-geboorte los ef vaft is, of ook niet alleen, om te weten, of
'er niet nog een of meerder Kinderen levendig of dood, ofte een
Mola, of ietwets anders vreemds, in de Lyf moeder is, dat 'er uitgehaalt
moet worden; maar ook om verzekert te zyn, dat 'er
niet eenige [tukken van de Na-geboorte, of van de vliezen, of eenig
geklontert bloed, in de Lyf-moeder is gebleven, En ook zoo voel
ik dan, of dë Lyf moeder is, zoo als zy behoort te zyn, en of
haar dezelve, zoo als't behoort, intrekt; want zomtydts kan het
gebeuren, dat des Lyf moeders bodem een weinig ingebogen is,
gelyk de bol van een hoedt, die met een buil ingedrukt is, en
dat door 't ttrekken aan de Streng van de Na-geboorte, of anders:
Ln dan dient dat ten eer ft en wederom berftetdt, of anders volgt
daar uit wel een geheele uitzakking of omkering van de Lyfmoeder,
gelyk ik hier boven verhaalt hebbe, het welke de
Vrouw in groote pyn cn gevaar van haar leven brengt.
Zomtydts konnen nog hier of daar eenige ftukjes van de Nageboorte
aan de Lyf-moeder zyn blyven hangen, dewelken men
dient af te halen, of de Vrouwen krygen eenig ongemak daar
van, of daar konnen ook wel eenige ftukjts van de vliezen in
gebleven zyn, maar voornamenfiyk kan dezelve wel veel geklontert
bloedt in hebben, het welke noodtzakelyk dient weggenomen
en uitgehaalt, of daar uit ontftaat een fterke Vloed en ook wel
groote flauwtens, en zomtydts ock yelboofdigheidt, ja zelfs de
dood, gelyk ik meer als eens gezien heb, wanneer dat die klonters
daar een verderving veroorzaken, en daarom ,en cm andere ie-
13 b 2 den

ic6
Van *f af-binden vdn de STRENG
den meer, is het nodig, de Lyf-moeder wel te reinigen.
Ook haal ik myn handt zoo niet ten eerften uit, zoo haaft als
ik de Na geboorte bekomen hebbe, ofte zoo ik dezelve al met de
Na geboorte uuhale, zoo breng ik dezelve al wederom terftondt
daar in, en voel nog eens zagjes overal de gantfche Lyf moeder
door, of 'er niets is van het geene wy gemek hebben,"en wat ik
vind, verzamel ik in de handt, en laat aldus de Lyf-moeder om
myn handt toetrekken, vsn boven eerft, en zoo allengskens naar
de mont toe, myn handt zagtjes te rugge trekkende, en altoos alles
wat vreemd is naar onderen uitvoerende: ook draag ik dan
zorg, de fcheef leggende Lyfmoeders, als by exempel die te veel
op de Lende wervelen agter over leggen, op te heffen, en allengskens
al inkrimpende na voore tot haare natuurlyke Haatte brengen;
die in de zyde leggen, draai ik met de handt naar het midden; en
die voor over in het hangen van den buik leggen, buig ik agter'
over, en breng zoo alle de fcheve leggingen allengskens weer te regt';
ik zeg; allengskens: niet met geweldt, want dat kan, nog moet';,
niet zyn,- men moet de Natuur helpen, en niet hinderen; alles
moet met oordeel gefchieden.
En dus ben ik verzekert en geruft, dat de Lyfmoeder welgeflooten
en gereinigt is, het welke geen klein goedt aan de Kraamvrouwen
toebrengt, ende ik moet betuigen, dat 't zedert ik deze
voorzigtigheidt gebruikt hebbe, dat ik niet zoo vele quade toevallen
aan de Kraam-vrouwen gemerkt hebbe, als tevoren, daarom
raade ik dezelve ook alle Vroedmeefters en Vroedvrouwen aan. Des
Lyf moeders Scheede dient men ook met opmerkinge te betaften, of
dezelve gladt of met groote ployen of vouwen is, waar men enige
vindt dezelve gladt uit te ftryken, en te regt te fchikken; en
zoo de Lyf-moeder te veel nedergezakt is, dezelve om hoog op
te fchuiven, om zoo alles, zoo veel als 't mogelyk is, in een natuurlyke
ftaat te zetten.
Maar laat ons nu zien, op wat wyze men eigentlyk de Nageboorte
moet afhalen: Men voert de handt langs de Streng in, de
Streng in d' eene handt houdende, en wanneer men op 't inbrengen
van de handt de Na geboorte reets los voor aan in de Lyf-moeder
ontmoet, zoo behoeft men dezelve maar in de handt, dat is
tuüchen.

En 't afhalen van de KA GEBOORTE. 197
tuffchen alle de vingeren, de handt langwerpigh uitgeftrekt, te
vatten, en alzoo te gelyk met de ingebragte handt na zig te halétt,
terwyl men de andere 'handt, die de Navel ftreng heeft, zagtjes
na zig trekt, om dezelve zoo uit te voerenrof zoo de zelve groot is,
en niet ligtelyk door des Lyf-moeders mont kan pafferen, zoo moet
men de Vrouw wat na beneden laten drukken, als of zy nogmaal
haar Kindt wilde doorzetten, en ter zeiver tydt, gelyk gezegt is,
zagtjes trekken, zoo volgt dezelve dadelyk.
Maar zoo de Nageboorte nog geheel ofte ten deele aan de Lyfmoeder
vaft is, zoo moet men de handt inbrengen langs de Streng,
die men in de eene handt heeft, tot aan de Na-geboorte, en voelen ,
waar dat dezelve meeft los of minft vaft is, en daar moet men de
vingeren tuffchen de Lyf moeder en de Na geboorte wat zagtjes heen
ende weder ftryken; want zoo dezelve niet heel vaft is, zoo kan
men die zoo wel los ftryken,altydt hooger en hooger de handt op voerende
, en rondom gaande, tot dat men geheel boven in den top^
gekomen is, alwaar dan de Na-geboorte los gaande van zelfs op of
in de hand valt: maar zoo de Na-geboorte haar niet door zagt.ftry
ken los laat maken, zoo moet men de twee agterfte vingeren met
haar buitenfte tegens de Lyf moeder houden, en met het binnenfte van
de twee voorfie vingers moet men de Na-geboorte van de Lyf-moeder
afdrukken, en zoo in 't ronde overal voort en voort gaan, tot dat
men dezelve geheel los gemaakt heeft, en als dan moet men dezelve
uithalen op de zelve wyze als even gezegt is van de loffe Na-geboorte,
wel obferverende, voorts daar na te doen, het geene ik geleert
hebbe, Dit alles moet met groote zagtigheit en voorzigtigheidt
gefchieden, wel toeziende, dat men de Lyf-moeder niet kraboe
nog fcheure , nog door harde handeiinge de Kraamvrouw geen
vergeeffche fmerten aan en doe: Wanneer men dan voort met de
Lyf-moeder gehandelt heeft, als gezegt is, zoo moet men een
warme bluit-doek voor tegen het Lyf leggen, de beenen by een
doen, en de Kraam-vrouw te bedde helpen, bindende een doek
,pm haare Heupen, leggende de knoop in haar linker zyde, en haar
de ftilte recommanderende.
Bb z
AAN-

ip 8 AANMERK INGE.
AANMERKING E.
te doen, en 4eneïb?hoort te gefchXto ^ R ? " " V *
g e l , J u ,
wanneer dit werk voltrokken is - d t n i n d e baar-moeder,
vrecze of de ^^^^^^^^k, *
vleefige khmp,dewelke vefchiktVS f*' " * v
^ ' c ver?
V flfcw ^ NavflJaS^"
K m d t Z0
° V e e l b l o e d t verliefi,
De reeden, die M a - ^ beweert om aa^/W* J IVT
boorte af te haaien, is volmaakt goedt! Se veen! i Lf '
Baar-moeders is zoo iterk d^r ntl veeragtige kragt des
dat de tegenilandt, dewelke w^^TPE*'
bevatte, vermindert. Men kaï Ja d m .
d f t L
na
* « ^ die zy
de Vrouw te vedolfen Xofd tl S S ? " ' «
itl
is,van 't zelve een vierendeel uurs Ut4 ?"m.S , t ' /'
nen uitwerken Zoo dat nLtThS S^uk^kk te ZOÜSM kannen,
gelyk ««li Jg*» T^JTfr? ^n-
b e
d k
veel voordeeliger bedeet kan ^SS^S kS^S S f e
De reeden, die Clement h* ma
k„ t
' , 'J ^S 2^ 0 1 1 'tóïbcm
fafchim ,vo r
.je„ " « f ^ W f R * * » " -
g
u o d c 2 0 0
Woedt veiBcft, als 'er door , , i'n / '
d
voert Uc u ij, 5?» ^
de ader wederom word, W^fffciï^
van

AANMERKINGE. 199
van die kant. Deeze venviflèling moet aan 't Kindt zelfs voordeelig
weezen; om dat 't bloedt, 't welk door de ader wordt aangevoert,
door 't vogt, dat uit de flagaderen des Baar-moeders voortkomt,
om zoo te fpreeken, een nieuw leeven ontfangen heeft.
De midddelwegh, dewelke Dionis inflaat, fchynt op geen goedt
oordeel gegront te zyn. Hy begint met de binding, wanneer de
Na-gebooue vaftgegroeit is, en zoo niet, met de af haling; maar
terwyl hy geenzins dan na verloop van een zeekere tydt, weeten
kan, of de Na geboorte vaiizit, of niet, en dat de tydt, die om
dit te onderscheiden vereifcht wordt, onbepaalt is, zoo verftyft
inmiddels de Strengh, den omloop des Bloedts vertraagt daar in,
en 't Kindt ontfangt de Zaaden, van Ziektens, die vroeg of laat
zekerlyk zullen uitberden.
Naar myn gevoele dan is 't aldergerufte, dat men de Na-geboorte
zoo tpoedig ah mogelyk is afhaalt; en, terwyle de Vroetmeefter
hier meede bezig is, kan een van de Vrouwen, die 'er
tegenwoordig zyn, ondertullchen de Strengh binden. Dit is het
kortfte middel om alle ongemakken voor te komen. Maar alzoo
die bandt niet als tot een zeekere nauwte toegetrokken behoort
te worden, moet de Vruetmeeiter bezorgt zyn, om na te zien,
of 't wel gedaan is
De Franfche Vroetmeefters komen genoegzaam over een aangaande
de wyze om de Na geboorte af te haaien, 't Kindt geboore
zynde, neemt de Vroetvrouw de Strengh, en draait dezelve
een of andermaale om tivee zamengevoegde vingers van haar linkerhandt,
op dat zy die va/Ier houde, met welke handt zy als dan de
Strengh zagtjes trekt, >f anders vat hem met dezelve linkerhandt
in een droogs doei, op dat hy niet door haar vingers glyde, en met
de regtet handt vat zy hem alleenlyk boven de linker, naafl aan de
Jchaamdeelm, op gelyke wyze aan dezelve zeer zagtjes trekkende....
altyat agt gevende , ora de zaak gemakkelyker te maaken, dat zy
voornamentlyk.de trekking beftiert na die zyde, daar de Na geboorte
t mm/ie vafizu, tn dat zy de Strengh niet zoo aanvat, dat 'er de
vliezen van t Kindt overhangen, 't welke beletten zoude dezelve zoo
wel vaji te houden. iYiauriceau lib. 2. cap. 8.
Daar

2oo 'AANMERKING E.
• Daar zyn verfcheide redenen, dewelken leeren, dat men de
Strengh niet met al te groot gewelt trekken moet. Ten eerfte; hy
zoude digt hy de Na-geboorte kunnen afbreeken j en men zoude dan in
't vervolg genood, aakt zyn de handt, in de Baar-moeder te brengen om
de Vrouw te verloftèn Ten tweede; de Baar moeder, aan dewelke
de Na-geboorte zomwyle zeer vaft gegroeit is, zoude te zamen uitgetrokken
kunnen worden. Ten derde-, wanneer de Na geboorte met al
te groote kragt van de Baar moeder gefcheiden wordt, kan 'er in '<
zelve ogenblik een fchroomelyke Bloedftorttng ontftaan, die zekerlyk
van gevaarlyk gevolg zoude weezen. Dus verre Mauriceau.
Dionis doet 'er nog meer by. De Strengh om de vingeren van
de linkerhandt gedraait zynde, moet men, zegt hy, de refter langs
de Strengh inbrengen, om dezelve met den duim en de voor ft e vinger,
zo digt als men kan by de Moed er-koek, te vatten. Men trekt zagtjes,
en indien men voelt, dat de Nageboorte volgt, kan men ftaat
maaken van dezelve in 't kort te zullen hebben: maar als dieniet
volgt, zit zy nog te vaft; dan moet men wat heen en weer trekken,
op dat zy allengskens gedwongen werde los te gaan, en door de Baker
over de^ buik van de Vrouw met de handt laaten ftryken van de Navel
af tot 't Schaambeen toe. Vqlgt zy nog niet, dan moet men gedult
hecmen. Daar kopen zomwyle heele uuren om, voor dat zy affchiet.
Op de aangehaalde plaatze.
De voorzorg die Dionis gebruikt; van de Strengh met de regter
handt, zoo digt als men kan by de Moederkoek, te vatten is
zekerlyk met genoeg om te beletten dat hy afbreekt, maar wel
om hem te beletten van tuffchen de twee handen af te breken 't
welk groote verlegentheidt veroorzaakt aan die de Nageboorte volgens
de maniere van deze Vroetmeefters afhaalen- Want als dan
worden zy genoodzaakt de handt in de Baarmoeder te fteken om
de ko.k los te maaken; daar zy heel niet van houden om
dat deze Handgreep, na 't zeggen van dezelve Dionis, zeer p»nlyk
t J
is.
Wy zullen haaft zien, wat men van die reden behoort te oordéelen
Maar laaten wy alvorens aanmerken, dat de manier van
Dwms de voorrang verdient boven de andere van Mauriceau, om
disswille dat, in gevalle de Navel-itrengh afbreekt, de regterhuudt

AANMERKINGE. 201
handt airede binnen in de Baarmoeder fteekt, om de Moederkoek
van dezelve af te fcheiden, en dat het niet eeven gemakkelyk is,
de handt met geruftheidt daar in te brengen, na dat de Strengh
alvorens afgebrooken is.
Den Heer van Deventer heeft dan reeden om aan te raaden, dat
men aanftons na 't aflchieten van 't Kindt de handt binnen de
Baarmoeder inbrenge, zo om dezelve te beletten van zig toe te
fluiten, als om met geruftheidt ter plaatze te komen, daar de
Koek is. Maar zullen wy ook aanraaden , gelyk hy doet, dat
men in alle voorvallen de Koek op dezelve wyze van de grondt
des Baarmoeders los maakt, zoo als men de fchil van een Oranje
appel afpelt? (dit is de vergelyking, die Amand geeft, en ik
vinde daar in niet meer dan een gebrek, te weeten dat, om een
nauwkeurige gelykenifle te hebben , de fchil van binnen zoule
moeten zyn). Een eenvoudige redenering beflift het geding.
Of de Koek zit weinig vaft, of veel. In 't eerlte geval, is
de handgreep kort, en kan geen merkelyker pyn veroorzaaken,
als de andere, die Dionis en Mauriceau voorfchryven: om dat,
op wat wyze men ook te werk gaat, de Koek altydt moet aflchieten.
In 't tweede geval, moet men ofte overgaan om heele uuren
lang zagtjes aan de Navelftrengh te zitten trekken, gelyk Dionis
zulks toeftemt; ofte anders is men genoodzaakt de handt in de
Baarmoeder te lleeken, om de Nageboorte voor den dagh te brengen,
volgens de manier van onze Schryver, en de raadt, die Mauriceau
geeft lib. 2. cap. 9., in gevalle de Koek al te fterk vaft zit.
Maar onderwyle dat men zyn tydt verfpilt met aan de strengh te
trekken, fluit zig de Baar-moeder, of ten minfte zy wordt nauwer
: by gevolg nieuwe ftnenen voor de Moeder, en nieuwe zwarigheden
voorde Vroetmeefter.
Maar kan men twyffelen over de voorrang, die men verfchuldigt
is aan de behandeling van den Heer van Deventer, wanneer
men aanmerkt, dat men niet zeer fterk behoeft te trekken, om
den boderh van de Baarmoeder 't binnenlte buiten te keeren,
zelfs in die gevallen als zy de dikte heeft, dewelke wy aan haar
toeichryven, en des te meerder, by aldien zy dunder is? de Werken
van alle de Vroetmeefters zyn vol voorbeelden van dit toeval.
Cc
Ik

io%
AANMERKINGE.
Ik zegge daar en booven : moet men veel geweldt doen, om aan
de Baar moeder een enkel beginzel van een diergelyke omkeering
toe te brengen, het -welke de Schryvers wel genoeg by een ligte
indrukking van de bol van een hoedt vergelyken? en weet men
niet, dat dit eenvoudig beginzel een geheele omkeering na zig
kan {kepen, en dat, wanneer dit zelfs daar niet op zoude volgen,
nogtans een groote nafleep van droevige toevallen hier uit te Bugten
ftaat?
Kan men twyffelen over de voorrang, die men aan de behandeling
van onze Schryver verfchuldigt is, wanneer men aanmerkt,
dat 'er gevallen zyn, alwaar 't de uiterfte onvoorzigtigheidt zoude
wezen de gemeene wegh te volgen ? Wy zien een diergelyk
geval in de zevende waarneming van Amand. Wetende, dat een
Vrouw de uitzakking van de Lyf-moeder gehadt hadde, bragt hy
zyn handt langs de Navelftrengh in de Baar-moeder, dit zyn zyne
woorden, op dat hy die tuffchen dezelve en de Nageboorte voegen, en
deze aldus langzaam •afpellen zoude. Welke voorzorg hem zeer voel
gelukte, geen 'r minfte toeval aan de moeder overkomende. Waarom
zal men zulke voorzorg dan uiet altydt gebruiken?
Joannes Bauhinus, ten tyde dat de Vroetkonft nog maar in zyn
geboorte was, om zoo te fpreeken, overwegende de toevallen,
aan dewelken de Vrouwen dagelyks bloot geftelt wierden, wanneer
men de gemeene wyze om de Nageboorte af te haaien volgde,
gevoelde zeer wel de regtmatigheidt van de grondftellingen,
op dewelken de aanraadingen van den Heer van Deventer gevestigt
zyn. Dit blykt uit een van de brieven , die hy aan Cajparus
zyn Broeder gefchreven heeft, welke gevonden wordt in de waarnemingen
van Schenkius, alwaar hy hem verhaal doet van een verlolling
, die hy bewerkt hadt. Hy zegt, dat hy, zoo haaft als
't Kindt gekomen was, zyn voorarm tot haü' wege den elleboogh
in de Baar-moeder hadt isgebragt, uit vreeze dat zy zig fluiten
zoude , 't welk aanftons gebeurt, en zeer gevaarlyk is. Ten
tweede, dat hy de Nageboorte zagtjes trok, uit vreeze van een
omkeering des Baar-moeders te veroorzaaken, gelyk hy dikwils
had zien gefchieden door de onervarentheidt der V roetvrouwen.
De

AANMERKINGE.
De behandeling van onze Schryver heeft nog andere voorregten,
al te groot, om voorby te gaan. Men verzekert zig zelve
daar door in een ogenblik, of'er ook iets in de Baar-moeder is,
't welk voor de Na-geboorte behoort uitgehaalt te wordeneenige
misdragt by voorbeelt, of een tweede Kindt. Dit is een
Aanmerking van den Heer van Deventer. La Motte verklaart pag.
204., dat hy, tegen 't gevoele van Peu, nok de hand in de Baarmoeder
brengt. Wat kenteeken heeft hy dan, dat 'er geen tweede
Kindt, of eenig vreemdt Lighaam, binnen is? de duiking van.
de buik? maar ziet men dagelyks niet Vrouwen, welkers buik
zeerlweinig flinkt na de vertoning, hoewel zy met meer als een
Kindt by zig hebben ? kan 't tegendeel ook niet gebeuren ? laaten
wy nu onderdeden, dat de flinking van de buik aan de Vroetmeefter
doet geloven, dat 'er geen Kindt meer overig is. Dit onderfielt
zynde, zegge ik, dat de Na geboortens van elkander gelchei*
den zyn, of niet? In 't eerfte geval, zal de Na-geboorte met aan
de Streng te trekken kunnen affchieten, en de Vroetmeefter dezelve
gezondt en geheel vindende zal denken, dat de Vrouw volkomen
verloft is. Ondertuftchen blyft een gedeelte van de vaaten
in de grondt des Baar-moeders ontfloten; daar komt een bloedftorting,
welkers oorzaak men niet begrypen kan, en die zoo nartnekkig
is, dat zy eindelyk dwingt de handt in de Baar-moeder te
fteeken; en de Vroetmeefter zal mogelyk zoo een fchnkkelyke
misflagh niet gewaar worden , als na dat de uitputting van de
Vrouw het quaadt onverbeterlyk gemaakt zal hebben. By aldien
de Na-geboortens zamengehegt zjn, en niet fterk aan de Baarmoeder
vaftzkten, zal de Vroetmeefter met aan de Streng van net
geboore Kindt te trekken beide de Na-geboortens daar van W
fcheiden. Tweede verlegentheidt. 't Kindt, dat nog binnen g
bleven is, zal 't affchieten van de Na-geboortens, en de Na geboortens
de vordering van 't Kindt, beletten. In deze ttiüctientydt
blyven de vaaten van de grondt des Baar-moeders openitaan,
en de bloedftorting is onvermydelyk. Men ontvlugt alle die zwaa-
'righeden, wanneer men volgens de leeringe van onze Schiyvei »
werk gaat. " .
La Motte zal niet naarlaaten van ons tegen te werpen detteüing,
Cc 2
de-

ao*
AANMERKINGE.
dewelke hy voor onbetwiflbaar houdt, dat de Ween van de
Vrouw, aanhoudende tot de geboorte van 't tweede Kindt, een
openbaar kenteken zyn , dat de verloffing nog niet voltrokken is.
Maar 't is gemakkelyk te antwoorden, dat 'er Vrouwen gevonden
worden, die zonder Weën in de Kraam komen, en dat by
gevolg zyn ingebeelde ftelling bouwvallig is. Zy is nog veel bouwvalliger,
indien de gefchiedeniflèn, door verfcheide Schryvers betuigt,
waar zyn. Zy verhaalen, dat men een Tweeling heeft zien
ter Werelt komen verfcheide maanden na zyn Mede*tweeling. Zoo
de Weën hadden aangehouden, zouden dan deeze gefchiedeniffen
mogelyk weezen ?
't Is met genoeg, dat men de Nageboorte van de grondt des
Baarmoeders los gemaakt heeft, men moet dezelve ook geheel afnaaien
, en de Baar-moeder zuiveren van al 't geene dat daar
vreemd mogte overblyven, gelyk brokken bloedts, of wat andere
zaaken 't zouden mogen wezen; want hier van daan, zoo Amani
aanmerkt, komen in de Vrouwen bloedftortingen, die haar zeer
dikwils wegfleepen. Alle de verhandelingen over de Vroetkunde
zyn vol met verhaalen, dewelken deeze waarheidt beveftigen. De
294_/?e Waarneming van Mauriceau bewyft dezelve uitdrukkelyk;
want de Vrouw, die daar van *t voorwerp is, ftierf zes daagen na
dat zy door een Meefler verloft was, welke haar een gedeelte van
de Na-geboorte in 't Lighaam gelaten hadt. 't Was om dit ongeluk
voor te komen, dat Joannes Bauhinus zorgvuldig verzamelde
al 't geene 'er vreemdt was in dit deel, wanneer hy de verloffing
bewerkte, waar van wy hier boven gefproken hebben : en uit dien
hoofde zegt Portal pag. 11., dat men, wanneer de Na geboorte gekomen
ts, wel behoort agt te jlaan, of de Vliezen, die de IVateren en
't Kindt bevatten, wel ter deege met de Na-geboorte afgebaalt zyn,
op dat 'er niets in *t minfte binnen blyft, en dat deezen de opening van
de Lyf-moeders-vaaten niet toefluiten. Ondertuftln, voegt hy 'er by,
wanneer daar al eenig gedeelte van binnen gebitven was, zoude men
hier over niet veel vreeze moeten hebben, om dat de overige vliezen met
de Rraamzuivering ontla/l worden, zonder eenig quaadt gevolg, gelyk
men dagelyks aanmerkt.
Dee-

AANMERKING E. 20?
Deeze onderrigting fchynt niet zeer nauwkeurig te zyn; want
't geene men vreeft van de vreemde Lighaamen, die in de Baarmoeder
overblyven, is niet, dat zy deffelfs vaaten zullen toefluiten
• men dugt in tegendeel, dat zy haar mogten openhouden, en
een'bloedftorting veroorzaaken. Maar, waarom zullen de overgelaaten
ftukken van de koek, of eenige brokken bloeds, die in
de Baar-moeder leggen, eerder een bloedftorting bybrengen, als
een gelyke klomp vliezen? Portal, dewelke toeftemt, dat de ftukken
van de koek, of de brokken bloeds, in de Baar moeder gebleven,
dit toeval maaken, en dewelke zegt pag. 15., dat men in
groote bloedftortingen de Baarmoeder genoeg verwydert vindt,
om de handt daar in te fleeken, en dezelven uit te haaien, zonder
het welk de ftorting aanhoudt, in plaatze dat zy gedut wordt zoo
haaft als deezen weg genoomen zyn, heeft die eenige reden om
een uitfluiting te maken ten opzigte van de vliezen? al 't geene ik
doen kan, om zulke misflagh te ontfchuldigen, is, te zeggen, dat
de vliezen, terwyl 'er noit een heel aanmerkelyk gedeelte van dezelven
agterblyft, geen zwaare toevallen kunnen veroorzaken. En
in zulk geval zullen zy dit gemeen hebben met kleindere ftukken
van de koek, Het tegendeel is nogtans beweezen; voor zoo verre
't laatfte geval aangaat, door 't eerfte verhaal van den Heer
Freind in 't dertiende hooftftuk van zyn Rmmenologia. 't Zeekerfte
is dan, wat Portal hier ook van zeggen wille, dat men de
Baar-moed'er zorgvuldig zuivert. Maar dit kan niet gefchieden,
als met de handt daar in te brengen. Vervolgens is deeze inbrengina
van een volftrekte noodzakelykhcidt.
Dionis fchryft een wet voor, die verdient alhier zyn plaatze te
vinden. Men leeft dezelve lib. cap. 6. pag. zzz. Naar een miskraam
zegt hy, van twee of drie maanden, dewelke zonder bloedflortinl
noit voorby gaat, moet men zig niet verlegen maken, alhoewel
de Na geboorte agtergebleven is. Deeze is als dan van een al te
nerinze groote, om doodelyke toevallen te verwekken, "t Jlderergfle
tn "ulk geval is de verlegentheidt van de Vrouw, die daar van verhit'zoude
willen zyn , en die zig niet vergenoegt met de redenen,
dewelken men haar bybrengt , om te bewyzen,dat hier in geen 't minjle
srevaar voor baar leven ts. 't Is wel waar, dat zy eenige kleine py-
Ê
Cc 3
nen

aoó
AANMERKINGE.
nen lydt, terwyl de natuur zig van dit vreemd Lighaam tragt te ontlaften.
Dogh die houden haaft op, en dit is een goedt teken; want 't
is een teken, dat het van zelve komen zal; V welk dikmaals gebeurt,
en dan vindt men *t in de Waterpot. Wanneer de dragt meerder ge'
vordert is, moet men de Na-geboorte zoo fpoedig als mogelyk is af haaien
, de mondt des Baar-moeders zagtjes openen, de koek vatten, ali
die los legt, en voor den dagh brengen; by aldien zy niet los is, moet
men haar los maaken op de gewoone wyze. In 't geval van een gevorderde
dragt, raadt hy aan, met Mauriceau, dat men de Nageboorte
laat nazien, op dat de omftanders dezelve kunnen onderzoeken,
en ziende, dat zy in 't geheel is afgehaalt, de Vroetmeefter
ontfchuldigen, en hem niet verdagt houden van de toevallen,
dewelken de Vrouw na de verloffing mogten overkomen.
Men merkt wel, dat de voorzorg, die Mauriceau en Dionis
gebruiken, van de Na-geboorte te laaten onderzoeken, de Vroetmeefter
meer dan de Vrouw betreft. Men moet zekerlyk pryzen
die voorzigtigheidt, dewelke haar beweegt om zig zelfs buiten
*t bereik van nagedagte te ftellen. Dogh in weerwil van 't betrouwe,
waar mede Dionis verzekert, dat de Vrouwen zig ten
onregt verlegen maaken, wanneer de Na-geboorte in een Miskraam
van twee of drie maanden binnen de Baar moeder gebleeyen
is, kan ik haar evenwel daar over niet berinpen. Worden
'er dan doodelyke toevallen vereifcht om de onagtzaamheidt van
een Vroetmeefter op te wekken? bihoort het alderminfte toeval
veragt te worden door een voorzigtig Man ? zal de bloedftorting
ophouden, zoo lang als dit vreemdt Lighaam binnen de Baarmoeder
blyft- De Vrouw zal 'er niet aan fterven: ik ontkenne
't niet. Maar de ftorting zal haar verzwakken; de pyn zal de
ongeruftigheidt medebrengen; en kan de ongeruftigheidt geen
ontroeringen in 't Lighaam veroorzaaken, die doodelyk kunnen
Worden.- 3
zoo dat 't zekerfte is de Na-geboorte af te haaien;
't welk weinig moeite in heeft , wanneer de Baar-moeder de
Vrugt, die zy befloot, heeft doorgelaten: en ik oordeele 't in
gemelde voorval een wreede medogentheidt te zyn, dat men
de Vrouw aldus liever aan toevallen blootftelt, als dat men haar
een

AANMERKINGE.
z Q 7
een pyn van weinige ogenblikken zoude aandoen , met de mondr
des Baar-moeders, wanneer 't van noode is, te verwyderen om
vryheidt aan de vingers te verfchaffen van de koek te bereiken.
De hiftorie, die den Heer Freind verhaalt op de aangetekende
plaatze, overtuigt ons, dat *c noodzakelyk is, zig zoo te gedraagen,
gelyk wy nu gezegt hebben , terwyle een miskraam van
zulk flagh daar Dionis van fpreekt, na alle waarfchynlykheidt
in de Vrouw, dewelke 't voorwerp van die hiftorie maakt een
hartnekkige bloedftorting veroorzaakte; om dat de koek in de
Baar-moeder gebleven was.
Wy hebben dus verre gehandelt van 't af haaien der Nageboorte,
onderftellende dat 't mogelyk zy zonder de Vrouw in zeer
zwaare roevallen neder te ftorten. Maar Mauriceau bemerkt dat
die zomwyle dusdanig vaftzit, dat men haar niet kan af haaien of
fchoon men volgens de lering van onzen Schryver te werk o-' aa
t.
Hy voegt 'er by, dat de Baar-moeder altemets zoo ontftoken is> datmen
dezelve niet genoeg kan verwyderen, om de Na-geboorte zinder
gewelt te krygen lib 2. cap. 9. Het twede geval is wel te redden
wanneer men de manier van den Heer van Deventer navolgt. De
Baar-moeder is aanftondts na de verloffing van 't Kindt genoeg
ontflooten om 'er den arm in te fteeken, zonder dezelve eenig gewelt
te moeten aandoen. Maar in 't eerfte geval is 'c zoo niet
gelegen. Indien gy al te groote poging doet om de Nageboorte
van de grondt des Baar-moeders af te ichyden, dan kan 't niet
miffen, of daar zal een fchroomelyke bloedftorting op volden *
gy kunt de Baar-moeder quetzen; de quetzing zal verfweren° en
de Vrouw zal aan gedurige en byna ongeneeslyke ongemakken
onderworpen weezen. Op dat men dan deze quaalen voorkome
oordeele ik met MAURICEAU, dat men 't werk als dan aan de natuur
moet overlaten, haar helpende door hulpmiddelen, die de Na-geboorte
zullen doen affweeren. Ten dien einde zal men m de Baarmoeder
[puiten en afkookzel van kaasjes-bladeren, witte Maluwe
Glaskruid, en Lynzaad, daar men byvoegen zal Olie van zoete
Amandelen, en van Leliën, of een braaf ftuk ongezoute Boter.
Gedurende die tydt raadt hy ook, aan de Vrouw eentamelyk fterk
clyfteer te zetten, op dat deptrffmgen, die zy zal maken tot den afgang
,

2o8
AANMERKINGE.
gang ook de Na geboorte mogen doen affchieten; en behoorlyke middelen
te gebruiken, om te beletten, dat 'er de koorts bykomt, de
Vrouw op arm of voet aderlatende, zoo 't beft geoordeelt zal worden,
en dezelve door herlfierkende midddn, waar van men haar dikwils
zal laten gebruiken, nieuwe kragten byzettende. Maar hy flurt hier
van uit de Mithridaat, Veneetfche Driakel, en andere toebereidingen
van dien aardt, van zvelkers werking men geen de minfte reden kan
geven, volgens hem, als met haar een verb^rk~^fliev r ing t
heelde
kragt toe te fchryven, die hy, na 1 linius, notmtX)fte?,tatio art is,
ty pcrtentcfcefcientiae ventitatio manifefta: Een groote opfnyding over
de konft, en een openbare pochchmge van wonderdadige voetenj'chap :
ac ne ipfi ülam quidem novere; dewelke zy nogtans zelf met kennen.
De oude en hedendaagfche Geneeskundigen zyn zonder twyffel
aan Mauriceau zeer verpligt uit hoofde van deeze kortbondige loffpreuk.
By ongeluk heeft hy anders niet te beftryden, lis de
reeden en de ondervinding, die de goede uitwerkingen van deeze
hulpmiddelen bewyzen, zelfs na de veragting van de zoo genaamde
verhoole kragten.
; W v z u l 'en onze aanmerkingen over 't afhalen der Na-geboorte
eindigen met 't onderzoek van een geval, door Dionis voorgeftelt
lib. 3. cap. 12. Hy vraagt, wat men behoort te doen, wanneer
't hooft in de Baar-moeder gebleven is, en de Na-geboorte
nog aan deflelfs grondt vaftzit? hy ftelt, dat men met 't afbinden
van. de Mrengh beginnen moet, om te beletten, dat 'er veel
bloedt uitvloeye, 't welke de moeder verfwakken zoude. Deeze
voorzorg is gegrondt op 't geene hy onderdek lib. r. cap. 17.
dat 't bloedt van de Moeder na 't Kindt, en van 't Kindt na de
Moeder, door de Navei vaaten wordt overgebragt. Het te^enflrydtge
gevoele, zoo men hem hier in gelooft, wederfpreekt de algemecne
leeringe, dewelke den omloop des bloeds tuffchen moeder en
kindt, vaftftelt.
Alhoewel deeze zaak eigentlyk zeer weinig betrekking tot de
Vroetkunde heeft, en dat 't tegenftrydige gevoele hedensdaags
de overhandt heelt bekomen, zoo is 't nogtans niet ongevoeglyk
de redenen te onderzoeken , daar Dionis op fteunt, ten einde de
Vroetmeefters een zoo dierbaare tydt met in onnut veripiiien.
ivjaar,

[AANMERKINGE.
'2V5»
Maar, zal men zeggen, om de Strengh af te binden is'er zoo
•wynig tyd^ van noode, dat hier geen toevallen uit kunnen ontftaan.
Mauriceau beantwoorde deze opwerpinge, in zyn 150 de
waarneming, 't Is een waarheidt, die men niet te dikmaals kan
herhalen. Een Vrouw verloft zynde, was de Strengh zo dun, dat
hy vlak by zyn inplanting over midden brak, zonder 't minfte gewelt
te gebruiken; op 't zelve ogenblik ftoot zig de Baarmoeder zo dip toe,
dat men 'er niet als met moeite twee of drie vingers konde inbrengen.
Indien men in deeze omftandigheden een hooft hadt moeten haa*
len, zoude men niet genoodzaakt geweeft zyn de Baarmoeder met
gewelt open te fpalken? de Vrouwen kunnen 'er van navertellen,
wat pynen haar deze handgreep veroorzaakt. De tydt is dan koftelyk,
terwyl een ogenblik genoeg is voor de Baarmoeder om zig
toe te fluiten. Laaten wy nu tot de redenen van Dionis overgaan.
Ten eerde; by aldien 'er geen omloop van bloedt tuflehea
Moeder en Kindt was, dan zoude altydt hetzelve bloedt van de
Koek na 't Kindt gevoert worden. Welke ftelling ten eenemaal
ongerymd is; want de fynfle deelen deiïèlfs verteert zynde tot
"voedzel van 't Kindt, zoude 'er in de vaaten niet anders overblyven,
als een taaye onbeweegbaare ftoffe, aan dewelke 't Hert
van 't Kindt alleen geen genoegzaam leven zoude kunnen mede
deelen. Ten tweede; 't is noodzakelyk, om 't bloedt roodt en
fchuimend te maaken, dat de lugt, die wy inademen, daarmede
vermengt wordt; 't welk de vrugt door zig zelve niet heeft,
om dat hy nog geen adem haalt.
Antwoordt, 't Is, om eigentlyk te fpreeken , het fynfle gedeelte
van 't bloedt zelfs niet, het welke 't voedzel uitmaakt,
maar een zeekere wateragtige vogt, Lympha genaamt. Dogh de
reden, en de ondervinding, bewyzen, dat 'er zulke wateragtige
vogt uit de Lyfmoeders-vaaten in die van de Moederkoek, en
verders in de Navel-ader, doordraait* Aldus zal 't bloedt, dat
in de vaaten van 't Kindt is, dun en vloeibaar gehouden worden,
ende 't zal geen taaye, onbeweegbaare, ftoffe zyn, gelyk
Dionis onderftelde.
Dat 't Hert aan 't bloedt 't leven mededeelt, is een gevoele,
D d
't wel-;

2 T 0 AANMERKINGE.
't welke hedendaags buiten agting is. Men denkt nu, en met
reden, dat dit aan de longe toekomt. Is 't miffch^n een vermenging,
die aldaar gefchiet, van lugt met bloedt 'r deze zaak
is nog niet genoegzaam opgeheldert. De mogelykheidt van de
gemelde vermenging is niets minder als bewezen. Men legt 7eer
wel uit de verfcheidentheidt, die 'er tuffchen Aders- en Slagaders
bloedt gevonden wordt , alleenlyk door de verdeeling.
Daar en boven weet men, dat 'er andere wegen zyn, langs dewelken
de lugt in 't bloedt kan komen. De voedzel-wegh is
hier zeer bequaam toe. Selfs is 't nog heel onzeker, of de lugt
alleen de roode kleur aan *t bloedt geeft, 't Bloedt van een kuiken,
in de eyerfchaal befloten, is roodt; komt deze roodtheidt
van de lugt? 't bloedt van veele klyne beesjens (Infeéten) is
niet roodt, en nogtans haaien zy haar adem. Ook kan ik niet
zien, dat de vrugt een zeer levendig ( of driftig ) bloedt nodig
heeft. Hy groeit onbegrypelyk gauw, en een bloedt, 't welke
zo driftig is, fchynt my ganfch niet eigen voor zo een fpoedige
aangroeying. De redenen van Dionis zyn dan geenzins beftaanbaar,
en laten ons volkomene vryheidt om te geloven, dat 'er
tuffchen Moeder en Kindt geen omloop des bloeds is: en wanneer
den Heer van Deventer goedkeurt, dat men de Strengh tusfchen
twee bindzels affnydt, om een onnodige bloedftorting voor
te komen, dan fpreekt hy van 't bloedt, 't welke in de Koek
befloten is, en zekerlyk uit zal vloeijen , als men de Strengh heeft
afgefnecfen. Maar 't welzyn van de Vrouw heeft geen 't minfte
deel in de beweegreden, die hem deze raadt doet geven, 't Is
niet anders als een nettigheidt, dewelke een Vroetmeefter betaamt,
die zyn werk maakt van zindelyk te zyn. Zo dat de eerfte
zaak, waar mede men in 't geval, door Dionis voorgeftelt, beginnen
moet, is 't hooft te haaien.
De Vroetmeefter heeft nog niet voldaan, na dat hy de Baarmoeder
gezuivert heeft, zo men onze Schryver hier in geloven
wil, hy moet dezelve ook, indien zy na de eene ofte andere zyde
overgezakt is, in haar gewoonlyke ftandt herftellen. Dit is
insgelyks de leeringe van Peu pag. 2.06. Mogelyk zal men deze
voor-

AANMERKINGE.
o t
voorzorg onnodig agten, onderftellende , dat de bindzels dit
van zells wel zullen te wege brengen Maar zulks is langs alle
kanten valfch ; want de bindzels, alleenlyk aan de zyden des Baarmoeders
vaflgehegt, kunnen die niet herftellen, wanneer zy na
acteren, of na voren, overhelt. Zo ook, een van de ronde bindzels,
merkelyk verlengt zynde, heeft na maate een gedeelte zy*
ner veeragtigheidt verboren, en 't andere by gevolg altydt de
overhandt behoudende, zal't evenwigt noit wederkomen, maar
de Baarmoeder zal fcheef blyven, Waar uit volgt, na 't gevcele
van Mauriceau, dat een Vrouw onvrugtbaar kan worden; en
waaruit ik befluite, dat de volgende verlosfing van dusdan ge
Vrouw, als zy, niet tegenftaande de fchuinze legging des Baarmoeders,
fwanger raakt, veel moeijelyker zal wezen, om dat dezelve
veel meerder alsdan zal moeten overzakken. 't Is dan een
zaak van groot gewigt, dat mende handt in de Baarmoeder fteekt,
om haar te herftellen.
Den Heer van Deventer eindigt dit Hooftftuk, met te zeggen
, dat men tegens de Vrouwelykheidt een warme doek moet
leggen. Dionis voegt 'er by , dat die niet te heet behoort te zyn,
uit vreeze van door te groote verhitting van 't deel een bloedftorting
te veroorzaaken. Deze voorzorg fchynt my zeer goedt.
Men'moet nog, volgens dezelve Schrvver , de Dyen van de
Vrouw te zamen voegen, en uitftrekken, en in gevalle 't deel
veel geleden heeft door 't affchieten van een grof Kindt, moet
men 'er een zoort van Pap opleggen, gemaakt met Eyeren, en
Olie van Nooten, zamen gemengt, gekookt, en gefmeert op
werk C van vlas of hennip)
C A P I T T E L XXIX.
Van S W A A R E N ARBEIDT, door eenig gebrek aan
de L Y Ï - M O E D E R.,
DE Lyfmoeder, is haare krankheden onderworpen, gelyk alle
andere delen des Lighaairs.en kandoor vallen,floten Jchop-
Dd 2 pen,

2i i
Van zwaar en AR B ETT) T
PZ'J aan &C r b f Zem °f ^mfi rden: >
z
v k a n
ihflammeren*
Z Z d S ^ ' % n ^rf erven, en uit dit alles kan een zwaa*
Vn arbetdt ontftaan. Zomtydts komender ookwelfebirreu/e har*
digheden, en Kankeragtige verzweringen, aan de Lyf-moeder, waar
„ M o ï 7 i ^ f m e d e r k 3 n ver fty ve " e n verbarden, en daar doorniet
o m t e k o n n e n w e r d e n
- Maar alzoo tot
alle die gebreeken van de Lyfmoeder weinig te doen is, en die bezwaadyk
te remediëren zyn, immers niet door de Vroedvrouwen,
zoo zullen wy ons met inlaten, om over derzelver genezinge te
fchryven latende dat voor de Geleerde Genees-en Heelmeefters, die
3 9
daar werks genoeg aan zullen vinden.
Maar omtrent des Lyfmoeders mont moeten wy ietwes zeggen
dewyl het nodig is, dat de Vroedvrouwen zomtydts omtrent dezelve
ietwes moeten doen.
Des Lyf moeders mont is in zommige Vrouwen zeer dik en hard waar
door het gebeurt, dat dezelve zier bezwaarlyk wert ^Mnt eï
eefte KrLm-In"
e
n
voornamen^SC
Z / i UTK
ge«fe/A hebben
° r a l w a n n e e r d a t d i e
'
Vrouwen veel k* en
waar door de Leden verdroogt en veflhü zvn
S^'jEto^
Cn h a r d e
Wieder! VKOS&* 7el
e n
K
voornamentiyk in zodanige Vrouwen die
haar Bekken heel wydt hebben en nog meer in die, wekerVk!
-ar"gTbogen is. ^ ~ * ^edinne-
In een al te wy'de Bekkm geeft het een moeijeïyke Baring om dat
de Lyf-moeder te veel na beneden zakt, en daar door de banden
van de Lyf-moeder en de Fibren van de Vagina te veel ve fla^n
en de blaas te veel na onderen toetrekt, waar door d S , ö
wy hier vooren gezegt hebben, veroorzaakt wert, dat deVwu-
IfJ^T^ J" e t k ° n n e n h o u d e n > e n d^t de Lyfmoeder of
4 » óctefe, gedurig wfrxfcfa, ten lyve uithangt f Teïol
gemaks veroorzaakt, zommigen hangt dezelve zoo groot tik al
een Vuift en anderen wel als een Kindts hooft, en Z •• oote
Het is waar, dat dit gebrek in tydts wel kan genezen werden,.
als

'Door eenig gebrek aan de L TE MOE T> E R.
als het niet al te groot is 5 en dat men voor de ongeneeslyken be*
quaame Ringen kan maken, die de uit-zakking konnen beletten,
en maken, dat die opgefchort blyft: Beziet tot dien einde de
13. Figuur, die zodanige Ringen vertoont, die zeer dienftig zvn
en gebruikt konnen werden, zonder dat de Mans daar door verhindert
werden haare Vrouwen te bekennen : En die ook konnen
dienen aan zommige dogters, die door andere oorzaken de Mmoeder
of Lyfmoeders Schede neer gezonken hebben.
Verklaring van de Tier tiende
FIGUUR.
a Is een Vrouwen-Ring eis gewys ovaal, van binnen uitholt, en
D
na de opening fpits toegaande. •
b Is een diergelyke, maar meer drie-hoekig,
c Is een diergelyke wat meer puntig ovaal.
d Is een diergelyke geheel rondt.
Deze Ringen konnen gemaakt werden van Kurk, van Hout,vm.
Zilver of van Gouit: Die van Kurk of zagt hout gemaakt werden,
die moeten met wit Was overgoten werden , dewyl zv
anders haaftig komen te verderven, ende daar door verrotting»
en pynlyke verzwennge veroorzaken ; Maar die van Zilver ofte
van Goudt gemaakt werden, die behoeven niet overgoten te werden,
maar moeten hol en zoo ligt, als 't mogelyk is, gemaakt
werden, op dat haar gewigt geen ongemak veroorzake: en zeer
glad om met eenigzins door haar vryven die delen te quetzen,
en daar door pyne te verwekken: die van Kurk zyn wat al te'
Zïaklder 5 ' ^ k
° n n e U b r C k e n '
^
d i e V a n b m
y lerkt '
è m
niet alleen van malkander verfchillea'
J
d a t d e z e R i n
;
in haar Form van rond, ovaal, of drie hoekig, maar ook in haar
dikte, or om beter te zeggen, in haar diepte: wart de ring d is•
maar een ronde lchyf, dewelke op zyn buiten cirkel of rand nietdikker
is als een Zwanen-fchagt, en in 't midden by het gat pas de
vierde part zoo dik als aan de rand, en gaat van den omtrekverdunnender-wyze
uitgeholt na het midden, daar het gat is: Ik-
D
d
3 heb.-
ai3

Van fwaaren
ARBETDT.
l eb deze Ringen omtrent zoo groot getekent, als die van hout behoren
te Zyn. In plaats dat de Ring d maar een platte fchyf is
zonder diepte, zoo zyn in tegendeel de anderen diep en breet; van
buiten hebben zy de breette van twee vingeren, en meer, van
baar omtrek na haar middel punt fchums of fpits gaande: van
binnen zyn zy zoo holen diep, als zy van buiten breet zyn: zy
moeten alle zeer glad en effen wezen, zonder punten of fcherptens,
om nergens te quetzen. De plat-ronden werden voeglykft voor
Dokters, en de hollen meeft voor de Vrouwen gebruikt om reden
0 , ligt te begrypen.
_
NB Deze Ringen hebben alle een opening in het midden, te
weten, een rond gat, op dat daar door de vloeijende vogtigbeden
zouden konnen gelofl werden. Deze Ringen moeten met voorzigtigheit
in des Lyf-moeders Schede ingebragt werden; na dat men
alvorens de Lyfmoeder en Lyf-moeders Schede opgefchoven en
op zyn belt gefchikt en geplaatft heeft, dan zet men die met de
punt voor, op dat de opening in 't midden van de punt correspoudeere
tegens des Lyf-moeders mont, en degene die een goede
Beelteniffe heeft van de Form van'tBekken, zal ligt konnen begrypen,
dat de ovale of drie-hoekige Ringen moeten ook zoo in
de Schede geplaatft leggen, gelyk als zy hier in de Figuur vertoont
werden, en niet het onderfte boven gekeert.
Maar het is de pligt van een wyze Vroedvrouw, de Vrouwen
by tydts te helpen, en te verhoeden, dat haar zulke droevige ongemakken
niet overkomen, en dit kan gefchieden, door des Lyfmoeders
mont op haar behoor!yke plaats tegen te keren, en nooit
toe te laten, dat dezelve door de Ween zoo laag neder gedrongen
wert, dat ze voor in de Vrouwelykheit komt te ftaan; veel minder
dat dezelve ten lyve uitkomt, door het groot gewelt dat het
Kindts hooft op dezelve moet doen, om die te openen, terwyl
de Lyf moeder nergens door opgelnuden wert als door haare flappe
banden : daar, indien de Vroedvrouw dezelve op haar behoor lyke
plaats keerde, niet alleen die ongemakken zouden voorgekomen
werden, maar des Lyf-moeders mont zoude veel gemakkelyker
geopent^ en de Vrouwen veel eerder en gemakkelykerverlojl'vrer-
• den,

Door eenig Gebrek aan de LTF-MOET>ER.
%if
den, gelyk wy in het voorgaande Hooft-deel dat ook getoont
hebben. •
Maar wanneer een zodanige Vrouw een zeer eng Bekken heeft,
zoo heeft een Vroedvrouw niet zoo zeer te zorgen om des Lyfmoeders
mont tegen te keren,als wel dezelve te 'openen,ofgelegentheit
te geven, dat dezelve geopent zvordej en dit kan ze doen, op
de wyze, die ik in het voorgaande Hooft-deel hebbe aangewezen,
namentlyk, door het na buiten uitdrukken van het Os Coccygis',
te weten, na dat zy eerft de handt wel met oly gefmeert heeft;
want als het Os Coccygis wykt, zoo kan het Kindts hooft op des
Lyfmoeders mont fterk aandrukken: daar anders, zoo lang als
dat in de weg ftaat, het Kindts Hooft op het Os Cccygis fluit ,
en daar zyn kragten op verheft; doch eerdat de Vroedvrouw haar
bemoeije, om het Os Coccygis naar buiten uit te drukken, moet
zy verzekert zyn, dat het de voortgang verhindert, en dat het
Kindts hooft regt ftaat om te konnen nederfchieten ter zeiver
tydt als zy het btaart-been te rugge brengt ,want anders zoude zy
te vergeefs arbeiden.
C A P I T T E L XXX.
Van ZWAARE BARINGEN , door eenige gebreken, van'
des LYF-MOEDERS SCHEDE , van de BLAAS, van
denEwDEi, -DARM,ofvan ^SCHAAM - DELEN.
AL wat een naauwe door- togt naauzver maakt, dat maakt dezelve
moeijelyker. Nu kan het gebeuren, dat des Lyf-moe'
ders Schede, de Blaas, of deffelfs Hals, of den Endel-darm, met
enige gejwellen ofte ver/weringen beladen zyn; het zy dat het etter-gefwellen,
het zy dat het verharde klieren, of enige quaadaardige
verfweringen zyn, meer of min hard, meer of min groot
meer of min pynlyk: al het welke die delen zeer eng en zoo digt
gefloten kan maken, dat men niet alleen de handt daar niet in
kan brengen, maar zelfs niet een vinger, als met veel pyn, en
moei-

21-6 Van Zwaare BARINGE door de VAGINA,
moeite: Paidus Portaal verhaalt ons daar van een aanmerkelyke
Hiftorie van een Barende Vrouw, welkers Schaam-delen zodanig
gezwollen en ontfteken waren, dat hy niet als met moeite een
Sonde ofte Catheter daar in konde brengen, waar op hy daar na
een vinger inbragr, en dezelve allengskens meerder verwyderde:
tot dat hy ten laatfte de"doortogt genoegzaam opende, om het
Kindt te doen pafferen , waar op dan ook nog een gelukkige
Verlofüuge volgde. In alle deze gebreken wyze ik de Vroedvrouwen
billyk tot de Genees- en Heel meeft'ets, om na derzelver
raat te werk te gaan, of het werk geheel aan een wys Vroedmeefter
over te geven, en dit kan zy zonder vermindering van haare
goede reputatie doen; het is behaaglyker te zien, dat iemant
door nedrigheidt en miftrouwe zyn handen te rugge houdt, en het
werk aan vjyzer overgeeft, als dat dezelve door vermetelheids op
haar ktnniffe en bequaamheidt deunende, meer onderneemt als
zy kan uitvoeren.
Ik zoude hier verfcheide zpaken konnen zeggen, dienende om
deze boven gefchreve Accidenten te tracteren; maar alzo ik eigentlyk
dit myn Boek niet en fchryve tot onderwys voor de Vroedmeefters,
als Heel meeft er s, zoo zal ik dat, gelyk verfcheide andere
zaaken, dikmaal voorby gaan, en overgaan tot een ander ongemak,
dat dikwils ook de Baringe verhindert, en dit is de uitzakking
van des Lyf moeders Schede; ik verita niet een uitzakking
die na het vertollen volgt, maar een uitzakking, die
'er reets is voor den arbeidt of in het begin van dezelve, waar
door de Vroedvrouwen, die niet veel ervarentheidt hebben, dikwils
belet werden om de Vrouwen wel te Onderflaan, of om
dezelve wel te konnen helpen: deeze uitzakkinge van des Lyfmoeders
Schede noemen de Landt Vroedvrouwen in Vriedandt, het
Vurfchoot, dat zy met meerder regt het Voorfchot zoude konnen
noemen, want het fchiet voor, of eerft, in de geboorte.
Dit zeggen zy, dat voor de geboorte ftaat, en zomtydts weten
ze anders niet te doen, als dat zy het zelve in of tegens het lyf
warm houden, en verwagten zoo met gedult, dat alles van zelfs
komt, zoo weten zy daar ook niets toe te doen, en blyven zoo
by

*De BLAAS, EK'DEUDARM, enz 217
ITO de Vrouwen den eene dag voor, en den andere dag na,tot dat
•Godt onmiddelyk de Verloffinge geeft, of dat de Vrouw met haar
Kindt komwe fterven.
t
"
Wanneer een Vroedvrouw by een Vrouw geroepen wert, die zy
weet dat een uitzakking van des Lyf moeders Schede heeft, of
dat zy het door 't gevoel gewaar wert, zoo moet zy voor al zorge
dragen dat zy eerftelyk de uitgezakte Schede weder op haar
plaats brenge, en zoo gelyk en effen fchikke als immers doenlyk
is- en dan moet zy zeer zorgvuldig zyn, om des Lyfmoeders
naont niet laag neder te laten zakken , maar dezelve door haare handen
zoo hoog in de Schede , als 't mogelyk is, te keeren, en
zoo gekeert te houden, tot dat de Vrouw verlolt is, beide van
het Kindt en van de Na-geboorte : waar na zy de Lyf-moeder
en deflëlfs Schede zoo veel doenlyk is in haare behoorlyke plaats
moet dellen, en alles effen en glad fchikken, zonder de Schede
met vouwen en ploijen op malkanderen te leggen; en leggen
de Vrouw dan met haar hooft wat laag in 't bed, en gebruiken
eenige verdrogende, verfterkende, en t'zamentrekkende Hovingen,
of rokingen, naar 't advys van een DoRor of Heelmeefter,
op dat des lyf moeders Schede zoo met de tydt wederom
in haar plaats mag beveftigt werden.
De Blaas en den Endeldarm konnen ook met gezwellen ol verzweringen
bezet werden, waar door ook de doortogt naauwer en
Dinhker wert, waar omtrent een Vroedvrouw alle zagtigheidt gebruiken
moet, om de pydyke plaatzen, zoo veel als het mogelvk
is te vermvden. Zoo kan het ook gebeuren, dat een of meer
lleenen oïfteentjes in de Blaas, of in dcffelfs hals, den doortogt pynik
en moeijelyk maken; in zoodanigen geval moet de Vroedvrouw
de paffee , zoo veel als 't mogelyk is, verwyderen, door het
uitwaarts drukken van het Os Coccygis, op dat het Kindts hooft
semaklvker naar onderen kan nederzakken, en op dat het daa r
door zoo veel te minder tegens de Blaas aankomt. V\ anneer eenise
verharde vuiligheden in den Endel darm zyn, en dat daar doo r
de doortogt wert vernaauwt, zoo zal men dezelve by tydts zoeken
te ontladen, door het zetten van een of meer Clifteren, zoodanig
als ik te vooren hebbe aangewezen, of na dat een verfian-
E e
dtg

2i 8 Van Zwaare BARINGEN door de VAGINA '
dig Do&or zal goet vinden voor te fchryven. Vv ant zoo 'er eenie
gezwel of verzwering in of aan den Endrf darm is, zoo moet men
voorat zorg dragen, dat 'er geen verharde vuiligheden in overblvven,
dewyl die de finerten zouden vermeerderen.
C A P I T T E L XXXI.
VanZWAAREN ARBEID,^ al teflerke Vliezen Jaar hei
Water tn bejloten legt, of door dat ae MOEDER-KOEK
voor het Kindt in de geboorte fchiet.
Boven het gene wy gezegt hebben, waar door de Kinderen in
de geboorte konnen opgehouden werden, zoo konnen wv
daar nog byvoegen deeze twee: namentlyk; al te harde Vliezen
of eenlos en neergezakte Moeder-koek; wanneer ik zegge, altehar*
de Vliezen of een los en neergezakteMoeder-koek, zoo onderlchtide
ik de Vliezen en de Moeder-koek maar van malkanderen, voor zoo
veel dezelven, die m de grondt maar een zyn, gemeen yk onderfcheidentlyk
voorkomen in de Verloffinge -.want wam eer het
dunne deel of de dunne Vliezen van de la-geboorte, door et
Water geperft weidende, haar als een Blaat vertoonen' zoo noemen
wy dat het Water-vlies , of de Water-vliezen; en wanneer
wy na ce geboorte van het Kindt , deflelfs dikker deel krygen
waar aan de gebrooke Vliezen met de Streng vaft haneen zoo
noemen wy dat de Na-geboorte , of ook wel de Moederkoek,
dit dunfte gedeelte dan van de Na-geboorte, door het Water se
noegzaam uitgezet zynde, moet breken en van een berfien waar
op dan gemeenlyk plotjelmg het. water, en zomtydis ook het'Kindt
Waar wanneer dit Vlies (of deeze Vliezen, want het is een dubbelt
Vltes,van twee V hezen t'zan er gezet; niet op zyn tydt breekt,
zoo JT eC H , L y m 0 , l t
^ voegzaam verweert is*
ma ff
de ^
r/°° r de Verl
f 1 »g verhindert, en in zulken geval
mag de Vroedvrouw, om de Verloffing te facilkeren, zonder
eenig

'Van Zwaaien ARBEIDT deor een enz. 215?
eenig gevaar het Vlies aan ftukken breken, het welke zy door het
,&nypen met haare nagels wel kan doen, zonder het Vlies na haar
te halen, op dat zy door het trekken de Moeder ko'k niet van de
Lyf-moeder af en fcheure, waar door de doodt van het Kindt zoude
konnen veroorzaakt werden, zoo hetzelve niet kort daar op
geboren wierdt»
Maar zy moet wel agt geven, dat niet ontydig te doen: want
zomtydts zoude zy haar konnen inbeelden , dat het Water-vlies de
-geboorte zoude verhinderen, en breken het vlies ontydig, en zetten
het Kindt zoo op het droog, waar door de Verloffing zoude
•te rug gezet konnen werden, want het Water is veel bequamer
om des Lyfmoeders mont te openen, als het Kindts hooft, en
daarom moet men het Vlies niet breken, voor dat des Lyf-moeders
mont genoegzaam geopent is, dat is, dat dezelve omtrent zoo
wydt zy, als het Kindts hooft dik is, zoo dat het Kindt met
weinig moeite voort kan doorboren.
Yemant mogt denken; wat is daar aan gelegen, of ik het Vlies
wat vroeg ophreke,d& Vliezen breken zomtydts wel door het Water,
eer dat de opening van des Lyf-moeders mont half wydt genoeg
geopent is, en de Kinders komen evenwel wel gezond ter VVerelt:
Het is waar dat zulks gefchiedt, ja dat ook de Vliezen wel inwendig
in de Lyf-moeder breken, waar door dan het Water al lekkende
afloopt; ja zelfs breken de Vliezen in zommige Vrouwen
wel twee a drie weken voor haar Verloffinge, en brengen evenwei
wel levendige Kinderen voort : maar dit is evenwel altoos een
gebrek in de Natuur, en de Baringen, daar het Water zoo vroeg
of zoo langen tydt van te vooren afloopt of afgelopen is, gaan
zoo fpoedig en gemakkelyk niet toe als de anderen, daar het Water
des Lyf-moeders mont eerft wydt genoeg geopent voor het Kindts
hooft, en dan te gelyk den doortogt vogtig en glad laat; waar
door de Kinders dan veel gemaklyker konnen doorglyden , als
wanneer het Water te vooren ontlopen, en de paflagie droog is
geworden, die men dan, door dezelve met Oly te bejm'.ren, moet
tragten glibberig en glad te maken, om zoo aan 't gebrek van het
Water eenigzints te fuppleren. Daarom zal men zonder noodtzakelykheidt
het Vlies niet openen, voor en al eer dat des Lyf-moe-
Ee z
ders

2 2-o Van Zn: aar en ARBEIDT door een
ders mont genoegzaam geopent is.
Ik zegge, zonder noodtzakelykheidt; want het kan gebeuren,,
dat een Vroedvrouw van noode heeft het zelve te kreken, om
meerder onheil voor te komen; als by exempel: wanneer als een
wyze en er vare Vroedvrouw by het onderflaan zal vinden, dat de
Navel ftreng tuffchen het Kindts hooft voor in de geboorte zakt,
en dat in een rond en eenigzints naauw Bekken, en dat zy daar
uit oorzaak heeft te vrezen, dar, zoo zy dezelve niet agter het
hooft kan brengen, het Kindts hooft de Streng zoodanig zal drukfo»,dat
het bloedt zyn doortogt zal verhindert en t'eenemaal
werden , waar op dan de doodt van het Kindt noodtzakelyk zoude
moeten volgen; en na haar beft gedaan te hebben, om de Streng
agter het hooft te brengen, en dat niet kennende doen, of dezelve
daar niet komende houden, zoo is zy genoodtzaakt het Vlies te breien,
zonder agt te hebben op deflelfs grootte; want het is zeker
dat het uitzakken van de Streng, voor of beneffens het Kindts
hooft, van meerder gevaar is, als het aft pen van bet Water*
want het eene kan maar de Verloffing wat vertragen, maar het
andere kan het Kindt het leven benemen ; derhalve zoo moet zy
het minft gevaarlykfte in het werk ftellen: het is waar, dat in
platte tekkens de uitzakking van de Navel-ftreng niet zoo gevaarlyk
is, als in kleine ronde, hoewel daar in meer gevaar is
voor een quade kering van de Lyf-moeder en het Kindt; want
in de platte Bekkens, als die met eene niet al te naauw zyn,
kan de Streng wel aan eene zyde leggen, zonder fterk geperft
te werden, en als dan kan de Vroedvrouw oppaflèn, om dan aanftonts
na het breken van het Water, of liever van het Vlies, de
Navel-ftreng agter het hooft te brengen. Waar aan dat een
Vroedvrouw, eer het Water gebroken is, kan weten of de Na

Al te Sterk WA TE R-V L1ES enz. i?l
het de Nageboorte ofte Moederkoek ook doen, de.velke van de
T vf moeder los zynde, en met zyn zwaarfte deel na beneden zak-
LtdT fg als dan ligtelyk in de gehorte zet, en betet het Kindt
om do'orIe komen, dit toeval wert gekent; eerftelyk door het
onderflaan, wanneer dat beide de vingeren in des Lyf-moeders
mont brengende, men geen Water-vlies of geen naakt hoof: gewaar
en wert; maar dat men in teegendeel een week en dik Vleefch
voelt dat in zagtigheidt en weekheidt genoegzaam verfchdt van
het Vleefch van een Kindt, waar in akoos enige vaftighetdt ts, het
zv door zyn eigen fueftantie, het zy door de beenderen , waar aan
of waar Sn hein het zelve vaft is: ook voelt men desMoederkoeks
Vleefch ongeformt, en zonder been geheel anders als het
Vleefch van een tUndt, en dit weke Vleefch belet de Vroedvrouw
te voelen of te onderfcheiden de delen van het Kindt, die naaft aan
de geboorte ftaan, en dewelken zy anders altoos voelen kan
Ten andere, zoo is dit altoos vergezelfchapt met een bloedftorting,
die zomtydts zoo groot is, dat de Moeder en het Kindt in
dood) zevaar zyn; daarom zoo moet een wyze Vroedvrouw zoo-
Snie een Vrouw, zoo haaft als 't mogelyk is, tragten te verloflèn
op deeze volgende wyze: Zy moet de voorde vingers in
des Lvf-moeders mont inbrengen, het zy beiden te gelyk, het zy
Te> eene voor en dan de andere naar, om, zoo het mogelyk is,
de Moeder koek aan een zyde te fchuiven , tot dat de Watervliezen
voorkomen , dewelke zy dan met de vingers of met deszelfs
nagels moet aan ftukken knypen; ot, zoo zy de Na geboorte
niet kan verfchuiven, zoo moet zy met de vingeren in het weeke
vleefch van de Na-geboorte indrukken, en door het veraderen
van de vingeren, dan dus, dan zoo heen, het vleefch zoodanig verbeuren
dat zy eindelyk een gat daar in maakt , als wanneer
prftondt'in plaats van bloedt, dat te vooren gedurig vloeide,
haar het Water zal tegenkomen, en ftraks naar het aflopen van
hit Water, zoo zal het vloeijen van bloedt verminderen, of
g e.
heel ophouden: en dit gefchiedt, om dat de Bloed-vaten van de
T vf moeder eerft door het af fcheuren van de Na-geboorte geooent
waren, en niet weder gefloten wierden, door dat de Lyf-
* Ee J moe'

222 Van Zwaar'en A RB ET D T door een
moeder in haar volle grootte uitgeftrekt bleef, dewelke nu door.
het aftopen van het water wederom konnen toevallen, nu de Lyfmoeder
haar zelve wederom kan intrekken; of liever, nu dat dezelve
door de Ingewanden nauwer en digtcr in een gedrongen
wert, zoo werden de Bloed-vaten meer toegedrukt, en derzelver
monden of openingen meer gefloten; en dit is de reden heide
van de Vloed en van het ophouden van dezelve.
Zommige deken terftondt deze Moeder-koek of Na geboorte door,
met een priem ofte hair naaide, maar dit kan ik niet goed oordelen,
zoo men het anders met de vingeren doen kan, om dat men
op die wyze ligtelyk het Kindt zoude konnen quetzen: daarom
raade ik veel meer een weinig moeite met de vingers te doen, tot
dat men dezelve door geboort heeft, en zoo haaft men daar een
gat in heeft, zoo zal men het zelve zoo veel verwyderen, als de
opening van des Lyf moeders mont toelaat , en drukken dan de
koek van alle kanten zoo wydt weg als 't mogelyk is; op dat,
zoo het hooft van 't Kindt wei gekeert is, het zelve zig in de geboorte
vaft zette, en dus door het dringen van de Ween mag geboren
werden. Anderzints: zoo het mogt gebeuren , dat het
Kindt niet wel gekeert ftond, zoo zal men het aanftondts met de
voeten tragten uit te halen, gelyk wy zulks op zyn plaats zullen
leren, wanneer wy van het kinder-keren zullen fpreRen.
Want in zulken gevalle moet men niet veel zukkelen, dewyl het
Kindt in die ftaat niet lang kan levendig blyven, daarom moet een
wy-.e Vroedvrouw, doch zonder precipitatie, het zoo kort maken,
als het mogelyk is, en na dat het Kindt geboren is, zoo moet zy
terftondt de Na-geboorte uithalen, dewelke zomtydts door het geronne
bloed zoo vaft aan des Lyf moeders hals, of mont, kan
aankleven,dat men zoude geloven,dat ze daar mede verenigt was;
en in zulken geval moet zy dezelve met de vingeren los maken,
beginnende altoos aan die zyde, daar zy minft aangekleeft is, en
dat op dezelve wyze, als wy zullen leren, wanneer wy zullen
aanwyzen, hoedanig men alle Na-geboortens afhalen kan.
Maar zoo 't gebeurde, dat de Moeder-koek in de beginne reets
zoo verre in de geboorte ge vordert was, datze met wel te rugge
konde gefchoven werden, zoo zoude men beft doen, dezelve eerft
uit-

Al te Sterk WATE R-VL1ES enz. zz$
uit te halen, maar buiten dat, zoo is het beft, dezelve in de Lyfmoeder
te laten, tot dat men eerit het kindt gehaalt heeft.
C A P I T T E L XXXII.
Van Swaare BARINGE N door DOODE KINDEREN - ,
/ r_> vnder de zwaare Baringen of onnatuurlyke geboortens konnen
\_Jr ook gedelt worden de zoodanigen , daar de Vrouwen verloflèn
van doode Kinderen, het zy dat dezelven voor of op haar tydt
komen, het zy dat de Kinders in de geboorte derven, of dat ze
reets eenige dagen ofte eenigen tydt doot zyn geweeft: want het
is zeeker , dat het tegens de Natuur en tegens de verwagtinge is ,
dat 'er doode Kinderen geboren werden, dewyl de geboorte niet
geconfidereert wert als een ingang des doods, maar in tegendeel
als een ingang in het leven.
Gelyk het buiten de intentie is van de Natuur, doode Kinderen
ter Werelt te brengen, zoo is het ook gewis, dat doode Kinderen
niet zoo gemakkelyk konnen geboren werden als de levendigen;
want al wat leeft tragt zig te bewegen , en de levendige
Kinders, als zy haare behoorlyke grootte en fterkte hebben ,
zoeken in de ruimte te wezen, en haar voelende gedrongen door
de perlfende ingewanden by ieder herhaalde Weê, zoo tragten zy
ook haar zei ven te helpen, en doen haar beft, om uit haare gevankeniffe
uit te breken, en dringen daar heen, daar zy de meefte
ruimte voelen ; het welke de doode Kinders niet konnen
doen, leggende gelyk een Zand-lak , of gelyk een dood ftuk
Vleefch, dat met zyn zwaarte valt, daar heen zyn eige gewigt.
hem doet na toe zakken, zonder eenige beweginge door zig zelve
te konnen doen: en zoo 't gebeurt, dat de doode Kinders
geleegen zyn in fcheeve. of qualyk geplaattte Lyf-moeders , in
of op een plat of fcheef Bekken, in een zieke of zwakke Vrouw,
met een fterk ingeboge punt vati 't Heylig Been, en een naauw
geflote Vrouwlykheidt, of dat 'er maar eenige van die qualen
by een zyn, zoo is 'er niet weinig te doen voor een Vroedvrouw
of

a 2 4 Van Zwaare BARINGE door Dode K INDE REN
of voor de Vroedmeefter : waar by dat het dan nog wel dikwils
gebeurt, dat de doode Kinders qualyk gekeert kornen, met de
zyde of met den buik; met de handen of met de voeten, of op de
een of andere wyze fcheef leggende, gelyk wy nader zullen zien,
wanneer wy eigentlyk zullen fpreeken van qualyk gekeerde Kinderen
, en van fcheef leggende Lyf-moeders: al het welke den arbeidt
meerder verzwaart, en waar by meerder hulpe vereifchtwert
waarom de zoodanige Baringen met regt wel onder de onnatuurlyke
of zwaare geboortens mogen gerekent werden.
Maar om ons niet te verwenen, zoo verftaan wy hier nu niet te
fpreeken van eenige andere verhindering, als door dat de Kinders
doot zyn, latende de andere hinder palen, om daar van op zyn
eige plaats te fpreeken: wy fpreeken dan hier alleen van doode
Kinders, of van een doodt Kindt, in een welgeplaatfte Lyf-moeder.
Gelyk het nu zeker is, dat 'er dikwils doode Kinderen geboren
werden , zoo is het heel onzeker en twyfelagtig te oordéelen,
of een Kindt levendig of doo: zy, zoo lang als het nog in de geboorte
ftaat, en dat wel voornamentlyk, als het met het.hooft
voor, dat is, wel gekeert komt; want door het gevoel, het zy
van de Vroedvrouw , die niet anders als een gedeelte van het
Kindts hooft kan beflaan, of door het getuigenis van de Barende
Vrouw, dewelke haar Kindt in zoo lange of zoo korte tydt nog
heeft voelen leven, ofte niet, daar uit kan men ganfeh niet gewis
oordelen, dewyl de ondervindinge ons overvloedig beveiligt,
dat die merktekenen zeer feilbaar zyn: het alderzekerlte teken is ,
dat het opperhuitje van het hooft afgaat, en dit doet het niet ,
als na dat hit al een wyle tydt doot geweeft is: my gedenkt dat
ik eens op een zeker Dorp met wydt van myne Wooning geroepen
wierd, alwaar een Vrouw verfcheide dagen in arbeidt gezeten
had, het Kindt quam wel gekeett, en beide de Moeder en de
Vroedvrouw verzekerden my , dat het Kindt doot was ; en dat
zy het in tweemaal vier en twintig uren niet hadden voelen bewegen;
ik konde ook anders niet oordelen, door alles wat my voorquanu
derhalve deede ik wat ik konde, om de Vrouw, die in
levens gevaar was, te redden, zonder het Kindt veel te ontzien,
en na met vele moeite en langwyligen arbeidt een breet linne
doekje,

Van Swaare'BARINGE door Doode KINDEREN zzjdoekje,
gelyk een fiual Vries dasje, agter het Kindts hooft gebragt
te hebben , en het zelve by beide de einden vaft houdende
en trekkende, en voorts doende al wat in myn magt was,
om' de paffagie , die extreem naauw was , te verwyderen zoo
verlofte ik dan ook eindelyk de Vrouw van een doodt Kindt,
zoo ik meende; want niemant van die tegenwoordig waren ftelde
het in twyfel: maar dit arme Schepfel verrafte ons door zyn
fchreeuwen, een weinig na dat het geboren was; doch het leefde
maar weinig dagen daar na, en het gene dat my deerde , was
te fien , dat het arme Kindt twee a drie builen op het hooft
hadde, door dat het te fterk was gedrukt geweeft; en ik moet
bekennen, dat die misdag my t'federt veele Jaren nog na dato
tot leering is geweeft, en het my nog wezen zal, zoo lang als ik
zal leven , om nooit, als in de uiterfte noodt, een Kindt op
diergelyke getuigeniffe van de Barende Vrouwen ofte Vroedvrouwen,
nog ook niet op myn eige gevoel, als doodt zynde ,
te handelen, niet voor zeeker houdende, als het afgaan van het
opper-huitje, en dat op die plaats ook alzoo gemakkelyk niet
afgaat, om dat het nog door de hairen gehouden wert, en men
niet als met groote moeite 't Kindt verder kan beflaan : en ik
moet hier nog by zeggen, dat 'er in 't gantfche Werk van Vrouwen
te Verloflèn , geen fwaarder geval kan voorkoomen , als
wanneer het gebeurt, dat men, om de Moeder by het leven te
behouden, het Kindt als doodt moet handelen , en dit gefchiedt
nooit, dan wanneer de Kinders met het Hooft voor komen, en
derzelver Hoofden te groot, of de paffagie te klein en te onrekbaar
is; of dat door fcheefleggende Lyf-moeders het Kindt als
in een elleboog vaft geklemt zit, gelyk wy hier na zullen zien
als wy van de fcheve Lyf-moeder zullen handelen^ En zoodanig
was ook het geval, waar van ik hier het Exempel heb verhaalt :
En het kan niet als zeer zelden gebeuren, dat een Kindt, door
zyn grootte alleen opgehouden werdende , van noode heeft,
als een doodt Kindt gehandelt te werden, om verfcheide redenen
; derhalven is het zeer noodtzakelyk, dat een Vroedvrouw van
den aanvang aan verzekert zy, of de Lyf-moeder wel of qualyk
geplaatft is, om volgens dat te oordéelen, of het Kindt door de
l f
Weën

3 6Van ZwaareBARlNGE door Doode KINDEREN
Weën alleen kan en moet doorgezet werden, dan of het moet afgehaalt
zyn; want zoodanige Kinderen ia regt geplaatfte Lyfmoeders
met Haken, of eenige quetzende inftrumenten af te halen,
en als dooden te handelen, dunkt my onredelyk te zyn.
Want zoodanige Kinderen, die regt komen, en het hooft te
groot hebben, of daar de paffagie te eng en te onrekbaar is, die
konnen egter, zoo zy reets beneden in/tBekken zyn gefakt, door
goede hulpe nog wel gerep werden: En daarom dunkt my, dat
men door die Kinderen zoo ligtelyk als dooden te hanaelen zig
ligtelyk kan fchuldig maken, op een wyze die ftrafbaar is, zoo
niet voor de Menfchen, die altoos alles niet en weten, immers
voor Godt , voor'wien de verborge dingen openbaar zyn.
Zoodanige Kinderen dan, als waar van wy hier fpreeken, moeten
maar alleen doorgeholpen werden door de handen , en niet
met quetzende Inftrumenten, de dooden zoo wel als de levendigen,
om dat men, als gezegt is, niet ligt zeeker weten kan, of
de Kinders doodt of levendig zyn; fommigen gebruiken tot het
afhaalen van deeze Kinderen, zonder te weten of zy in regt- of
fcheefgelegen Lyf-moeders leggen, zekere foort van Haken, die
zy, zoo veel haar mogelyk is, in het hooft inbrengen, te weten,
ter zyde, 't zy in de ooren , 't zy elders, daar zy maar vat konnen
krygen, en zoo zy konnen, brengen zy s ër zoodanige twee
in, aan ieder zyde van het hooft eene, en trekken alzoo het
Kindts hooft daar mede na beneden, toeziende, dat, zoo dezelven
quamen uit te fchampen, zy de Lyf-moeder of deffelfs Schede
niet koomen te quetfen.
Maar om de waarheidt te zeggen , het gebruik van die Haken
is niet zonder veel gevaar, boven al zoo de Vroedmeefter of
Vroedvrouw, die dezelven gebruikt, niet heel handig en voorzigtig
i3, dewyl dezelven wel ligtelyk hier of daar de Vrouwen konnen
quetfen, boven al wanneer dat zy uitfchieten, het welke
wel ligtelyk kan gebeuren, al is men fchoon nog zoo voorfigtig,
en zy dooden meeft altoos het Kindt.
Monfieur Mauriceau heeft een ander Inftrument ontdekt, het
welke hy in 't Frans noemt Ie tire tefte ,. het welka men kan
overzetten, den Hooftuüirekker: welk Inftrument voorwaar voor
de

Van Zwaare BARINGE door Doode KINDEREN. ï 17
de Vrouwen veel bequamer en minder gevaarlyk is, als de Haken,
maar 't welke altoos onfeilbaar het Kindt doodt, het welke
in deze geleger.theidt met geen goede Confcienüe kan beflaan;
maar na deze ontdekking van de regte en fcheve legging van de
Lyf - moeders, als fchuldig zal moeten verfoeit werden van alle
confcientieufe Menfchen : ten ware dat men zekerlyk wift dat het
Kindt doodt was, waar van men niet wel kan verzekert zyn, als
door dat het opperhuitje af-gaat, gelyk gezegt is.
AANMERKINGE.
DAar is, zegt den Heer van Deventer, geen droeviger omftandigheidt
voor een Vroedmeefter, dan wanneer hy genoodzaakt
word een levend Kindt te handelen als of het doodt was,
om 't leven van de Moeder te behouden. Wat zoude hy dan
geoordeelt hebben, zo hy, volgens de ftellingen door Roomsgefinde
Leeraaren aangenomen, van gevoele hadt geweeft, dat 'er
gelegentheden zyn , daar de Vroedmeefter verpligt is, Moederen
Kindt te laaten vergaan, niet kunnende den eene behouden, als
met verderf van den andere ; ofte 't leven van de Moeder in
de waagfchaal te ftellen door de Keifers-fheede, liever als haar
vrugt in gevaar te brengen van een eeuwigduurend ongeluk? terwyle
wy op een andere plaatze van deze jammerlyke handgreep
zullen fpreeken, moeten wy ons hier bepaalen, om wel te onderfcheiden
, of 't Kindt doodt of levendig is; alzo men in 't eerfte
geval, ten opfigte van 't Kindt, niets waagt met zig van de
haak te bedienen om hetzelve af te haaien, ofte andere middelen
in 't werk te ftellen, die aan een levend Kindt zekerlyk de doodt
zouden veroorzaaken.
Men weet, dat 't Kindt leeft, volgens de leeringe van Dionis,
om dat het zig beweegt, dat de Navel - flagaderen kloppen, dat
't Kindt de vinger vat, of zuigt, wanneer men die in zyn mondt
fleekt.
Maar indien 't lang geleden is, dat de wateren gebrookenzyn,
Ff 2
kan

iï8
'AANMERKINGE.
kan 't gebeuren, dat 't Kindt, zeer geknelt in de Baar-moeder:
geen vrybeidt meer heeft om zig te bewegen. Jaa zommige
Vrouwen, na t zeggen van Mauriceau, verklaaren, dat zy haar
Kindt zeer weinig tydts voor de verloffing hebben voelen bewegen,
hoewel men, uit deffelfs verrot heidt, na de geboorte vaftiielt,
dat t al verfcheide dagen te vooren docdt geweeft moet
zyn. t Is waar , dat deze misdag voor de Vroedmeefter niet
gevaarlyk is } want 't is veel beeter , dat hy een doodt Kindt
voor leevend, als een leevend voor doodt, behandelt; dog dezelve
doet evenwel zien de onzekerheidt van dierrelvke kentekens.
°
3
't Gebrek van klopping inde Navel'- flagaderen, ofte anders in
de kontenel van 't hooft, is ook zeer dubbelzinnig. De klopping
kan in deze deelen flauw genoeg worden, om niet meer op 't gevoede
kenbaar te zyn , zonder dat 't Kindt 't leeven verlooren
heelt. Maar indien de mondt des Baar-moeders volkomen met 't
hooit van t Kindt befloten is, wat kunnen dan dienen de Kentekens
, die getrokken worden uit de klopping van de Streng,
olte hier uit, dat 't Kindt, in leven zynde, de vinger moet vatten,
of zuigen, die hem in de mondt geftoken wordt? men kan
de vinger tuffchen 't hooft en de opening niet eens inbrengen,
hoe zal men dezelve dan in 't Kindt zyn mondt fleken ? en hoe
zal men de Streng kunnen voelen ? daar worden vervolgens andere
kentekenen vereifcht, om zig te durven bedienen van werktuigen.
Als 't Kindt doodt is, voegen Dionis en Mauriceau daar by,
valt het laag m de onderbuik, gelyk een klomp, over en weder,
na wat zyde de Vrouw zig omkeert; zyn hooft wordt flap; deszelfs
beenderen waggelen, en glyden over elkander, ter plaatze
van de naaden, om dat de herflenen flinken, en zonder klopping
zyn; de Vrouw heeft flauwtens, en valt van haar zelve; haar aangezigt
wordt loodvervvig; haar oogen zakken in ; haar gezigt
wordt neerflagtig , en kwynende; haar borften verflappen; haar
buik vermindert, in plaats van te vermeerderen; haar adem Hinkt;
sit de Baar-moeder komen rotte en vuile vogtigheden.
Deeze tekenen vindt men voor 't grootfte gedeelte niet dan
vet-

AANMERKINGE. 119
verfcheide dagen na de doodt van 't Kindt, en wanneer zynbe* 4
derving zig aan 's Moeders bloedt begint mede te deelen. Eeni"
gen 7elfs van de alderzekerften zyn nog zeer twyffelagtig; gelyk»
by voorbeeldt, de vloeyinge der ftinkende, vuile, vogtigheden*
Want uit de Baarmoeder van zommige zwangere Vrouwen ko"
men, volgens de getuigeniffen van Dionis en Mauriceau, groe"
ne, zwartagtige, en zeer (tinkende, dunne ftoffen, alhoewel d e
Kinderen zig wel bevinden. Mauriceau legt dit verfchynfel uit
door de bederving van eenige bloed-klomp, die binnen de Baarmoeder
gefchiet zoude zyn. Daar en boven kan de Vrouw twee
Kinderen dragen, van dewelken een, of fchoon hy op haar rekening
komt, nogtans verfcheide maanden doodt geweeft is, en't
andere nog in leven. By ongeluk zal dit laatfte zig voordoen,
en uit 't bederf der ontlopende wateren, dewelken die van het
eerfte alleen, of van beiden te zamen, zyn,zal men oordéelen,dat
't Kindt doodt is, hoewel het vol leven is. Wat bezwaarnis, en
wat fchande te gelyk , voor een Vroetmeefter, by aldien hy 'c
zelve voor-doodt behandelt/ men moet nog aanmerken, met die
Schryvers zeiven, dat zommigen van die tekens geenzins genoeg
zyn om te befluiten, dat 't Kindt zekerlyk doodt is. Hier toe
wordt vereifcht, dat zy byna allen te gelyk voorkomen; hetwelke
niet kan geleideden, dan lang na de doodt van't Kindt;
en ondertuffchen blyft een Vroetmeefter onzeker, en de Vrouw
verheft haar kragten.
Een ander bynaar onfeilbaar teken, dogh 't welke niet dan in
zekere gevallen dienen kan , is, wanneer de ftrengh lange tydt
uit 'r Lighaam gehangen heeft, en nu ten eenemaal verftyft, en
zonder kloppinge, bevonden wordt, buiten alle waarfchynlykheidt,
dat 't Kindt vryheidt gehadt zoude hebben om te ademen.
Want, den omloop des bloeds ter dier plaatze geftut wezende,
moet 't zelve noodzakelyk ook aan 't Kindt overgekomen
zyn. Maar deze waarneming is niet toepaffëlyk, als in zulk geval,
dat de Strengh door de onervarentheidt des Vroetmeefters
aan de koude lugt lang genoeg bloot geftelt geweeft is om den
omloop des bloeds te fluiten. En dewyl 't zeldzaam gebeurt,
dat de Strengh met zo een groot endt ukhangt, dat dit toeval
Ff 3
daar

230 AANMERKINGE.
daar door veroorzaakt zoude worden, wanneer 't hooft zie: voordoet
en dat wanneer 't een ander deel is, de Vroedmeefter micU
del kan vinden om de voeten te bereiken, zo is 't niet ongemakkelyk
tebefluiten, wat hy doen moet: hy behoort zyn toeylugt
tot dit middel te neemen, ende 't Kindt by de voeten af te
haaien.
De ftaaking van den omloop des bloeds in de Navel-ftreng
kan insgelyks veroorzaakt wordendoor de drukking, die 't hooft
op hem aoet, wanneer hy te zamen met 't zelve voorkomt: en
dit toeval wordt aanftonds van de doodt gevolgt. Maar 't moet
een volftrekt onwetencie Vroedmeefter zyn, die niet wys -enoeg
zal wezen om de doodt van dit Kindt af te weeren met het te
wenden en by de voeten af te haaien, indien hy de ftreng
met heeft kunnen inbrengen. Wat hier van zy, dit is zeeker,
dat men, in gevalle de ftreng ten eenemaal koudt is voor dat
t Kindt heeft kunnen ademen, vaftelyk befluiten mag, dat het
doodt is.
°'
Maar terwyl onder dekentekenen, die wy uit Mauriceau en
Dioms hebben aangehaalt, de zommigen zeer onzeker zvn en de
anderen zo laat voorkomen, dat 'er byna geen hoop meer is van
de Moeder te behouden, moet men erkennen, dat wy aan onzen
S-hryver groote verphgting hebben, ter oorzaake van een byzonder
kenteken door hem medegedeelt, waar door 't onmogelvk is
bedrogen te worden. Dit kenteken, gelyk meh in 't voorgeef
u #K Z 1 ! n ] S d e affc
i
heiding van de opperhuidt,
die t hooft bedekt of de gemakkelykheidt in dezelve af
te ftroopen. Want als 't Kindt eenige tydt doodt is geweeft
kan men gemakkelyk de opperhuidt van de huidt met dl vinger
afftryken ; niet anders nogtans, dan na dat 't Kindt aan de lugt
bloot geftelt is geweeft. De verrotting maakt in dit teeder Lichaam
dezelve uitwerking, als kokend water, met de opperhuidt
van de huidt los te maaken (*). Anderen hadden voor hem van
A«tll ?e e ,?i d
C V a n
i ' t . K j n d t » reinig beftendigheidc hebbende, beff
& k k £ i y -i T^ï. k d a c
TS ' wanneer 't eenige tydt doodt
geweeft is, de opperhuidt, die 't hooft bekleedt, zig gemakkelyk van de huidt
dit
at-

AANMERKINGE. 231
dit teken gefprooken, met dit onderfcheidt, dat zy de opperhuidt
van 't overige-des Lighaams bedoelden. Alhoewel ik niet
denke, dat de opperhuidt zig van een levendig Lighaam zoude
kunnen aficheiden, nogtans geeft die van 't hooft een veel volmaakter
zekerheidt van de doodt des Kindts, om dat dezelve
moeijelyker affcheidt ter oorzaake van de hairen, die de zamenhegting
verfterken.
De doodt des Kindts buiten twyffel zynde, is 'er niet nider
als dat men 't afhaalt. Want 't Kindt kan zig zelve nu g suzlns
helpen , en de Vrouw, volgens Dionis, heeft weinig of-een
Weën. Dog men behoort zig verfcheidentiyk te gedrage: na
de verfcheide leggingen van 't Kindt. Indien dit 't hooft niet
voordoet, is "er geen zwarigheidt, gelyk wy airede gezien hebben.
Men moet het zelve omwenden , en by de voeten haaien.
Indien 't Kindt zyn hooft voordoet, zit 't hooft vaft, of niet:
in 't laatfte geval, moet men 't hooft inbrengen, 't Kindt wenden,
en zagtjes by de voeten uittrekken; zagtjes, zegt Dionis,
uit vreeze van *t hooft af te rukken, en wanneer 't z\ indt zoo
rottig was, dat dit ongeluk gefchiede, zoude men 't niet lang in
de Baar-moeder moeten laten huisveften, maar af haaien met een
Itompe Haak; waar mede de Vroedmeefter 't hooft van de eene
kant vatten zal, terwyl hy het, met zyn andere handt onderfteunende,
uitleidt. Maar, de manier van onze Schryver navolgende
, zal men in geen gevaar zyn van dusdanig toeval. Ziet
Cap. 4f.
Dog wanneer *t hooft vaftzit, dat men 't niet kan inbrengen,
zonder de Vrouw al te groot gewelt aan te doen, moet men tragten,
't Kindt in deeze ftandt voor den dag te brengen. Dit gefchiet
door hulp van de Haak, dewelke, volgens Dionis lib. 3.
cap. 8., Amand obf. 66., Portal pag. 23., en anderen, in dit
voorval alleen overblyft om 's Moeders leven te behouden, als
't Kmdt doodt is. Zyn de eige woorden van Amand, die ik
de
«ffcheldt, als men daar over ftrykt; des te meer, om dat dezelve, tot nog toe
door de lugt niet verhart zynde, ten uitterfte teeder is. Deeze korte aanmerkiw
ge vindt men in de Franfehe uitgave van dit Werk tnder aa» pag.ii^. geplaatft,

23* AANMERKINGE.
de Leezer bidde nimmermeer te vergeeten. 't Is onnodig hier
wederom te herhaalen 't geene wy alvorens gezegt hebben aangaande
de manier van deeze handgreep in 't werk te ftellen. Men
moet altydt indagtig wezen, dat, met wat yoorzigrigheidt de
Vroecmeeder zig gedraagt, de Vrouw evenwel in gevaar is. 't Is
hierom, dat Portal de zorgvuldigheidt heeft van te zeggen, op de
aangehaalde plaatze, Dat de Vroetmeefter. wanneer hy diergelyke
handgrepen onderneemt, altydt voor af moet waarfchouwen, ten einde
hy daar door gedekt zy tegens alle namamngen ten zyne lafte; om dat
deeze zaaken noit verrigt kunnen worden zonder groot geweldt, ofte
van de Haak, ofte van de reden der Bekkeneel beenderen van 't Kindt,
dewelken doorgaans zoo fnydende en Jcherp zyn als mejfen , en die vervolgens
de Baar-moeder quetfen kunnen, indien de Haak een ftuk
afrukt, gelyk 't, volgens hem, dikmaals gebeurt.
Dionis voegt 'er by, dat, indien 't Kindt op zyn Schouders
blyft hangen, men dezelven vry zal maken, met de vingers 'onder
de oxels te daan (dit zoude heerlyk wezen, als 't altydt mogelyk
was zulks te doen ; maar men kan dikwils zoo verre niet geraken,
dan na de heidenen uitgenomen zyn); en dat men, by
aldien 't Kindt door eenige wanftalligheidt niet geheel afgehaalt
kan worden , 't zelve aan ftukken moet fnyden met een krom
mes , 't welk by wyze van een Thuinmans fnoey-mes gemaakt
is. Men behoeft niet te vragen, of hy onderdek, dat 't Kindt
doodt zy, wanneer hy deeze handgreep aanraadt, hy, die zelfs
leert, dat men zig nooit, als in dusdanige gelegenthtddt, van
de Haak bedienen moet. Ikgelove, dat de omftandigheden, alwaar
men genoodtzaakt wordt gebruik te maken van 't kromme
mes, zeer zeldzaam voorkomen; en ik beklage grotelyks de
Vroetmeefter, die daar toe gedwongen wordt, en nog meer de
Moeder, dewelke 't 1 eel moeijelyk is niet te quetzen onder de
behandeling van een \ 'erktuig, daar men 't oogh niet op houden
kan.
C A-

Van Zwaare Baringen doqr Ontydige Geboortens'. 233
C A P I T T E L XXXIII.
Van ZWAARE BARINGEN door Ontydige Geboortens.
'TT Et oogmerk van de Natuur, zoo het geoorlooft is zoo te fpre-
JLJL ken,°is.rype en aangename vrugten voort te brengen: maar
wanneer de Natuur in hare gemene werkinge gefluit wert, dan
werden het onrype en ontydige vrugten, die niet lieflyk nog aangenaam
zyn: derhalven wanneer de Kinders voor de zeven maanden
gebooren werden , zoo zyn zy ook als onrype vrugtgn" aan te
merken, en blyven zy zelden leven, en daarom werdenfcpodanige
geboortens onder de onnatuurlyke geboortens gefteltMen gemeenlyk
is het eene of het andere quade toeval daar varPde oor-
Door een ontydige geboorte verfta ik zoodanig een geboorte,
-daar door eenig Menfchelyk Lighaam, groot of klein, levendig
ofte doodt, gebooren wert, en niet het geene zommigen een Misdragt
noemen, daar in nog geen Menfchelyke leden te bekennen
.zyn, en dat veel eer een Water-of Windblaas gelyk is; ook
niet, het geene gemeenlyk een Mola genoemt wert, het wdke
niet anders als een Vleefige klomp zonder Na-geboorte is; nog
ook niet verfcheide andere nitwerpzels, die de Lyf-moeders uitwerpen
, daar fchadelyk mede belaft zynde.
Wanneer dan een Vrouw, die waarlyk bevrugt is, haare vrugt
uitgeeft vroeger of later, voor het begin van de zeven maanden
, al was het ook nog zoo klein, dat noem ik een ontydige geboorte
of mts.geboorte; en dit gefchiedt maar al te dikwils., gelyk de
dagelykfche ervarentheidt dat getuigt: en de oorzaken daar van zyn
velen en menigvuldig; doch.de fchrikkige, 6e vreesagtige, en de
toornige Vrouwen zyn 't zelve meeft onderhevig, dewyl die gemoeds
bewegingen de gantfche maffa des bloeds zoo driftig m«ken
konnen, dat hetzelve, ongemeen geperft en voortgedreven wer-
,de veeltydts een iterke vloedt veroorzaakt, waar op dan gemeenlyk
een Miskraam volgt,
^ Gg Wy

2,2,4 ^ w
Zwaare Baringen door Ontydige Geboorten f.
Wy konnen in het generaai nog zeggen, dat al wat de doot van
de vrugt in 's Moeders Lighaam kan veroorzaken, dat datzelve
ook een Miskraam kan veroorzaken; want op de doot van het
Kindt volgt gemeenlyk een ontydige Verloffinge, dewyl dat de doode
vrugt niet wel lang zonder te verderven in de Lyf-moeder kan
opgehouden werden, tn fchoon men verfcheide vreemde exempelen
heeft van doode vrugten, die lange tydc in de Lyf-moeder
zyn gebleven, en daar als geheel vergaan zyn, zoo is dat evenwel
zeltzaam, en niet gemeen;maar wy zien veel meer in tegendeel,
dat de geftorvene Kinderen niet lang in de Lyf-moeders
blyven, dewyl zy haar tot een laft en als tegens de Natuur zyn.
Ik zal my niet inlaten om de menigvuldige byzondere oorzaken
van de ontydige geboortens te befchryven, op dat ik niet veel meer
de Doctoren fchyne te onderwyzen, als de Vroedvrouwen, dewyl
het ook buiten myn voornemen zoude zyn, voorfchriften aan de
Vroedvrouwen te geven,om dezelven weg te nemen, maar zal blyven
alleen by het gene het handwerk betreft, met de generale
kenniflè daar toe dienftig.
Ik zeide, dat de fchrikkige, vreesagtige, en de toornige Vroüwen
ligtelyk komen te Miskramen, en voornamentlyk die, die
door angft en fchrik ligtelyk fterk komen te vloeyen , want daar
is niets, dat ligtelyker de vrugt afdryft, als een vloedt ofte Bloedftortinge;
en wanner het al gebeurt, dat de fterke vloedt de Kinders
zelfs niet af en dryft, zoo dezelve nogtans blyft duuren tot
flaauw wordens toe, en dat men ziet, dat de bevrugte Vrouwen
na het verlies van een groote quantiteit bloeds beginnen eenige
trekkinge van zenuwen ofte ftuipen te krygen, zoo is men zelfs
genootzaakt, de Vrouwen te verloflèn, zoo men ze niet willens
aan de doodt wil overgeven; zoo dat zoodanige fterke vloeden
altydt een ontydige geboorte veroorzaaken, het zy dat een Vrouw
zelfs Weën krygt, en door dezelven verloft, het zy dat men genootzaakt
is haar te verloflèn
Deze fterke en geftadige vloeden komen voort door het affcheuren
van de Na-geboorte, wanneer die in de Vrouwen door de
fterke gemoeds-bewegmgen, of ook wel door vallen, floten, Jlaan,
overmatig rekken , of door eenige andere fterke beweginge geheel

Van Zwaare "Baringen door Ontydige Geboortens'. z$f
heel ofte ten deele los wert, en haar van de Lyf-moeder af.
fcheidt, en wanneer dit is, zoo is het onmogelyk die vloeden
te {tillen, maar die houden fterken geftadig aan, zoo dat het
bloedt met klonters afzakt, waar op dan eindelyk de flaauwtens
volgen, en zoo de Vrouw dan nog niet verloft wert, komen de
ftuypen, en eindelyk de zeekere doot: daarom moet men in die
gevallen niet tot het uiterfte wagten , maar de Vrouw by tydts
verlolTen, boven al, wanneer men by het onderflaan de Nageboorte
tegens des Lyf-moeders mont aan gelegen voelt, dan is
alle hoop van de vloedt te ftelpen uit; en om het Kindt nog by
het leven te behouden , zoo daar eenige hoope toe is, zoo moet
men, zoo haaft men dat gewaar wert, de Vrouw tragten te verloflèn
, waar door dan nog wel fomtydts het -leven van het Kindt
kan gefalveert werden 1 , zoo het Kindt omtrent de zeven maanden
is.
Het gebeurt wel, dat de zwangere Vrouwen hare maandelyke
vloedt hebben, en gereguleert houden tot haare verloffinge toe,
of ook wel een extraordinare vloedt bekomen, die door ftil te
bedde te blyven, en by het gebruik van eenige Genees-middelen,
het zy uit- of in-wendig, wederom geftilt werden, en als
dan is het niet nodig de Vrouwen te verloflèn, maar wanneer die
komt uit de affcheuringe van de Na - geboorte, zoo zyn alle hulpmiddelen
te vergeefs, uitgenomen de fpoedige verloffinge, die
niet al te laat in het werk geftelt moet werden , uit vreeze, dat
de Vrouwen niet onder de operatie fterven.
. Fin deze verloffinge op zoodanige bloedftorting mag en moet
niet alleen in het werk geftelt werden voor de zeven maanden,
maar moet zelfs ook gepraótifeert werden op alle tyden, hetzyvoor,'
het zy na de zeven maanden: en zoo men na de zeven maanden de
Verloffinge fpoedig doet, zoo heeft men meerder hoope, van de
Moeders en Kinders t' famen te behouden, als daar voor; want
het gebeurt zelden, dat de Kinders , die voor zeven maanden gebooren
werden, levendig ter werelt komen, of zoo zy levendig
gebooren werden, fterven zy dog gemeenlyk kort daar naar.
De wyze om zoodanige Vrouwen te verloflèn, is aldus: De
Vrouw met het onder- en boven- Lyf omtrent even hoog op 't
Gg z
bed

Van Zwaare Baringen door Ontydige Geboortens-, ,
bed gelegt hebbende , zoo brengt men een of meer vingeren in
de? Lyf-moeders mont. na dat dezeive erg ofte v.yd ge.pent is^
en met dezelven tragt men des ; yf moeders mont meer tn meer
te openen, om daar na de toppen van alle vyf de vingers t' zamen
in te brengén , en door het verwyderen van dezelven'de optmngti
grooter er grooter te maken: wel verftaande, dat men prefupponeert,
dat het Kindt reets vyf, zes, è zeven maanden oud is, anders
zoo het vroeger is, zoo kan men zomtydts de Verloffinge
met een of twee vingers te wege brengen, daarom moet men
alle dingen met oordeel deen Le mont des Lyf-moeders dus
verwydert zynde, zoo moet men het Water vlies, als men het
zelve gewaar wert, met de vingers aan ftukken beken, en zoo
het noodig is, de nagels van dezelven daar ook toe gebruiken,
waar na het W 7 ater aanftonts begint af te vloeijen; men moet
door de gemaakte opening van het Vlies de handt lteeken, en.
tragten dezelve te doen inglyden tot by de voeten van het Kindt.,
die men, zoo dezelven niet voor aan leggen,moet zoeken daarzy
zyn, en het Kindt by geene andere deelen vatten, of geene van
dezelven eerft in de geboorte leiden, fchoon zelfs dat het hooft zig
eerft aanbood; want dewyl de Vrouw fiaauw en zonder kragten,
en ook gemeenlyk zonder Weën is, zoo moet men het
werk der Verloffinge in geenen deele aan de Natuur bevelen,
maar dezelve geheel door de Konft tragten te wege te brengen;
deihalven moet men het Kindts voeten zoeken, dezelven , zoo het
mogelyk is, by een voegen, en dan dezelven na zig haaien,om
door dat middel het Kindt te keeren, het welke heel ligt gefchieden
kan, dewyl dat nog al het Water niet is afgelopen, en
de Lyfmoeder nog ruim en glad is: doch by aldien men beide
de voeten niet te gel)k kan bekomen, zoo mag men vryelyk
eene van dezelven na zig haaien. Als men maar agt geeft, dat
dezelve wel ontwikkelt is, en als dan zal de keering zonder veel
moeite gefchieden ; wanneer men dan de eene voet wat na zig
gehaalt heeft, zoo zal men de andere ook zien te bekomen, en
zoo beiden na beneden brengen, doch moet men, zoo haalt als
men des Kindts voeten in de geboorte heeft. wel agc geven en
opmerken, hoe dezelven gekeert leggen, en zoo dezelven met de
teenen

Van Zwaare Baringen door Ontydige Geboortens. 227
reener, om hoog, of op de zyde leggen, zoo moet men dezelven
te z unen gevoegt houdende in het na zig halen allengskens omdraven
en dat op deze wyze : men vat beide de voeten in de eene
handt met dewelke men dezelven na zig trekt, en de andere handt
fteekt men zoo hoog oo na de knye of na de billen toe, als 't moselvk
b en met de hoogde handt draait en keert met het Kindts
Lighaam , op dat hetzelve met de buik, teenen, ënaangezigt onderwaart*'
dat is, tegen den Endel-darm van de Moeder aankome,
en dus haalt men het Kindt geheel uit, na het welke men ook
aanltonts de Na geboorte haalt, het zy dat ze reets geheel los en
afgefcheiden is van de Lyfmoeder, het zy dat ze nog enigzins aan
dezelve vaft is, die ook gemeenlyk weinig houd, na het welke
men des Lyf moeders mont reinigt van al het geklontert bloedt,
van vliezen , of wat 'er ook in de Lyfmoeder mogte zyn, gelyk
wy hier naar nog wyder zullen leren.
AANMERKINGE.
~!\ 1%Auriceau onderfcheidt drie zoorten van Mi^kraamen. Hy
IV1 noemt een vloeying (Effluxion), dat is te zegge, aft ping der'
zanden, die, dewelke in de eerile dagen gebeurt; uitwerping (Ex~
pulfion), de werking, waar door de Baarmoeder zig van een wanvrtigt
ontlaft, en de eigentlyk gezegde Miskraam 'Jvortementy,,
de tegennaumrlyke afdryving van een onvolmaakt Kindt; dewelke
volgens hem, gefchiet van 't einde der eerde maandt, en zomwy'le
zelfs nog vroeger, alleenlyk tot 't einde van de zevende;,
want, deze tydt verüreken zynde, zegt hy, dat 't een verloffing
(Jccouchement) is,aangezien 't Kindt kragtig en volwaiTen genoeg,
is om te kunnen leeven Onze Schryver is hier omtrent in 't zelve
gevoele. Dogh dewyl de gewoonlyke tydt van regtmatige verloffinge
op negen maanden gerektnt wurdt, en dat de.e tydt noodzakehk
is, ten einde 't Kindt die trap van volmaaktheidt bekomen
hebbe, dewelke hy menfchelyker wyze met ontbeeren kan, dunkt
my, dat men de betekening van 't woordt Miskraam zo naauwniet
behoort te bepaalen..
Gg 3
Orw

nV
AANMERKINGE*
Ondertuffchen , nademaal de verioffingen m zekere Vrouwen
vervroegt kunnen worden, dat is te zeggen, voor de voltrekking
van de negen maanden overkomen , zonder dat hier uit eenig
quaadt aan Moeder, of Kindt, veroorzaakt wOrdt, ongetwyffelt,
om dat dit laatfte vroeger als na gewoonte 't punt van volmaaktheidt
heeft bereikt , 't welke vereifcht wordt, om 't zelve
tot de verhuizinge te dwingen, dunkt my, dat men de Miskraam
zoude mogen befchryven te zyn, een voorbarige verloffing,
etitftaan uit een geweldige oorzaak, en verzelt met tegennatuuriyke
toevallen' .
Deze befchry vinge fchynt my des te naauwkeunger, om dat alle
de oorzaken van Miskramen, by Mauriceau, en andere Schryvers,
vermeit, toevallen zyn , die aan de zwangere Vrouwen
overkomen, en haar noodzaken, om zig voor de tydt van de
vrugt te ontladen, en dat deze toevallen altydt gevolgen hebben,
die Moeder en Kindt in een openbaar doods-gevaar nederftorten.
. , , . . , .
Wy zullen Mauriceau niet volgen in de oprekening en uitleglegging,
die hy maakt van alle de zaaken, dewelken aan een zwangere
Vrouw, en haar vrugt, nadelig kunnen zyn, ons zeiven
vergenoegende met alleenlyk van twee toevallen te fpreken, waar
voor geen hulp is, als door de verloffing; te weeten; van de
bloedftorting, die fpruit uit de heele , of gedeeltelyke, affcheidino-e
der Moederkoek, en van de Stuiptrekkingen.
Maar eer wy tot de zaak overgaan, zullen wy aanmerken, dat
Dionis niet oordeelt, gelyk Mauriceau, dat een Vrouw zig in
gevaar fielt van een Miskraam te krygen, wanneer zy met haar
Man te doen heeft. De reden, daar Mauriceau op fteunt,fchynt
mv niet beftaanbaar te zyn. Hy wil, dat de mondt des Baarmoeders,
gedurende de dragt, en voornamentlyk in de laatfte
maanden, meer gezakt zynde, als dan met gewelt gefloten kan
worden, en genoodzaakt om zig voor den tydt te ontfluiten.
Doem 't is zeker, dat, hoe meer de dragt gevordert is, zo veel
te hoger de mondt des Baarmoeders leggen moet; om dat deze,
gelyk wy alvorens gezien hebben, gedwongen wordt boven de
randen van 't Bekken op te reifen. Ten tweede; om dat deszelfs

AANMERKINGE. 232
zelfs mondt, van dagh tot dagh platter wordende, des te meer
Sn 't bereik is, en dat de Baarmoeder, door een noodzaw£èX^**
eerfte **>
5t
M
rK elyk
] dt niet
:
te gemoedt kan komen, gelyk zy doet voor de bevrugtmg,na-
't levoele van Mauriceau zelve.
Alle ontlaftino- van bloedt ten tyde van de dragt moet met aangemerkt
worden als een bloedftorting , die de verloffing verifrht
Eenige Vrouwen hebben haar ftonden in de eerfte
maanden ; anderen gedurende de geheele dragt ; anderen krygen
bloedlofingen, zelfs menigvuldigen; anderen zyn dezelven
fedudl onderworpen, zonder, ook ra t laatfte geval , gevaar
van een Miskraam te loopen, als alleenlyk by toeval, voor zo
verre deeze ontlaftingen een groot gedeelte voedzels aan 't Kindt
nnttrekken en de Vrouw ten uiterfte verzwakken.
<
Rv aldien 'er weinig bloedt uitvloeit, de ontlafting niet zwaar
is, en regelmatig gefchiet op de tydt, dat de Vrouw gewoon
was haar veranderinge te ondergaan dan moet men de natuur
kten werken. Maar wanneer de bloedlofinge dikwils wederkomt
, of gedurig aanhoudt, moet men dezelve fluiten door een
bequame levenswyze.
De bloedftorting, daar wy hier van handelen, is die, dewelke
fpoedig, en overtollig, zynde, van flauwtens , en ftuiptrekk.ngen
gevolgt wordt. Dogh dewyl deze laatfte toevallen niet
ontftaan, als dat de Vrouw zeer verzwakt ls, zo is t noodzakelvk
dezelven voor te komen ; ten dien einde behoort men uit
ontwyffelbaare tekenen te weeten, dat de ftortmg zulke doodelyke
gevolgen hebben zal. Dusdanige tekenen verfchaft de ondertafting
Wanneer men de inwendige mondt des Baarmoeders onU
(loten vindt, tot in zyn holte toe, zegt Mauriceau lib. i. cap. 21.,
en wanneer men door die opming met de vinger t Kindt voelt, ofte
de vliezen dit is een onfeylbaar teeken , dat t bloedt uit de holte
des Baarmoeders komt, en dat de Vrouw in H kort een Miskraam
krwen zal Want de mondt des Baarmoeders is gemeenlyk gefloten
tot 't begin van den arbeidt, en daar komt niet uit, minder
nogtans ter oorzake van de nauwkeurigheidt waar mede die
gedurende de dragt gefloten is, als om dat de hegting van de

AANMERKINGE.
Koek aan de grondt des Baarmoeders, de vogten, die aldaar om"
Joopen,belet re ontfnappen door de buizen; dewelken aan de ontladingen
van dit deel ?yn toegeeigent. Wanneer 'er dan bloedt
uit de mondt des Baarmoeders vloeit, dit gefchiet, om dat de
Kotk ten deele of in 't geheel los gegaan is ; in welk laafte geval
de Koek doorgaans omtrent de mondt des Baarmoeders legt, waar
naar toe zy door haar eige zwaarte nederzakt, en als dan zoude
•men te vergeefs zyn toevlugt nemen tot zamentrekkende middelen,.
De eenigfte hulp beftaat in de verloffing; aangezien dat de
Koek, eens afgefchyden zynde, noit wederom vaftgroeit; de buizen
dan, die de ftonden doorlaten, gef.k ook de andere ontladingen
van dit deel, en in dewelken de worteltjens van de Koek infchieten,
blyven open ftaan, en haar wydte vergroot wezende,
vloeit 't bloedt 'er gemakkelyk uit, en flort in menigte tuffchen
•de vliezen van 't Kindt, en de inwendige oppervlakte van de Baarmoeder.
Dogh alzoo zyn loop daar zeer beknelt wordt, zo ftremt
hetzelve voor een gedeelte, en wordt door de Scheede heel klonteragtig
ontlaft;'t vveike nog een byna zeker tekenis, dat dit bloedt
binnen uit de Baarmoeder voort omt.
't Gebeurt nogtans, maar zeer zeldzaam,na 't zeggen vm Mauriceau
in 't aangehaalde Huoftiiuk , dat 'i bloedt uit 't een ef
't ander vat, 't welk buiten aan de mondt des Baarmoeders gelegen
is, voortkomende, ofte anders uit die van de 5cheede,
dewelken de ftonden doorlaten, wanneer dezen gedurende de dragt
vloeyen, gedwongen wordt aldaar te verblyven door de Lighaams
geftalte , en , aldus flremmende, naderhandt klonteragtig voor
den dagh komt. Maar behalven dat de mondt det Baarmoeders
in zulk geval niet outfloteu is, vloeit 't bloedt ook niet in groter
overvloet na dat diergelyke dingen afgefchoten zyn. Daar
en boveu is deze bloedlofinge zo aanmerkeiyk met, nogte verzelt
met z>\aare toevahen
De manier om dusdanige bloedftorting te fluiten is de ontladende
vaaten van de Baarmoeder toe te knellen. Te vergeefs
zoude men die uitwerking verwagten door ingenome zamentrek-
.ikende hulpmiddelen; want, zelfs vooronderlteit zynue, dat zy
m

A A N M E R K I N G E.
' Mt
in ftaat waren van fpoedig genoeg op 't bloedt, en de vaten , te
werken, om eenige byftandt te geeven , haar werking niet anders
beftaande, als in 't bloedt te verdikken, en een ligte krimping
in de vliezen der vaten te veroorzaaken, zullen zy immers
nooit kragt genoeg hebben, om 't einde te bereiken, dat men
'er van hoopen zoude. Op deeze moet men dan geenfins tellen,
en, niet tegenftaande 't gebruik , 't welk men daar van maken
magh, behoort men zyn toevlugt te nemen tot zekerder middelen.
Wy hebben alvorens aangemerkt, dat de Baar-moeder zig zeiven
zamentrektj zoo haaft als zy uitgedreven heeft het beletzei,
't welke haar in een geweldige toeftandt hieldt; daar is vervolgens
niets nader, dan dat men 't Kindt afhaalt; te faamen met
zyn omflagh, en de Spierdraaden des Baar-moeders, hervattende
hunne veeragtigheid, zullen de vaten onfeilbaar toeknellen, welkers
openingen 't bloedt doorlieten, 't Is onnodig te herhaalen
't geene den Heer van Deventer zegt, aangaande de wyze
van die handgreep werkftellig te maaken. 't Is genoeg te verwittigen
, dat dezelve, zoo wel als de grondregelen , die hem
daar toe bewegen, aan hem met al de Franfche Vroedmeefters gemeen
zyn. Onder anderen'kan men zien wat Mauriceau, op de
aangehaalde plaatfe, en Dion lib. 2, cap. 13., hier over gefchreven
hebben.
De laatfte geeft een wet #3. 3. cap.26-, die wy ter dezer plaatfe
niet ftilztvygende behooren voorby te gaan Wanneer 'er, zege
hy, in 't begin van den arbeidt niet dan weinig bloedt verfcbynt, moet
men zig daar over geenfins verlegen maaken, maar men moet de Frouw
aderlaten. By aldien de bloedlofing fpruit uit de affcheiding der nageboorte
, moet men de vliezen breeken; de wateren afgeloopen zynde,
wordt de Baar-moeder minder üitgejpannen, ende 't bloedt in kleinder
menigte vloeijende, geeft aan 't Kindt gekgembeidt van in de geboorte
te fchieten, om fpoedig voor den dagb te komen.
't Had wel gepaft x
dat Dionis gezegt hadde, waarom men
zig niet behoeft te ontftellen over 't bloedt, 't welke
? ;
moe wel
in geringe menigte, ten beginne van den arbeidt afloopt. Want
hy beoogt hier niet die bloedagtige Water-vogten , dewelken
H h
een

W% AA KM E RK 1 N.G K
een zeer naby zynde verloffing betekenen* Nogtans, om geen
ichyn te geeven als of wy hem over een beufeling wilden beknibbelen,
laat ons zeggen, dat dit weinig bloedt geen verlegentheidt
moet maken, wanneer 't alleen voorkomt door de berfting
van eenig klein vaatje in de mondt des Baar - moeders, veroorzaakt
door de uitrekking , die deeze ondergaat. Maar 't is
onmogelyk om een diergelyke toegeventheidt te gebruiken aangaande't
overige der gemelde woorden, dewelken regelregt dryden
tegen 't geene men in zyn Traite des accouchemens leed lib 2
cap i ?
- , alwaar hy voor een grondregel ftelt , dat men in een
bloedftorting, door de affcheiding van de koek veroorzaakt niet
moet verwagten, dat de natuur zig redden zal; dat de bandt van de
Vroedmeefter 't geheele werk behoort uit te voeren, en dat men, ivat
deel 't Kindt ook voordoet, 't zelve wenden,moet, en by de voeten af~
J
haaien.
't Is wel waar, dat hy in 't laatft gemelde Hooftftuk van miskramen
handelt, en in 't andere van de voltydige verloffingen
fpreekt; maar wat onderfcheidt kan 'er zyn ten opzigte van de
handgreep tuffchen een miskraam , en een voltydige verloffing
wanneer zy beiden vergefelfchapt zyn met een bloedftorting, die
dezelve oorzaak heeft? is de aanwyzinge van 't geen men doen
moet (de indicatie) niet volkomen over een Hemmende? is men
zeker, als 'teen voltydige verloffing is, dat 't Kindt fpoedig genoeg
komen zal, op dat de itorting aan de Moeder niet nadeelig
zy ?
Eer ik deeze Aanmerking eindige, agte ik my zelve verpligt
de Vroedmeefters te onderrigten, dat zy, niet zeker ziende, dat
een Vrouw, die de bloedftorting door affcheiding van de Koek
heeft, onder haar handen doodt zal blyven, volgens alle Goddelyke
en Menfchelyke wetten nooit vermogen hun byftandt aan
haar te weigeren, gelyk fbmmigen doen uit hoofde van een verfoeijelyke
voorzigtigheidt. Men leeft een diergelyk voorbeeldt
by Mauriceau lib. 1. cap zi. Ik zegge nog meer; indien zy niet
volftrektelyk overtuigt zyn , dat 't Kindt doodt is, waar van
men in 't tegenwoordige geval geen andere tekens hebben kan,
als dat de Koek lange tydt in zyn geheele omtrek los geweeft
zou-

AANMERKINGE.
24^
;sonde zyn, zoo moeten zy de Vrouw verlolTen , al zoude^deeze
onder hun handen fterven,om te betragten aan't Kindt het Doopiel
te bezorgen.
Ik zal ook nog aanmerken, dat men in zulke omftandigheden,
niet na Ween wagten moet, en dat die na maate de Vrouw haar
bloedt ontloopt verflappen, zoo dat 'er binnen zeer korte tydt geen
Weën meer zyn. 't I s
dan, gelyk Dionis zegt, de bandt va% de
Vroedmeefter, die V geheele werk behoort uit voeren.
Dezelve Schryver leert na Mauriceau lib. 2. cap. 28., dat de
heilzaamfte hulp, dewelke men aan een Vrouw , die ftuipen
heeft, zoude kunnen toebrengen, beftaat in haar fpoedig te verlofien,
ten waare zy tufithen de verheffingen wederom tot kenniflè
quam; waardoor de kragten van Moeder en Kindt, door
de verheffingen verzwakt, tydt hebben om zig te herftellen, voor
dat de nieuwe ftuipen beginnen. Maar , zegt MAURICEAU,
wanneer de Vrouw na de verheffinge haar kennijfe niet weder krvgt,
dat zy buiten haar zelve blyft, en dat men ziet, de fchuym op haar
mondt hoornen , met zwaare ronkingen , als dan fterven Moeder en
•Kindt byna altydt, ten zy men hen op 't alderfpoedig ft e door de verloffing
byfpringt.
Hy üelt drie oorzaken van de ftuipen, de bloedftorting, de
overvloedt van bloedt, en de pyn, die de Baar-moeder ondergaat
in de eerfte arbeidt, ter oorzaake van de overgroote uitrekking,
t Zelve zegt ook Dionis op de aangehaalde plaatfe.
't Gebeurt fomwyle, dat de Baarmoeder niet genoeg open ftaat,
wanneer de ftuiptrekkinge overkomt. In dit voorval kan men geen
andere, als de gewoonlyke hulpmiddelen gebruiken; de aderlating
mag geenfints geleideden in ftuiptrekkingen, dewelken uit ledigheid
der bloedvaaten ontftaan; maar wel in de twee andere gevallen;
111 t derde, kunnen afkookzels van verzagtende Kruiden een
goede uitwerking hebben. Men moet opmerken, dat men de
Vrouw met verloflèn k a n
, als in de tuflchentydt van de verheffingen,
en dat men, hoewel dit 't eenigfte middel zy, niet altvdt
zeker is van haar leven te zullen behouden.
H-h z • p A-

544 Van Zwaare BARINGEN door
C A P I T T E L XXXIV.
Van Zwaare BARINGEN, door al te groote Kinderen.
Elyk fomtydts de Teel-delen van de Vrouwen te klein zyn,
T zoo konnen ook de K inderen zelfs te groot zyn, dewyl dat
tuffchen den door togt, en het geene dat door dezelve moet pafferen,
een behoorlyke proportie moet zyn; anders is het onmogelyk,
dat het eene door het andere kan doorgaan : maar of de
paffagie te klein is , dan of het geene daar door palieren moet
te groot is, dat geeft geen verandering in de hulpe die in zulken
geval werdt vereifcht; dewyl dat, zoo het aan de beenderen van
het bekken hapert, die niet te verwyderen en zyn, uitgenomen
het Os Coccygis, zoo komt het altoos aan op de Kinderen, die,
wanneer dat zy niet door de kragt van de Weën konnen doorpafferen,
moeten door geholpen werden, en die altoos beter met
de voeten, als met het hooft voor, konnen doorgeholpen werden,
en die daarom by tydts in den beginne veiliger konnen afgehaalt
werden, als daar na, wanneer zy in de klem zitten; dog in de
klem van het naauwe Bekken zynde moet men dezelven helpen ,
door de paffagie onder by het Os Coccygis te verwyderen, gelyk ik
geleert hebbe in het 32. Hooft-deel, liet welke wy daarom hier
niet zullen herhalen.
Het zoude wel konnen gebeuren, dat een Kindts hooft zoo uitnemende
groot zoude zyn in vergelyking van het Bekken, dat het
onmogelyk in zyn geheel door het Bekken zoude konnen doorgeholpen
werden, fchoon dat het wel gekeert quam, en fchoon dat de
Lyf- moeder ook wel geplaatft was, en dat men in zulken extraordinairen
geval ook extraordinaire middelen zoude moeten gebruiken,
om de Moeder by het leven te behouden, maar daar van
zullen wy op het laatfte in den Appendix ons gevoelen zeggen,opwat
wyze men in zoodanigen gevalle kan en mag te werk gaan;
want onder Jat pretext van al te groote hoofden zyn vele Kinderen
onnozel gelneuvelt.
CA-

Qualyk gekeerde KINDEREN.
%tf
Van ZWAARE
C A P I T T E L X X X V .
BARINGEN, door qualyk gekeerde Kin*
deren in het generaal.
r~W~yOt hier toe, om onze voorgenome ordre te volgen, hebben wy
J[ gezien die dingen, die de geboorte verzwaren, fchoon dat
de Kinderen in welgeplaatfte Lyf-moeders wel gekeert komen:
Maar nu zullen wy overgaan en bezien, hoedanig dat de quade
leggingen van de Kinderen in de welgeplaatfte Lyf moeders konnen
oorzaak zyn, dat haar geboorte verhindert wert, en dat zullen
wy zien op deze.dubbelde wyze; eerft en eigentlyk, volgens
het gemeene gevoele van alle de genen, die voor my ge«
fchreven hebben van het Verloflèn van de Vrouwen, en welkers
gevoele generalyk. is aangenomen als op reden en ei varentheidt
gegrondt! en dan ten tweede, zullen wy daar na als) by reflexie
zien, hoe dat, wanneer zoodanig een verkeerde legging van de
Kinderen gevoegt is met een qualyk leggende Lyf-moeder, hoe
dat zulks het werk der Verloffinge nog vry meer verzwaart, en hoe
dat men, volgens die onderftellinge van de Waarheit der zaaken
bewuft zynde, alles daar naar moet dirigeren, het welke, door onkunde
niet gefchiedende, veeltydts de oorzaak kan zyn, dat de
Vrouwen of niet verloft werden, of dat men teiden de Moeder
en het Kindt veel te vergeefs doet lyden: en ik ben zoo veel te
meer verpligt, om dat wat klaar en wat wydtlopig te doen,
als ik my agte de eerfte te zyn, die dit heeft ondernomen, immers
zoo veel my bekent is: als ook om dat ik de vertooninge
van die waarhek agte van zeer groote aangelegentheidt; en zoo
ik genootzaakt ben, tot meerder verklaringe eene zelfde zaake op
verfcheide plaatzen te moeten herhalen, het gefchiedt maar om
de waarhek en aangelegentheidt daar van te meer gewigt te geven,
die anders ligtelyk overgelopen wert.
Het geene wy dan in de volgende Capittelen gaan befchouwen
en verklaren, is de verkeerde legginge van de JCindeten in de regt
Hh 3

•2 46* Van Zwaare BARINGEN door
gelege Lyfmoeders, voor vaft Hellende, dat altoos de ve.keerde
Iegguigen van de Kinderen meer moeke en beletzelen treven in
qualyk ais m wel gekeerde, Lyfmoeders, en het welke wy
dan ook t elkens als by reflexie zullen tragten te toonen
Wy zullen ook onder de qualyk komende Kinderen dellen de
geenen, die wel met het Hooft voor in de geboorte komen maar
die met het aangezigt om hoog of op de zyde komen, of welkers
Hooft in den doortogt verhindert wert door ietwes, dat met of
voor het Hooft inde geboorte komt, als by exempel, de handt
de voet, de navel-ftreng, enz. welke dingen de Baringe verhinde.'
ren en moeijelyk of gevaarlyk konnen maken
'
Zoo ik my vergenoegde met de verkeerde leggin

'Qualyk gekeerde
KINDEREN:
hulpe, gelyk wy zullen toonen in de volgende Hooft-deelen.
En dit zoo zynde, wie zal dan met my niet toeftaan, dat de
kenniflè van de legginge van des Lyf moeders in alle haare veranderingen
van de hoogde aangelegenheidt is voor de Vroedmeeflers en
Vroedvrouwen, die genegen zyn om barende Vrouwen trouwelyk
J
te helpen.
Zoo ik nu hadde willen vertoonen alle de verkeerde leggingen
van de Lyf-moeders, en de verkeerde leggingen van de Kinderen
in dezelven, zoodanig als die konnen voorkomen, zoo zoude
ik voorzeker dit Werk zeer veel hebben moeten vergrooten en
koflelyker maken, het welke in dingen die voor wat nieuws werden
aangezien meer zwarigheidt geeft door de groote onkoften
die daar op lopen, daarom hebbe ik my vergenoegt met alleen te
laten^ aftekenen de voornaamfte leggingen van de Lyf-moeders en
de Kinderen, die ons beft zullen konnen dienen om onze gedagten
te konnen verftaan; zullende, zoo veel als 't mogelyk is, by
de verklaringe van deeze de andere quade leggingen voort door
woorden doen begrypen, niet twyfelende, of deeze weinigen zullen
ons ftof genoeg verfchaffen, om van verfcheide anderen te
fpreeken, en daar door den opmerkenden Leezer een klaar denkbeelt
te geven van verfcheide anderen, zoo dat de geene die deezen
wel zal verftaan, zig de andere ligtelyk zal konnen verbeelden.
En eerft zullen wy handelen van de qualyk gekeerde Kinderen in
welgeplaatfte Lyf-moeders., om alzoo als by trappen van zwaarder
tot zwaarder voort te gaan.
CAPITTEL
XXXVI.
Van ZWAAREN ARBEIDT, door dat het Kindt met
zyn aangezigt om hoog komt.
TOt beveiliging van het geene wy in het voorgaande vyf en
dertigfte Capittel geftelt hebben, van de groote aangelegentheit
van de kenniflè.van de diverfe leggingen van de Lvfmoeders,
zoo zullen
w y
i n
dit Capittel tonen het groote onderfcheidt,

*4 8 Een Qiialyk gekeert KINDT
fcheid, dat 'er is tuffchen een Kindt, dat met zyn aangezigt om
hoog in de geboorte komt in een wel gelege Lyf moeder, en
tuffchen zoodanig een gelegen Kindt in een qualyk gelegen Lyfmoeder.
In een welgelegen Lyf-moeder zal de geboorte van een Kindt,
dat met zyn aangezigt om hoog gekeert komt, waarlyk zwaarder
zyn, en al vry veel verfcheelen van een Kindt, dat wel gekeert
met zyn aangezigt naar onderen komt, laat ons tot dien einde
voordellen de ió. Figuur, die vertoont ons zoodanig een Kindt
in een regte en welgelege Lyf moeder, vallende met de kruin van
zyn hooft door des Lyf-moeders mont in het hol van het Bekken,
en by gevolg genietende byna alle de Vooiregten, die een welgekeert
Kindt geniet, dewyl dat de leden allezints dezelve form en
grootte hebben, agter over leggende als voor over; maar egter
kan een Kindt zig agter over zoo wel niet buigen en fchikken na
de form van het Bekken , gelyk als een voor over geboge Kindt,
dat met het aangezigt na beneden komt: evenwel moet haar een
Vroedvrouw gantlchelyk over deeze manier van komen niet ontzetten
, maar het Kindt yerwagten met omtrent dezelfde gemaklykheidt,
als of het anders met zyn aangezigt om laag quam, toefiende,
dat zy maar het hooft regt inglyden doe, en dat zy het door
het te willen helpen niet en quetze, derhalven zal zy verders haare
hulpe daar henen wenden, dat zy maar de paffagie ruim maake,
door de Vrouwelykheidt wat te verwyderen, en het Os Coccygis
met de averegtze handt naar agteren uit te drukken, geiyk
wy hier vooren geleert hebben , toeziende dat dat zy door de handt
ofte vingeren, die zy onder het Kindts hooft brengt om het Staartteen
te rug te drukken, het Kindts hooft niet opïigte, en met het
aangezigt boven tegem de Schaam-beenderen aandrukke,en alzoo
het aangezigt verplettere of indrukke.
Maar laat ons nu eens zien, of de Baringe ook zoo gemaklyk
of met even zoo weinig ongemak zal konnen toegaan, als een aidus
gekeert Kindt gelegen is in een qualyk geplaatite Lyf-moeder,
en wy zullen bevinden, dat 'er een groot onderfcheidt zal zyn,
beftaande in dit volgende :
Een

Met het AA NG EZ IC HT Boven. 145*
Een Kindt, dus gekeert in een welgelege Lyf-moeder, ftaat
of legt, gelyk een welgekeert Kindt, met zyn hooft op het hol
van het Bekken, zonder dat 't aan d'een of d'andere kant aanftoot
ofte tegergthcuden wert: maar in een qualyk gekeerde Lyt-moeder
zal het van voren, van agteren, of van een van beide de zyden
, met zyn hooft aanftoten, en meer of minder vaft blyven zitten,
na de mate dat de Lyf-moeder meer of minder qualyk is ge-
Want zoo de Lyf-moeder vlak agter over tegens de Rugge-wervelen
aan is gelegen, en wat hoog in het Lighaam opgetrokken,
wat zal 'er uit volgen? als dat het Kindt met de kruin van zyn
hooft zal aanlloten en vaft blyven daan tegens de Schaam-beendeien;
en dit zal een verflandige Vroedvrouw konnen weten door
het onderflaan; want als dan zal zy in den beginne des Lyf-moeders
mont zeer hoog op of tegens de Schaam beenderen ftaan vinden,
op zoodanige wyze, dat ze niet als met moeite dezelve zal
konnen betaften, en nog zal zy daar van maar een klein gedeelte
van de onderfte rand, als een klein half maantje, konnen beflaan,
gelyk wy dat elders geleert hebben, even gelyk als of het wel gekeert
lag, maar het hooft dus in het Bekken fchietende zal met het
aangezigt om hoog gebcoren werden, zoo het ooit bet geluk heeft
van door te konnen geraken, het geene byna onmogelyk, of immers
zeer gevaarlyk is.
Maar zoo de Lyf-moeder voor over is gevallen, en voor in 't
hangen van den Buik legt in een voorbuikige Vrouw, en dat het
Kindt daar in op zyn rug met de kruin des hoofts tegens des Lyfmoeders
mont is gelegen, zoo zal men als dan des Lyfmoeders
mont van agteren tegens de Lende-wervelen of het opperfte van
het Os Sacrum aan voelen leggen, maar ook niet als met groote
moeite, en dat halvemaans gewys; daar in tegendeel als de Lyfmoeder
wel gekeert is, zoo vindt mendeifelfs mont veel lager, en
men kan dezelve in haare geheele rondte en grootte zonder eenige
moeite betaften en meten.
Maar dat hier nog wel is op te merken, en dat de Vroedvrouwen,
van deeze leggingen onkundig, zeer komt té verraffen en
moet verraden,dat is,dat zy in den beginne het Kindt fenynenge-;
li
heel

2 fo Een Qualyk gekeert KINDT
heel anders te voelen, als het in waarheidt legt, want in den-beginne
zal een onervare Vroedvrouw meenen klaar te voelen , dat
Jet Kindt regt tot de geboorte komt, nemende het agterhooftvan
het Kindt, datze door de fubftantie van de Lyf-moeder heenen
voelt, voordekruyn, en zy blyft in haar bl'indheidt, om dat
wanneer het Kindt gebooren wert, het als dan met het Aangezicht
om Jaag komt, en niet gelyk een op zyn rug leggende Kindt in
een agter over leggende Lyf-moeder: want daar blyft het hooft in
dezelve legginge, zoo als het zig eenmaal in de geboorte aanbiedt.
De oorzaak nu van deezeomkeeringe is, namentlyk, om dat het
Kindt dus komende in een voor over leggende 1 yf-moeder moet
een halve buiteling doen, zoo dat het geene eerft onder wierd gevoelt
, dat wert daar na boven gevonden, en dat alleen door deeze
quade legging van de Lyf- moeder, en deeze knoop is nog
van niemand opgeloft geweeft: wie heeft ons ooit deeze verandering
doen ^ïen, of verklaart, hoe dat twee Kinderen komen
beiden met het agterhooft over het hol van het B ;
kken en met
de kruin des hoofts tegens des Lyf - moeders mont, en dat de
differente legging van de Lyf-moeder alleen de oorzaak is, dat
bet eene Kindt moet geboren werden gekeert met het Aangezicht
beneden na den Endel darm, en het ander met het Aangezicht om
noo^ na de Blaas van de Vrouw P
Van gelyke, als een Kindt dus op den rug gelegen is in een
Lyf-moeder, die diep in de linker of in de regter zyde is o- e
.
plaatft in een breed - buikige Vrouw, zoo zal het met zyn hooft
legens de kant van het tegen over gelegen Schaam-been ofte
Darm - been aandringen, en tegengehouden weiden , en 't zal ook
niet als met veel moeite in 't Bekken konnen gebragt werden
Men zal weten of de Lyf-moeder aldus gelegen is, door dat men
by het onderflaan zal bevinden,dat des Lyf- moeders mont te*en
de eene of tegen de andere ;-yde van het Schaam-been ofte Darmbeen
aan gelegen is, daar van ook niet meer konnende betaflen
als een gedeelte, te weten, den onderften rand; en dus zal men
voorts konnen onderlcheiden alle de verfcheide leggiceen van de
Lyf moeder: uit alle welke leggingen niet anders kan volgen
afs zeer moeijelyke Baringen, en deeze laatften zyn zelfs van de
al-.

met le* AANGEZICHT Boven: 2; ?
aldermoeijelykfte, voor al wanneer de Vroedvrouwen van deze
•verkeerde legginge van de Lyf-moeder onwetende zyn : En hoe
zouden de Vroedvrouwen dit weten ? dewyl dat 'er tot noo- toe
niemand van alle de Schryvers iets van heeft geweten, of ten
minfte met klaars van heeft gefchreven, immers niet- dat my bewuft
ISJ en dit niet onderfcheidende. brengen zy de zwangere
Vrouwen bytydts de nodige hulpe niet toe, eu dus werden door
zulke onkunde meeft alle de Vrouwen, daar in de Lyf-moeders
zoo leggen en daar m de Kinders zoo komen, verzuimt die
door gebrek van regte hulpe met haar Kinders by haar mo'eten
fterven, en die in tydts zeer wel hadden konnen geholpen werden
door een .verflandige Vroedvrouw ofte door een ervare Vroedmeefter.
, Nu zouden wy billyk tonen, op wat wyze dat men nu zodanige
Kinderen zoude in het Bekken inleiden en laten geboren
werden; maar- dewyl wy dat genoegzaam zullen doen in de volgende
Capittelen, alwaar wy eigentlyk van zulke qualyk gekeerde
Lyf-moeders zullen fpreken, zoo zullen wy hetzelve alhier
verzwygen, en den Lezer daar henen wyzen.
Ikdenke, dat ik hier niet zal behoeven te zeggen, waar aan
dat men zal konnen voelen , of het Aangezicht onder of boven
komt, dewyl wy vaftftellen, dat neus, mont, oogen en kin
zeer wel te onderfcheiden zyn van een effen en glad rond agterftoort,
maar 't kan egter in den beginne by deze legging niet gemakkelyk
onderfcheiden werden , maar een ervare handt kan
met een eenige vinger het voor- en agter-hooft wel onderfcheiden,
eer dat het hooft tot aan de oogen en ooren bloot is.
Verklaring van de Sejfiende FIGUUR,
a a De Wervel-beenderen.
b b Den Buik, of een Cirkel, de plaats van de buik vertonende.
c c De Darm - beenderen.
d d De Schaam - beenderen.
e e De Lyf-moeder, daar het Kindt in legt;
li 2
ff De

% fi Een Qualyk gekeert KIN T> T
ff De Zit-of Rufl-beentjes.
gg De Panne van de Heupe-beenderen.
h Het Kindt in de Lyf-moeder.
ii De Navel ftreng.
k De Na geboorte.
Nu laat ik den befcheiden Lezer oordelen, hoe gebrekkelyk 1
hoe mank, en hoe nadelig ons de leggingen van de kinderen zvn
voorgedragen; wie zoude konnen geloven, dat /.oo veel brave
Vroedmeefters en Vroedvrouwen haar werk ?oo vele jaren agter een
zobden konnen doen, en ons geheele Boeken fchryven van haare
Obfervanen omtrent het verloflèn van de Vrouwen, zonder ooit
of ooit op te merken de diverfe leggingen van de Lyf moeders
en. de zwarigheden, die daar uit in de geboorte ontdaan? Ik bekenne,
dat my dat zeer verwondert heeft: en wat kan men daar
anders uit befluiten, als dat zy met zeer weinig aandagt met
Weinig overleg en opmerkinge, haar werk gedaan hebben, 'dewyl
zy op zulke gewigtige zaaken niet gelet hebben, of't gewigt van
de gevolgen daar uit ontifaande niet wel hebben overwogen:
want dit is van zodanig een gewigt, dat ook by de alderbeflê
legginge van de Kinderen, die in regtleggende Lyf moeders zonder
moeite en als van zelfs zouden geboren werden, dat die door
de verkeerde legginge van de Lyf-moeders in de alderzwaarite
moeuelykfte, en de gevaarlykfle geboorte komen te veranderen
gelyk uit dit Capittel en anderen kan gezien weiden.
Juftina, de / 'roedvrouw van Mevrouw de Keurvorfiinne van Brandenburg,
die in haar doen al vry opmerkende i ö
geween, en daarom
ook al heel leerzaam geichreven heeft van het verkillen van de
Vrouwen, heeft ook in haar Boek opgemerkt, dat zy bevonden
heeft, dat zommige Kinderen in Vrouwen, die dikke voorover
hangende buiken hebben, een zoort van buiteling komen te doen
door dien, gelyk zy zegt, de Kinderen al te veel voor over in het
hangen van de buik zyn gezakt; maar de regte reden daar van
en alle de gevolgen van dien, heeft zy niet wei gekent gehad. '
Monfieur Mauriceau, iprekende van de reden van onvrugtbaarheit

Met het AARGEZICRT Boven. 2

2
V a n KINT*EREN die met het
C A P I T T E L X X X V U . v
Van ZWAARE BARTNGEN door dat de Kinderen met het
Aangezicht voor komen.
EEn Kindt komt wel gekeert, wanneer het met d^ kin tegen
de borft, en met de kruin van zyn hooft tegen des Lyfmoeders
mont aankomt, die als dan ten dele geopent is : en dit
woord wel gekeert is een term, die onder de Konft-oeffenaars gemeenlyk
zoo gebruikt en zoo verftaan wert, en die ik dagt alhier
met weinig woorden zoo verftaanbaar te maken aan die dezelve
no? niet en verftaan, op dat de lerende Vroedvrouwen dezelve ook
zouden mogen leren regt verftaan.
Maar wanneer het nu gebeurt, dat het Kindt wel met het
hooft neder-waarts na des Lyf moeders mont gekeert , maar egter
met het hooft agter over in de nek gebogen legt, en dat alzoo
het Kindt, in plaats van met de kruin in de geboorte te
komen, het Aangezicht eerft aanbiedt, als dan is het een quade
legging, die gemeenlyk een zwaare Baring veroorzaakt.
De reden is, om dat het hooft aldus gelegen veroorzaakt, dat
des Lyf moeders mont en de verdere doortogt veel wyder moeten
geopent werden, om te konnen doorpafieren, dan wanneer
de kruin van het hooft voorkomt; want wanneer de kruin van
het hooft voorkomt, dan kan eerft het hooft alleen, en dan daar
-na de fchouderen door de geboorte dringen; maar wanneer het
Aangezicht voorkomt, dan legt het hooft in de n«k of op de rug ,
en verdubbelt aldaar zyne grootte , waar door het dan of geheel
niet, ofte niet als met zeer vele moeite, kan doorpafferen.
Daarom moet een Vroedvrouw, zoo haaft; als zy door het Onderflaan
gewaar wert, dat het Kindts hooft aldus qualyk gekeert
komt, terftondt alle vlyt aanwenden, om die quade legging des
hoofts te verbeteren, het welke altoos kort op hit breken van
het

A ANG EZ IC H7 voor komen. 2f?
het water het ligtfte zal konnen gefchieden, want dan is'er ruimte
genoeg om het hooft te keren, dat is te zeggen, om de kin
na beneden na de borft te doen zakken, en alzoo allengskens de
kruin van het hooft in de geboorte te brengen.
Maar de Vroedvrouw moet zeer voorfigtig en zagtjes met het
Aangezicht handelen, op dat zy voor al de neus en de oogen van
het Kindt verfchone, die zy and::rs zeer ligtelyk zal konnen quetzen.
En op dat zy in haar voornemen belt mag gelukken, zoo
zal zy beft doen, de Vrouw agter over met het hooft om laag te
leggen,, of te laten leggen , verbiedende de Vrouw met haar
Ween te arbeiden, tot dat het Kindts hooft gekeert is. Maar
om het hooft met de kin te doen nederzakken, moet men het
Kindts Aangezicht niet aangrypen en daar by trekken , gelyk
fommigen fchynen te willen zeggen, maar de Vrouw agter over
leggende, moet de Vroedvrouw haar vlakke handt onder tegen
de borft digt by de keel van het Kindt aan zetten, en drukken
het'gehele Kindt te rugge na de grond van de Lyf moeder, waar
op als dan het hooft van het Kindt van zelfs zal voor over vallen
op den arm van de handt, die het Kindt by de bont te rugge
ftoot , het welke de Vroedvrouw gewaar werdende , de handt
mag te rugge trekken, en zy zal bevinden, dat het hooft daarop
ftraks regt zal leggen, of zy zal het gemaklyk regt konnen fchikken;
of zoo het mogt gebeuren, dat het hooft wat te veel opgehouden
wierdt, door dat zy het Kindt niet genoeg kan te rugge
doen wyken, zoo mag zy de vinger of den duim wel in het
Kindts mondje fteken, en halen het zagtjes nederwaarts : of zy
kan het verzoeken met de toppen van de vier vingeren tuffchen
het voorhooft en de Lyf-moeder in te fteken, en dan alzoo het
ihooft nederwaa' ts te trekken: zy moet haar eigen oordeel gebruiken
, en overwegen, op wat wyze het hooft volgens de fituatie,
daar in het legt, en na de'ruimte, die'er is, het befte
kan regt gefchikt worden.
En zoo haaft dat wel in de geboorte ftaat, zoo moet de Vrouw
geftelt werden, gelyk het behoort, om te verlolTen, namentlyk,
half zittende en half leggende, met de beenen wyt van een, e».
mets

2(6 Van de KIKT) EREN die met het
met de knyen ingetrokken of verheven na den buik, en als dan behoort
de Vrouw geen Wëen te laten voorbygaan, maar, zoo veel
als 't mogelyk is, met yder wee het Kindt door te zetten.
Hier hadden wy met weinig woorden ligt genoeg gezegt, om
de Kinderen, die met het aangezigt voor komen, te helpen;maar
hier moeten wy ons wederom wat ophouden, en befchouwen deze
Kinderen eens in een qualyk telege Lyf moeder, en zien eens,
wat zwaarigheidt daar uit zal ontftaan, waar door men zal weten,
waar de Lyfmoeder le 0
t, en hoe het Kindt daar in gekeert
komt.
Alle de genen, die toeflaan, dat in een regt leggende Lyfmoeder
een Kindt kan met het Aangezigt voor in de geboorte
komen, die zullen ook ligtelyk konnen befeffen , dat dezelfde
legging kan zyn in een qualyk gekeerde Lyf-moeder; en
' zy zullen nog ligter konnen toeüaan, dat de zwaarigheden van de
laatfte veel grooter zvn, ais die van de eerile. En op dat onz.e
verbeelteniue mag geholpen werden, om deze legginge gemak y-
ker en klaarder te bevatten , zoo laat ons eens belien de 17. en 1 0.
Figuuren
De 17. Figuur verheelt ons een regt leggende Lyf-moeder,
waar in het Kindt gelegen is me. het Aaangezicht niet voorvlak
tegens de geboorte, maar met de kin tegens de Schaam-beenderen
aan, en met beide de handen en armen geboren, maaide
Kinderen komen voor het breken van het water, nog ook aanflonts
na het breken van hetzelve, zoo niet te daan, in tegendeel
komen zy gemeenlyk eerlt op de wyze, zoo als ons dei 3. Figuur
aanwyil, en wanneer de Vroedvrouw dan niet gaauw by het werk
is, om flraks by het breken van het water de handen te ru?, en
het hooft in de geboorte te helpen, zoo fehieten dan de handen
door, en het hooft werdt agter over gefloten, en het Kindt
blyft met het Aangezicht by de kin tegens de Schaam-beendeaan
ftaan, eu werdt dan door het naauw fluiten van de dro^e
Lyf-moeder zeer onbequaam om te konnen geholpen werden, en
dan is het gemeenlyk te laat, om de armen te rug, en het hooft
njuuurlyk in de geboorte te brengen; al wat men dan doen kan,
is,

AANGEZICHT voor komen. 257
is, dat men, na eerft eenen arm binnen gebragt te hebben, of
beiden zoo 't doenlyk is, onder by de borft langs, na de voeten
gaat zoeken, en het Kindt by de voeten keere, en zoo uithale,
als of het met de voeten voor gekomen was.
Het kan ook wel gebeuren, dat een Kindt kan met zyn Aangezicht
voor komen, zonder dat de handen daar by zyn, en dan
moet men omtrent doen, gelyk boven geleert is, om het hooft
natuurlyk , dat is, met de kruin des hoofts in de geboorte in
te leiden.
Maar ^wanneer het nu gebeurt, dat een Kindt met het Aangezicht
voor komt in een fcheef-leggende Lyf-moeder, het zy met
of zonder de handen daar by, zoo is de zwaarigheidt veel groter,
en dan is het niet zoo gemaklyk, en veeltydts ook niet raatzaam
om zig te vermoeijen, met het hooft regt in de geboorte te willen
inleiden, want dat gedaan hebbende, zoude men door veel
moeite en arbeidt de Moeder en het Kindt in grooter gevaar gebragt
hebben als te voren, wanneer het fcheef lag : want dewyl
het veiliger is een dus gelegen Kindt aanftonts met de voeten te
keeren en uit te halen , als het hooft met de kruin in de geboorte
te leiden, en zoo te laten komen door den arbeidt van de Moeder
; zoo is het zeker, dat het ook veel gemaklyker is, het Kindt
in zyn eerde legging te konnen keeren als daar na, wanneer men
het met de kruin des hooft in de geboorte heeft geleid.
Derhalven zoo moet men geheel anders te werke gaan omtrent
een Kindt, dat met zyn Aangezicht voor komt in een regt leggende
Lyf-moeder, als in een Lyf moeder, die fcheef gelegen
is; in d'eerfte moet men het Kindts hooft zoeken te keeren, en
in de geboorte te leiden, in de andere is het veiliger, dat men
des Kindts voeten zoeke, en daar by keere en uithale: op dat myn
zeggen klaarder blyke gegront te zyn, zoo beziet eens met aandagt
de iü. Figuur: deze 1«. Figuur vertoont ons een Kindt, dat
met zyn Aangezicht en beide zyne handen voor de geboorte legt
in een Lyf-moeder, die in de regter zyde van de Vrouw gelegen
is; en dewyl de platte zyde van de Lyf-moeder gemeenlyk in deze
legging wat op zyde gedraait legt, zoo legt het Kindt als dan
Kk
ook

i ƒ 8 Van de KI NT) EREN die met het
ook wat gedraait, en als op zyde, gelyk de Figuur aanwvft, en
meeft op zyn rug, door des Lyf- moeders legging. " '
De mont van deze fcheef leggende Lyf moede? is geplaatft tegens
de randt van het O, Jlion ofte Darm-been, tuffchen de
Lende-wervelen en het Imker -Of pubis, daarom kan dezes Lyfmoeders
mont met wel heilagen werden , als door de vingeren
van de regter handt, die op de genoemde plaats den onderrand
van des Lyf-moeders mont zullen konnen -voelen, maar zy zullen
met als met veel moeite daar in konnen taften, en daarin enig
aanbiedend hdt gewaar werden, het zy dat het Water-.vlies gebroken
is, gelyk fomtyds gebeurt, het z Y
dat het nog in zyn geheel
is; deze legging nu van de Lyf-moeder vereifcht buiten
alle tegen-fpreken dat men dadelyk bedagt is, om het Kindt
het kome ook zoo als 't wil, niet met het hooft, maar noodzakelyk
met de voeten voor, uit te halen: en die anders doen, die
handelen niet met genoegzaam overleg, en ftellen beiden Moeder
en Kindt m het hoogite gevaar : en op dat dit myn zeggen klaar
blyke, zoo laat ons eens zien, hoe men het beft zoude overleggen
om dit Kindts hooft regt in de geboorte, dat is, in dis
Lyfmoeders mont te krygen, en hoe men dan beft des Lyfmoeders
mont en het Kindts hooft te famen in 't Bekken zal konnen
leiden, en eindelyk, hoe men 't dan verder door de en^te
van het Bekken zal konnen heen doen glyden. °
Het eerfte, dat 'er dan te doen zoude zyn, zoude wezen, des
Lyf-moeders mont met een a twee vingeren te vatten en zoo
veel als 't mogelyk is, van het Darm-been vry te maken en
regter op het Bekken te trekken, om, na dat het de noot 'vereifcht,
de handt in de Lyf-moeder te konnen invoeren : maar
nu is het water gebroken ofte niet: zoo neen, zoo zal men het
zelfs moeten breken, of wagten, tot dat het van zelfs breekt • te
V/agten tot dat: het van zelfs breekt, zal ligt nog lang duuien , 'om
dat de ^ een by deze legging geen groote perfmg maken , en ondertuffchen
verloopt de tydt, en de Vrouw verzwakt: zoo men
het vVater vlies breekt, en daar is nog weinig opening, zoo is
men genootzaakt des Lyf-moeders mont zelfs met de handt te
ope-

AANGEZICHT voor komen.
2 S 9
openen, want het water afgelopen zynde, moet men niet fammelen,
of de gelegentheidt van het hooft regt te keren gaat voorby
: het openen van des Lyf- moeders mondt in een fcheve legging
gaat ook niet gemaklyk toe, de Vrouw moet daar voor lyden,
en verheft daar door van haare kragten; de Schaam-delen
moeten ook verwydert werden, want deze verwydering van des
Lyf-moeders mont en het keeren van het Kindts hooft kan niet
geichieden, als na dat men de handt door de Vagina in de Lyfmoeder
heeft ingevoert, en dan is de grootfte pyn geleden en het
moeijelykfte werk gedaan; als men zoo verre is geavanceert,zoo
kan men ligt voor by de voeten komen, en het Kindt keeren zoo
men wil, dat fomtydts alzoo ras en zoo gemaklyk kan gefchieden,
als het hooft regt, en de handen by het lyf neer te fchikken.
Laat ons nu vaft ftellen, dat het hooft nu regt gekeert, en
dat het nu tegens des Lyf-moeders mont aan of in de geboorte
ftaat, zoo als men zegt; en de handen leggen nu by het lyf naar
agteren neder: wat zal het nu zyn? wat heeft men nu door al
dezen arbeidt gevordert? zal het nu voort voor de wind gaan? is
nu de Lyf-moeder ook regt geplaatft? waar legt nu het Lighaam
van het Kindt? en hoe zullen de Weën dit Kindt nu door helpen?
ot zal het de Vroedvrouw nu konnen doen doorpafferen *
gantfch niet: nu komt het zwaarfte nog eerft aan , nu zal het
Kindt haaft een lyk, de Moeder in doots gevaar, en de Vroedvrouw
in de uiterfte verlegentheidt zyn, zoo Godt het niet miraculeus
voorziet.
Maar zal iemant zeggen, hoe verandert gyzoo van taal? ftraks
zeilde gy doe men by het Kindts hooft was, dat nu den meeften
arbeidt gedaan, en het grootfte lyden geleden was; waarom zegt
gy nu, dat het grootfte gevaar nu eerft aan komt, nu het Kindt
regt tn de geboorte ftaat? Ja regt in de geboorte ftaat:het is waar,
het hooft ftaat regt tegens de opening van des Lyf-moeders mont !
die men gemeenlyk de geboorte noemt, en in dien zin ftaat het
regt in of tegen de geboorte; maar het ftaat of legt egter niet
wel om geboren te werden, dit is de oude dwaling, daar in tot
hier toe de gehele Werdt gedwaalt heeft, en waar' door alle de
Kk z B o e
.

260 Van de KI NT) EREN die met het
Boeken, die van 't verlolTen der Vrouwen fchryven, zoo vol zyn
van verkeerde onderwyzinge; men beek zig al in dat het wel is,zoo
haaft als het Kindt met de kruin des hoofts in de geboorte ftaat,
zonder verder te overwegen, waar het Lighaam van de Lyf-moeder
en dat van het Kindt legt,.- hoe die op het Bekken komen, of
hoe die door het Bekken zuilen geraken ^beziet wel de 18. Figuur,
en ziet eens, of het Lighaam van de Lyf-moeder, en dat van het
Kindt zoo dwers op zyde en over het Bekken leggende, het Kindt
in ftaat is, om zoo te konnen in en door het Bekken geperfl werden,
fchoon dat men het hooft van het Kindt in des Lyf moeders
hals met gewelt wat ovex 't hol van 't Bekken heeft heen getrokken
? ganfch niet.
Het is waar, het hooft zoude wel konnen in ? t Bekken infchieten
, om dat het 'er nu op legt, en maar behoeft voortgeperft
te werden: maar hoe zal het nu voort geraken? de Weën zullen
het 'er in dry ven, zult gy zeggen; miffchien, moet men 'er by voegen
; te weten , zoo 'er fterke Weën genoeg overig zyn: maar
als 'er het hooft nu al in zal zyn, wat dan? hoe komt 'er het
hooft dan door ? en hoe komt 'er het Lighaam dan in ? weetje
wel, dat als het hooft in het Bekken neer zal zakken, dat dan de
fchouderen tegens het zelfde Darm-been zullen aanlioten en valt blyven
, daar eerft des Lyf moeders mont tegen aan lag ? en hoe
zullen de fchouderen daar dan van los komen? zal men dan ook de
handt bezyde het Kindts hooft konnen doen pafferen, en de fchour
ders los makend ik denk wel van neen, dat niemandt zulks zoude
konnen verrigten, of de Barende Vrouw moeft een extraordinaar
wyt Bekken, en de Vroedvrouw zeer extraordinare kleine handen
hebben, -anders is het onmogelyk; en als dat onmogelyk is, wat
fchiet 'er dan over? als, zoo men de Moeder wil behouden , het
Kindts hooft te openen, dat van herrenen te ledigen, of met haaken,
met een tang, of hooft uiltrekker uit te haaien, het welk nog
al zeer bezwaarlyk zal toe gaan, om dat, of men fchoon met al
ayn kragt by het hooft trekt , als of men het hooft van den hals
afzoude trekken, zoo wil het Lighaam dog niet volgen, zoo vaft
zitten nog de fchouderen ; zoo dat men nog ivel zomtydts genootzaakt
», het hooft geheel van heftenen ledig zynde, de handt daar by
heen,

'AANGEZICHT voor komen. z6i
h een tot aan de fchouderen te fteken, om die van het Heupe been
en het Gemagt-been los te. maken, om het Lighaam gemaklyk te
doen volgen, en dan is men nog al gelukkig, als men de Moeder,
na al die fatigues, nog kan by het leven bewaren: is dat dan
niet wel geraden? gelyk als alle.onze Schryvers altydt aanraaden,
het hoof in de geboorte te leiden, zonder onderfcheid te maken ,
of de Lyf- moeders regt of fcheef leggen : ö beweenelyke blindheid/
die zoo veele Menfchen het leven gekoft heeft, en nog dagelyks
koft.' ik hope dat de Werelt, door dit myn fchryven meer
verligt werdende , eens een andere methode van Vrouwen en
Kinderen te helpen zal aanvangen, en gelukkig uitvoeren : en
ik mene alhier genoeg gezegt te hebben, om te toonen by deze
legging het groot onderfcheid dat 'er is tuffchen een regt of
fcheef gelegen Lyf-moeder, als de Kinderen met het Aangezicht
voor komen; zoo wy dezelve legging verder wilden aanzien, in
Lyf-moeders, die voor of agter over zyn gelegen,en alle de gevolgen
van dien, wy zouden nog al veel te zeggen hebben, maar
zullen, dat daar latende, overgaan tot het befchouwen van andere
verkeerde leggingen..
Verklaring van de 17. en 18.
FIGUUR.
Figuur 17.
a a. De Wervel-beenderen.
b b Den Omtrek, vertonende de plaats van de Buik.
cc De Darm-beenderen.
dd De Schaam-beenderen.
e e De Sit-of Ruft-beentjes.
ƒ ƒ De Panne van de Heupe-beenderen.
g g De Lyf-moeder, daar het Kindt in legt..
h Het Kindt m de Lyf-moeder.
i i De Navel-ftreng.
k De Na-geboorte.
Kk j.
Figuur

26z Van de KINT)EREN die met het enz,.
Figuur 18.
aaaa
bb
c
dd
ee
ƒ
gg
b
ii
k
De Lende-wervelen,
Den Omtrek van dc Buik.
Het linker Darm-been.
De Schaam - beenderen.
De Ruft- of Zit - beentjes.
De Pan van het linker - been.
De Lyf-moeder daar het Kindt in legt.
Het Kindt in de Lyf-moeder.
De Navel-ftreng.
De Na-geboorte.
AANMERKINGE.
T T Et Aangezicht kan , volgens Dionis lib. 2. cap. if., in
J_ l vierderhande leggingen geplaatft weezen, na boven , na
onderen, na voren ofte over zyde. Zomen deze woorden in
een ftrenge beteken.fle wilde opnemen, zoude men haar juift het
tegendeel doen beduiden van t geene den Schryver daar mede
bedoelt Door de woorden na boven, verftaat hy", dat 't Aangezicht
na t Schaam-been van de Moeder legt; na beneden, 'is "by
hem zo veel te zeggen als na den Endel-darm gekeert;na voren,
is, wanneer t Aangezicht tegen de mondt van de baarmoeder ruften
over zyde, betekent, dat de eene ofte andere kant van 't hooft
zig ter zeiver plaatfe voordoet. Dit gebrek heeft hy gemeen met
byna alle Vroedmeefters. Dogh 't hadt wel betaamt! dat zy te
kennen gegeven hadden, teneinde duidelyke taal te voeren in
wat geftalte zy de Vrouw aanmerkten om die lego-incv en V
an k
Aangezicht te vinden. Onderdek men, dat de Wouw reot op
haar beenen ftaat, dan is 't onbetwiftbaar, dat de gemelde woorden
zeer oneigen zyn; en dezelven kunnen geen plaatfe grypen ,
als dat dc Vrouw vooronderftelt wordt op de rugh te leggen.
• Maar

AANMERKINGE. 262
Maar dewyl zy in dier voege niet geplaatft is onder de natuurlyke
verloffing, dewelke voor de anderen tot een rigtfnoer gedient
heeft, giffe ik, dat men my niet qualyk zal afneemen, als ik die
woorden, om alle dubbel? in nighekft tc meiden, vermdere Ik
zegge dan, dat het Aangezicht in deze vyf voornaamfte leggingen
kan gevonden worden - van vm&, waaneer het na 't Schaambeen
van de Moeder gekeert is; van agieren, wanneer het na
den Endeldarm legt; van onderen, wanneer het tegens de mondt
van-de Baarmoeder ruft; van boven, wanneer 't agterhooft voorkomt;
en over zyde, wanneer 't Kindt een Oor voordoet; en deze
benamingen zyn des te regtmatiger, om dat 't Aangezicht de
gezegde leggingen heeft, voor dat men de geftalte van de Vrouw
tot de verloffing fchikt.
De twee eerfte leggingen zyn natuurlyk, na 't gevoele van
Dionis, en worden gevolgt van een voorfpoedige verloffing. Maar
de anderen zyn niet goedt, en vereifchen de byftant der konft.
De eerfte zaak, die men behoort te doen, volgens Mauriceau
lib. 2. cap. 17., wanneer men gewaar wordt, dat 't Aangezicht
t eerfte voorkomt, of na onderen gekeert is, beftaat hier in, dat
men de Vrouw doet neder leggen, uit vreeze, dat '* moeijclyker mogt
werden t Kindt in te brengen, zo 't in deze quade geftalte nog verder
vooriarmgde; want men is genoodzaakt hetzelve in te brengen , om
de veretlchte en natuurlyke legging te bezorgen, met '< hooft na de geboorte
te keeren
A
't Is gemakkelyk in de voorgeftelde woorden verfcheide gebreeken
aan te wyzen. Den Schryver hadt behooren te beginnen
met te zeggen of't voor't breeken der wateren is, dat men
zulke legginge van 't kindt ontdekken kan, en wat 'er in ditgeval
te doen
b
ftaat.
De vooizorg om de Vrouw te doen nederleggen is niet genoegzaam;
t JS t gewigt van 't Kindt alleen niet, hetwelke het doet
zakken ; t zyn de pogingen des Vrouw verzelt met Weën. Hv
moeft er dan bygevoegt hebben, gelyk onze Schryver en Dil
maaken"'
perffingen te
W V e r b i e d e n m o e t v a n
't Schynt nogtans, dat hy gebroke wateren onderftelt, dewyl
hy

264 AANMERKINGE.
hy de indringing van 't hooft wil voorkomen; dogh als men op
't ogenblik raadt fchaft, dan is 'er weinig moeite om de fchouders
van 't Kindt in te brengen, nademaal de Baar-moeder nog
geen tydt gehadt heeft om zig toe te trekken. De manier , die
hy voordek, kan wel uitvallen; te weeten; door de vingers tusfchen
't hooft en de Baar-moeder in te fteeken,en hetzelve langzamerhandt
na zyn natuurlyke plaats te dieren. Die, dewelke
den Heer van Deventer aanpryft, is veel eenvoudiger, en korter.
Dionis heeft ftuk voor ftuk de behandeling van Mauriceau
nagefchreven.
't Kindt doet zyn Aangezicht voor in de binnen-mondt vaneen
regte Baar-moeder om geen andere reden, als dat zyn voorhooft
op 't Schaam-been van de Moeder blyft vaftzitten. Dit geftelt
zynde, is 't veel ongemakkelyker, de" handgreep van Mauriceau,
dan die van_ onze Schryver, in 't werk te ftellen. Maar by aldien
'tde kin is, die, in de plaatfe van 't voorhooft,op'tSchaambeen
blyft hangen, zal 't Kindt de hals voordoen, gelyk La Motte
\ eerfte heeft aangemerkt. Deze legging, gelyk dezelve ook
zeer wel zegt, is heel gevaarlyk, om dat zy een onderfchepping
van den omloop des bloeds veroorzaakt, en veel meer ineen regte,
als in een fcheeve, Baar-moeder, volgens 't geene wy elders
bewezen hebben. De handgreep is dezelve, die wy hier boven
beichreven hebben, 't Is onnodig zulks wederom te herhaalen.
Dogh ik kan my niet wederhouden van een bemerking te maken.
Wanneer 't Kindt, voor al-eer de vliezen gebroken zyn, lange
tydt in dier voege heeft vaftgezeten, kan 't byna niet mifleri of
het moet doodt komen.
kis dan van 't uiterfte gewigt, dat men tragt diergelyke leggingen
voor 't breeken der wateren te kennen, en by gevolg
kunnen de Vroedmeefters zig nooit genoeg oeffenen in de konft
van ondertafting. Ieder een weet wel, hoe men de hals van de
andere deelen kan onderfcheiden ; maar uit vreeze van aan de
Vrouw een kortdurige pyn tc veroorzaken, onderflaat men haar
op een onagtzaame wyze, en 't Kindt moet de zorgeloosheidtmet
zyn leven bekopen; in plaatfe dat de Vroedmeefter, wanneer hy
door een behoorJyke ondertafting van deze legginge verzekert
wierdt,

'AANMERKINGE.
i6f
wierdt, zonder uitflel de vliezen openende, ofte wel gelegendheidt
zoude hebben om 't hooft met gemak na zyn natuurlyke
plaatze te brengen , ofte anders om 't Kindt zonder moeite te
keeren en by de voeten af te haaien ; hetwelke Mauriceau 't
laaft e middel noemt, en ik liever de eerfte rangh zoude geeven,
oordeelende, dat 't veel gevoeglyker is, als »t hooft op zyn plaatze
te ftellen ; nadien men niet te fpaarzaam kan wezen omtrent de
kragten van 't Kindt, 't welke zekerlyk ten uiterfte afgemat
moet zyn, hoe korte tydt hetzelve in deeze flegte toeftandt mogte
gebleven hebben.
Zo 't Kindt de zyde van zyn Aangezigt voordoet C*), is de
handgreep niet verfchillende. Dionis en Mauriceau gebieden alleenlyk,
dat men de Vrouw een andere geftalte moet geven.
Ongetwyfièlt zal men my vragen, hoe zy de Vrouw in 't eerfte
geval geplaatft willen hebben? Maar ik antwoorde, dat zy zig
daar over geenzins uitdrukken. Mauriceau zegt niet anders, als
dat de Vrouw in een gemakkelyke geftalte geplaatft behoort te
worden, 't Is een groot geluk voor het gemeene beft, dat de
Heer van Deventer nauwkeuriger handelt.
In 't laatfte geval (te voeten, als 'er een zyde van V Aangezigt
voorkomt), ruft het hooft, volgens Dionis, op de regter of linker
fchouder. Om hetzelve te helpen, zal men de Vrouw op de
andere zyde doen leggen; dewelke tegen over geftelt is aan die,
daar 't hooft van 't Kindt in zit. Deze manier overtreft die van
Mauriceau, welke zig vergenoegt met de Vrouw een weinig na
de tegenzyde te doen overhellen; maar beiden moeten zy wyken
voor die van onze Schryver. Men behoort de zekerfte wegh in
te ftaan; de Vrouw in dezer voege agter over te leggen, dat haar
billen hooger zyn als haar hooft; de fchouders van t Kindt in
te brengen, of 't hooft vaft mogt zitten, of niet; waar na hetzelve
gemakkelyk tot zyn natuurlyke legging geftiert zal kunnen
worden. In gevalle van een regte Baarmoeder, trekt men geen
groot
l (*) Zo ftaat 'er in 't Franfch, maar 't fchynt te moeten zyn, Zoo V Kirdt
het agterhooft voordoet.
LI

*66 AANMERKINGE.
groot voordeel uit de geftalte, dewelke zy
a a n
de Vrouw geeven
•
t 2 0 u d e Wat anders zyn , indien de Baarmoeder fchuins
overgezakt was. Dogh alsdan zoude 't de uiterfte onvoorfS
heidt wez.n, dat men de verloffing aan de natuur overliet $
is een fteHmg die door 't vervolg al te klaarblykehk bewezen
wordt, om om hier nog langer op te houden. "
C A P I T T E L XXXVIII.
^ « Z W A A R E BARINGEN daar de Kinderen met de
D
NAVEL-STRENG vaar komtn.
aar is byna geene legging van de Kinderen, waar mede niet
vergezelfchapt kan gaan een ontydige geboorte van dc Na
vel-ftreng, dat is, dat de Streng eerft in de geboorte kom W
zy alleen het zy te gelyk met eenig ander lid, als het hooft de
handen de voeten, of eenig ander deel van het Liahaanv »j£
gefchiedt voornamentlyk, wanneer de Navel-ftreng heel hST
en dat dezelve niet omgeflingert is om het een of om het ander
deel van het Lighaam van het Kindt.
De Navel-ftreng kan op veelderlye wyze omgeflingert zvo
als om de midde , de borft,. de buik, de hals °de armen ofde
beenen, en daar door ook veel moeite geven , en de 'abeidt
zeer verzwaren : Maar ik moet hier in 't voorbv g-an
zeggen, dat ik verwondert ben geweeft te zien de Figuaren^au
Monfieur P e u, m zyn Boek van het veiloflên van de Vromven •
ik doorlas het, m hoope van daar eenige nader ontdekkingen in
te vmaen , boven het geene anderen voor hem hadden gefchreven •
maar was verwondert, dat ik 'er geen zonderling nieuws in vond*
als d e
menigvuldige vertoningen van de omüingeringen vin de*
Navel-ftreng waar toe alle zyne Figuuren alleen fthynen ^makt
te ^yn; en ik moet daar by voegen, dat behaTven dat het X
chelyk is voor een Man van zoo groote ervarentheidt, alshv
Al* Tu, W ] I d 0 C n g e I
° V e n t e Z y n d e
' Wereldt zulke tJiZ
das vol Water te vertonen, gelyk hy doet, zoo is het nog te ver-
won-

Vm de Kinderen, die met de Navel-ftreng voor komen. 267
wonderen dat die Man ons wil wys maken het geene de reden
klaarlyk dicïeert onmogelyk te zyn : als by exempel , in de
derde Figuur vertoont hy een Kindt, hangende opgefchort in het
midden der Wateren, met handen, voeten, en hooft nederwaarts,
blyvende opgefchort hangen aan een Streng, die enkelyk om de
middel omgedraaitis; en zoo toont hy een nader in de vierde
Figuur, opgefchort hangende in het bovengedeelte van de Lyfmoeder
op dezelve wyze, maar met de buik na boven, zynde
twee valfche Figuuren , die nooit alzoo konnen gevonden werden,
en die enkelyk door hem verfiert zyn , om wat glans aan
zyn werk te geven; en ik zeg hetzelfde, van zyn vyfde en zesde
ttguur en ik vinde my verpligt die misflagen aan te wyzen, op
dat de leerende Vroedvrouwen haare herfenen met zulke valfche
beelden niet mogen vervullen.
Ik ontken niet, dat de Navel-ftreng om het lyf van 't Kindt
geflingert kan zyn, gelyk in die Figuuren wert vertoont, maar ik
ontken dat het mogelyk is, dat een Kindt op die wyze aan de
Streng kan opgefchort blyven hangen, ten ware dat de Streng
om het lyf geftnkt of geknoopt was, maar de zynen zyn niet geitrikt
nog geknoopt, dei halven moet de zwaarte van het Kindt
noodtzaakelyk het Kindt doen draijende na beneden zakken eveneens
gelyk een Babyn onmogelyk kan blyven hangen aan een
draat, die maar omgewonden en niet vaft geftrikt en is: alzoo
kan een Kindt ook niet blyven hangen aan een Navel-ftreng, die
maar alleemg om zyn middel is gedraait zonder geftrikt of geknoopt
te zyn. ,
'
&
Maar mogelyk zal dien Autheur zeggen, dat het Kindt by het
ftaande Water geen zwaarte heeft, zynde rondom gedrongen en
door het Water opgefchort, zoo dat zyn gewigt hem niet en doet
zakken; maar genomen, het was zoo, zoo is de demonftratie
vaiïch, want de Figuuren werden daar vertoont om ons te leeren,
dat de Kinderen door dat hangen belet werden om in de o eboorte
te zakken, en zoo dat », zoo moet men zwaarte onderftellen, of
anders kan het hangen geen oorzaak zyn van het niet neder zakken
van het Kindti en geftelt, daar was geen zwaarte te confidereren
by het ftaande Water, dat egter zoo niet is; zoo zoude die egter
LI 2
aan-

26*8 Van de Kinderen, die met de Navel-ftreng voor komen.
aanftonts op het breken van het Water evenwel plaats moeten
hebben
Zyn negende en tiende Figuur is ook verfiert een valfch;ook
kan geen Kindt 'alzoo met de ftreng aan den hals blyven hangen,
want of de ftreng houd het opgefchort, of niet; zoo ja, zoo moet
het Kindt ten minde met zyn beenen en billen om laag hangen,
maar niet met de rug of met de zyde; zoo neen, dan moet het
Kindt- door zyn eigen zwaarte tot mor de geboorte vallen, en niet
om hoog blyven hangen, gelyk het hier wert vertoont : derhalven
zyn die Figuren maar enkele inbeeldingen zonder waarheidt;
zoo vervult men de Wereldt met Boeken, en nog met groote
Boeken; waar in al het geene, dat 'er goed in is, meeft maar
enkel Copy .is van het geene anderen al te vooren gefchreven hebben
; en 't geene dat 'er nieuws in is, zyn dikw ils maar opgepronkte
inbeeldingen, om welken te leezen de Mentenen haar geld
en tydt verliezen.
Wie is 'er, die de Figuren ziende van dien Autheur, niet zeggen
zoude, dat 'er niet in de Wereldt gemaklyker is, als een Kindt
in de Lyf moeder te keren, hebbende in de Lyf-moeder zoo een
ongemeene ruimte, als hier wert verheelt; en het is waar, dat
zoo de Kinderen in de Lyf moeders zoo ruim lagen, als in deeze
Figuren werden afgebeelt, zoo zoude men dezelve alzoo gemaklyk
daar in konnen keeren als in een Boter-kinnetje; maar het gaat
er zoo niet toe; daar is ver na zoo veel plaats niet, niet half zoo
veel; en wanneer ik ook zeide, zomtydts niet de vierde part, ik
zoude my niet veel vergrypen.
Maar laat ons wederkeren tot de ongemakken, die de Navelftreng
kan veroorzaken, wanneer die in de geboorte fchiet, en
dezen zyn byzonderlyk vier, namentlyk Eer/telyk, een vernaauwing
van den doortogt, en by gevolg moeïlyker voor het Kindt
om te patferen, en moeite voor de Vroedvrouw om de Navelftreng
weg te doen, of het Kindt te gelyk met de Navel ftreng
door te helpen : Ten Twede kan 'er door ontdaan een tegenhouding
in den doortogt, door dat het overige van de Streng daar door zoo
veel verkort is; of ten Derde de doot van het Kindt door het verkouden,
of door het klemmen van de Streng, waar door dat de
cir-

Van de Kinderen die met de Na-vel-jïreng voor komen. 169
circulatie van het bloet werd belet, of t'eenemaal weg genomen:
of eindelyk en ten Vierde het affcheuren van de Moeder-koek.
Dat den doortogt;, namentlyk des Lyf-moeders mont, en des
Lyf-moeders Schede, door de Navel-ftrengs uit-zinking bezet en
vernaauwt wert, is zeker, want al wat daar meer in komt, als
abfoluit nodig is, kan niet anders als maar de. paffagie belemmeren,-
het is waar, dat de Navel-ftreng geen groote dikte heeft,
maar het is ook waar, dat ze altoos dubbelt komt, en dan ook
dat, wanneer dezelve daar wat lang blyft, zy als dan gemeenlyk
zwelt, en dikker wert, en alzoo al vry veel plaats komt te
beflaan, waar door dan het Kindt minder ruimte vint, en waar
door dan de Vroedvrouw niet weinig belet wert in haar werk
te doen, wanneer zy het zoekt door te helpen.
Dat een uitgezakte Navel-ftreng door zyne verkorting ook een
Kindt kan beletten, dat is ook klaar te verftaan: want de Navelftreng
zakt zomtydts zoo verre uit, als zyne lengte kan toelaten,
en zoo dan het Kindt daar by wil doordringen, zoo wert de
ftreng hoe langs hoe meer na beneden getrokken, en niet meer
konnende toegeven, zoo moet dezelve breken, of zy moet de
Moeder koek affcheuren, en dat houd het Kindt tegen.
Dat ook zomtydts de uit-zinking van de ftreng de doot van het
Kindt veroorzaakt, dat ondervinden de Vroedvrouwen maar al te
veel; en voomamentlyk de genen, die niet zorgvuldig zyn aanftonts
dezelve te rug te keren en weder binnen te brengen; want
het kan niet wel wezen, dat de Navel-ftreng lang voor het Kindt
geboren werde, en dat het Kindt levendig blyve ; want het
bloedt wert haaft in zyn loop belet of door de koude, of door
de drukking'; de koude, die een uithangende navel-ftreng bevangt,
doet het bloed bgtelyk daar in ftremmen en ftil ftaan, en
aldermeeft , wanneer de ftreng geknepen of geklemt is , het
welke kan zyn op een dubbelde wyze : of ailenig in des Lyfmoeders
mont, of tegens de Beenderen van het bekken: en dit
heeft plaats beide in wel en in qualyk gekeerde Lyf-moeders,
maar op verfcheidene wyzen, gelyk als wy zullen zien, op dat de
lerende Vroedvrouwen daar door mogen leren, hoedanig zy haar in
die gevallen te g. dragen hebben.
LI 3
Laat

2 jo Van de Kinderen, die met de Navel-ftreng voor komen.
Laat ons tot dien einde eens bezien de 19. en zo. Figuren. De
19. Fig. vertoont ons een Kindt dat wél gekeert is in een Lyfmoeder,
die te veel tegens de Lende-wervelen is gelegen, waar
door het Kindts hooft om hoog tegens de Schaam - beenderen
blyft daan, en waar door de Navel-ftreng gelegentheidt krygt
om te gemaklyker van onderen door te glyden; want terwyl het
hooft pal tegen de Schaam-beenderen moet blyven daan,en geen
perfiug kan maken op des Lyf-moeders mont, zoo gleid de ftreng
met het water in de geboorte, die dan, zoo haalt als het water
breekt, doorpafiêert en nederzinkt , het welke een verflandige
Vroedvrouw behoorde te beletten, door, zoo haaft als het water
breekt, de ftreng te rug te brengen, zoo zy het niet heeft konnen
doen, eer het water gebroken was; doende voorts alle naarftigheidt,
om het hooft van de Schaam beenderen los te krygen,
en in de geboorte vaft te zetten: op dat alzoo het weder uitzinkken
van de ftreng belet werde, het welke anders niet wel kan
gefchieden; of zoo men beft oordeelde het Kindt te keren, en
met de voeten af te halen, zoo kan men dat aanftontsinhetwerk
ftellen. . '
Dc 20. Figuur vertoont ons een welgekeert Kindt in een Lyfmoeder,
die in de regter zyde is gevallen, waardoor des Lyf-moeders
mont met het Kindts hooft tegens het linker Heupe-been aankomt,
waar door het ook zeer ligtelyk kan gebeuren, zoo de
ftreng van onderen door voor de geboorte komt, dat zy als dan
met het perfende Water, of by het breken van het zelve, daar in
door glydt: en dat is eene van de voornaamfte zaaken, waar op
een Vroedvrouw behoort te letten, om aanftonts in het begin van
den arbeidt, door het onderflaan ,te verneemen, of niet de Navelftreng
of eenig ander lidt beneffens het hooftje in de geboorte wil
indringen, en zoo haaft zy dat gewaar wert, zoo moet zy allenaarftigheidt
toebrengen, om dat zelve wederom te rugge te brengen,
en dit moet zy doen, zoo 't mogelyk is, nog by het ftaande
Water, en dat ieder maal, als de wee voorby, en het Watervlies
flap is, zonder tydt te verzuymen, werkende te gelyk om
het hooft wel gekeert vaft in de geboorte te brengen, zoo het
Kindt niet van noode heeft gekeert en afgehaalt te werden.
Maar

ym de Kinderen, die met de Navel ftreng voor komen. 2 71
Maar gelyk een wyze Vroedvrouw zorgvuldig moet zyn, om de
Navel- ftreng niet bezyden en voorby het hooft in of door de geboorte
te laten glyden, zoo moet zy byzonderlykwaakzaam zyn,
om te beletten, dat de ftreng niet in de klem raakt, het welke
nooit meerder kan gelchieden, als wanneer zy beneffens of voor
het hooft in de geboorte komt; want neemt eens, dat de Streng
niet is voor het hooft uithangende, of datze niet ter zyde is flap
hangende, maar dat de Streng om het hooft of voor het hooft ltyf
gefpannen legt, en ftelt eens dat het hooft op deeze wyze als de
19 en zo. Figuur vertoonen , of tegens het Heupe - been op de
zyde, of tegens de Schaam-beenderen van vooren, komt aan te
dringen, wat kan daar anders op volgen, als dat, indien de Streng
zig tuffchen het hooft en die beenderen geperft vindt , dat het
Kindt in het kort de geeft zal geven, om dat het bloedt niet zal
konnen circuleren; en'dewyl dat zoo kan zyn , zoo moet een
Vroedvrouw alle zorge en moei e aanwenden, om te beletten, dat
de Streng op die wyze niet geperft en werde, of zoo de Vroed'
vrouw, te laat geroepen , het Kindt in die ftaat vind, aanftonts
en zonder uitftel te maken, dat de Streng uit de klem kome :
om het welke te doen, zoo de Streng tegens de Schaam-beenderen
geperft ftaat, zoo moet zy de Vrouw agter over op haar rug
met het hooft heel laag, en met het onderlyf verheven, leggen ,
en drukken het Kindts hooft te rugge, en ftryken de Streng zoo
veel naar agter het hooft als doenlyk is, en brengen voorts het
hooft, zoo haaft als het mogelyk is, regt in het Bekken, of zoo
dat doenlyk of raadzaam is zoo moet zy het Kindts voeten zoeken
, en het Kindt by de voeten keren en afhalen.
Zoo de Navel-ftreng tegen het linker üarm-been wert aangeperft,
zoo moet zy de Vrouw met het onderlyf verheven op de
regter zyde leggen, en door de regterhandt het Kindts hooft te
rugge brengen, ontwikkelende de Navel-ftreng, en dezelve te
regt fchikkende , tragtende het Kindt, zoo- het raadzaam en
mogelyk is, met het hooft regt in het Bekken in te leiden , of
anders zonder -tvdtverzuim te keeren en met de voeten af te halen;
zoo de Navel -ftreng ter contrarie in de regter zyde regen* het
Darm-been aangeperft is, zoo moet de Vrouw op dc linker zyde
ge-

472' Van de Kinderen , die met de Navel ftreng voor komen.
gekeert, en het Kindts hooft door de linkerhandt te rug gebragt,
en de Navel-ftreng alzoo gered werden.
Van gelyke kan het gebeuren, hoewel niet zoo ligt, dat de
Streng door het hooft agter tegens de Wervel beenderen of 't
Heiligbeen aan geperft wert: en in zulken gevalle zoo moet het
Kindts hooft^ door d'een of d'andere hand, na dat het meer of
minder na d'een of andere zyde is gekeert, gered werden , doende
de Vrouw, zoo het haar kragten toelaten, voor over op haar
knyen leggen, en helpen haar van agteren;ofte zoo zy te zwak is,
zoo kan zy haar op zyde leggen met haar eene Been na den Duik
toe getrokken, om des meerder ruimte te hebben; en in alle deze
gevallen moet men zonder uit ft el 't werk volbrengen.
Ik weet wel, dat men hier op ligtelyk zal zeggen, dat het niet
altoos doenlyk is, dat een vaft-gedrongen huoft zig zoo ligt niet laat
te rug duwen, en dat het gemaklyker te zeggen ais te doen is; maar
ik weet ooR wel, hoewel het moeijelyk en zwaar ts, dat het egter
niet onmogelyk is, als aan onbedreve en vreesagtige Vrocdvrouiven,
die het aan Courage of aan IFetenfchap ontbreekt, want het is hier
geheel anders geltelt met een Kindt, dat nog zoo hoog ftaat,
als met een Kindt, dat reeds met zyn hooft in het Bekken is ingezonken,
en daar in vaft beklemt is; in zulken gevalle zoo beken ik',
dat het zomtydts niet te doen zoude zyn.
Wanneer de Streng voor, of beneffens het hooft komt in een regt
'gekeerde Lyfmoeder, dan is het gevaar zoo groot niet, om zoo
iterk geklemt te werden, hoewel het evenwel kan zyn, dat de Circulatie
van het bloedt genoegzaam kan belet werden; en dit gefchiedt
dan op deze dubbelde wyze; of door dat de Streng tuffchen
het hooft en des Lyfmoeders mont geklemt, oï, om dat het
groot zynde, de Streng tuffchen het hooft en de beenderen van het
Bekken geklemt wert; niet gelyk in de voorgaande legginge van
de Lyf moeder, daar de Kinderen met haare hoofden tegens de
beenderen pal blyven ftaan, en de Streng daar tuflchen beklemmen,
maar dewyl het boft en de ftreng te gelyk komen, om
door de engte van het Bekken te paftéren, het welke niet als met
klem en drang kan geleideden, zoo kan het ook niet minder zyn,
of de Streng moet ook op de zyde geknepen en geperft werden;
dit

Van de Kinderen, die met de Navel-ftreng voor komen. 275
dit gefchiedt wel het minft, als de Streng tegen de flapen des hoofts
is gelegen, maar wanneer die in tegendeel op het voorhooft legt,
dan is het gevaar heel groot, en daarom is het goed, zoo hiaflmen
dat gewaar wert, de ftreng aanftonts na de flapen des hoofts te ftryken,
en dan voorts te zien, dat men die geheel agter het hooft
brenge.
Zoo het gebeurt, dat de Streng met de handt, den ellebiog ,
of de fchouder voorkomt, of met de voet of knie, zonder dat men
het hooit kan gewaar werden, zoo behoeft de Vroedvrouw by het
ftaande water haar niet te bemoeijen, om de een of de ander wederom
in of te rug te brengen, want dat is te vergeefs, ten zy
dat men het verzoekt, met fomtydts zagtjes aan de handt of voet
te knypen, om te zien, of het kindt dezelve mogt na zig trekken,
en daar door fomtydts van legginge veranderen- Maar de
Vroedvrouw moet de Vrouw niet verlaten, maar naarftig wagten
op het breken van het water, om dan aanftonts de handt inde Lyfmoeder
in te voeren, en het kindt, na dat het gelegen is , of met
het hooft in de geboorte te helpen, of met de voeten af te haaien,
niet toelatende dat de Navel-ftreng voor het kindt uitkome.
Maar zoo de Vroedvrouw of Vroedmeefter te laat geroepen het
kindt reeds vint met de Streng en den arm of voet geboren, zoo
moet die aanftonts de ftreng eérft inbrengen, en dan het kindt by
de voeten uithalen, en alzoo de Vrouw verlolTen.
Eindelyk zoo de Navel-ftreng alleen in de geboorte komt, zonder
eenig ander lidt, het beduit gemeenlyk, dat het kindt divers
in de Lyfmoeder legt, en dat handen en voeten, of ook wel de
rug of de buik zullen voor komen : waarom de Vroedvrouw ook
naarftig de tydt van het breken des waters moet in agt nemen, om
als dan aanftonts, eer het water geheel afgelopen is, de handt in
te brengen, en de legging van het kindt te onderzoeken, en overwegen
of het raadzaam is, het hooft in de geboorte te brengen,
of het Kindt by de voeten af te halen, en dan moet zy doen het
geene veiligft en beft mag zyn , want het is beter het kindt by
de voeten af te halen, als lang te leggen talmen, om het hooft in
de geboorte te krygen, en nog eindelyk genoodzaakt te- zyn de
voeten te gaan zoeken.
Mm
Ik

Z74 Van de Kinderen, die met de Ndvelftreng voor komen.
Ik zonde nog verfcheide leggingen van Kinderen konnen aanhalen,
en toonen, hoe de Navel ftreng bydie legginge voor in de geboorte
kan komen, maar my dunkt, dat de genen, die het reeds
gezegde wel zullen begrepen hebben, dat die ook in de overige gezegde
wel zullen weten, hoe zy haar daar in te gedragen hebben;
en die onbequaam zyn om door het voorige genoegzaam onderligt
te ontfangen, die zouden het ook door het overige niet verkrygen,
en daarom zullen wy dit Hoofcdeel fluiten.
Zoo het mogt gebeuren, dat het Kindt met het hooft voor komende
tot den hals toe geboren was, en den hals eens of meermalen
omwonden was met de Navel-ftreng,. en daar door opgehouden
wierd j de ftreng te kort zynde om ver genoeg na te geven, zoo
moet de Vroedvrouw tragten de ftreng, door de vingeren daar onder
te fteken, los te maken; te weten, de Streng over het hooft
ftrykende, dat gemeenlyk wel te doen is, hoewel het fomtydts al
wat moeite geeft, immers ik hebbe het altoos nog konnen doen;
maar in gevalle de Streng zoo ftyf gefpannen ftond,dat het endoenlyk
was, zoo kan men doen het geene fommigen leeren , namentlyk,
de Streng op twee plaatfen toe binden , omtrent drie a vier
vingeren breet van malkanderen, en fnyden dan dezelve tuftchen
beide de banden door, maar dan moet de verloffing ookllraksdaar
aan volgen, of het Kindt fterft.
Verklaringe van de 19, en lofte FIGUUR
ENZ
Figuur 19.
'na De Wervel• beenderen..
b b De I >arm - beenderen.
cc De Schaam - beenderen.
dd De Ruft- of Zit-beenderen.
e e De Panne van de Dye- beenderen.
ff Den omtrek van de Buik.
gg De Lyf - moeder.
b
iii
Het Kindt met zyn hooft tegen de Schaam-beenderen.
De Navel-ftreng.
k De Moederkoek. Figuur

Van de Kinderen j die met de Navel-ftreng voor komen, zff
Figuur 20.
aaa De Wervel-beenderen.
b b De Darm - beenderen.
cc De Schaam - beenderen.
dd De Ruft- of Zit - beentjes.
e e De Panne of holligheidt daar de hoofden van de Heupebeenderen
in draaijen.
ff De omtrek van de Buik.
gg De Lyf-moeder.
b Het Kindt, leggende met zyn hooft tegen het regeer Darmof
Heupe-been.
Ui De Navel-ftreng, hangende onder uit.
é De Moeder-koek.
AANMERKINGE.
DEn Heer van Deventer begint dit Hooftftuk met dé berifpinè
der Afbeeldingen, die den Heer Peu gegeven heeft; men
kan, buiten t geene hy daar in laakt, ook zeggen, dat zy in zyne
verhandeling byna niet te paffe komen; dewyl zy niet dienen als
om een eenig Hooftftuk te verftaan; hier toe zelfs hebben zy allen
nog geen betrekking. Men mag daar en boven met reden de aanmerkingen
vermeerderen, die onze Schryver gemaakt heeft aangaande
't Kindt, 't welke aldaar aan zyn hals hangende verbeeldt:
wordt,en zeggen, dat, zo 't zelve waarlyk door de Navel-ftreng
belet wordt in de geboorte te fchieten, zekerlyk volgen moet o£
dat de ftreng de hals toewringt, en 't Kindt wurgt of dat de
grondt des Baarmoeders 't binnenfte buiten keert, of dat de Koek
los gaat. Welke drie toevallen zo gemeen niet zyn, als den Schryver
fchynt te kennen te willen geven; en waar van het eerfte, ten
minfte , voor onmogelyk gehouden zal worden van al de geenen,
die weeten, tot hoe verre de Koek aan de Baarmoeder kan
vaft zitten. Maar laten wy tot de zaak zelve overgaan.
Mm z
De

%j6 AA NMERKlNGE.
De Navel-ftreng kan alleen uitkomen, ofte te famen met eenig
ander deel, ofte ook om eenig deel gedraait zyn : waar uit drie
zwaare beletzelen in de verloffinge voortfpruiten.
De Streng alleen uithangende, is gemeenlyk een kenteken, dat
't Kindt dwars over 't Bekken legt. Nogtans gebeurt 't tegendeel
fomwyle En indien 't in dit geval noodzakelyk is, de ftreng
wederom in te brengen, uit vreeze, dat de koude lugt, 't bloedt
ftremmende, de doodt aan 't Kindt mogt veroorzaken , zo is 't
nog veel noodzakelyker, hetzelve te doen, wanneer hy te famen
met eenig ander deel uitkomt, byzonderlyk by aldien ditj't hooft
is, hetweike de doorrogt volmaakter vullende, als eenig ander deel,
den omloop des bloeds insgelyks volmaakter onderfchept. Waar
't zaake dat men in diergelyk voorval de ftreng onmogelyk zoude
kunnen inbrengen, of ten minfte na de flag van 't hooft verfchuiven,
daar hy minder geknelt wordt, dan is 't onbetwiftelyk zeker,
dat men 't kindt moet omwenden, en by de voeten afhaalen. Ja ik
denke, dat men dit zelfs in 't laafte geval verpligt is te doen. Want
of fchoon de ftreng by de flag van 't hooft gebragt zynde niet fterk
gedrukt wordt, kan evenwel de vertraaging, die ook hier aan den
omloop des bloeds gefchiet, eindelyk aan 't kindt de doodt toebrengen.
L en Heer van Deventer leert niet, op wat wyze men de ftreng
op die plaatfe houden kan, daar men hem na toe heeft gefchoven.
Maar Mauriceau zal dit gebrek vervullen. Ziet hier zyne woorden
lib. 2. cap. z6. Men zal 't doen door de toppen der vingeren van
de eene bandt, dezelven gedurig houdende aan de zyde, daar de ftreng
is uitgekomen , tot dat 't hooft, ten eenemaal nedetgedrongen , en
in de geboorte gefchoten zynde, bequaam is om hem 't weder uitzakken
te beletten; de gelegenheidt van een goede Wee waarnemende , ten
einde 't hooft gemakkelyker daar na toe te brengen ; of zo men de
bandt ''er uit wilt trekken, moet men een ftukje zeer zagt linne tusfcben
de zyde van 't hooft, en de Baarmoeder, infteken, om deplaats,
daar de ftreng uitgefchoten is, toe te floppen, agt nemende om een
einde van dit ingeftoke lapje buiten te laten hangen, op dat men 't
uittrekken kan, wanneer 't nodig zal zyn; gelyk ook om een goede
compres met warme wyn doonveekt voor tegen den ingang des
Baar*

AANMERKINGE. 277
Baarmoeders te plaat/en, op dat men de ftreng belette van door de
buitenlugt te verhouwen, in gevalle hy weder uitftuipte Dionis
zegt lib. 3 eap. 25., dat 't zekerfte om 't Kindt levendig te krygen,
is, 't zelve te wenden, en by de voeten uit te haaien. Dit
raade ik meede aan. ;
De uitzakking van de ftreng voor, of met, t hooft, is een
toeval 't welke niet zeer moeijelyk te verhelpen ftaat, gelyk wy
nu gezien hebben. Dog een ander toeval, waar van geen Vroedmeefter,
dan La Motte alleen, het kenteken gegeven heeft is
wanneer de ftreng verfcheide maaien om de hals van t Kindt
gewonden legt; een toeval nogtans, 't welke zeer gevaarlyke gevolgen
hebben kan, dewyl 'tKindt aldus gewurgt, of de Moederkoek
los getrokken, kan worden. „ -
n
La Motte zegt lib. 2. cap. 9., dat men weten zal, of de ftreng
verfcheide reizen om de hals van 't Kindt gewonden is, ofte dat
hy al te kort is, 't welk dezelve uitwerking veroorzaakt, wanneer
men voelt, dat 't Kindt ten tyde van de Weën nadert, en wederom
te rugge deinft, als die overgaan.
't Staat aan de Vroedmeefters om over de waarheidt van dit
kenteken te oordéelen. Al 't geene een Geneesheer, dewelke
deze konft niet oeffent, doen kan , is gevolgen te trekken int die
Aanmerkinge, vooronderftellende dat zy waar is. De gevolgen
zyn zeer eenvoudig. Men moet in dit geval 't Kindt weder inbrengen,
zo 't nodig is, en 't deel ontwikkelen. \ erders, indien
de ontdekkinge waar is C't i s t e n m i n u e e e n mogelyke zaak),
heeft men veel verpligting aan La Motte, dat hy dezelve, aan t gemeen
heeft medegedeelt.
Dit gevolg, hoe natuurlyk 't ook zy, is nogtans niet t geene
La Motte daaruit trekt, als men door zyn behandeling hier van
mag oordéelen. Want hy vergenoegt zig met \ hooft voort te
trekken, om de geboorte van 't Kindt te bevorderen. Dog deze
manier fchynt my zeer gebreklyk door de alvorens gemelde redenen.
Immers, de Koek zit zeer vaft , of niet. In t eerfte
geval zal 't Kindt gewurgt worden , of een omkeering van de
grondt des Baarmoeders veroorzaaken; in 't tweede geval, zal t
Üindt de Koek zekerlyk geheel, of ten deele , aftrekken ; waar
Mm j

a; 8 A A N M E R K I N G E .
SLÏfT2®ï 3*
b
] o e d a o r t i r
'g ^ volgen, die niet anders ais
ichadelyit aan de Vrouw wezen kan
't Moeijelytóe voorval zoude zvn ,* indien de ftrenrr eens om
'Lighaam en eens om een ander'deel,
P
K > C
abdan zoude dezelve toevallen, die miiTchi n onwSeWelVk w!"
ren, van geen lange duur zyn. Was de Navel-flrenTzo Csr
als men op't naarzien van de Afbeeldingen, dewelke byPeut
vonden worden, zoude oordéelen, dan konde dk toeval mogelyk
geen zwaare gevolgen hebben; maar ieder een, die weet dat de
ftreng doorgaans met meer als twee voeten, of dlr omtrent
lang is, zal gemakkelyk zien, dat dezelve u de AfbeeTd ïïen
Svel dreSg er k
* ° 0 r d e d a n z e r S t o w ^ 7 * ? ~ 5
C A P I T T E L X X X I X .
Van KINDEREN,
D I E M E T D E H A N D ( } E F F E
^
O F
och ouder voor komen.
| ^ E Kinderen konnen op veelderleye wyzen, met de handt
J\ J elleboog öf feémdcr, maar veel gemaklyker met de handt
IS^voofSèn!" g S m a k l y k e r m "
*
a , S
De handt is gemeenlyk by het hooft, en daarom geen wonder
dat die met of voor het hooft in de geboorte zoekt in te Sen •
by het nog taande water komt meeft de handt eerft voor Sr'
'v^^ii^ï^^^^^^^
fovdts wel ge-
I , V ö Lyf-moeden, maar meeft in qualyk «ekeerde-
Wmt gelyk het vreemd is, dat in een ^ ^ ^ S f ^
kindt .

Van KINT)EREN die met de enz. 279
kindt op zodanig een wyze qualyk gekeert komt, zoo is het heel
eigen aan fcheefleggende Lyf-moeders, dat de kinderen daar in over
divers komen: de reden daar van is, om dat zy gemeenlyk tegen
het een of het ander been van het bekken komen aan te duiten , voor,
agter, of ter zyde; en dan is het geen wonder, dat haare hoofden
voorover, agter over, of op zyde komen te glyden; en wanneer
dan de handt, fan elleboog, ofte de fchouder eenige opening vint,
of maakt door hulp van het Water, wat wonder is het dan, dat
die eerft voorkomen ?
Het is waar, dat in een regt leggende Lyf-moeder het hooft ook
wel eens op zyde kan raken, voor al, als het kindt met zyn hooft
gelegen is, gelyk de 23 Figuur vertoont;want zoo dan de handen
by tydts niet werden te rug gebragt, en het hooft niet flraks in de
geboorte Jchiet, zoo raakt het hooft op de kant van het Schaam- of
lleupe been, en daar door valt het ligtelyk op zyde of agter over.
Maar zoo een verflandige Vroedvrouw dan by tydts , terwyl het
water nog ftaat, de handjes van het kindt wat te rugge floot ,
of door het knypen aan de vingeren maakt, dat het kindt zyn
handjes wat te rugge trekt, zoo kan het hooft ligtelyk regt in de
geboorte zakken, want het hooft zit in die tydt altoos niet vaft op
die beenderen, en daarom kan het ligtelyk nederzakken ; maar
zoo is het niet met de qualyk gekeerde Lyf-moeders, daar komen
de kinderen heel dwers tegens de beenderen en tegen de opening
van het Bekken aan, alles gaat dan met meerder moeite en gevaar,
en de Vroedvrouw kan de delen van bet Kindt zoo klaar niet voelen,
nog ook dezelven zoo bequaam niet handelen en te regt hel.
pen ; daar is vry wat moeijelyker by te komen , als in de regtleggende
Lyf-moeders, want deezen vertoonen haare opening vlak
van onderen, en de anderen altoos na de een of de anderen zyde,
of meer na vooren of na agteren.
Daarom raade ik ook, dat men, na dat het Water gebrooken
is, geen tydt verheze, om het hooft in de geboorte te brengen;
te weten, in een regte Lyf-moeder, gelyk de i^. Figuur vertoont,
daar in is het beft, de handen te rug te floten, waar op dan het
hooft van zelfs nederzakt; of te zien, dat men de vingeren langs
het aangezigt tot boven het voorhooft brengt, om het als dan na -
bene-

28o Van KINDEREN die met de
beneden te keeren, en zoo in de geboorte te leiden; maar wanneer
de Kinderen in fcheef - leggende Lyf-moeders zyn gelegen, gelyk
de 21 en xzfle Figuuren verwonen, zoo raade ik,dat menfcrftont
en zonder uitflel na de voeten gaat zöeken.
En-oflchoon den arm in de geboorte hangt, en men dezelve
niet wel in kan brengen of inhouden, zoo moet men daarom niet
nalaten door te dringen, en na de voeten te taften; het is dikwils
maar tydtverlies den arm in te brengen, of die in te willen houden,
want men bevind fomtydts , dat men veel gemaklyker na
de voeten door kan dringen, den arm uithangende, als wanneer
dat men dezelve binnen heeft gebragt; ik ben fomtyds genoodtzaakt
geweeft den ingebragten arm wederom buiten te laaten hangen,
tot dat ik de voeten gekregen hadt, als wanneer ik de voeten
na beneden halende, en het kindt van onder met de arm opfchuivende,
den arm zonder moeite in deed gaan, en het kindt alzoo
na wenfch keerde: En dit gaat zeer gemaklyk in een regte l yfmoeder;
maar de geenen die dit werk ondernemen in een icheefleggende
Lyf-moeder, die ondervinden hoe zwaar het is; voornamentlyk,
wanneer dat het kindt met den arm tot aan de fchouders
toe al lang geboren is geweeft, dat het Water ontlopen is, en alles
door fterk dringende Weën is vaftgeperft geworden.
Verklaringe van de 21, rz en z-xjte FIGUURE N.
Figuur 21.
aaa
b
cc
dd
ee
ff
gg
h
De Wervel-beenderen.
Het linker Darm-been.
De Schaam - beenderen.
De Zit • beentjes.
De Pannen van de Heupe-beenderen.
Den Cirkel van de Buik.
De Lyf-moeder met haar opening op zyde tegen het Os
Ilion by het Os Pubis,
Het Kindt in de Lyf-moeder, het hooft tegen het linker
Darm - been, en den arm in de geboorte.
ii De

Handt, Elleboog
y
of Schender -voer komen. 181
Ui De Navel-ftreng.
* De Na-geboorte of Moeder-koek.
K 0
Figuur 22.
De Wervel-beenderen. .
b Het linker Darm been.
c c
De Schaam-beenderen.
Ad De Sit-beentjes.
ƒƒ De Pannen van de Heupe-beenderen.
% EtSf moTd n et d met U iaar mont tegens de linker Schaam- en
j. Het" Kindt? e met r zyn hooft tegens de Schaam-beenderen, en
i
k
met de fchouder gereet om in de geboorte te zakken.
De Navel-ftreng.
De Na-geboorte.
öfl De Wervel-beenderen.
bb De Darm-beenderen.
c c
De Schaam-beenderen.
ƒƒ S ^rfwSgri». — - * taf» »

1
482 Van KINDEREN die met de
Zonder dan mner te fpreken van de Navel-ftreng, zoo laat ons
deze figuuren aanzien, als of zy geen uithangende Navel-ftrengen
hadden ; dewyl het fomtydts kan gebeuren, dat de Kinderen en de
Lyt-moeders aldus gekeert komen, gelyk die hier verheelt werden,
zonder dat daarom de Navel-ftreng in de geboorte komt.
Figuur zr.
Den 21. Figuur vertoont ons een Lyf-moeder, gelegen met haar
Udem m fa regter zyde van de Vrouw/en mettaa?W tegen
teUtnker Heupe-been- het Kindt is daar in gelegenten deele op
zyn Buik, en ten deele op de zyde , het hooft is op het Darmbeen
gefchoven, en den arm in de geboorte geraakt: de reden
waarom de Kinderen dus met het hooft op het Darm-been geraken
, is, om dat zy m den beginne by het nog ftaande Water, of
£ r h £ w ; u a n i , e I v e > n i e t 1 z Y n gehandelti w«»t
h e t z
eer het Water is gebroken, leggen zy niet zoo gedrongen in de
M'f-moeder, dan is 'er nog veel ruimte, en het Water o-eeft
üaar vryheidt om haar te bewegen ; ~maar wanneer het Water
afloopt dan wert de ^f-mot fax nauwer, toegefterft, en dan raajen
de Kinderen in de klem, en moeten Byven leggen, zoo als zv
oan gedrongen werden; en wat dan naaft aan de geboorte is dat
gleid daar in en wert hoe langer hoe vafter d^xinvaftZ^YZ
nu eeni Vroedvrouw ftraks op het breeken van het Water fa handt
tn de Lyf-moeder brengt, zoo kan zy het kindt nog genoegzaam
verf hikken,,n het hooft in fa geboorte krygen, of ?n5eSkan
zy met minder gevaar het kindt omkeeren, en met de voeten af
balen: daarom behoort de Vroedvrouw de bandt altoos sieren tl
hebben, om op het breken van het water dezelve in te voeren H
daar door, zoo veel als 't mogelyk is, het water op te floppen
en vaardig te doen, het gene dat 'er te doen is, om het kindt
te fchikken of te keeren.
'
1 n d t
Wanneer de Vroedvrouw bevind, dat des Lyf moeders mont niet
al te hoog legt en dat 'er goede apparentie is, om het hooff ge
maKlyk m de geboorte en in het Bekken ie konnen inleid loo
m ' L l doen, plotende het Lighaam van het Kindt by den 12
of by fa fchouder te rugge, op dat het hooft als dan door zyn Z
zwaarte m de geboorte vallej of zoo het dat niet genoeg doef,
zoo

Handt, Elleboog, of Schouder voor komen. 283
zoo kan zy zelfs het hooft wat verfchuiven, of vertrekken, tot dat
het daar in komt. Maar wanneer daar niet veel gelegentheidt
toe is, de Lyf-moeder te diep in de zyde leggende, waar door deszelfs
mont zoo hoog opgefchort blyft ftaan, en dat', al was het
fchoon dat het hooft in de geboorte wierd gebragt, het evenwel nog
met het hooft tegens het Darm-been zoude blyven ftaan, als dan
zoude ik haar geenzins raden het hooft in de geboorte te willen
brengen, maar in tegendeel de handt onder by de buik van het
Kindt door te fteeken tot aan het Kindts voeten, en dezelven
langs de buik van het Kindt na zig te haaien, een of beiden te
gelyk, en alzoo beide de voeten in de geboorte te brengen; want
als het Kindts voeten in de geboorte zyn gebragt, zoo kan als
dan des Lyf-moeders grondt veel beter opgeheven werden, en deszelfs
mont veel beter in het Bekken ingleiden, en de verloffing
kan veel veiliger en gemaklyker toegaan, beide voor de Moeder en
voor het Kindt.
Ik moet hier by dit geval nog aanmerken, dat men al te veel
vreze plagt te hebben, om de Kinderen met de voeten voor te laaten
komen, waarom de Ouden ook belaften, een Kindt, dat met
de voelen voorquam, te keeren, en het hooft eerft te doen voorkomen
, het welke of een onmogelyk of immers een vrugteloos
werk zoude zyn: want de Baring gefchiedt fomtyds al zoo fpoedig,
ja veel fpoediger, wanneer de voeten eerft komen, als wanneer
het hooft voor komt, en, om rond te fpreeken, ik kan 'er ook niet
veel meer gevaar in zien, ja ik durf zeggen, dat ze veeltydts op
die wyze met minder gevaar gefchied. En alhoewel ik mogelyk
de eerfte ben, die dit heeft durven fchryven, zoo kan ik evenwel
niet nalaten die gedagten te uiten, want ik kan zeggen, dat ik
nooit zoo zwaaren en gevaarlyken arbeidt gezien hebbe met de
voeten als wel met het hooft voor, en daarom raade ik ook al ligt
na de voeten te taften, boven al in fcheefteggende Lyf-moeders, die
op zyn alderbeft genomen, altoos een zwaaren arbeidt veroorzaaken.
Figuur 22.
De 22. Figuur is ook een fcheefteegende Lyf-moeder, gelyk als
de voorgaande, waar 111 een Kindt "op zyn rug legt, het hooft
Nn 2
agtcr

284 KINDEREN die met de
agter over, en de fchouder naaft aan de geboorte of Lyf-moeders mont
en deze is ook een van de alderargfte leggingen van de Kinderen :
het'is waar, wanneer men de fchouder te rug naar om hoog floot,
en het Lighaam doet te rugge wyken, dat men als dan met veel
moeite het hooft nog wel in de geboorte kan brengen; maar als dat
nu al gedaan is, wat heeft men dan gevordert? dan komt het hooft
nog met het aangezigt om hoog, dat ook een moeijelyke baring
geelt, en dat nog het erg/ie is, het hooft zal neg met de kruin tegen
het linker Darm been blyven ftaan, en daar door met veel moeite
in het Bekken konnen komen : daarom zoude ik niemand raaden,
by zulken legging der Kinderen en der Lyfmoeders het hooft
eerft in de geboorte te willen brengen, maar wel de voeten te zoeken,
het welke gefchieden moet door de regterhandt, dezelve inbiengende
tuifchen het hooft en de regter fchouder iot aan de regter
voet of regter knye, die men eerft wat kan na zig haaien, en dan
kan men de voet met de teenen voor na zig trekken; dan moet men
de linker voet zoeken, en die op dezelve wyze na zig haaien, en
die beiden by malkanderen gevat hebbende ,zoo leid men die zagtjes
na de geboorte, waar door dan het Kindt gemakkelyk omdraait.
Hier moet ik ook aanmerken, dat het my verwondert, dat Juftina,
de Vroedvrouw van Mevrouw de Keurvorftin van Brandenburg,
niet gemerkt heeft, dat men de Kinderen veel gemaklyker
kan keeren, als men dezelven met de teenen na zig haalt, dan
als men die met de hielen na zig trekt; zy in tegendeel leert'door
haare Figuuren, de Kinderen meeft met de hielen na zig te halen :
maar het is zeker,dat het Lighaam van een Kindt veel gemaklyker
met de teenen na de buik kan gebogen en omgedraait werden
als met de hielen na de rugge, want de leden en de rug laten haar
veel beter voor als agter over krommen. En dit verkeert omkeren
is ook de oorzaak, waarom zy meert overal in moeijelyke keringen
de ftrikken moet gebruiken, om beide de handen in het werk
te ftellen. Ik in tegendeel het Kindt kerende met de teenen na den
buik, zoo keere ik het Kindt altoos zonder ftrik met een eenige handt,
en dat nog zonder groot gewelt of gevaar: en dit verzoek ik dat
de leer ende Vroedvrouwen gelieven wel op te merken,, want aan
deze obfervatie is veel gelegen, dewyl zy ongelooflyk veel gemak
geeft.

Handt, Elleboog, en Schouder voor komen. 28ƒ
seeft in het keeren van de Kinderen, om het welke wel te doen,
men eerft wel dient te weten, hoe het Kindt gelegen is, om
daar door te weten, welke handt het werk moet doen, en waar
langs of waar door de bandt tot by de voeten komen kan.
Wanneer men een dus gelegen Kindt agter over wil doen keeren
haaiende de voet van onderen met de biel na den rug van het
Kindt, zoo kan men de keering van het Kindt zonder gewelt te doen
niet w'el volbrengen, ten zy dat men een ftrik om de voet vaft
make, by dewelke men dan met de eene handt zagtjes trekt, terwyl
men met de andere handt het hoott en de fchouder na boven
ftoot en hét Kindt alzoo doet draaijen.
Maar merkt, dat hier bezwaarlyk een ftrik aan de voet te
brengen is, door de kromte van de zveg, en dat, wanneer men
daar al een aangebragt heeft, de ftrik of liever de handt, niet
wel kan na beneden gehaalt werden , als met een fterke fchuuring
te maken tegens des Lyf-moeders mont, en deifelfs Schede; te
weten daar zy den krommen elleboog maken, want de Lyf moeder
en des' Lyf-moeders Schede, maken in deze legging t'zamen een
krommen elleboog , en dat op de plaats daar de rand van het
Bekken belet, dat deeze of geene niet genoegzaam kan mede geven
om tot een regte lyn getrokken te konnen werden, daarom
zoo iemandt genoodtzaakt is, om een ftrik om de voet te leggen,
zoo laat het geen fmalle band zyn*, maar een breede zwagtel, of
een doekje dat zagt en fterk is, en dat zal gemaklyker zyn aan
de voet van het Kindt, maar moeijelyker om 'er aan te brengen,
en 't zal zoo geen infnydinge maken in des Lyf-moeders mont,als
een fmalle bandt: het Kindt dan gekeert zynde, zoo zal men het
voor uithaalen, gelyk te vooren is geleert.
Figuur 23.
De 23. Figuur verheelt ons een regt gelegen Lyf-moeder, met
een Kindt , dat met de banden voor of in de geboorte komt, het
welke door een verftandige Vroedvrouw voor, of ftraks op, het
breken van het Water, ligtelyk met het hooft in de geboorte te
brengen te verbeteren is, en wanneer een Vroedvrouwde handen aldus
in de gebooite voelt, by het nog ftaande Water; en zy bevind, dat
het Waur'genoeg gegroeit,dat is,dat des Lyf-moeders mont daar
Nn 3
door-'

286 Van KINT> EREN die met de enz.
door genoegza'am geopent is, en het vlies van zelve nieten breekt,
zoo kan zy geen quaad doen hetzelve te*breeken y
en alzoo aanftonts
op het breken van het water de handt in te voeten; op welke tydt
het niet moeijelyk valt het hooft van zoodanig een Kindt in de
geboorte te leiden.
Maar by aldien het water een geruimen tydt is afgelopen ,
en beide de handen in de geboorte ftaan, en de Lyf-moeder haar
zelve al naauw ingetrokken heeft, als dan zoude ik raaden ten
eerde de voeten te zoeken, om het Kindt met de voeten af te
haaien
De voeten in deze legging zyn niet moeijelyk te vinden, en gemaklyk
na zig te halen, een eenige hand daar toe genoeg zynde;
te weten , de regter handt , niet hebbende als een regte weg, en
de knien reeds na den buik zynde. Ik weet niet, waarom de Schryvers
zoo veel Papiers hebben beklat over de moeijelykheidt van
het Kinder keeren, daar zy dog maar een regte weg begrepen;
zoo 'er geen meerder zwarigheidt was om de Kinderen te keeren
in fcheef leggende Lyfmoeders, als in de geenen die regt leggen,
zoo zoude het Kinder keeren zoo groten arbeidt niet zyn , nog
voor zoo groote konft greep niet konnen pafleren : Maar om kinderen
te keeren in fcheef leggende Lyf-moeders behoort groote
kenniflè, een gezond oordeel, en wel bedreven handen.
AANMERKINGE.
't TT" Indt kan een handt alleen voordoen, of beiden te famen,
of de voeten en de handen, en de fchouder. Alle deze
leggingen vereifchen byftandt van de konft.
Wanneer het Kindt een handt alleen voordoet, dan moet men,
volgens Dionis lib. 3. cap. 17., de Vrouw verbieden van perflingente
maken, uit vreeze, dat den arm verder ingedrongen mogte
worden; men moet de pols van 't Kindt voelen, om te weeten,
of het leeft, en in dit geval behoort men 't zelve te dopen
; in 't vervolg moet men onderzoeken , of 't de regter, of
linker,

AANMERKINGE.
2S7
inker, arm is, die uithangt; hetwelke men aan den duim weeten
kan; en indien 't de regter arm is, die uithangt, moet men
met de regter handt werken, en indien 't de linker is, moet men
met de linker handt werken. De handgreep beftaat in den arm
van 't Kindt te vatten zo digt by de fchouder als mogelyk is , en
dezelve volgens een regte lyn na de fchouder te rug te drukken.
Door welk "middel de Vroedmeefter ruimte krygt, om zyn handt
tot aan de voeten van 't Kindt in te fteken, die hy_ dan op een
zagte wyze na buiten geleiden zal; waar door 't Kindt genoodzaakt
wordt, allengskens om te draaijen.
Mauriceau gaat hier langzamer te werk. Hy leert lib. 2. cap.
19., dat men, zo draa als men gewaar wordt, dat te famen met
't hooft van 't Kindt een handt voorkomt, de handt weder in
moet brengen, en aldus aan 't hooft de gelegentheidt verfchaffen
om alleen in de geboorte te fchieten; agt nemende, dat men 't
zelve in zyn natuurlyke legging brengt, by aldien het ter zyde gelegen
is. Hy voegt 'er by, dat, wanneer men de '/rouw in dezer
voege byftant.doet, kort na 't breeken der wateren, wanneer
zy goede Weën heeft, en wanneer de Baarmoeder genoegzaam
openftaat, als dan een gelukkige verloffing daar op volgen zal ;
dog dat het tegendeel te verv, agten is, by aldien deze omftandi^heden
niet gevonden worden. Maar terwyl hy in voorvallen,
die een langdurigen en moeijelyken arbeidt dreigen, zig geenzins
beraadt om 't Kindt te herkecren, en by de voeten te haaien, zo
is 't buiten twyffel, hoewel hy dit in 't tegenwoordige Hooftftuk
niet zegt, dat hy dezelve weg met Dionis zoude inflaan, waar 't
zaake hy de zwarigheden ontmoete, dewelke hy optelt. Dit
blykt uit 't volgende Hooftftuk, daar hy uitdrukkelyk gebiedt,
dat, wanneer't Kindt een of twee handen alleenlyk voordoet
( zonder 't hooft), 't zelve omgewendt, en by de voeten gehaalt
moet worden, zonder dat men zig ftoore aan 't gevoele van eenige
Schryvers, die willen, dat 't hooft na de geboorte geleidt
moet worden. Ten dien einde zal men de Vrouw agter over
leggen, met de billen hooger als 't hooft, en den arm of de handt
valT't Kindt wederom inbrengen.
Mauriceau zegt ook, dat dc Vroedmeefter dit niet zal kunnen
uit-

a£S
'AANMERKINGE.
uitvoeren zonder zweeten, zelfs in 'c hardde van de Winter; devyle
't Kindt dikwils de beenen om hoogh heeft, als 't op deze
wyze zig voordoet, en dat men die boven in de Baarmoeder moer,
gaan zoeken. Ik zal rondtborftig bekennen, dat ik niet begrype ,
waar uit zulke groote moeijelykheidt ontftaan zoude, by aldien
de f'aarmoeder niet overhelde.
Pare raadt aan, dat men den arm van 't Kindtaffnyde,wanneer
men van deffelfs doodt verzekert is, Mauriceau zegt, dat 't genoeg
is de arm af te drayen; en hy heeft gelyk. Zo die in 't gelidt affcheidt,
dan is er geen 't minde gevaar voor de Moeder. Den
Heer van Deventer heeft 't zomwyle aldus gedaan. Dogh hy voegt
'er by, dat deze handgreep hem niet veel gemak heeft bygebragt,
en dat van de kant der uitgcfchote arm da zwaarigheidt niet fpruit,
die men in k wenden van een Kindt ontmoeten kan.
Wanneer 't Kindt den elleboogh voordoet, moet de Vroet-meefter
zig op dezelve wyze gedragen, 't Is alleenlyk gemakkelyker,
den arm weder in te brengen, als den elleboogh voor komt, dan
dat hy regt uitgeftoken is.
De handgreep blyft ook dezelve, wanneer 't Kindt de fchouder
voordoet. Men moet die te rug drukken, om de handt by
de voeten van 't Kindt te kunnen brengen, en dit aldus af te haaen.
Deze legginge is een van de ergiten, volgens Dionis lib. 3.
cap. i3,, nademaal de voeten zeer verre afgelegen zyn. Wat zoude
hy gezegt hebben, hadt hy de overhellinge des Baarmoeders
gekeut? men moet, volgens hem, aan de Vrouw beveelen, dat
zy onder 't werk niet lchreeuwt ; en met reden ; aangezien de
Spieren van de onderbuik in 't fchreeuwen zig zeiven zamentrekkehde
minder ruimte overlaaten voor de Vroetmeefter om zyn
werk te doen. Uit dien hoofde moet zy ook haar hooft niet opligtcn,
en veel minder haar Lighaam. De fchouder te rugge gedrukt
zynde, kan men 't hooft te regt brengen, zo men dit 't gemakkelykfte
vindt, maar dewyl zulks zeldzaam gebeurt, 't is beter
't Kindt te heikeeren.
't Zelve is ook de raadt van Amand Obf 78., alwaar hy Guillemeau
berifpt, die wilt, dat men, wanneer 't Kindt de ichouder

AANMERKINGE. 289
der voordoet, deeze te rugge zal drukken, om 't hooft in de geboorte
te brengen. Diergelyke handgreep, zegt hy, is zeer moeijelyk
en zeer pynlyk. Hy voegt 'er by ; de gereed/ie, kort/Je, en
voordeeligfle weg b, wat deel V Kindt ook mag voordoen om ter IVereldt
te komen, V hooft uitgenomen, is de verloffing te bewerken by
de voeten. Daar zyn nogtans gevallen, in dewelken men niet behoort
na te laten de verloffing by de voeten te doen, of fchoon het hooft 't
eerfle voorkomt.
De laafte legginge, die wy nog moeten verhandelen, is, als
't Kindt handen en voeten te zamen voordoet. Deeze is zeer zeldzaam
volgens Dionis lib. 3. cap. 21.; en wordt gckent, na dat de
wateren gebroken zyn, door de menigte van vingeren, en teenen,
verwardelyk in de geboorte voorkomende, en niet wel onder
fcheidelyk, dan wanneer de mondt des Baarmoeders genoegzaam
verwydert is; want te vooren zyn zy gemeenlyk zo'^tegen
elkander aangedrongen, dat men haar gedaante niet terdeegekan
nagaan. Maar wanneer de opening genoeg vergroot is om de
handt des Vroetmeefters door te laaten, moet hy de handen van
*t Kindt weder inbrengen, en de voeten na zig haaien; ja zelfs
met de voeten alleenlyk nederwaarts te trekken,zullen de handen
genoodzaakt worden om weder in te fchieten. Deze handgreep
is niet moeijelyk, als de wateren nog binnen de Baarmoeder zyn,
of dat men die aanftons na 't breeken der wateren in 't werk fielt.
Maar indien de Baarmoeder tydt gehadt heeft om zig zamen te
trekken, zal 't hooft, geknelt wezende, van zelve niet te rug
deinfen, en men is gedwongen hetzelve inwaarts te drukken.
Defe behandeling baart veel minder pyn, als dat men 't hooft na
de geboorte ftiert.
Mauriceau lib. 2. cap. 2 r. wilt, dat men, zo draa de handt in
de Baarmoeder geftooken kan worden, dezelve tot aan't hooft
van 't Kindt brengt, en dit (hooft) zagtjes te rug drukt na de
grondt des Baarmoeders, gelyk ook de handen, laatende de voeten
ter zeiver plaatfe, daar men haar gevonden heeft. Hy leert,
dat men, om deze handgreep in 't werk te ftellen, de Vrouw
een bequaame legging geeven moet, dat is te zeggen, in dier
voege, dat haar billen wat verheevender zyn; 't welke men al-
Oo
tydt

29o
AANMERKINGE.
tydt in agt behoort te neemen, wanneer 't Kindt na de holte des
Baarmoeders te rug gebragt moet worden (men zal wel indaag
zyn, dat Mauriceau hier 't woordt voert: een Schryver, die°de
overzakking des Baarmoeders niet gekent heeft). Waar na men
t zelve by de voeten zal afnaaien, 't Blykt door 't vervolg van
dit Hooftftuk, dat hy werkt , gelyk Dionis , als de wateren zo
evens maar gebrooken zyn. Dogh hy voegt 'er by, dat 't een
volftrekte noodzakelykheidt is te werken, volgens 't geene hy
op de eerile plaatfe gezegt heeft, wanneer de Baarmoeder van de
wateren geheel berooft is, aangezien men als dan door 't haaien
der voeten beginnende , 't Lighaam zo veel te meer in de eeboorte
vaftklemt.
&
-
C A P I T T E L X L
Van Overdwars Leggende KINDEREN;
"T^E ondervinding leert, dat de Kinderen in de Lyf-moeder
. n i e t a l t o o s rc gt voor over of agter over vallen, of zo zy al
zodanig mogten gevallen zyn, zoo is het zeker, dat ze altoos zoo
met blyven leggen, maar nu en dan van plaats veranderen, en dat
konnen zy meer of min gemaklyk doen, na datze meer of minder
ruimte van water hebben.
Tegenwoordig zullen wy fpreken van Kinderen, die op zoda^
mg een wyze dwers in de Lyf-moeder leggen, gelyk ons de IA 1
en 2Figuuren vertonen. De 24. Figuur vertoont ons een Kindt
dwers gelegen in een regte Lyf-moeder, en de ar.Figuur vertoont
ons een dwers gelegen Kindt in een fcheefieggende Lyf - moeder, te w
ten , m een Lyf - moeder die met haar bodem voor over in het hangen
van den buik is gevallen, en welkers mont gekeert is na het
Darm been digt by de Lende - wervelen.
Wy zullen fpreken van de 24. en van de 2f. Figuuren, om de
veranderingen van die beiden, die genoegzaam over een uitkomen,
des te beter te onderfcheiden; De z {
. Figuur vertoont ons een
Kindt,

Van Over dwers Leggende KI NT) EREN. 291
Kindt, dat airede met beide de voeten by malkanderen voor de geboorte
ftaat: Maar 't Kindt in de 2

tgi Van Overdwers Leggende KIND EREN
De reden, waarom dat het water /pits of langwerpig geformeert
wert, is, om dat het water met zyn vlies alieen de perfingen
doet op des Lyf moeders mont, die tegens het been aan legt, daar
in tegendeel zoo het Kindts hooft vry in de geboorte ftond, zoo
zoude de dikke rondigheidt van het 'hooft des Lyf moeders mont
breder uitzetten , waar door dan ook "het vlies meer gefpannen
zoude ftaan,en zoude zig alzoo niet zoo zeer in de lengte als inde
breedte konnen uitzetten.
Maar merkt , dat het langwerpig uitzetten van het water altoos
geen vaft bewys is, ""dat het hooft niet in of voor de geboorte
zoude ftaan, gelyk zommigen meenen, die haar vergrypen, om
dat zy het onderfcheid tuffchen de regt en fcheef 'eggende Lyf moe*
ders niet verftaan; in een regt en wel gekeerde Lyf-moeder gaat
dit teken vaft genoeg; maar in een fcheef leggende Lyfmoeder
niet: want wanneer het Kindts hooft tegen de rand van het bekken
pal ftaat, zoo kan het water zig niet breet formeren, maar
formeert zig altoos fmal, zoo dat de genen, die dat voor een vaft
teken nemen , van dat het hooft niet voor nog in de geboorte
ftaat, die feilen in haar oordeel.
Het gene dan een wyze Vroedvrouw wel moet overwegen, is
eerftelyk; of de Lyf-moeder fcheef of regt legt, want volgens dat
moet de onderneminge zyn, bevint zy, dat de Lyfmoeder regt
legt, en dat het water langwerpig geformeert wert, en dat ze nu
eens de handt, of de voet, of wel het hoof, eniger wyze kan beflaan,
zoo dient zy haar tydt waar te nemen, ten tyde als zy oordeelt,
dat het water redelyk groot geworden is, en dat ze ietwes
van het Kindts hooftje kan beflaan, zoo moet zy op die tydt het
water breken, dat is, het Water-vlies met de nagels van haare
vingeren doorknypen, om aanftonts met de vingeren het hooft in
de geboorte te leiden ; daar uit wegdoende, het gene het hooft
enigzins zoude konnen beletten, het zy hand, voet, navelftreng,
of wat het ook zoude mogen zyn; hetwelke als dan niet
zwaar te doen zal zyn, om dat 'er dan ruimte is: en het hooft dus
regt tn de geboorte gebragt hebbende, zoo behoeft de Vroedvrouw
met bekommert te zyn, dat het wederom van daar zal wyken,
want het water afgelopen zynde, zoo is 'er in een regt leggende
Lyf-

V~an Over dwers Leggende'KIRT) ERE M.
Lyf-moeder geen ruimte genoeg voor het Kindt,-om zig daar
naar meer te konnen keeren, want de Lyf-moeder trekt zig van
ftonden aan te zaamen, en klemt het Kindt vaft
Maar bevint de Vroedvrouw , dat de Lyf-moeder fcheef legt,
zoo dat deffelfs mont tegens de eene of de andere kant van het
Bekken komt aan te ftaan, zoo moet zy geheel anders te werk
gaan. Eerftelyk moet zy verfoeken om des Lyf-moeders mont
in het Bekken te helpen, volgens het gene daar van hier na zal
geleert werden, en zoo dat wel gaat, zoo kan zy te werk gaan
als omtrent een regt gelegen Lyfmoeder: Maar als zy dat niet
kan verkrysen, en dat ze maar voor een gedeelte tot haar oogmerk
kan komen , namentlyk , wel tot eenige verbeteringe van
de quade legging van des Lyf-moeders mont, maar niet zoodanig,
dat daar door het hooft gemaklyk regt in het Bekken zoude konnen
fchieten, met hoope van een goede verloffing, dan moet zy
aan geen Water breken denken, maar wagten, tot dat het Water
van zelve breekt; het Water gebroken zynde, moet zy aanftonts
tegens het Water aan in de Lyf-moeder taften, niet om het Kindts
hooft in de geboorte te leiden, zoo het daar niet in is, maar om
de voeten van het Kindt te gaan zoeken, en om het Kindt by dezelven
af te haaien.
Het is zeeker, dat het Kindtin een dus leggende Lyf-moeder
veiliger met de voeten kan afgehaalt, als met het hooft voor door
de Weën uitgedreven werden; want de zwarigheidt is hier eerftelyk,
om het Kindts hooft regt in het Bekken te krygen, en als het
dan al in het Bekken is, in voor over hangende Lyf'moeders, zoo
valt het nog zoo ftyf tegens de kromte van bet Os Sacrum, dat het
zeer bezwaarlyk is het "daar van daan los te krygen, zoo dat het
beide voor de Moeder en voor het Kindt, als ook voor de Vroed"
vrouw, veel gemakkelyker en veel veiliger is, het Kindt by devoeten,
als by het hooft eerft ter Wereldt te brengen.
Maar wanneer het nu gebeurt, dat de Vroedvrouw te iaat by de
Vrouw geroepen is, of dat 'er verzuimt is by tydts te doen, wat
nodig was gedaan te werden, en de Vroedvrouw bevint, dat het
Water is gebroken, en het Kindt reets met de handen of met de
Oo 3
voe-
ipj

294 Van 0 , uerdwers%eggende KINDEREN.
voeten in de geboorte is ge|choten, zoo behoeft zy by een regtleggende
Lyf-moeder geen moeite te doen, om het hooft van het
Kindt te zoeken, om dat in de geboorte te willen brengen, maar
in tegendeel moet zy de Vrouw agter over leggen met het hovenlyf
om laag, de billen wat verheven , op dat de zwaarte van de
mgewande de Lyf- moeder niet op de handt doe fchieten, maar
veel eer dat dezelve kan te rugge wyken, en plaats aan de handt
van de Vroedvrouw geven; dan zal zy met haar handt of met haatvingeren,
de handen van het Kindt te rug in de Lyf-moeder
brengen, en laten alleen de voeten in de geboorte, of zoo zy 'er
alle beiden niet wel in zyn , zoo zal zy dezelven alle beiden daar
m leiden, en haaien alzoo het Kindt by de voeten uit, wel agt
gevende, het Kindt, zoo het met de teenen om hoog komt allengskens
te draaijen, en door de geboorte te helpen op de wyze
1
als ik te vooren geleert hebbe.
Maar is het een fcheefleggende Lyf-moeder, en ftaan handen
en voeten in de geboorte, het Water al afgelopen zynde, zoo zal
de Vroedvrouw haar beft doen, om des Lyf-moeders mont eerft
wat te verplaatfen, en de mont, zoo veel doenlyk is, tegens de
opening van het Bekken te keeren, en daarom zal zy de Vrouw
altoos in zoodanig een fituatie leggen, dat des Lyf-moeders mont
ruimte krygt, en dat het Kindt met de Lyf-moeder niet op de
handen fchiet, namentlyk, in een voor over hangende Lyf-moeder
dient de Vrouw op haar knien te leggen, of op haar regter zyde,
het agter-lyf wat verheven, en meeft voor over leunende, en
als dan zoo moet de Vroedvrouw de voeten alleen in de geboorte
fchikken, en de handen weg doen.
Maar wanneer nu de voeten alleen en wel in de geboorte ftaan,
dan moet de Vrouw geheel anders, dat is, regt contrarie geplaatft
werden, op dat het gewigt van het Kindt en de Lvf-moeder t'famen
op de geboorte aanperzen, en dan moet de Vroedvrouw het
kindt, wel gekeert zynde, allengskens na haar haaien, ofwel
keeren, zoo het niet wel gekeert is, dat is, allengskensomdraaijen,
en volkomen uitnaaien, op die wyze, als elders geleert is.
Ver-

Van Over divers Leggende KINDEREN,
ipf
Verklaaringe van de 24 en z$fie FIGUUREN.
Figuur 24,
da De Wervel-beenderen.
b b De Darm - beenderen,
cc De Schaam-beenderen. 1
dd De Zit - beentjes.
ee De Pannen of* gaten van de Heupe-beenderen,
ff Den Omtrek van de Buik.
gg De Lyf-moeder, wel geplaatfl.
b Het Kindt dwers in de Lyf-moeder.
ii De Navel-ftreng.
k De Na-geboorte.
Figuur 2 f,
aaaaDe Wervelen - beenderen,
b Het linker Darm-been.
cc De Schaam - beenderen.
dd De Ruft- of Zit - beentjes.
ee De Pan of holligheidt van het linker Heupe-been;
ff Den Omtrek van de Buik.
gg De voor over hangende en in de regte zyde leggende
Lyf - moeder.
ii De Navel-ftreng.
k De Na - geboorte.
C A P I T T E L XLI.
Van KINDEREN , die met de BILLEN voor komen.
"TTEt is waar, dat de handen gemenelyk na by het hooft ge-
JLJL vonden werden, maar fomtydts vind men dezelven daar
zoo verre van daan,dat men door het voelen van de handt ganfch
niet zeker kan weten, boe of waar het hooft of de voeten zyn ge«
legen.
- De

296 Van Kinderen die met de billen voor komen.
De 27 Figuur geeft ons daar van een klaar bewys, alwaar wv
de regterhandt van het Kindt in de geboorte zien, terwyl dat zm
Imker met beide de voeten boven by het hooft in de grond van
de Lyï-moeder is gelegen, en terwyl den aars of de killen voor
de geboorte ftaan. Ik hebbe zomtydts de eenen arm tot de fchouder
toe geboren gevoelt, en de handt van den anderen arm nog
boven m de grondt van de Lyf-moeder gevonden ; zynde zoo verre
van malkanderen verwydert, dat het my fchier onmogelyk toeicneen
alzoo te konnen zyn: daarom moet men in het onderflaan
altoos naauwkeurig opmerken, om wel te onderfcheiden, wat men
voelt. NB. Men moet deeze 27. Figuur zvat toegeven, het Kindt
behoorde wat meer op zyn regter zyde gebogen geweeft te hebben, want
nu ts den arm wat te lang, na proportie van zyn Lighaam.
De 26. en zy. Figuuren vertoonen ons twee Kinderen, komende
alle belden dubbelt of gevouwen voor of in de geboorte, maar de
eene met de rug, en de andere met de zyde na vooren: de Kinderen,
die in regtleggende Lyf-moeders alzoo dubbelt komen, te
weten, met de rug of met de buik na vooren, die konnen byna
alzoo wel geboren werden, als de genen die met het hooft voor
komen; voor al wanneer zy met de rug na voren komen; alleen
vait den arbeidt gemeenlyk wat zwaarder, om dat de billen dus
dubbelt gevouwen wat dikker zyn, als het hooft; maar als de billen
de opening van des Lyf moeders mont eerft verwydert hebben
zoo kan het hooft daar na ook gemaklyk pafleeren, gelyk het
fpreekwoord zegt, dat het hooft wel door kan, daar de billen door
zyn gegaan: daarom moet een Vroedvrouw geen moeite doen om
zoodanig een dubbelt komend Kindt te keeren , maar zy moe't het
onbefchroomt alzoo laten geboren werden, tragtende alleen het zoo
veel te helpen , als het mogelyk is , door den uitgang en des
Lyi-moeders mont te verwyderen, en ook door het Staart been
agterwaarts uit den weg te duwen, op dat het des te gemaklyker
kan doorpafferen, wel byzonderlyk agt gevende, zoo het een
Jongetje is, dat zy het zakje niet te veel drukke of quetfe, gelyk
dat ligtelyk kan gebeuren.
Maar wanneer de Kinderen met de luik om hoog koomen, dan
gaat

Van Kinderen die met de Billen voor komen. 2,97-
gaat het in alles zoo gemaklyk niet toe, en dan is 'er meer gevaar,
dat des Kindts hooft met de kin op de Schaam-heenderen zal
vaft blyven zitten, dewyl het daar na toegekeertis; om hetwelke'voor
te komen; zoo moet men, als de billen een ftukweegs
gebooren zyn, de voeten uithaalen, eh aanftonts het K indt omdraaijen,
de buik na beneden keerende, door de eene handt zoo
diep van onderen, op den rug te fteken, als het mogelyk is, en
den anderen boven op de buik, om alzoo met beide handen te
gelyk te draaijen, en voorts uit te haaien, als of het met de voeten
voor gekomen was.
Maar wanneer de Kinderen dubbelt komen met de billen voor,
leggende op de zyde, het zy dat 'er eene handt by is of niet, gelyk
de 27 Figuur vertoont, zoo is 'er vry meer zwarigheidt om
te konnen geboren werden : want als dan komt de breedte van het
Kindt over het naauwfte van het Bekken: daarom wanneer een
Vroedvrouw door het onderflaan voor of na het breken van het Water
bevind, dat het Kindt alzoo komt, zoo moet zy het Kindt alzoo
niet verder in de geboorte laten infchieten, maar zy moet dan
zelfs by het ftaande Water, zoo menigmaal als de Weën over zyn,
tragten het Kindt te doen draaijen: en zoo het mogelyk is, zoo te
doen draaijen, dat het met zyn buik onderwaarts koome.
Maar by aldien het gebeurde , dat de Vroedvrouw het Kindt
voor het breken van het Water niet konde doen draaijen, zoo moet
zy rlaarftig oppajfen, om het te doen zoo aanftonts op het breken
van het Water, terwyl dat 'er nog ruimte genoeg is, want als het
Water geheel is weggelopen, en het Kindt droog in een geperft is,
dan is het niet wel te doen, of de Vrouw en het Kindt moeten
beiden veel lyden,en dan is het veel beeter na de voeten te taften,
en het Kindt met de voeten af te halen: waarom hier lang getalmt?
het moet doch, het zy dat het dubbelt komt, het zy
dat het enkelt met de voeten voor komt, het moet doch, zegge
ik, evenwel met het hooft laatft komen; waarom dan zwarigheidt
gemaakt, om de voeten eerft te krygen, zoo men daar toe maar
de behoorlyke handeling heeft ?
Als de Vroedvrouw het Kindt wil draaijen, of de voeten eerft
Pp
in

298 Van Kinderen die met de Billen voor komen.
in de geboorte brengen, zoo moet zy de Vrouw aster over Urnen
y
met het hoof om laag
z o o ftaat h e t K i o d,
n J e t zJfJnJ?f^
perft; dan moet zy de handen langs de billen en de dyen tottfn
de voeten brengen, en dezelve met de hielen na haar haler.tor
bSSen e n b y h e m 0 e t Z
^ ^ ' ^ ^ «e1 ndt de
billen om hoog en op zyde ichuiven , en de voeten voorts na
haar halen; maar zoo 'er geen ruimte genoeo- is zoo kin zv 2
voeten aan een fmal doetje vaft maken en da Vby^ouden " n
floten de billen om hoog, maar fomtydts draait het SSifS
genoeg met eene handt.
u^ j J
t-maKh.ejyK
«MWK' b ?\ A ! D I C N / £ T N K j n d t d L l b b e ! t m e t d c n ^ voor komt in
een fcheef leggende Lyf-moeder, het zy dat de lyf-moeder Lor
over, of agter over of in een van beide de zvden is ge eo e n
als dan is het beft aanftonts op het breken van het waterde ^
ten te gaan zoeken, hebbende eerft de Vrouw zoodanig gelekt
dat de Lyf-moeder niet tegen de handt aan fchiet • dan moefmeV
zoo veel als het mogelyk is, het Kindt om hoog fchuven en
brengen dan de handt tot aan de voeten, dewelken gevat hebbende,
moet menfe eerft tegens de billen aanbrengen, en dan wetlZ
l / K m d t , b °, 0 g °P r c h u i v e "> - dan belle Je voeien V fa
geboorte halen en leiden alzoo het kindt met de voeten ui en
dit is veel veiliger en gemaklyker op aUerkye wyze, als Lt kïndt
dubbelt te aten komen want hef zoiTde uitnemende zwaai e n
pynlyk vallen, de kinderen alzoo dubbelt te doen geboren wer-
Dus ziet gy, befcheide Lezer, van wat een groote nuttigheid
het is, te weten de regte en de fcheve Iegglnfen van de lyfmoeders;
en het zal u met zwaar zyn te g fen*wzt groote mis
Hagen hebben begaan , en nog begaan degenen, dif df vTot
wen willen helpen, zonder te weten, of de Lyf-moeders fcheef
of regt leggen; die genen die nooit niet anders geweten hebben
of de Lyf-moeders leggen altoos regt, die moet men te goede
°t D ; dat , z , ezo "deronde.(cheid alle leggingen op eenew
zoeken te redden; zy fchoeijen alle voeten op eene leeft, 2 2
hoe de Vrouwen en Kmderen dat tot nog toe bezuurt hébben
en nog bezuren, leert ons de dagelykfe ervarentheidt. Elk ga in
zyn

Van Kinderen die met de Billen voor komen, tpp
zyn boezem en belyderf zyne misflage aan God, die de tyden
der onwetentheidt overziet; Maar die na de ontdekkinge van dit
nieuwe Ligt nog willens en wetens blindt zullen willen blyven ,
die zullen een zwaare rekening vinden.
Verklaringe van de 26. en zyjle
FIGUUREN.
Figuur z6.
a a De Wervel-beenderen.
bh De Darm - beenderen.
c c De Schaam - beenderen.
d d De Ruft-beentjes.
e e De Pannen van de Heupe-beenderen.
ƒ ƒ De Cirkel van de Buik.
gg De Lyf-moeder.
h Het Kindt dubbelt in de geboorte.
i i De Navel-ftreng.
k De Na - geboorte.
/ Den Aars van het Kindt.
Figuur 2".
a a De Wervel - beenderen,
b b De Darm - beenderen.
c c De Schaam-beenderen.
d d De Sit- of Ruft-beentjes.
e e De Pannen van de Heupe-beentjes.
ƒ ƒ Den Omtrek van de Buik.
g g De Lyf-moeder.
b Het Kindt, zittende overdwers met den Aars tegen, en met
de Handt, in de geboorte.
/ i De Navel-ftreng.
k De Na-geboorte.
/ De Handt van 't Kindt in de geboorte.
NB. Indien ik elders geleert hebbe, altoos de Kinderen met de
voeten te keeren, trekkende de teenen voor uit, als een o-enerale
regel, dat belet niet, dat in dit of diergelyke geval, "daar de
Pp 2
voe-

300 Van Kinderen aie met de Billen voor komen.
voeten zoo na aan de geboorte zyn, men niet zomtydts de voei
ten mét de hielen na zig moet halen; gantfch niet; maar dat verftaan
wy , daar de voeten om hoog in de grondt van de Lyfmoeder
leggen , en het Kindt geheel omgekeert moet werden,
maar niet in zulke gevallen , daar men met gemak de hielen
wat na beneden trekkende die ftraks in de geboorte kan
krygen.
AANMERKINGE.
\Y7 Y h e b b e n "M" weinig te zeggen over dit Hr>oftflnk.
VV Mauriceau lib. 2. cap. 23. heelt aangemerkt, geiyk den-
Heer van Deventer, dat een Kindt, aldus dubbelt zamen gevQuwe,
noit kan geboren worden, als in gevalle *x zelve Èffiiger, of
middelmatig dik, en de doortogt in de Moeder wvdt, zouden
zyn. Hy leert ook, dat men "t Kindt met 't Aangezicht na agteren
moet zwenken, indien 't van zelve zoo niet geplaatft is. Maar
1 ftaat te verwonderen, dat de Afbeeldinge, dewelke hy van
dusdanige Kinderen geeft, haar met de zyde ria 's Moeders Ruggengraat
gezeeten vertoont, en dat hy niet een woordt zegt aangaande
deze legginge, nogte aangaande de gevaaren, die daar uit
voortfpruiten.
Ik zal bemerken , dat in 't voorgemelde geval minder moeite
is om de voeten van 't Kindt in de geboorte te brengen, dan
wanneer de breedte van 's Kinds Lighaam met de bieedre van
\ Bekken over een ftemt; nademaal in zulke omftaodigheidt; daar
't Kindt niets, als met moeite,, vorderen kan , de handt dts /roet
meefters zig zelve gemakkelyk plaatze zal maaken om by de voeten
van 't Kindt te komen; die zekerlyk te vinden zyn nidezyde
dewelke tegen over geftelt is aan die, daar men de rugge vair
\ Kmdt in voelt; en niet verre afgelegen, of fchoon de béenen
UHgeitrekt raogten zyn. Den Heer van Deventer heeft waargenomen,
dat de aldergemakkelyklïe wyze is de hiel tegen de billen;
aan te brengen.,
Mau*

'AANMERKINGE. 201
Mauriceau zegt, dat 't kindt in deeze geftalte byna altydt het
Meconium ontlaft, dat is te zeggen, de vuiligheden, die in zyne
Darmen vergadert waren, aldus genaamt ter oorzaake van haar
kleur, die zwartagtig, en by gevolg aan 't uitgedroogde zap van
Slaapbollen , 't welk by de Grieken met dezelve nat-m betekent
wierdt, gelyk is. Hy hadt bemerkt in 't twaalfde Hooftftuk
van 't gemelde Boek, dat Viardel zig grovelyks bedroegen heeft,
ftellende voor een zeker en onfeilbaar kenteken, dat 't kindt
binnen de Paarmoeder geflorven is, wanneer het zyn Mtconium
ontlaft heeft; en hy voegt 'er by, dat niets gemeender is, ais't
kindt met de billen voorkomt, of in andere quaade geftaltens,
waar door zyn buik gedrukt wordt. Ik haale hier deze bemerkinge
aan, op dat de Vroetmeefters, een zeer (tinkende lugt gewaar
wordende, niet aanftons overgaan tot 't gebruik der werktuigen,
om 't kindt af te haaien.
1 By aldien de Vroetmeefter zo laat geroepen is, dat de billen
van 't kindt aireede zeer verre in de geboorte gedrongen zyn,
zoude 't een groote vermetelheidt wezen, het kindt weder in te
willen brengen om 't by de voeten af te haaien Hy zoude eerder
Moeder en Kindt om hals helpen, zegt MAURICEAU , als dat hy 't
Kindt weder inbrengen zoude, ivanneer kt al te veel indrongen zit.
Dogh de byftandt, die hy aanraadt te betragten, is dezelve niet,
welke onze Schryver voorftelt. Deze laafte wilt, dat ïaea de
doortogt veiwydert met 't Stuit been te rug te drukken. Wy
hebben hier vorens bemerkt de nuttigheidt van diergelyke behandeling;
en dat de Moeder door haare pogingen met die van de
Vroetmeefter mede werkende zig daar uit een fpoedige verloffinge
beloven moet Mauriceau vermaant, dat men de affchietinge
van 't kindt grootelyks bevorderen kan met een of:e twee vingeren
van ieder handt ter zyde langs de billen in te fleéken, ten
einde dezelven , zo dtaa dit zonder veel gewelt gejehieden rfkigh, tot
op de hoogte der heften in te brengen, en als dan na de binnenkant
over te buigen; waar mede men de billen tot aan de Dyen
toe uit Zal trekken. Dit zoort van haak ofte Crochct kan veel
hulpe geven; maar "t rnoeijelykfte werk is gedaan, wanneet meft
hur gebruik van maaken kan, dewyle 't Stuitbeen aïredë ©ff
Pp 3
Oecae-

Boi
AANMERKINGE.
t'eenemaal of voor een gedeelte te rugge geweken is. 'tWas
vervo lgens n o o d z a k e
, y k > d a t
, e r m i d
og b|
w j g r. t
Was
Vrouwen voor die tydt te helpen. Dit is een ontdekkinge, die
wy aan den Heer van Deventer moeten dank weeten, en ui déïSekken
^
' s n i e t hun voordeel
V r o e d m e e f t e i
nJt^t" ' f o n m o^yk is 't kindt weder in te brengen , wanbv
LvoU lY erre m ï Sprongen zvn, zo wordt men
by gevolg alsdan genoodzaakt om hetzelve in zulke ftandt te Jaan£n,
m e S t
?' . 2 , « ^mdt, 't zy dat 't Aangezicht na voren,
a
^en I e
,gckccn g [ : dogh zo draa de handen des Vroed,
hv t^rS J n
at, kUnn T kr F n0p t L i
' § h ^ van 't kindt, moet
ij l e ?"/ e g, e i 1 des , 2el f s rugge, en een tegen de buik , ftelders
Endeldarm gTpS^' *° '< * W » ° e "
C A P I T T E L XLII.
Van een KINDT, dat met de BUIK en met de
NAVEL-SIHNG I/W komt.
HEt gebeurt zeer dikwils, dat wanneer de kinderen met de
Bink voor komen, dat dan de Navel-ftreng wel eerflin de
geboorte komt en wanneer de Navel-ftreng alleen na de gebocr
Bufr mïï'df ° h C e f l T n t e V r È Z e n d a t h e t k i
Buik of met de rug voor komt, of komen ' zal. *et d?
n d t
In de 24. en 25 / ^ « a hebben wy gezien, hoe dat de kinderen
fomtydts overdzvers inde Lyf-moeder konnen Ie Jen te
weten, met het hooft in de eene en mrt H.n
M
1 d e n ö m
rl» i-Lpn^, A n
1 '
g
; j 5 '
de andere zyvoorof?ft
l n
'
t de voeten
m C t d e h a n d t e n d e a n d e r
vooi of m de geboorte; maar het kan fomtyds zyn, dat nog
S e t SS 0 V °° r d e , g e b i° 0 r t e k 0 m e n ' -aar d'at'het kind g t
met het hooft agter over rakende, met zyn buik na beneden doorzakt

Een KINDT, dat met de Buik enz. 305
zakt, het welke veeltydts en wel meeft gefchied, wanneer het
Water breekt 5 als dan krimpt de Lyf-moeder in, of liever zy
valt toe, want door de drukkende Weën wert dezelve toe en
na beneden geperft, waar op het kindt moet zakken, en wanneer
dan de voeten en het hooft wat vaft ftaan, zoo buigt de
rug in, en de buik zakt nederwaarts na de geboorte.
En om dat voor te komen, zoo dient de Vroedvrouw naarftig
op te paffen, om, hebbende Vrouw na behooren geplaatft, zoo
haaft als het water breekt, de handt in het Lighaam van de Lyfmoeder
in te voeren, brengende de Navel-ftreng te rugge, en zoekende
in een regt gelege Lyf-moeder het Kindt met het hooft in de
geboorte te brengen, zoo het zonder veel moeite kan gefchieden,
gelyk het fomtydts gemaklyk te doen is; te weten , wanneer het
Kindt nog hoog ftaat, en de rug nog niet diep is doorgebogen:
want dan kan men de handt wel laten doorglyden tot op het voorhooft
van het Kindt, en het hooft zagtjes na beneden trekken ^
om het allengskens in de geboorte te leiden.
Maar wanneer 's Kindts lenden reets zoo ver zyn doorgezakt, als
deze 28. Figuur aanwyft, gelyk het gemenelyk gefchiedt, na dat
het water wat ajgelopen is geweeft, als dan zoude ik niet raaden na
'sKindts hooft te zoeken, om dat in de geboorte te willen brengen,
maar in tegendeel zoude ik goed vinden de voeten eerft inde
geboorte te leiden, het welke al met overleg moet gefchieden ;
want het is niet genoeg dat men met de handt by de voeten kome,
dat egter al vry moeilyk is in deze legghg; maar men moet
nog al weten, op wat wyze dezelven na beneden toe te brengen
zyn, want het is niet evenveel, hoe men dat wil overleggen,
men kan het wel, en men kan het qualyk doen.
Stelt eens, iemandt wilde een Kindt, zoodanig gelegen als de
28. Figuur vertoont, by de voften balen, hy ftak tot dien einde
zyn handt van onderen by de buik, langs de zyde van het Kindt,
tot aar; de^yoeten door, en greep daar een of beide de-voeten,
en trok die zoo regt na beneden, het is waar, de voeten zouden
hem voigen, en zoo 'er nog ruimte genoeg in de Lyfmoeder was
om gemaklyk te konnen draijen, zoo zoude het Kindt ook op die
wyze zonder ongemak konnen gered werden; Maar zoo het water
ganfeh

3o.{ Een KI NT)T, dat met de Buik
gahfch weg gelopen is, en het Kindt naauw in de Lyf moeder
befloten legt, zoo zoude men zeer ligtelyk de gantfche lenden
van het Kindt verdrayen, en alzoo de oorzaak konnen zyn van de
doot van het Kindt, zoo het nog niet geftorven was: en daarom
zoude ik niet raaden het op die wyze te overleggen.
By aldien men ook de handt tuffchen beide de benen door
{leekt, en men grypt de Imker voet, dezelve met den binnen-enkel
na zig halende, zoo zal men ook veel eer het been in de'knye
of heup verdraaien, en zekerlyk lam maken, of het Kindt dooden
, als het behoorlyk helpen ; maar het befte middel om dit
Kindt te keeren, is op een van deeze twee wyzen: of men kan
de regter handt brengen tot aan de linker dye van het Kindt, en
vatten dezeive digt by de knien, en drukken die met de duim, die
digtft by de heup is, opwaarts, en trekken die met de aeterfte
vingeren nederwaarts , doende de Lyf-moeder met de Kniën van
het Kindt en met de averregtfe handt wat wyken, doch voorfgtig
en langzaam, op dat de Lyf-moeder niet gequeft nog geicheurt
werde , en brengen alzoo eerft de eene knie na de geboorte,
latende de voet nog na boven blyven, dan kan men op
dezelve wyze de andere knie ook by de geboorte brengen, en ah
dat gefhict is, zoo moet men van handt veranderen, en brengen
de linkerhandt tot aan de buik en borft van het Kindt, en duwen bet
Kinat met zyn boven-lyf om hoog, zoo zal 'er aanftonts ruimte
zyn , om het Kindt by een of beide de kniën vatten de, nog hooget op
te fooien, om daar door met meerder gemak de voeten na onder
in de geboorte te trekken , den eene voor en den andere na,
zoo menfe niet beiden te gelyk daar heen kan leiden; of hebbende
met de regter handt de beenen gebogen, en de knien tot by de
geboorte gebragt, gelyk te vooren gezegt is, zoo kan men dezelven
onder de bdfen van de kniën vatten, en voorby de geboorte
ichuiven, zoo verre tot dat de voeten voor de geboorte komen,
het welke gemaklyk genoeg kan gefchieden, en dan kan men het
Kindt voor uitleiden, als ot het met de voeten voor quam, gelyk
elders is geleerr.
Ot men kan de reperhandt inbrengen langs de huik en de dyen
tot aan de eene of anatre knie van het Kindt, hebbende met de handt
op

En N AVE L-STR ENG voor komt: 305-
op de toppen van de vingeren ingevoert een dubbelde fmalle zwagtei,
wel Vet met oly befmeert, dewelke men over de eene of deandere knie
heenen fchuift, latende beide de einden van de zwagtei buiten het
Lichaam hangen, aan dewelken men zagtjes trekt; dan kan men
de & handt zeetjes weder uithalen, houdende met de linker tandt de
einden van de zwagtei vaft, op dat die met verfchuiven, waar na
men de einden van de zwagtei met de regter handt kan vatten; en
brengen de linker handt in, en fchuiven met de Imker handt het
Kindt by de buik opwaarts, terzelver tydt.datde regter handt by
de zwagtei zagtjes trekt, waar door dan het Kindt te gelyk. met
het boven-hf opwaarts, en met de beenen nederwaarts wert gefchoven;
en door dit middel zal men het kindt met de knyen meer na
de gebooorte konnen fchuiven.
Maar in gevalle deeze dwerfe legging van kinderen gevonden
wert in een fcheefleggende Lyf-moeder, die te veel voor of agter
over, of te veel in de linker of in de regter zyde is gelegen , zoo raade
ik van den aanvang af geenzints te denken, om het hooit in de
geboorte te brengen, maar zoo haaft als het mogelyk is, aanftonts
op het breeken van het Water na de voeten te gaan, om het kindt,
gelvk gezegt is, met de voeten eerft tot de geboorte te brengen;
en zoo het Water al wat afgelopen is geweeft, en het kindt met
de Buik tot by des Lyf-moeders mont is neergezakt, zoo moet men
in die gevallen ook dezelve voorfigtigheidt gebruiken om het kindt
wel te keeren,zonder hetzelve te verdraaijen of gewelt aan te doen;
't welke vry wat zwaarder in zyn werk zal gaan, als in een regt
gelegen Lyfmoeder.
Het zat veele Vroedvrouwen mogelyk vreemd voorkomen te
zien, dat ik haar raade zoo fpoedig in de Lyf-moeder te taften,
en miffchien zoude het veele Vrouwen nog vreemder voorkomen,
wanneer de Vroedvrouwen myn raat in het werk fielden, want zy
zvn niet

lo6 , Een KIND T, dat met de Buil enz.
d
e verftandigen en welgcoeffznden, die grondige kenniflè hebben
van de Vrouwelyke teel-deelen, volgens het geene wy hier vooren
befchreeven hebben. Maar de anderen raade ik , als zy voelen
dat 'er een zwaare Baringe voor handen is, dat zy ah dan een wyzer
Vroedvrouw by haar roepen, of laaten by tydts een verflandige
Qoedmee/ler haaien, die de Vrouw fpoedig en zeeker kan te hulpe
Verklaring van de iSfte
FIGUUR.
aa De Wervel beenderen.
bb De Darm-beenderen.
cc De Schaam-beenderen.
dd De Ruft-beenderen.
e e De Pannen van de Heupe-beenderen.
ff Den omtrek van de Buik.
gg De Lyf - moeder.
b Het Kindt, met de buik voor de geboorte;
tt De Navel-ftreng.
* De Na-geboorte.
C A P I T T E L XLIIX.
Van een KINDT dat met de R u G voor komt.
TT Et is niet zoo zeltzaam te zien, dat de kinderen met de rug
JL 1 voor komen als met de Buik, want de voor over buiging
is geheel natuurlyk, maar de agter over buiging is moeijelyk voor
het kindt, daarom komen ook meeft alle kinderen meer of min
voorwaarts gebogen.
By deze legging gebeurt het ook al dikwils, dat de Navel-ftreng
eerft voor ot in de geboorte [chiét; hoewel het ook gebeurt, dat
de rug tegeus de geboorte komt, zonder dat de Navel'ftreng gevoelt
weit, en deeze legging kan ook gevonden werden , en wert ook
ge:
>

Van een KIKT) T, dat met de Rug voor komt. 3 ©7
gevonden, beide in wel en in qualyk gelegen Lyf-moeders.
In beiden wert niets in de geboorte gevoelt als de Navel-ftreng,
wanneer die in de geboorte fchiet, terwyl het Water zig formeert,
gelyk als in de voorgaande legging, want fchoon de buik of de
rugge voor komt, zoo zyn zy geen van beiden by het ftaande
Water zoo ftyf gekromt of gebogen, of zy blyven nog verre genoeg
van de geboorte, maar zoo een van beiden fomtydts gevoelt
kan werden, zoo zal het zyn het Kindt, dat met de rug voor komt.
Het geene een Vroedvrouw te doen heeft in dusdanig een geval,
is, dat zy moet oppaffen, om op het breeken van het Water aanftonts
de voeten te gaan zoeken, om het Kindt by de voeten af te
baaien; want dat is de naafte weg , beide in regte en in fcheve
Lyf-moeders; want men moet niet pretenderen, 'sKindts hooft
in de geboorte te willen leiden; gantfch niet; want dat zoude
hier vergeeffchen arbeidt zyn , om dat het Kindt in deeze legging
veel zwaarder is te keeren by het hooft als by de voeten, en
het valt nog zwaar genoeg om by de voeten te komen; de breede
rug van het Kindt bezet zoo veel plaats, dat men al handig en
wel geoeffent moet zyn, eer dat men, ter zyde door, de weg tot
aan de voeten weet te banen; boven 'al in een fcheefleggende Lyfmoeder,
in dewelke zoodanig een Kindt te keeren zoo een moeijelyk
werk is, dat veele het niet zouden konnen geloven. Voor alle dingen
moet men eerft voelen, of de rugge-graat meeft na boven of
na beneden gelegen is, om volgens dat onder of over het Kindt
heen te taften: ten andere, aan wat zyde het hooft, en waar de
voeten zyn gelegen, om daar na de linker of regter handt te gebruiken
tot het keeren van het Kindt; dit onderfcheiden hebbende
moet men van onderen agter de rugge by de buik door taften,
te weten, wanneer het kindt meeft op de regter zyde gelegen legt,
gelyk deze 29. Figuur vertoont, en zoeken de linker knie of voet,
en trekken die na beneden, om het kindt daar wat by om te draaijen
, en dan moet men het eene been by het andere voegen, en
halenfe beiden in de geboorte.
Of anders zoo men beide de voeten boven het hooft vind, het
hooft en den aars van het kindt omtrent even hoog , zoo mag
men vrymoedig beide de voeten vatten , dezelve boven bezyden
Qq 2 -
het

308 Van een KlNTïTdat met de Rug voor komt.
het hooft leggen, en halen dezelven alzoo draijende na beneden
tot in de geboorte toe: en ik bevinde doorgaans, dat de Kinderen
veel gemaklyker draijen, op die wyze getrokken werdende, te
weten, de teenen na het hooft, als wel ter contrarie met de hielen
na den aars, gelyk ik meer gezegt hebbe.
Maar wannneer het Kindt al te lang droog gelegen, en al te (lyf
en te vaft gepakt zit, waar door het niet wel draijen en kan , zoo
mag men wel een zwagtei om een of om beide de voeten'vaflmaken
, niet flrikkende , maar enkelyk dubbelt over de voeten
heen gelegt , en wat met beide de einden toegedraait, op dat
zy niet ligt af en fchiet, en trekken daar aan met de eene handt
na beneden; terwyl men met de andere handt het Kindt met zyn
boven-lyf opwaarts floot, en alzoo de voeten na de geboorte
trekt, dewelken men, zoo haaft als mogelyk is, met de handt moet
vatten , en alzoo voort na zig halen, ik zeg met de handt, want de
handt werkt veel zagter als eenige bandt, hoe breedt en zagt die ook
mag zyn, en ik houde gantfch niet van eenige fmalle banden aan
de voeten te leggen, veel minder die daarom vaft te ftrikken, want
de ftrikken verftrikkcn de voeten maar al te veel, en konnen ligtelyk
het voetzei uit de voetjes wegnemen; daarom gebruikt liever
een zwagtei, of een fmal doekje, of een zyde gordeltje , het
welke heel zagt is, de voeten dus in de geboorte geleid zynde
zoo moet men het Kindt verders uithalen , en handelen op de
wyze, als te voren is geleert.
aa
b b
cc
dd
e e
ff
gg
h
ii
k
Verklaring van de i$fte FIGUUR.
De Wervel - beenderen.
De Darm - beenderen.
De Schaam - beenderen.
De Ruft- of Zit - beentjes.
De Panne van de Heupe-beenderen.
De omtrek van de Buik.
De Lyf-moeder.
£ c t J C i n d t m e t z v n ru 2 v o o r de geboorte.
De Navel-ftreng
De Ma-geboorte.
AAN-
;

AANMERKINGE. $09
AANMERKINGE.
Tp^e moeijelykfte van de twee leggingen, daar in 't XLIT. en
XLIIïy?e Hooftftuk over gehandelt wordt, is buiten twift
die, in dewelke 't Kindt zyn buik voordoet; om dat, gelyk
onze Schryver bemerkt,, de ruggegraat natuurlyker wyze na voren
gebogen is, en dat dezelve niet dan zeer moeijelyk agter over
gekromt kan worden. Men magh deze grond - waarheidt toepaffen
op de geftalte van een Kindt, 't welke zyn borft voor-doet.
Hoewel de ruggegraat in dit geval min gebogen zoude kunnen
zyn, als dat 't Kindt zyn buik voordoet, zo wint hetzelve hier
door nogtans niets ter wereldt, om dat zyn hals in een veel
geweldiger geftalte is. Ook bemerkt Dionis lib. 2. cap. 19 , zonder
evenwel op dit verfchil agt gegeven te hebben, dat deze
beide leggingen een gelyk gevaar medebrengen, 't Kindt moet'
zelfs bezwaarlyker in 't laafte voorval te keeren zyn, als in 't eerfte
, voornamentlyk indien 't lang geleden is, dat de wateren gebroken
waaren.
Dewyl in deze leggingen 't Kindt geenzins kan nederzakken
om dat de lengte van"zyn Lighaam dwers boven over het bekken
legt, zo voelt men in de mondt des Baarmoeders anders niet als
de wateren, met dit onderfcheidt, dat, wanneer 't Kindt zyn
buik voordoet, de ftrengh altydt uitvalt. Nogtans kan men ,
ter oorzaake , dat de ftrengh alleen in de geboorte voorkomt,
niet dan waarfchynfyk befluiten, dat 't Kindt op zyn buik legt;
want de ftrengh kan ook in de geboorte voorkomen, wanneer
't kindt op zyn rugge ruft. Maar zo 't gefchiet, voegt 'er den
Heer van Deventer by, dat men behalven de ftrengh nog eenig
ander deel in de geboorte gewaar wordt, 't is, om dat 't kindt
op zyn rugge legt.
Den Heer van Deventer bedoelt hier geenfins een duidelyk enonderlcheide
gevoele; want 't is niet moeijelyk de rugh van de
buik te onderfcheiden; maar een twyffelagtig gevoele van een
verre afgelege deel, hetwelke men door de vliefen en wateren

aio
AANMERKINGE.
beflaatj en hy heeft reden om te befluiten, dat de rugge voorkomt,
wanneer, men eenig deel van 't Kindt in de geboorte gewaarwordt
, nademaal 't blykt, dat, zo lang de wateren niet
gebroken zyn, 'sKindts ruggegraat niet genoeg agter over gebogen
kan worden, ten einde de buik aldus zoude naderen, dat die
onder *t beryk komen zoude, in plaatfe, dat 't tegendeel gebeuren
kan, wanneer zy na voren" gebogen wordt.
't Is zeker, volgens de toeftemming van Dionis, op de aangehaalde
plaatfe, en lib. ^.cap. 18., gelyk ook van Mauriceau lib. 2.
cap. 2.3 en 24., dat men niet beter kan doen, als de raadt volgen,
die onze Schryver geeft, te weten 't Kindt te herkeeren, en by
de voeten af te haaien. Dogh zy verfchillen van hem hier in,
dat zy een begin gemaakt willen hebben, door 't opperlyf van
't Kindt te rugge te drukken met de handt op deszelfs borft te
zetten. Deze handgreep fchynt my onmogelyk in 't voorval door
de agt en twintigfte afbeelding voorgeftelt; om dat men de borft
niet opwaarts drukken kan, ten zy 's Kindts ruggegraat veel meer
agter over gebogen wordt. Men loopt dan gevaar van deze te
ontwrigten, ja zelfs van 't dyenbeen te ontheupen; in plaatfe dat
de handgreep , door onze Schryver aangeprezen, aan die gevaaren
niet onderworpen fchynt.
Mauriceau en Dionis vergenoegen zig, te raaden, dat men zonder
uitftel aan 't werk gaat ; om dat de draling niet anders als
nadelig kan zyn in diergelyke omftandigheden. Onze Schryver
is nauwkeuriger. Men behoort, volgens hem, de handt in de
Baarmoeder te fteken op 't zelve oogenbhk als de wateren bree-,
ken.
Voor my, ik gaa nog verder. Deeze leggingen fchynen van
zo een neteligen aardt te wezen, dat ik oordeele , indien 'er gevallen
zyn, daar men de vliezen breeken moet uit vreeze van't Kindt
nog erger geftalte te laten nemen, deezen zekerlyk voor alzulken
gehouden moeten worden.
CAP.
*

Van Twee Kinderen in eene enz. 311
C A P I T T E L XLIV.
Van TWEE KINDEREN/» eene LYF-MOEDER,
komende alle beiden QuALYK GEKEERT,
O00 het moeijelyk is, een Kindt, dat met de rugge voor komt,
Vj) te keren, het is niet minder moeijelyk zulks te doen, wanneer
dat 'er twee te gelyk in eene Lyf-moeder, en nog moeijelyker,
wanneer dat zy beiden in de Na-geboorte leggen, of fchynen
te leggen, beide de vliezen gefcheurt zyn, ofte het middelfchot,
dat ze van een fcheidt, gebroken zynde.
De moei.jelykheidt om die te keeren komt niet zoo zeer van dat
ze zoo weinig ruimte hebben , dewyl de ruimte altoos geproportioneert
is na haare grootte, maar door datze zoo zeer met handen
en voeten in een verwart en als gevlogten leggen, dat het bezwaarlyk
is, den eene van den andere te ontwerren
Het is fomtydts al bezwaarlik om te oordéelen , ofte onderfcheiden,
of er een of twee IOnderen zyn, boven al in den beginne,
200 lang men nog nut tot heel boven tue doorgetaft heeft, want
fomtydts kan een eenig Kindt in de Lyfmoeder zodanig met handen
en voeten door malkanderen gevlogten leggen, dat-het fchynt,
dat 'er twee Kinderen zyn, want waar men taft, men vind een arm
of een been, een hand of'een voet; ik hebbe fomtydts wel gezegt,
het is als of het gehele Kindt niet als armen en beenen of handen
en voeten was. Ik weet wel, dat dit zeggen vreemd zal fchynen
aan iemand die het niet ondervonden heeft, dewyl hy zal denken,dar
'er nietligter is, als te onderfcheiden wat dat men voelt;
dat een arm en een been, een hand en een voet ligtelyk van malkanderen
zyn te onderfcheiden, voor iemand die maar de minfte
aandagt gebruikt of gebruiken wil.
Maar men moet het die luiden te goede houden , de befte
Schiüpers, zegt het fpreek-woord, ftaan altoos aan Land, zoo men
doo. het gevoel in de Lyf-moeder de dingen zoo klaarlyk konde
onderfcheiden als daar buiten, voor zeker, de plomplte Boer,
of

2ii
Vdn twee Kinderen in eene Lyf-moeder
of botfle Boerinne zoude dat dan gemakkelyk genoeg doen; ma-ér
nadien de naauwte van de Lyf-moeder, en byzonderlyk die van defzelfs
mont, zoo zeer de bandt beklemt, zoo is 'er geen ding in de
Wereld, dat byna zwaarder is om te doen, als diftinclelyk door
het gevoel te oordelen, wat dat men aanraakt, voornamentlyk wat
'diep ingedrongen zynde by bet lang afgelopen water: het is waar,
men kan door het eene lidt van het ander oordelen, als by exempel,
door de billen en de knyen kan men weten, dat het gene daar aan
vaft gevoelt wert, geen arm maar nootzakelyk een been moet zyn;
zoo ook langs de fchouderen en den boven-armnederdalende,weet
men wel, dat het daar op volgende een onder arm en geen been en is;
dat is al waar; maar men moet weten,dat men altoos niet zoo veel
ruimte heeft, om zoo diftinctelyk zyn handen van het eene lidt tot
het ander te laten voortglyden, men kan de handen zoo vry niet
bewegen, V is zomtydts al veel, dat men wat voor of agter waar ts
kan komen, en als dan moet men van het eerfte lidt, het befte oordelen:
neemt eens, men ontmoet een handt, die verlatende voelt
men een voet, wat na deze of gene zyde voortvarende voelt men
een arm of been: wat zekerheit heeft men of het 't eene of andere
is ? en zo men 't al kan onderfcheiden, wat weet men of het leden
van een Lichaam zyn of niet P mogelyk ja, mitlchien neen; dat
alles zegt nog niets gewis: wannéér dat men zoo, fchoon vier of
vyf maal agter een, armen of beenen ontmoet, hoe is men zeker of
bet dezelven niet zyn die men te voren gevoelt heeft, en ik ben
verzekert, dat.haar veelen op dien grond vergrepen hebben.
Het zekerde kenteeken is, dat men twee hoofden voelt, of twee
agter-lyven, want men vind nooit geen twee hoofden aan een
Lighaam, of het moeft een Monfter zyn, en in zulken gevalle zoude
men dan nog al in zyne meeninge bedrogen konnen zyn, zoo
men niet de voorzigcigtïeit had te voelen, of beide de hoofden
op een Lighaam ftonden.
Ymand zoude mogen vragen, wat men dan doen zal, als men
bedugt is, of 'er met wel twee kinderen of meer mogen zyn, en
dat de kinderen qualyk gekeert komen? daar op antwoord ik:
dat men omtrent op dezelve wyze moet te werk gaan, als of'er
maar

Komende alle beide Qitalyk Gekeert. 313
maar een was, evenwel met deeze omzigtigheit, dat men

jt4
Van twee Kinderen in eene Lyf-moeder,
tuffchen malkanders beenen , of meer of min verftrooit, waar
door men fomtydts een voet van het bovenfte kindt dwers over
de beenen van het onderfte Kindt zal vinden niet wyt van de geboorte:
is het nu genoeg, by die voet te trekken? geheel met:
men zoude eer 's kindts voeten van de beenen, of de beenen van
het lyf af trekken, als het kindt zoo op die wyze met de voeten
in de geboorte leiden.
Somtydts kan het ook gebeuren, dat het hooft van het onderfte
kindt gelegen is tuffchen de beenen van het bovenfte, zoo dat
de beenen van het bovenfte kindt geklemt zyn om den hals van het
onderfte, gelyk deze 30. Figuur vertoont, waar door het dan wel
kan gebeuren, dat het bovenfte Kindt met een of beide de voeten
digt by de geboorte wert gevonden. Moet men dan maar ftraks
zonder verder Onderzoek by de voeten trekken ? neen gantfch niet; want
zoo lang het eene Kindis hooft niet van tuffchen de beenen van het
andere is gebragt, zoo is 'er geen hoop, dat het een of het andere
kindt zal konnen geboren werden.
Van gelyke kan het bovenfte Kindt met de voeten fomtydts
fchreiiings over het Lighaam van het onderfte Kindt leggen, en dan
kan men de eene of de andere voet ook wel ligtelyk bereiken ,
maar zoo men onderneemt om dezelve in de geboorte te brengen ,
en het andere been daar beneffens te krygen, zoo zal het ook
al te vergeefs zyn, zoo men niet eerft de Kinders heeft ontvoert en wel
gefchikt.
En dus konnen de Kinderen nog op meer andere wyzen in een
gefchakelt leggen, van alle welke moeijelyke leggingcn in het
particulier te fpreeken ons te lang zoude ophouden , en daarom
zullen wy die overlaten aan een ieders eige overleggingen , en
zullen alleen kortelyk zeggen, hoedanig dat men de genoemde
leggingen moet en kan verbeteren.
Aangaande de eerde legging, te weten, van het onderfte
kindt in de 30. Figuur vertoont, om die te verbeeteren , zoo
moet men de handt onder het kindt langs den Endel-darm van de
Vrouw inbrengen, dewyl daar de meefte ruimte is , hebbende alvorens
de Vrouw op de rug gelegt met het hooft om laag, en de billen
verheven, en dan voelen of men daar de voeten van dat kindt
kan

komende alle beide Qualyk Gekeert: 'iU
kan vinden; zoo neen gelyk zal gebeuren, zoo 'sKindts regter
been by zyn linker elleboog over de linker dye is heen geleeen •
of zoo ja, mdien beide de voeten by een leggen. Zoo men dan
een ot meer voeten vint, zoo moet men onderzoeken, of de voeten
behoren aan dat Lighaam dat met de rug voor de geboorte lest en
dat op deze wyze : wetende aan wat zyde dat men de voeten o-evoe
t heeft, zoo moet men de handt wederom te rug halen en
voelen langs de zyde en de buik tot aan de regter dye van het
onderfte Kmdt; dan zal men zyn handt al verder en verder W
* dye tot aan de knie toe invoeren, voelende onderwegen wel
naauwkeung, of'er geen armen of beenen of iets anders tuffchen
de beenen van dat Kindt en leggen, en of de beenen van dat
Kindt nergens om heen geflingert zyn : zoo men vint van ia, zoo
moet men de keering van het Kindt uitftellen, en ontwikkelen
eerit de voeten en de beenen van het eerfte Kindt, om die geheel vrv
• v : c n o m
' daar na de keering van datKindt dan eerftvoorte
nemen, want zoo lang dat eerfte Kindt in of voor de geboorte
egt, zoo is er geen ruimte genoeg, om het andere Kindt af te halen;
daarom zoomoet men het onderfte Kindt eerft keeren, en by de
Z S f rl en: 6 V m d m e
? v a n n e c n > z o ° m o e t men het regter
,ïnïi? A T e " a , Zig M m e n m a k e n d a t d e
> ' voet vry komt,
drukkende de: regter knier tegens de borft van hetzelve Kindt, en
ataatrendi of Itgtende het been en de voet van de dye en fchikken
y
beiden de voeten by een.
icniKKen
De voeten dan ontwikkelt zynde, zoo moet men ook naauwkeung
voelen, of de beenen van het bovenfte Kindt niet ergens dwers
over het Lighaam van het onderfte leggen; en vindende van ja,
zoo moet men die eerft aan een zyde fchikken, op dat dezelven in
het keeren geen nieuwe hmderniffe mogen veroorzaken: het Kindt
dus vry vindende, zoo moet men overleggen, wat het raatzaamfte
is, het Kindt na voren of na agteren te doen draaijen : hierzouden
lommigen ftraks een ftrik om de linker voet daan, daar by trekken,
en het Lighaam met de andere handt opfchuiven , maar
ik, die van dat ftrikken niet en houde, ben daar zoo gereet niet
toe maar raade het op een geheel andere wyze te doen : te voren
hebbe ik getoont, hoe dat men de regter knie voor tegens de
R * 2
borft

%i6 Van twee Kinderen in eene Lyf-moeder,
borft van het zelve kindt moeft aan brengen, dat gedaan zynde >
zoo zoude ik 'er ook de linker zoeken te brengen, het welke niet
zwaar te doen is, doende de handt glyden over het regte been tot
aan de linker knie, en hebbende dan 'beide de knien gebragt tegens
de borft van het Kindt, zonder dat 'er ietwes tuflchen beide is
zoo zoude ik de handt over het regter been henen houden, en vatten
het linker'been digt by de knie, en trekken dat been regt na
de geboorte, zoo moet het kindt noodzakelyk omdraaijen , met
de buik om laag, en de knie na de geboorte, het welke gefchied
zynde, zoo kan ik gemaklyk de voeten te gelyk d'een na d'ander
in de geboorte leiden, en dan heeft men geen ftrik nog geen band
van doen, een eenige handt volbrengt het heele werk: het kindt dan
dus gekeert, en met de voeten in de geboorte zynde, kan verder
gehandelt werden, als of het met de voeten voor gekomen was
gelyk elders is geleert. *
Het eerfte kindt gered zynde, moet men met een dubbelde bant
afbinden, op dat de ftreng zoo wel boven de fnee na de Na-geboorte
toegebonden blyve, als na des Kindts navel, en dat om het
bloeden te beletten: dat gedaan zynde, zoo moet de Vroedvrouw
aanftonts de handt weer in de Lyf-moeder inbrengen, en zoeken
eok ftraks na de voeten van het tweede kindt om dat ook met de
voeten af te halen , al quam fchoon 's Kindts hooft favorabel voor
daar is niet aangelegen, daar de eerfte door gekomen is, daar kan de
tweede ook zoel door; doch zoo het mogt gebeuren, dat doch zelden
gevonden wert, dat ieder Kindt een eigen en afgezonderde Na-geboorte
hadde, zoo dat den eerfte zyn JNa-geboorte mogte gefcheiden
zyn, en los gevonden werden, zoo kan de Vroedvrouw dezelve
aanftonts uitvoeren, en dan het andere kindt by de voeten ook uithalen:
anders latende beide de Na-geboortens vaft, zoo zy. vall
zyn, tot dat beide de kinderen volkomen geboren en afgebonden
zyn, zoo moet zy aanftonts nog weder met de handt in & de Lvfmoeder
taften, om te voelen of 'er niet een derde kindt is- ~oo
neen, zoo kan zy de Na-geboorte of Na-geboortens ook af ha.
len: zoo zy van haar zeiven los zyn, zoo moet fy die zagtjes na
haar halen en uittrekken , maar zoo dezelven niet los zyn zoo
moet zy ze los maken, gelyk wy geleert hebben. *
NB. Jk

komende alle beide QuaZyk Gekeert, 317
NB. Ik hebbe hier niet van de uitgezakte Navel-ftreng gefproken;
om dat ik te voren genoeg geleert hebbe, hoe men die moet handelen.
Al het gene wy hier boven gezegt hebben van aldus verkeert
gekeerde kinderen in een regte Lyf-moeder, dat moeten wy ook
zeggen van de zoodanigen in een fcheef leggende Lyf-moeder, die
te veel voor of agter over, of te veel in d'een of d'andere zyde
gezakt is; en wy zouden, zoo het ©ns lufte, konnen tonen, met
hoe veel meer pyn en gevaar voor de Vrouw en het kindt, en
met hoe veel meer moeite en arbeid voor de Vroedvrouw, de Verloffing
als dan zoude moeten bevordert werden; maar ik laat den
verftandigen Lezer dat zelfs nadenken uit het gene te voren van
andere zwaare geboortens is gezegt, voortkomende door fcheef
leggende Lyf-moeders, en uit het gene wy daar van nog zullen
zeggen in de volgende Capittelen,
Qok zoude ik myn werk hier konnen vergrooten door verfcheide
Figuuren te vertoonen, volgens de verfcheide leggingen van twee
of drie kinderen in eene Lyf- moeder, en by ieder Figuur aanwyzen,
hoe dat men moeite te werk gaan , om de zo gelegen kinderen
te keren; maar ik meene, dat het my zelve en anderen veel
ligt verdrieten zoude, dewyl ik oordele , dat de overigen door
iemandt van gezondt oordeel wel ligtelyk konnen nagedagt wer-;
den, en zal het daarom veel liever voor deze reys hier by laten.
Verklaring van de zojïe
FIGUUR.
aa
bb
cc
dd
ee
ff
eg
bb
Ui
kk
De Wervel beenderen.
De Darm-beenderen.
De Schaam-beenderen.
De Zit beentjes.
De Pannen van de Heupe-beenderen.
Den omtrek van de Buik.
De Lyf-moeder.
De Kinderen in de Lyf-moeder.
De twee Navel - (brengen.
De twee Na-geboortens.
3 AAN-

3i8
AANMERKINGE.
AANMERKINGE.
Ï~~\E verloffingen van Tweelingen kunnen de eene van de andere
zeer verfchillende zyn. Daar komt of een kindt alleen
voor, of beiden te zamen. Zy hebben een goede legginge,
of een quade en tegen natuurlyke.
Wanneer een der Tweelingen alleen voorkomt, deze zal door
de vliezen van zyn mede-tweeling of ongehindert blyven, of gehindert
worden: in 't eerfte voorval, niet wetende, dat 'er nog
een tweede ftaat te komen, moet men de geene, die zig voordoet,
zyn gangh laten gaan, zig zelve vergenoegende met hem
zulke hulp toe te brengen, als de natuurlyke verloffing vereifcht,
by aldien 't hooft vooikomt; maar wanneer de voeten voorkomen,
dan zal de Vroedmeefter bedrogen kunnen worden,omdat
de beenen, ofte de armen , van het tweede kindt tuffchen de
dyen van het eerfte geplaatft kunnen wezen Aldus zal 't werk,
na dat de voeten voortgetrokken, en in de geboorte gebragt, zyn,
geftut worden door een dusdanig beletfel; waar van de Vroedmeefter
geen kenniffe zal kunnen bekomen, als met de handt binnen
de Baarmoeder in te fteeken, en, deeze geftelteniffe der zaaken
gewaar geworden zynde, zal hy zig genoodzaakt vinden om
het eerfte kindt weder in te brengen, ten einde 't zelve te ontwikkelen.
Men ziet wel, dat in diergelyk voorval 't eene kindt
eene goede, en 't andere een quade, legginge moet hebben. Ik
zegge, een goede legginge, alhoewel dit de eigentlyk genaamde natuurlyke
geftalte niet is; maar men behoort my over 't voorfchieven
woordt geenfins te beknibbelen, aangezien 't onbetwiftbaar
vaft ftaat, dat deze gezegde legginge minder zwarigheden onderworpen
is, als de andere, dewelke men gewoon is met de eernaam
van natuurlyke te begunftigen.
't Eerfte kindt geboren zynde, moet men voor 't tweede zorgen.
Mauriceau zegt, lib. z. cap. 7., dat men gemakkelyk zal weten
, dat ''er een tweede Kindt zit, door dien de Weën niet naarlaateu
by te blyven na de affchietinge van H eerfte, en de buik van ds Vrouw
nog

AANMERKINGE. 3i 9
nog zeer dik ts. Wy hebben deze twee zaaken airede wederlegt;
en zullen 'er nu alleenlyk byvoegen, dat de dikte van di buik
een zeer dubbelzinnig teken is; om dat fommige Vrouwen natuurlykerwyze
een zeer dikke buik hebben. Dogh laat ons dit
voordeel aan die Schryver nog al toeftaan. Indien men gewaar
wordt, vervolgt hy, dat 'er een tweede Kindt zit, zal men zyn vliezen
breeken, om de wateren daar uit te doen hopen, zo zy air ede niet
afgelopen zyn, dewyl, het eerfte de wegh gebaant hebbende, door dit
middel de affchieting van 't tweede verhaaft wordt. Waar uit volgt,
dat men volgens deze Schryver, wanneer 't tweede kindt natuurlykerwyze
komt, de laft van deszelfs uitfluitinge aan de natuur
beveelen mag.
Peu ging hier zo gauw niet voort, als Mauriceau. Hy opende
de vliezen nooit, dan wanneer't kindt zig niet wel voordeedt,
of dat hetzelve gebrek aan kragten hadt, of dat de Moeder heel
zwak was. pag. zog.
La Motte deedt dit ook in 't begin zyner Konft - oefieningen ;
maar gemerkt hebbende, dat de doordringende Ween fomwyle
lang agterbleven, en dat zy zelfs de doodt van 't kindt veroorzaakten
, gelyk 't blykt uit zyn hondert agt en zeftigfte waarneminge,
veranderde hy die behandeling, en beloofde, dat hy daar
toe zyn leven niet weder zoude overgaan. Dit ziet men in de
aanmerking, die hy over deze waarnemingemaakt. En hy voegt
'er by, dat by nooit een ogenblik zvederftaan heeft om de verloffing te
voltrekken, ten waare de Weën hem de tydt niet lieten van dezelve
te bewerken.
't Is zeker, dat la Motte het befte deel verkoren heeft. Ziet
hier hoe voordeelig 't is met oplettentheidt te werken. Men
kan zig altydt tot volmaakter kenniffe bevorderen, 't Hadde
nogtans wel betaamt, dat hy ons wat duidelyker hadt uitgelegt
't geene hy verftondt door deze woorden, ten waare de Weën hem
de tydt niet lieten van de verloffinge te bewerken. Men ziet wel ,
dat hy onderftelt, dat het tweede kindt zig in een natuurlyke
legginge voordoet, zonder 't welke zyn aanmerkinge geen plaatfe
zoude hebben. Maar by aldien men de voetftappen van onze
Schryver getrpuwelyk naarvolgt, zal de kragt der Weën geenfins

220 AANMERKINGE.
fins beletten, 't Kindt om te keeren; aangefien men in dier voege
terftont na de affchieting van 't eerfte Kindt de hand binnen in de
Baarmoeder geftoken zal hebben, en by gevolg 't hooft van het
twede zal konnen beletten na de geboorte te fchieten: waar in de
eenigfte hinderpaal tege-n de omkeering van 't Kindt gelegen is.
By aldien 'er verfcheide Kinderen te gelyk voorkomen, moet
men, volgens Dionis lib. 3. cap. 25. beginnen met die ter werelt
te doen verfchynen , deweke men 't gemakkelykfte krygen
kan. Is 't zaake dat den eene de voeten voordoet, en den andere
't hoort, moet men 't eerfte af haaien, die zyn voeten voordraagt,
den andere zwenken, en op dezelve wyze uittrekken.
Maar wanneer zy beiden met de voeten voorkomen, moet men
een regter en een linker voet vatten, en de de handt tuffchen de beenen
tot aan de Heffen toe opwaarts brengende, naargaan of dezen
tot een en het zelve lighaam behoren. Bevindt men 't zo, dan
moet men de voeten van den anderen te rug drukken, en die
men vaft heeft, terftondt na buiten lyden. Deeze manier om
twee voeten aan te vatten, een regter en een linker, is genoegzaam
van geen nut; want indien men de handt tot aan de
Heften toe opwaarts ftekende bemerkt dat zy tot 't zelve kindt
niet behoren, moet men de eyge twede voet van dit Kindt in
de geboorte brengen, en die aan 't andera Kindt toebehoort te
rugge drukken; daar en boven kan men niet volkomentlyk zeker
zyn, of een der voeten, dewelken men vaft heeft, nier van 't
twede Kindt is, als met de handt uit de heffen over de dye, en
't onderbeen , tot aan de gevatte voet nederwaarts te ftryken.
Wie zoude geloven na deze zo omzigtige voorzorge gezien te hebben
by Dionis lib: 3. cap 25, dat hy dezelve in Mauriceau berispen
zoude, op die itellinge, dat 't onmogelyk is, dat wee
voeten in de geboorte voorkomende van "t zelve Kindt niet zyn;
dewyl ieder Kindt in een onderfcheide vlies befloten legt. Dit
zegt hy nogtans kb. 3. cap. n. ik begrype geenfins, hoe men in
zo openbaare tegenltrydigheden vervallen kan
De zwarigheden, die alle de voorgemelde gevallen aan de
Vroetmeefter verfchaffen, zyn gering in vergelykinge met de
gee-

AANMERKINGE. $ 2
?
geenen, daar hy zig in bevindt, wanneer 'er verfcheide kinderen
onder eikanderen verwart zyn. Men kan de geftaltens, in dewelken
zy zig voordoen, niet bepalen. Men verheelt zig veel
beter, _ op wat wyzen zy zouden kunnen voorkomen. Hierom is
men met m itaat anders dan algemeene wetten voor te fchryven
we kers voornaamfte is, dat men 't Kindt, 't welke in de gegeftaite
bevonden wordt om afgehaalt te kunnen
worden, tén cenemaal moet ontwikkelen, en met alle mogelyke
ibocdigheii: uittrekken, te weeten, b v
de voeten; want alle andere
manieren zyn aan groote zwarigheden onderworpen: nademan
. 0f meer anderen, die overig zyn, in een genoeg-
7
; a a U j gevaarlyke toeftandt kunnen en moeten wezen, om met reden
i leven te doen dugten. Men kan dan haar geboorte
noit te zeer verhaalden. En in 't tegenwoordig geval, behoort
men zig geenfins te beraden om hun by de voeten te haaien
zelfs wanneer men haar gemakkelyk tot de natuurlyke legginge
zoude kunnen brengen. De behoudenis van moeder en kinderen
vereilchen die voorzorge.
Ik zal deze aanmerkingen eindigen met de volgende woorden
van Peu pag. aio. Zo >t ongeluk wilde, dat by 't affchieten van 1$
eerjte Kindt zyn nageboorte, aan de anderen vaftfiitende, los gineb
of dat hy dezelven met zig voortgetrokken hadt, zoude men de vrouw
noodzakelyk moeten verloffen, en ontlaflen, tot wat pryfe 't ook mogte
zyn, en niet afwagten, dat haar kragten door de bloed/lortinsr uitgeput
wierden. Deze ftellinge beveftigt wonderbaarlyk 't geene
wy gezegt hebben in de aanmerking over'tagtentwintigftehooftltuk,
aangaande de noodzakelykheidt van de handt aanftonts na
t kindts geboorte in de Baarmoeder te fteken. Want of't 'kindt
arlchietende, de nageboortens medefleept, of dat 't van de Vroetmeetagefchiet
in 't kindt op de gewoonewyze te haaien, altydt
zal rzelve toeval overkomen, dat is te zeggen, een bloedi
ouing, die de vrouw in groot levensgevaar ftelt, zo zv nietteritondt
geholpen
J
wordt.
S s
CA*

2>2 Van Kinderen die met de voeten voor komerf.
C A P I T T E L L.
Van KINDEREN , die met de Voeten voor komen-
Hebbende begonnen met de legging van zodanige qualyk gekeerde
Kinderen, die in een regte Lyf-moeder met het hooft
voor komen, en vervolgens gezien diverfe andere fcheve leggingen
, zoo zullen wy die befluiten met de zodanige, daar de Kinderen
de voeten eerft aanbieden.
En alhoewel wy deze twee Figuuren tot op het laatfte bewaart
hebben, zoo is het nogtans geenfins, om dat wy dezelve voor
de moeijelykfte of gevaarlykfte houden, in tegendeel wy oordelen
dezelve, naaft de natuurlyke geboorte , de alderligtfte , en
minjl gevaarlykfte ; maar wy hebben dit in het byzonder gedaan
om orders halve, en om nog eens te fpreken van de volle
verloffinge.
Wy hebben by alle de qualyk gekeerde Kinderen geleert, of
de Kinderen met het hooft regt in de geboorte te leiden , of
anders dezelve met de voeten af te halen, oordelende dat''er geen
beter middel is , om de Kinderen fpoedig en veilig te krygen ,
als haar met de voeten te keeren , en af te halen. En op dat wy
voor het laatfte nog eens klaarlyk daar van mogen fpreken ,
zoo hebben wy deze twee Figuuren voorgeftelt, waar van dat de
31. Figuur vertoont een Kindt met het eene been geboren, namentlyk,
met het regter; maar het linker is gebogen met de
knie tegen de borft, en met de voet wat hoger als de bil : een
legging die veeltydts voorkomt, voornamentlyk , wanneer dat de
Vroedvrouwen niet wel oppaffen , en dat ze eene voet , die in
da geboorte komt, laten doorzakken, dat zy nooit behoorden te
doen; want al is het fchoon, dat in het begin van den arbeidt
beide de voeten digt by de geboorte ftaan of leggen , zoo is
het nogtans , dat wanneer de eene voet in de geboorte neder
zakt, en de andere op zyde vaft blyft ftaan , dat als dan het andere
been agter over wert gefloten, het welke ' gemenelyk
dus-_

Van Kinderen die met de voeten voor komen. 3 2 3
dusdanig een legging komt te veroorzaken : om het welk voor te
komen, zo moet een Vroedvrouw, zoo haaft'zy gewaar wert, dat
de eene voet van het Kindt in de geboorte komt, op het breken
van het water, de voet tegenhouden , en niet dieper door laten zakken
, maar aanftonts na de andere voet zoeken, het welke zy met
de 1 egter of met de linker handt moet doen, na dat zy voelt,
dat de groote teen van het Kindt gelegen is: aan de zyde van de
groote teen moet ook de andere voet gezogt weiden, en daarom
moet het binnenfte van de handt over de binnen enkel by de groote teen
inglyden, en zoo men de andere voet niet omtrent de geboorte
vind, zoo moet men de handt voorts langs het eene been opvoeren
tot by den buik, alwaar zekerlyk de andere dye moet zyn, en
dan kan men ftraks weten, of het been op of nederwaarts te zoeken
is, zoo men maar de handt tot over de knie laat glyden , en
volgens dat moet men voortgaan langs het been, tot aan de voet;
zoo de voet dan nog om hoog legt, omtrent gelyk deze Figuur
verheelt, zoo moet men de voet zagtjes na beneden halen, en alzoo
by de andere voet in de geboorte brengen.
Maar by aldien de Vroedvrouw te laat geroepen is , of tc laat by
de Vrouw komt, zynde het Kindt reets met het eene been zoo
diep doorgezakt, dat de bil al in de nauwte ftaat, ah dan zoo moet
de Vroedvrouw de Vrouw agter over leggen met het hooft om laag,
op dat de Lyf-moeder en het Kindt wat te rugge fchieten; dan
moet zy het Kindt met de regterhandt by het regter been eerft
wat te rugge floten, tot dat het Kindt weder met de voet of
ten minfte met de knie omtrent des Lyf - moeders mont in kome,
op dat ''er van om er en in de Lyf-moeder meer ruimte zy , om
de andere voet nederwaarts te konnen buigen, en dat 'er ook
beter ruimte kome, om met de handt langs het been te konnen doordringen
, om de andere voet te konnen vatten, dewelke alzoo gevat
hebbende, men na beneden by de eerfte voet in de geboorte
trekt, om dan beide de voeten te gelyk te laten doorfchieten ;
en dan is deze 31 Figuur de 3 2 gelyk, welke vertoont een Kindt,
dat met beide de voeten te gelyk geboren is, het welke men nooit
moet tegen keeren, maar als een bequame legging moet laten voortgaan
, dewyl het niet raatzaam is, de voeten ooit te rug in de
Ss z
Lyf-

y: 4 Van Kinderen die met de voeten voor komen.
Lyf-moeder te brengen, en het hooft te gaan zoeken, om dat
in de geboorte te leiden , gelyk aanraaden de genen , die meer
door fpeculatie als door ondervindinge van het werk der vedosfmge
gefchreven hebben; men; men moet de voeten vryelyk la.
ten komen , voor al wanneer het hooft en het boven lyf om
hoog gelegen is, maar als het hooft en de voeten beide by de geboorte
leggen, zoo kan men wel, zoo men wil, het hooft in de geboorte
brengen, voornamentlyk in regt gelegde Lyf'-moeders, maar in
fcheef leggende Lyf-moeders raade ik het'contrarie, in de zodani*
gen hsbbe ik veel liever de voeten als het hooft voor.
Men moet dan de Kinderen zoo met de voeten voor laten komen,
dog met dit beding, dat men sgt moet geven, om het kindt,
zoo het niet wel gekeert z'f,van den beginne aan te keeren; ik noemze
niet gekeert, wanneer zy komen , gelyk deze twee Figuuren
vertoonen, te weten, met de teenen boven, en de hielen om laag;
want zoo voort glydende, haken zy ligtelyk met de kin tegen de
Schaam-beenderen vaft, om het ivelke voor te komen, zoo is het
beft , dat men de Kinderen omdraaije, op dat de hielen en de billen
boven komen, en de teenen en de buik na om laag.
Maar men moet niet denken, dat men het Kindt zoo op eenmaal
kan omdraaijen , als of het los in een tonnetje lag ; neen ; het
kleeft te vaft in de Lyf-moeder, en zoo men het op eenmaal'
zoo wilde draaijen, men zoude ligt het Kindt of de Lyf-moeder
bezeeren.
Men moet dan de Kinderen allengskens draaijen, terwyl dat.
men ze na zig trekt, gebruikende daar toe beide de handen, voerende
den eene zoo diep onder het lyf, als 't mogelyk is, en
houdende de beenen wel digt aan malkanderen vaft, op dat men.
niet alleen aan de voeten, en daar door maar de beenen draaije,
maar ook aan 't Lighaam : dus haalt men het kindt al zagtjes draaijehde
na zig, tot dat het op zyn buik komt te leggen , en tot
óver de buik geboren is, dan is het tydt voor de Vrouw om te
arbeiden, gelyk ik elders getoont hebbe, want dan moet 'er
gemenelyk hooft en armen te gelyk door , en of fchoon alle Schryvers,
.zoo veel my bekent is , het tegendeel leeren, willende dat
men eerft de armen by het lyf neer zal halen , den eene voor en •
den ,

Van Kinderen die met de voeten voor komen. 31 f
dén andere na, zoo ben ik evenwel van contrarie gedagce, en ook
van contrarie bevindinge in dit, gelyk in vele andere zaaken; daarom
raade ik ook vrymoedig, dat men de armen boven beneffens het
hooft moet laten, om hooft en armen te gelyk te laten doorpalferen 5
het is Waar, dat de Vrouw haar Kindt moet fterk doorzetten ,
maar het is een korte florm, tot die tydt toe verbiede ik meeft altoos
te arbeiden, maar wanneer de kinderen tot daar toe gekomen
zyn, dan ruft ik een weinig , en ik fpreek de Vrouw een hart
in bet lyf, haar verzekerende , 205 zy haar wel quyt , dat zy
dan zoo aanftonts verloft zal zyn; dat ze tot dien einde al haare
kragten moet te werk ftellen, om haar Kindt door te zetten, doende
a'?s of zy Weën hadde, want dan moet men na geen natuurlyke
Ween wagten, zoo 'er die niet en zyn, maar de Vrouw moet
haarzelve gedragen, als of zy die hadde, dringende met al haar
,magc naar beneden.
Als men dan gewaar wert, dat de Vrouw zulks doet, zoomoet
men haar ook trouwelyk helpen, door het Kindt ilerk, dog voorzigtig,na
beneden te haaien, ik zeg na beneden te halen, niet
op waarts, niet volgens de lengte van de Vrouw, gelyk meeft
alle Vroedvrouwen doen, maar na beneden, na den Endel-darm
toe, anders zoo klemt men het Kindt vaft, en het kan niet wel
doorfchieten : men moet de Vrouw recommanderen , zonder
ophouden door te zetten, daar by voegende, dat het leven van
haar kindt daar nu van af hangt , dat ze daarom haar uiterfte
beft moet doen, en dat het maar om een ogenblik te doen is,
waar op ook aanftonts het kindt in 't geheel doorfchiet, immers
is het my op die wyze tot nog toe altoos welgegaan, en meene,
ook by die pradyk te blyven, die my buitenperykelftelt, van de
kinderen het hooft van de fchouderen af te halen, gelyk Faulus •
portaal en anderen zoo dikwils is gebeurt, volgens haar eige bekentenife;
en het is geen wonder, want na dat zy de arnun van
het kindt by het lyf neder getrokken hebben, zoo fluit des Lyfmoeders
mont, als een ftrop\f ftrik, om den hals toe, en verwurgtveeltydts
alzoo het kindt; of zoo dat reets doot en wat teer is.,
-oo wert het ligtelyk het hooft afgetrokken , zoo dat het hooft -
dikwils alleen in de Lyf-moeder hangen blyft, het welke zy dan;
m e
Ss 3
« ;

316 Van Kinderen die mei de voeten voor komen.
met yfere haken moeten uithalen : en dat zyn de vrugten van de
armen eerft by het lyf neder te halen.
En dat komt van dat ellendig fammelen van luiden, die zoo
alles willen doen na het voorfchrift der Ouden, Uyoende by de Va*
üerlyke Wetten, zonder te overwegen,ofze ook wel beproeft zyn,
en of het contrarie fomtydts niet beter is, als het gene zy ons, volgens
haare reden of bevindinge, hebben overgelevert: en dat is
bet verderf, en, de ondergang , van de Konft en en Wettnfchappen ,
want zoo wy niet nieuws en niet beters uitvinden als onze Voorvaderen
, zoo is het zeker, dat het goede van die KonftenenWerenfchappen
uitfterft : de reden daar van is, om dat onze Memorie
niet genoeg vernieuwt wert door gedurige opmerkingen , en
verlieft allengskens deze en gene kleinigheden, dewelken na verloop
van tydt de Wetenfchappen en Konften zoo verzwakken en
verouderen, datze wederom als in een gehele andere form dienen
gegoten te werden, om weder een nieuwe luifter en een nieuwe
glans te ontfangen.
Ik twyfele niet, of ik zal benyders genoeg hebben, ook denk
ik wel, dat'er vee lligt geen berifpers zullen ontbreken, die vreemd
zullen vinden, dat ik zoo vry uil myne gedagte durf uiten zelfs
in zoo vele pointen, tegens zoo vele brave Schryvers, beide ouden
en nieuwen: maar wat raat? gunft of agting te verkrygen heeft
my niet bewogen om dit Boek te fchryven, ook zal nydt nog afgunft
my beletten te fchryven het gene ik voor vafte Waarheid houde, en
dat ik door ondervindinge weet Waarheidt te zyn.
Ik hebbe my bedient van andere haare Schriften, om Wetenfchap
te verkrygen, en ik hebbe agtinge voor alle de genen, die
door eige ondervindinge gefchreven hebben , erkennende met
dankbaarheidt het goede, dat Godt Almagtig, die de opperfte
Leermeefter is, my door haare Schriften heeft laten toekomen;
maar waar in ik bevinde, dat zy gefeylt hebben, daar in ben ik
fchuldig haare feylen aan te wyzen, op dat de genen die na my
komen, mogen gewaarfchouwt zyn, om haar voor die feylen te
wagten: zoo hebben zy voor my gedaan, zoo doe ik, en zoo zullen
anderen na my doen, en dat is ware Liefde en trouwe, niet om
malkanderen te veragten, te lafteren of te fchelden, gelyk fommigen

Van Kinderen die met de voeten voor komen. 327
gen gedaan hebben, maar om de Wetenfchap van dwalingen te miveren,
en om onze Nakomelingen den weg te banen, en om zoo
by een reeks van agter een volgende Jaren by fucceflie van velen
te doen het gene door de kortheidt des levens en bevindinge onmogelyk
was , om door een eenige gedaan te werden.
Die wat gelezen heeft, die weet, in wat voor een luifter de
Wetenfchap van Vrouwen te verloffen t'federt weinige Jaren is
gekomen, na dat Mauriceau en Portaal in Vrankryk, Juftina in
Duitfchland, en eenige andere elders haare bevindingen daaromtrent
aan het dag-ligt hebben gegeven : wat glans nu dit nieuwe
Ligt, volgens myne bevindingen verder aan deze Wetenfchap zal
toebrengen, zal de tydt leren; en die niet blind is in deze Wetenfchap
, zal ligtelyk konnen erkennen, dat \r niet is als een opmerkende
ondervindinge, die my heeft konnen doen fchryven de dingen,
die ik in dit Boek de lerende Vroedvrouwen hebbe voorgedragen: en die
geen ogen hebben, of welkers ogen niet bequaam zyn om verligt
te werden, die zullen blind blyven, en van duifternis tot duifterniffe
voortgaan, en haar floten tot haar eigen fchade.
Verklaaringe van de 31 en $2jle
FIGUUREN.
Figuur 31.
a a De Wervel-beenderen.
bb De Darm-beenderen.
cc De Schaam-beenderen.
dd De Zit- of Ruft-beenderen.
ee De Pannen van de Heupe-beenderen.'
ff De omtrek van de Buik.
eg De Lyf-moeder.
h Het Kindt in de Lyf-moeder met zyn eene been gebooren.
ii De Navel-ftreng.
k De Na geboorte.
Figuur 32.
aa De Wervel-beenderen.
bb De Darm beenderen.
cc De

3'z8 Van Kinderen die met de voeten voer komen,
cc De Schaam-beenderen.
dd De Zit-beentjes.
ee De Kannen van de Heupe-beenderen.
ff Den omtrek van de Buik.
gg De Lyf-moeder.
h Het Kindt, met beide de voeten geboren*
i De Navel-ftreng.
k De Na geboorte.
// De voeten van het Kindt.
AANMERKINGE.
\!T/ r A n n e e r ' l K i n d t z i g z e l v e n i e t k e e r t » n 0 S t e m e t 7 -yn hooft
YV " a
beneden ombuitelt, gelyk gemeenlyk eenige dagen voor
zyn geboorte gefchiet, dan komt het met de" voeten voor. Deze
legginge is zeer quaadt geoordeelt geweeft by de Vroetmeefters,
en de vreeze, die zy daar omtrent hebben ingeboefemt, is nog
niet verdweenen uit de gemoederen van de meefte Vrouwen.
By aldien men hier geloof wilt geven aan Sennertus, dewelke
zyn Boek uit de befte Schryvers van zyne tydt, en voorgaande
eeuwen, heeft t'zamengefieit, moet men, als het Kindt met de voeten
voorkomt, de Ft «uw uit de floel na 't bedde leiden, en indien 't
Kindt de natuurlyke legginge niet aanneemt, mo:t men op de buik van
de Vrotmse dn kkcn, en haar meermaals omrollen, tot dat 't Kindt een
gemakkelyker legginge verkrygt, Qjod ft in pedes prodeat infans
parturiens a fel/a ad le&um ücducatur; & nifi infans ad fit urn naturalcm
redeat, uterus compfrtrn tur, & gravida altquoties circumvolvati:i
, donec infans ad commodiorem Jiium perveniat. Pradt, lib. 4. part.
2. (eet. 6. cap. 5.
Hy wilt haar altydt zoo goede koop niet quytfchelden. In
plaatfe van de Moeder te rollen, gebiedt hy, dat men haar by de
voettn opligt, en fthudt, cm h Kindt van legging te doen veranderen.
I'arturiens peatbus a.mprebencenda, & concutienda, ut infans
in aliam figuram fatuatur. lbid. Jaa deeze raadt fchynt hem zoo
heilzaam ,jiat hy dezelve in vericheide voorvallen op twee blad -
zyden

AANMERKINGE- 329
zyden vyf of zes maaien herhaalt. En de reden, dewelke hem
daar toe beweegt, beftaat hier in, om dat, gelykerwyze door de beweging
, en fcbudding, de natuurlyke legging in een quade geftalte
vei keert kan worden, alzoo ook dezelve beweging ende fcbudding de
tegennatuurlyke legging tot een natuurlyke kan verbeteren. Ut enim
motu & agitatione partus naturalis in vitiofam figuram invertipoteft,
ita motus & agitatio figuram non naturalem in naturalem mutare
valet. Ibid.
Hy ftemt nogtans toe, dat men 't Kindt by de voeten volftrektelyk
mag afhalen, wanneer hetzelve dezen in de geboorte voordoet, ter
oorzake van de moeijelykheidt, die 'er wezen zoude om't hooft
daar na toe re brengen, hetwelke anderfins, volgens zyn gevoele,
het aldergemaklykfte zoude zyn (commotiifftmum quidem foret); en
uit vreeze, dat 't kindt nog erger geftalte mogt aannemen.
't Is onnodig aan te merken, hoe gevaarlyk de raadt is, die
deze Schryver geeft, van de zwangere Vrouw te fchudden, en
hoe weinig dezelve betaamt aan een Man, wiens geheele handel
door een kundige voorzigtigheidt , en geenfins door een blinde
wifielvalligheidt, beftiert moet worden, 't Is waarlyk veel moeyelyker
wel te flaag;n c m een Vrouw door diergelyke behandeling
gelukkiglyk te verloffen, als aan een dobbelaar om feflen te
gooiien door de Steenen met veel gewelt in zyn hoorntje om te
fchudden- Verre zy dan van ons deze onzekere,endodelyke,konftoefiening.
Verre zy zelfs van ons die ontydige poginge om in
de geboorte te brengen 't hooft van een kindt, 't welke in een
quade geftalte legt.
Paré heeft hier over zeer verftandig geoordeelt lib. 24. cap. 33:
Hy wilt, dat men 't kindt by de voeten uittrekt, zelts wanneer 't
hooft airede in de geboorte gefchoten zoude zyn, indien 't van node
is de konft te hulp te roepen om 't kindt voor den dag te brengen»
Joannes Bauhinus zegt in de elders gemelde brief, dathy, de
Streng in de geboorte en 's kindts handen tegen deflelfs buik gevonden
hebbende, niet na 't hooft, maar na de voeten, zogt, en,
gelyk hy (preekt, Ficlorie riep, als wanneer hy 'er een van gevonden
hadt.
Tt
Is

33° AANMERKINGE.
Is 't zake, zegt Portal pag. 3?., dat't Kindt een arm voordoet,
moet men die tragten weder in ie brengen na zyn behoorlyke plaatfe;
kan men dit met uitwerken, dan behoort men de voeten "op te gaan
zoeken 't Zoude zeer v.ordeüg wezen, als men haar beiden hygen
konde; dog dewyl 'er dikwils een fterk ingewikkelt ts, moet men voorttrekken
de geene, die men vint, zonder zig te bekommeren om den andere
te gaan zoeken.
't Zoude bezwaarlyk genoeg zyn,zig zelve te voldoen omtrent
de laafte woorden. Wat wil deze uitdrukking betekenen, een
fterk ingewikkelde voet? dit is niet-s minder, als verfiaanbaar.
Moet men 't Kindt by een voet alleen voorttrekken, tot dat het
geheel gekomen zal zyn? ofte moet men anders, na hetzelve tot
een zekere afdandt van de heffe nedergehaalt te hebben, den andere
voet gaan zoeken, die nu mogelyk minder ingewikkelt zal
wezen? in 't eerfte voorval, aangezien 't Kindt fomwyle met de
Billen voorkomende , of dubbeldt toegevouwen , evenwel affchiet,
zal 't zelve geboren kunnen worden, welverftaande nogtans
dat 't de dye na voren gebogen heeft; want indien deze na
agteren gebogen is, zal 't Kindt niet voor den dag komen , al
was de dye zelfs ontheupt. In het twede voorval, hoe meer men
't Kindt na buiten trekken zal, zoo veel te groter moeite zal de
handt vinden, dewelke de voet binnen de Baarmoeder overgebleven
zal tragten na te fpoorem Ook leert onze Schryver, dat men
de uitgezakte dye weder in moet brengen. Maar wy houden ons
ai te lang hier mede op; laaten Avy de draat van onze bewyzen
hervatten.
Mauriceau getuigt lib. 2. cap. 11., dat men doorgaans genood-
• zaakt wordt, ter oor zake van de quade legginge des Kindts, om't zelve
bjde voeten te halen. Boorde vliezen gevoelt hebbende, zegt hy in zyne
drie en vyftigfte waarneminge, dat een Kindt met zyn voeten voorkwam,
en de Baarmoeder genoegzaam ontfloten wezende . brak ik de vliezen
, en haalde 't Kindt op ftaande voet, en zeer gemakkelyk. by de voeten;
de wateren medebelpende om de uittrekkinge van H Kindt voorspoediger
te maken, en 't met minder moeite binnen de Baarmoeder te
wenden, ten einde bet by de voeten af te halen, gelyk noodzakelyk gedaan
moet worden , wanneer't zig in andere Jlegter geftaltens voordo-t.
LA

AANMERKINGE.
LA MOTTB leert dit. ook uitdrakkelyk op de agtfte bladzvde
zyner voorreden. Wanneer >t Kindt zig in Sn quadflegginge vot
deedt,hielden de oude Vroedmeefters hardnekkiglyk aan om't zelve met
duizend moeijelykheden tot zyn natuurlyke geftalte te brengen, in plaatze
van t by de voeten af te haaien, gelyk 'hedendaags alle de leenen
dm die volgens de goede konft-oefentnge onderwezen zyn: deze be*
mJie
^ytt:vots;
zynde om de
De voorfchreve grondregelen worden beveftigt door de behannn
P
ni V , n V l ° e d m ^ Men behoeft Lr boeken maar
open te daan om zig zelve daar van te overtuigen. En door den
hè fSnTif C fe handehn S volgende is * bewezen, dat dezelve zeer
heilzaam is. 1 en onregte dan zyn de Vrouwen nier te-en vooringenomen.
Men moet nogtans toeftemmen , dat haar fchrik
eertyds n,et ongegrondtwas, als wanneerde voorbeelden van b n-
1 1 n ? a a o e d e r geblevene hoofden niet zeldzaam wierden bygewoon;
D e
veeragtigheidt dezes deels is'zoo groot, dat hei
zelve dikmaals op >t ogenblik, als de Schouders uitgekomen zyn,
b:ie h tto^7fcmeTn. Cen ftr ° P b e k " e I ? ' « ^
Om dit gevaar te ontgaan , heeft men tot verfcheide middelen
aanleElf R 0me r n -, \ a m e J B m h i m s f c h r * f t i n d e meermaab
aangehaalde Brief, dat hy de twee voeten door de Vroedvrouw
t £ n V y
h z e l v e d
vlZZZt^ !f J e ndt des Baarmoedel
rnnJ7fn.fil\ ^ S " ^ , ^ en ^ls van 't Kindt
d e 2 e
o m d
hXr E , ' j w 5 lke -onfeilbaar gebeuren zoude, voegt
He
hy er by, ten waare de handt des Meefters zulks afweerde,
'teenlnf^- "f ^ gemaJcKelyk uit te voeren, voor al wanneer
vnZ ë J , K l J 3 ' , ^
doortogt * dier
a 3 d a n v u I t h e t d e n
5 ?'M f e n d e ï a n d t n i e t t u f f c h e n beid en kan infteken zontl
n e i^° f WClt a M tC D a a r e n b o v e
ïn>
e e " handt
kan met meer, dan in een gedeelte van de opening de toefluiting
beletten Die opening dan zal aan de andere zyde knellen, en
by gevolg zal men maar de helft van 't werk gedaan hebben. ,;
Sommigen, gelyk Paré lib. z 4
. cap. 33., willen, dat men ten
minde een arm van 't Kindt overlangs nevens 't hooft laat ftee-
2 ken,
T T
B ] I

ap
AANMERKINGE
ken, die voor een Jpalk diene (om de uitdrukking van Mauriceau
te gebruiken"), en de t'zamentrekking des Baarmoeders veihindere,
tot dat 't hooft ten eenemaal buiten gefloten is. Maar, zegt
deze Schryver lib 2. cap r 3.. zo de Meefter zyn tydt wel weet zvaar
te nemen zonder de gelegentheid te verzuimen, zal hy die voorzorg met
nodig hebben, om diergelyk toeval te ver my den. 't chyntmy, dat
hv zig duidelyk hadt behoren uit te drukken over de wyze om de
tydt waar te nemen, en de gelegentheidt nier te laten ontfhappen.
Zulke opheldering was van een groot gevolg, om niet vergeten te
worden.
Naderhandt werpt hy daar tegen op , dat den arm, die men om
hoogh wilt laten, een gedeelte van den doortogt vullen zoude, dewelke
alreeds niet te wyt is, en dat die, H 'ooft meer na d'eene'als de andere
zyde doende overhellen, oorzaak zoude wezen, dat 't zelve veel
eerder tegengehouden wierdt ter plaatze daar de hals van 't kindt dusdanige
Jpalk niet heeft.
Dogh de armen, volgens bemerkinge van den Heer van Deventer,
beflaan zo veel plaatze niet, als men zig verbeeldt. Ten eerfte;
om dat zy zeer dun zyn; ten tweede; om dat zy tegen 't
platte gedeelte van 't hooft, ofte, om anders te /eggen, tegen de
flaap van 't hooft, leggen; ten derde; om dat de niondt des Baarmoeders,
en de fcheede, nog meerder verwydenng kunnen ondergaan
, als die de armen aldaar zullen veroorzaken, zonder dat
hier uit eer.ig 't minfte toeval fpruit.
Ik antwoorde op de twede tegenwerping, dat, indien 'er gevaar
is om niet meer als een arm ter zyde van 't hooft te laten fteken,,
gantfeh geen gevaar overblyft, wanneer men de beide armen aldaar
overlaat, gelyk onze Schryver leert, en gelukkig gedaan heeft.
Dionis zelfs ftemt toe lib. 3. cap. 11. dat, of men een arm
ter zyde van 's Kindts hooft laat fitten, of beiden, die zaak
onverfchillig is , en geen nadeel kan toebrengen. Maar als hy
'er by voegt, dat het 't zelve is, wanneer men beide de armen
na beneden uithaalt, bekenne ik rondboritig niet te kunnen begrypen,
hoe hy kan vergeten de doodelyke gevolgen van deze
behandeling.
De

AANMERKINGE. 333
De derde wyze om 't hooft voor den dag te brengen, is, een
of twee vingers van de linker handt in 't kindt zyn mondt te fteken,
terwyl men met de regter hand de nek vat boven de fchouders.
Men ontwikkelt eerft de Kin, daar't grootfte beletzel van
daan komt; en verders trekt men 't kindt by Nek en Kin, onderwyl
dat een ander 't Lighaam van 't kindt zagtjes na beneden
haalt, 't zelve vaft houdende boven de Knien, alleenlyk by
de voeten. Dit is de handgreep van Mauriceau, wanneer 't hooft,
ter oorzake zyner groote, moeite heeft om door te fchieten
Dog aldus werkende, is men zeer onderworpen aan de ontwrigting
der onderkaak, gelyk Peu toeftaat. En dit toeval is
zoo""gering niet. Men moet dan bekennen, dat de bewerking van
onze Schryver de alderzekerfte is.
C A P I T T E L XLVI.
Van ZWAAREBARINGEN door qualyk geplaatfle LYF­
MOEDERS , die al te veel voor over hangen.
"V~[A dat wy nu :n het generaal en in het byzonder bezien hebben
J_N de verkeerde leggingen der kinderen, in regt en wel gelege
Lyf-moeders, en als by reftexie ook voorby gaan der-wyze t'eikens
hebben aangeroert dezel ve verkeerde leggingen in opzigt van fcheef
gelege Lyf-moeders, zoo ftaat ons nu over te gaan, en eigentlyk te
ipKken van de fcheefgelege Lyfmoeders zelfs, om te fien, wat zwaare
geboortens haare icheve leggingen konnen veroorzaken, hetzy
dat de kinderen daar in wel of qualyk gekeert zyn.
Derhalven zoo ftaat ons nu te onderzoeken: ten eerfte, waarom
dat een al te veel voor over leggende Lyf '-moeaer zwaaren arbeidt
veroorzaak.: ten twede, waar aan dat men zal konnen weten, dat
de Lyf moeder al te veel voor over legt: en ten derde, wat 'er moet
gedaan • erden om alle de quade gevolgen , die anders daar uit
zouden ko.men ontftaan, te beletten of voor te komen.
De reden, waarom dat deze legging van de Lyfmoeder een
Tt 3
zwaa-

•
jj4 Van Zwaare B ARING E N' doir
zwaaren arbeidt verwekt, is, om dat de Lyf-moeder dus gelegen,en
vooral in een dikbuikige Vrouw, die zeer laag vragend, en welkers
Lyf-moeder beneden in den onderbuik gelegen is, dat dit
het Kindt in den arbeidt nootzaakt aan te (loten of tegens de kromme
Lende-wervelen , of tegens het Os facrum , waar door het
hooft belet wert in het bekken te konnen nederzakken.
En om dit wat nader te zien, en ons egter niet te verwerren
door de befchouwinge van de veelderleye wyzen, op dewelken een
Kindt in een dus gelegen Lyf-moeder kan qualyk gekeert komen ,
zoo zullen wy dan hier voor eerft maar fpreeken van een Kindt,
dat wel gekeert komt in een aldus fcheef leggende of voor over hangende
Lyf-moeder-
Ik verfta alhier en elders dooreen vjelgekeert Kindt, in opzigt
van de Lyf-moeder, zoodanig een Kindt, welkers kruin of' bov'enhooft
tegens de geboorte, ver ftaat des Lyf-moeders mondt + aan gekeert
legt: Zoodanig een Kindt, wert gemeenlyk een wel gekeert
Kindt genoemt, en het is het ook waarlyk in opzigt van de Lyfmoeder
, ja het kan in dien opzigte niet beter gekeert zyn. i
En alhoewel het waar is, dat een dus gelege Kindt, in een
aldus voor over leggende Lyf moeder regt gekeert is, en dat ik dit
toeftemme met de Schryvers die voor my gefhreeven hebben, zoo ben
ik nogtans verre van een dus leggend Kindt in een aldus gekeerde
Lyf-moeder een wel gekeert Kindt te noemen,.in opligt van
het bekken en de Vagina, of de weg, waar door het Kindr pafferen
moet, om te konnen geboren werden; gantfeh niet; in dien opzigte
noem ik een dus gelege Kindt een qualyk gekeert Kindt, dewyl
deszelfs keering of liever deszelfs verkeerde legging, het zelve
overdwers tegens de beenderen van het Bekken aandringt, en
voornamentlyk tegens de laatfte Wervel-beenderen of tegens het
Heilig been, gelyk gezien kan werden in de 33. Figuur.
Verklaar ing van de ^Jle FIGUUR.
aaaaaDe Wervelen - beenderen.
b Het linker Heupe - been.
c Een gedeelte van het linker Schaam - been;
dd De

Scheef Leggende LTF-MOET>ERS.
dd De Ruft- of Zit - beentjes.
e De Pan van het linker Heupe - been.
ff De Cirkel, vertonende de plaats van de Buik.
gg De Lyf-moeder, leggende met haar mont tegens de Lende
wervelen.
h Het Kindt in de Lyf - moeder regt gekeert.
/ 's Kindts hooft tegen des Lyf-moeders mont.
k De Na - geboorte of Moeder - koek, •
/ De plaats van de Navel.
mm De Navel-ftreng.
3 3 S
De Kinderen in aldus gelege Lyf-moeders komen fomtydts,en
niet zonder reden, met het aangezigt om laag, en werden egter
niet geboren als met het aangezigt om hoog, om datze in den
doortogt een halve buiteling moeten doen
Het is te verwonderen , dat 'er luiden zyn geweeft, die het buitelen
van deze Kinderen hebben konnen obferveren, en egter geen
klaar denkbeelt gemaakt hebben evan de fcheve legging van de
Lyf-moeders: zy bemerkten wel, dat deze tuimelaars voorquamen
uit Vrouwen, die dikbuikig waren , en die laag droegen ;
maar gelyk haar de regte en fcheve legging der Lyf - moeders niet klaar
bekend was, zoo hebben zy het eene voor het andere genomen,
en niet regt verftaan, waarom deze Kinderen genootzaakt wierden
, zoo te moeten tuimelen , het welke geen andere oorzaak
heeft als deze fcheve legging van de Lyf-moeders.
Merkt wel: de Kinderen buitelen hier niet in de Lyf-moeder:
gantfeh niet; zy komen regt uit de Lyf -moeder; maar zoo haaft
als zy uit des Lyf - moeders mont in het bekken, maar nog met
den hals van dc Lyf-moeder bedekt, komen in de kromme weg
daar zy door moeten, zoo zyn zy genootzaakt haarzelven ook te
krommen , en haar na de kromte des wegs te voegen , bet welke
doende, zoo komt het aangezigt, dat eerft onder lag, eindelyk
boven tc leggen; en om dit klaar te .bevatten zoo verheelt u een
kopere of bóute buis, zoo dik dat 'er een nakend Kindt zoude
konnen doorkruipen, Iaat deze buis zoo gebogen ftaan, datze een
loomen elleboog maakt, ftelt deze buis zoo voor u, dat gy in zyn
eene

31.6 Van Zwaare BARINGEN door
eene opening kond inzien, te weten in de bovenfte, en dat gy met
de handt in de onderfte opening kont intaften; verheelt u, dat gy
een kindt door de bovenfte opening infteekt, met zyn aangefigt en
borft naar onderen, en de kruin des hoofts voor uit; 't kindt dus
met zyn hooft in den elleboog gekomen zynde, zoo fteekt u handt
dan in de buis door de onderfte opening, en gy zult gewaar werden,
dat het kindt met zyn kruin tegens de overzyde van de buis
pal ftaat, daar niet wel konnende keeren, en dat het aangefigt des
kindts nog naar onderen legt gelyk als te voren, en niet als met
moeite kan doorgeholpen werden; trekt dan het dus leggende kind
door, en gy zult bevinden, dat het kindt in deze bogt zal moeten
tuimelen, en dat het aangefigt van het kindt dat in de boven-arm
van den elleboog naar beneden lag, nu in den onder arm zal naar
boven leggen: en op deze wyze gèichied de tuimeling van de kinderen
, die in al te veel voor over leggende Lyf-moeders wel gekeert,
dat is, met het hooft voor komen.
Merkt hier, dat de Lyf moeder en des Lyf-moeders Schede te
zamen een lange buis uitmaken; merkt nog, dat ze te zamen een
elleboog uitmaken, meer of min gebogen,' na dat de Lyfmoeder
meer of min voor over hangende is; en dat de bogt van deze
elleboog daar omtrent is, daar des Lyfmoeders Schede eindigt,
en daar de Lyf moeder begint, te weten, aan of by des Lyfmoeders
mont; en merkt eindelyk, dat zoo haaft 's kindts hooft
in des Lyf-moeders mont begint in te dringen, dat het" ftraks al
met zyn hooft ftuit en vaft ftaat tegens de uitftekende laatfte Lendewervelen
of tegen het Heilig been, dat by gevolg 's kindts Hooft
hier geen voortgang kan hebben, of het moet voor over na beneden
buigen, en zyn hals en gantfche Lighaam na die kromte voegen,
en dus van legging veranderen, te "weten, eerft op zyn buik in de
Lyfmoeder, en daar na op de rug in het uitkomen door de
Schede; zoo dat de omkeering van het kindt niet eigentlyk gefchied
in de Lyfmoeder, eer het nederzakt, maar in des Lyfmoeders
Schede, of zoo gy wilt, tuffchen beiden. En dus meeii ik,
dat ik klaar genoeg getoont hebbe, dat een al te veel voor over
leggende Lyf-moeder het kindt nootzaakt te moeten buitelen,
welk

Scheef Leggend* L TF-MO ET) ERS. 337
tvelk buitelen niet als langzaam en zeer moeijelyk toegaat, en dat
derhalve zulk een geboorte geenfints voor de ligtfte, maar wel
voor de zwaar/Ie, moet gerekent werden.
Ymand zoude mogen vragen: of dan alle Vrouwen, die dikbuikig
zyn, zulke zwaare baringen moeten hebben ? en of haare Lyfmoeders
altoos 700 voor over leggen? waar op ik antwcorde:
dat alhoewel zodanige Vrouwen zulke quade leggingen van haare
Lyf-moeders meer onderworpen zyn als anderen , dat het egter ^een
nootzakelyk gevolg is, dat in Dik-buikige Vrouwen de Lyfmoeders
altoos zoo veel voor over zouden moeten hargen;to contrarie
kan zvel zyn. en ik hebbe wel dik buikigen helpen verlosfen,
die een zeer zwaaren arbeidt hadden, door dat haare Lyfmoeders
al te veel agter over tegens de lenden, ,of tegen haare
rugge-graat, was.gelegen: welke legging der Lyf-moeders van deze
by na zoo ver verfcheelde als het Oolien van het Weften.
Zoo my dan ymand vraagt, of in een en dezelve Vrouw op de
eene tydt haar Lyfmoeder, bevrugt zynde, zoude konnen voor
over, en by een andere bevrugting agter over, leggen, en waar
door dat zulke verfchillige en zelfs zoo flrydtge leggingen werden
veroorzaakt ? zoo antwoorde ik, dat het zoo wel kan zvn en dat
zulks voornamentlyk gefchied, door dien dat de ingewanden van de
Vrouw de Lyf-moeder periïen, en haar hier of daar henen dringen,
en daar door haare legging veranderen, na dat ze van de
ingewanden gedrukt werden: de oorzaak van dat verkeert periïen
of drukken der ingewanden kan zyn, dat de Vrouwen haar al te
veel in het eene of andere poftuur houden, dat zy te veel fitten
of te veel_ op d'een of d'andere zyde, of al te hoog of al te laag'
leggen, of door ryden of andere oefï'eningen daar toe gelegentheit
geven. Van de verder af gelege oorzaaken, waar door de Lyf-moeders
haar verplaatfen, zullen wy hier niet fpreken, maar alleen
zeggen, dat gelyk de ingewanden de Lyfmoeder voor en agter
over konnen drukken^ dat ze dezelve alzoo ook na deen of d'andere
zyde konnen overfetten, en alzoo alderlei zoort van quade
leggingen veroorzaken.
Aangefien dan een dikke en voor over hangende buik geen onfeilbaar
bewys is, dat de Lyfmoeder al te veel voor over hangt,
V v
en

33 s Van Zwaare BARINGEN door
en dat het nogtans van den aanvang van den arbeidt nodig is te
weten, of een zwangere Vrouw haar Lyf-moeder dus gelegen
heeft of niet, om haar by tydts te konnen helpen, zoo zal het
nodig zyn, dat ik d? lerende Vroedvrouwen berigte, waar door
dat zy van deze quade legging konnen bewuft zyn, en te gelvk
ook mogen weten, wat ze in zulke voorvallen te doen hebben!
Een Vroedvrouw kan uit de dikte en het voor over hangen van
de buik na deze legging giffen; zy kan haar daar en boven informeren
van de zwangere Vrouw zelve, waar zv haar Kindt meeft
heeft voelen leven; dat ook veel zekerfieidt kan geven, want het
Kindt kan zig niet bewegen als daar het is: zy kan ook daar en
boven de buik betaften en voelen , waar dat dezelve meeft puntig
en hard is; al hetwelke de gillingen kennen bekragfrgen; maar
haar aldcrzekcrfte merkteken moét zy hebben door bet-on derfiaan ;
daarom moet een Vroedvrouw niet traag nog zutmagtig zyn, om
de Vrouw te onderflaan, gelyk fommigen dc 'jchadelyke gewoonte
hebkn van het klagen en ftenen der Vrouwen in de wind te fkarï,
en haar te laten krimpen en kermen, zoo lang als het haar hift,
en de Vrouwen niet eer onderflaan, voor dat zy oordelen, dat het
Kindt genoeg gevordert is: waar door zy niet alleen de regte merktekenen
van de waare legging des Lyfmoeders verzuimen te weten ,
•maar ook, ah het al op zyn bJt uitvalt, doen zy de Vrouwen
veel te vergeefs leiden door haar lang in den arbeidt te laten, en
de Vrouwen met toe te brengen dc regte hidp, die zy haar wel
zouden konnen toebrengen, indien zy verflandig en goedwillig
waren. °
Zoo de Lyf - moeder ai te veel voor over legt, zoo zal de Vroedvrouzv
door het onderflaan deze tekenen vinden, namentlyk:
1. Zy zal des Lyf-moeders mont hooger vinden als ordinair.
2. Zy zal des Lyf-moeders mont niet als met moeite konnen
beflaan.
3 Des I yf-moeders mont zal gekeert leggen tegens de kromme
bogt van de katftc Wervel - beenderen of tegen het Heilig been.
4. Zal zy daar niet meer als de onderfte rand van des Lyfmoeders
munt konnen voelen, en niet de bovenfte, wat meer of wat minder,
na dat de Lyf - moeder meer of minder voor over legt, teuzy des
Lyf-

Scheef Leggende LTF-MOETfERS. 33$
Lyf-moeders mont al aan het nederzakken was.
5. Zy zal of gantfch niet in de opening van de Lyf-moeder konnen
intaften, ojte niet als met moeite, en dat met een ingehge of
gekromde vinger.
6. Zoo zal zy des Lyfmoeders mont by ieder wee fterk voelen
aanperfièn tegens die genoemde Weivel beenderen, zender te konnen
nederzakken.
7. En zoo 'er water formeert, zoo zal het zeer dun of fmal zyn.
En wanneer een Vroedvrouw alle deze tekenen vind, zoo mag'zy
haar ten volle verzekert houden, dit de Lyf-moeder al te veel
voor over legt, en dat 'er hulp vereifcht wert, om deze quade legging
te verbeteren, en de geboorte te faciliteren.
Alle deze bovengeftelde tekenen verftaan wy gevonden te werdenin
den aanvang van den arbeidt, eer de Weën alles vafter geperft,
of meer neergedrukt hebben, en zelfs eer des Lyf-moeders
mont meer geopent is; na welke tydt allengskens alle deze tekenen
haar meer en meer veranderen, tot dat dezelven eindelyk by na geheel
en al verhezen of vergaan: derhalve dient wel-opgemerkt
te werden, dat men nooit zekerder van de legging van de Lyfmoeder
kan verzekert zyn door het onderflaan, als in den beginne
van den arbeidt, hoewel men dan fomtydts des Lyf-moeders mont
bezwaarlyk kan bereiken, door dat ze te hoog legt: maar het is
evenwel nootzakelyk, men moet zco hoog taften, dat men 'er
by^omt, zyn de vingeren te kort, zoo moet men de hand gebruiken,
en die de Vroedvrouwen dat verbieden , benemen haar
riet regte middel, om van de waare legging van de Lyf-moeder
verzekert tc konnen zyn : ö fchadelyke en beklaaglyke blindneidt/
die quanswys om te vermvden, dat men de V rouwen niet
zeer doe of quetfe, Moeder en "Kindt in levens gevaar ftellen/
icnoone voorfigtigheidt van onbedreve Stuurluiden, die wetten
tegens de reden maken, en die anderen leren, liet geen zy zelfs
niet verftaan/ want het is zeker en gewis, dat die door het middel
van het beflaan geen kennis hebben van de quade legging der
Lyt-moeder, dat die onmogelvk de Vrouw niet regt "konnen
nelpen : derhalven dienen de 'Vroedvrouwen die tydt niet te verzuimen,
maar wel waar te nemen, om haarzelven dan van de waa-
Vv 2
re

3 4-o Van Zwaare B A RING EN door
re toeftant der zanken wel te verzekeren.
Wanneer een Vroedvrouw dan verzekert is, dat de Lyf-moeder
al te vei voor over en diep in het hangen van de huik, neder gedrukt
legt, z^o moet zy overwegen, op wat wyze zy deze quade legging
van dc Lyf-moeder zal verbeteren, of hoe dat zv beiden de
Moeder en bet Kindt zal te hulpe komen: en daar toe moet zy onaerftellén
twee trappen: Eerftefyk, om te maken, dat het Kindt
met zyn hooft in het bekken kan inglyden, tot in de bogt van
het Staart been: en dan ten twede, om het daar van daan te redden
en volkomentlyjk te doen geboren werden; want men moet niet
meenen, dat het genoeg is 's Kindts hooft in het bekken te doen
glyden, en dat men dan het gevaar voorby is;,gantfch niet*, dan
Komt het nog eerft ter zaake, dan is men nog niet ter halver weege,
en daar is het dat vele Kinderen zyn blyven fteken, zonder
dat zy geboren hebben konnen werden: vele Moeders hebben met
haare Kinderen de geeft gegeven, welkers Kinderen al met de
kruin des hoofts tot in de bogt van het Staart-been waren gezakt,
en dewelken daar bleven fitten tot dat zy beiden de geeft gaven;
en men moet bekennen, dat deze plaats een gevaarlyke klip is,
waar aan velen floten en Schip breuk lyden; en evenwel de Kinderen
moeten diepaff&en,en zy konnen dien aanftoot niet vermyden,
en zonder hulp is het haar niet wel mogelyk om te normen doorboren
; ik zegge , niet wel mogelyk, voor zoo veel als wy de dingen
na de regels van de reden, en volgens den ftaat der zaaken , afmeten.
De hulpe dan die 'er Vereifcbt wert, is eerftelyk, om 's Kindts
hooft met des Lyf moeders mont in het bekken in ie helpen, en tot
dien einde moet de Vrouw zoo geplaatft werden, dat haar boven-lyf
lager legge als haar onder lyf; en dit kan alderbequaamfte
gefchieden in on,:e Kraam-ftoel, latende het agter ftuk, te weten
de leuning, van de ftoel nedervallen, en heffende bet kujfen met
zyn voorfie param naar om hoog, op zodanige wyze, dat beide
bet kujfen en de leuning te zamen een regte lyn maken, te weten,
het hooft en de Ichouderen nederhellénde, en de billen het
hoogfte leggende; door dit middel wert de voorover leggende Lyfmoeder
met haar bodem ofte grond om hoog geftelt, en verkrygt
daar

Scheef Leggende L TF MOEDERS. 34*
daar door meerder gelegentheit om gemaklyker met haar mont in
het bekken gebragt te konnen werden
Eerft elyk, om dat dus regt over einde ftaande haar eige gewigt
haar doet nederzakken, wanneer haar mont maar kan van plaats bewegen
werden, en fchot krygen.
Ten twede, zoo wert de Lyf-moeder dus ftaande niet meer zoo
vaft geperft door het gewigt van de daar op aanperfende ingewanden,
die haar anders valt tegen den onder-buik aanperfen,
boven al wanneer de Vrouw z:nder oordeel arbeidt, dringende
fterk na beneden, gelyk men haar gemenelyk zoo leert doen,
zonder aan te merken, hoe de Lyf moeder of het kindt gelegen
zyn; door deze legging kan de Lyf moeder vry meer en beter agter
over gedrukt werden, dewyl de ingewanden door haar gewigt
na de laagte nederzakken.
De Vrouw dus gelegen zynde, zoo moet de Vroedvrouw beide
haare handen gebruiken, om de Lyf moeder en 's kindts' hooft
te redden, te weten, de eene handt inwendig in des Lyf moeders
Schede inbrengende, zoo ver als het nodig is, en de andere hand.
leggende op den onder-buik van de Vrouw; het is hier even veel,
of zy haar van de linker of van de regter handt bedient, want als
de Lyfmoeder regt voor over-legt, zoo ftaat het werk voor beide
de handen even fchoon; maar by aldien de Lyf-moeder meer na
de regter of na de linker zyde van de Vrouw gelegen was, zoo
zoude zy genootzaakt zyn de regter of de linker handt te gebruiken,
na dat des Lyfmoeders mont gekeert zoude zyn, te
weten, wanneer des Lyf moeders grondt meeft in de linker zyde
van de Vrouw legt, zoo moet zy haar linkerhand in des Lyf moe
ders Schede inbrengen, en zoo dezelve in de 'regter zyde legt, zo
moet zy haar van haar regterhandt inwendig bedienen, om des
Lyf-moeders mont en 's kindts hooft te redden.
Het gene de Vroedvrouw eigentlyk met de handt in des Lyfmoedeis
Schede doen moet, is, de toppen van twee of meer vingeren
te brengen aan de bovenrand van des Lyf moeders mont,
voorby of tegens 's kindts hooft, om daar het hooft wat te verfchuiven
na de opening van het bekken, om het daar in te doen
nederzakken.
Vv 3
Maar

345 Van Zwaare BARINGEN, door
Maat hier moet ik de Vroedvrouw waarschouwen, haar zelve
niet te bezondigen door al te fterk te drukken tegens de kruin
van 's Kindts hooftje, want zoo men al tc fterk trekt of drukt tegens
het opene hooft van het Kindt, zoo kan men het ligtelyk
doen fterven : derhalve moet een Vroedvrouw voorfigtelyk daar
omtrent te werk gaan.
Indien het gebeurt, dat des Lyf moeders mont reets te vaft tegen
de Lende-wervelen of tegen het bovenfte van het heiligbeen
aangedrukt legt, ende dat men niet als met veel geweld te doen
daar met de vingeren voorby zoude konnen pafferen , zoo moet
men de Vrouw niet leggen, gelyk te voren gezegt is, maar men
moet haar op een andere wyze leggen ofte zetten.
Daar is een greep , om in deze legging 's Kindts hooft in het
bekken te krygen, dat is, dat de Vrouw zittende in de Kraamftoel
op de bril, die voor het wydfte is, en de floel evenwel geftelt
als boven gezegt is, 0772 Vr op te konnen agter over leggen, de
Vrouw maar even voor aan op het kuflen zittende, met het lyf
wat voor over, om de Lyf-moeder zoo veel voor in den onderbuik
te doen zakken als het mogelyk is, zoo brengt men de handt
tn de Vagina, en men ftcekt de toppen van de vingeren niet alleen
voor of tegen des Lyf-moeders mont, maar zelfs daar wat
voorby, tot dat dezelven agter de bovenrand van des Lyf moeders
mont zyn gekomen: merkt %vel, niet binnen de lippen, maar agter
de lippen van des Lyf-moeders mont; des Lyfmoeders mont en
de kruin deshoofts ftaande tegens het binnenfte van de vingeren,
de handt of vingeren gevoegt zynde na de ronde form van des Lyf'
moeders mont en 'sKindts hooft, en het buitenfte van de handt
of vingeren tegens het uitfteekzel van het Heilig been of laatfte
Lende-wervel; de eene handt alduswel geplaatft hebbende,plaatft
men de andere van buiten, gelyk als tevoren gezegt is, en men
laat de Vrouw zagtjes agter over zakken, tot dat ze met het bovenlyf
lager legt als met 't onderfte, op welke tyd de binnenfte handt
op de genoemde plaats altoos vaft blyvende, zoo ftoot de buiten-handt
de Lyf-moeder voorfigtig van haar of, om de Lyfmoeder
zoo veel m de regte legging te biemrcn , ais het mogelvk
is; onder welk agter-ovcr-ftoten, de binnenfte hand:, die nu inde
klem

Scheef Leende LTF-MOET>ERS. 343
klem is, haar zagtjes moet bewegen, voornamentlyk met de toppen
van de vingeren, om alzoo door een zagte dreuning des Lyfmoeders
mont en 's Kindts hooft te doen nederzakken ; zoo haaft deze
binnenfte handt gevoelt, dat des Lyf- moeders mont begint te
zakken, zoo moet zy ook zakken, en haar altoos wat na voren
trekken, en zoo voort en voort, tot dat eindelyk des Lyfmoeders
mont op het hol van het bekken correfpondeert, en daar door
van den grooten aanpoot bevryt is, van welke tydt aan alles iti
ftaat is om voort nedergeperft te werden.
Deze handt greep is voor een bedreven handt de befte en zeker ft e,
want des Lyfmoeders mont en de Vagina zyn zoo geftelt, dat men
wel een'vinger breet, en fomtydts wel een duim breet , om
des Lyf-moeders mont kan henen taften j maar een onbedreven
handt moet voorligtig zyn om de Vagina niet te quetfen , of
van des Lyf-moeders mont af te fcheuren , willende plaats maken
daar geen plaats en is.
Dit agter-over-ftoten van de Lyf-moeder door bet drukken tegens
den onderbuik van de Vrouw moet ook met oordeel gefchieden,
niet van boven neder-waarts, want dat doet de Lyf-moeder van onderen
mg vafler aanklemmen; maar de Vroedvrouw moet, zoo veel
als het de-Vrouw verdragen kan, van onderen op-waarts drukken ,
om de Lyf moeder, zoo het mogelyk is, te doen agter-over-vallen
; maar laat een Vroedvrouw merken, dat deze agter-over-ftotinge
met haar eene handt niet eerder moet gefchieden, voor dat
haar andere handt van onderen wel geplaatft is, want dan is het
tydt om met beide de handen te gelyk te zverken; en zoo- dit in het
eerfte verzoek niet na wenfeh en gaat, zoo moet zy het verfcheide
reizen hervatten, en by pofen zoo verre vervorderen , tot
dat zy v.m onderen 's Kindts hooft gekroont kan bcilaan , dat
is, de rand van des Lyf-moeders ' mont In het ronde over al
beraden, over de opening van het bekken, en dan kan zv geruft
zyn, dat zy veel gevordert heeft, en dat de aanperflêude
Weën nu niet vrugieloos zullen arbeiden.
Tot hier toe hebbe ik niet gefproken van den arbeidt van dezwangere
Vrouw, om dat het tot op dit point geen tydt was om
de Vrouw te laten arbeiden, want den arbeidt van de Vrouw jjs
niet

314 Van Ztvaare BARINGEN door
nier. ineen vergeefs, maar zelfs zeer hinderlyk aan de Vroedvrouw,
die tot die tydt toe alleen behoort te werken Maar zal ymand
mogen vragen: wat zal de Vrouw, die nu den arbeidt op het lyf
heeft, doen? mag die niet arbeiden? en is het haar wel mogelyk
niet te konnen arbeiden ?• ik antwoorde, dat het kaar niet
mogelyk is te beleren, dat zy de Ween krygt, maar dat het
haar wel mogelyk is , met haar Weën niet te arbeiden, of ten
minde haar wat te wederhouden, en niet fterk te dringen; en
dit is het, dat de Vroedvrouw haar ook moet recommanderen, en wanneer
de Vroedvrouw voett, dat 'er ten Wee komt, het welke zy,
zoo sy wel opmerkende is, gemenelyk eer gewaar kan worden, a's
de Vrouw zelve', te weten, wanneer zy de handt aan des Lyfmoeders
mont heeft; warmetr zy dan gewaar wert, zeg ik, dat
de Wee zal komen , zoo moet zy ruiten en niets ondernemen,
maar zy moet haar kans waarnemen zoo haaft de Wee voor by
is, tra dan aanftonts het wegdrukken, het na haar haaien, en van
haar affloten, gelyk boven geleert is, te volbrengen, eer dat zy
door een nieuwe Wee overvallen wert.
Het zal mogelyk velen vreemd voorkomen, dat een ervare
Vroetmeefter ofte Vroedvrouw veeltydts de Weën eerder zoude
konnen voelen aankomen, ais de Vrouw zelve; maar hoe wonderlyk
het ook fchynt, zoo n het egter evenwel de waarheit, die
geen klein voordeel geeft aan een verflandige Vroedmeefter ofte
Vnedvrouw, die haar van die opmerkinge weten te bedienen in
verlcheide öpfrgteri, om haar kans waar te nemen, en den fpyker
als op het hooft te flaan; dat 'is te zeggen; op haar tydt te
paffen, en te regter tydt haar hulp by het werk van de Natuur
te voegen, en dus, om zoo te fpreken, gelykerhaudt uit te voe«
ren, het gene anders een alleen onmogelyk is te doen; ofte ter contrarie
by beurten dan dit en dan dat te doen; want gelyk alhier
dé Vroedvrouw moet ruften, als de Natuur door de Weën wil werken^
en werken, wanneer de Weën voorby zyn, alzoo moet zy
by eene andere geiegentheit medewerken met ae Weën, en ruiten,
sis de Weën vooiby zyn; wan,.eer dan de Vtoedviouw voelt, dat
er een Wee komt, zoo moet zy de Vrouw waarièhouwen, en
indagtig maken, dat ze meer moet lyden als arbeiden, en datze
al-

Scheef Leggende LTF-MOETHERS- 345-
alzoo haar Weën moet laten door ftuipen, op dat het Kindt en
de Lyf-moeder niet meer en meer valt geperft en werden.
Ymand zoude mogen vragen, waar aan doch dat een Vroedmeefter
cfte Vroedvrouw kan voelen, dat 'er een Wee komt? ik antwoorde,
dat ik het wel weet te vcelen, en zelf gewoon ben de
Vrouw t'elkens te zeggen, en haar tot haar pligt aan te zetten,
het zy om te arbeiden, het zy om niet te arbeiden, na dat het
nodig is: maar ik moet bekennen, dat ik het Kindt geen mam weet
te geven; daar ontllaat een zekere kleine beweging in des Lyfmoeders
mont, een t'zaminlrekkihg ofte drukking, die men niet gewaar
wert als t'elkens wanneer een nieuw gevoel de [pieren aandoet,
en haar opwekt om door een nieuwen invloet van geellen
een nieuwen aanpers op de Lyf-moeder te doen, dat wy dan gewoon
zyn een Wee te noemen :en de genen die, die beweging van d'andere
weten te onderfcheiden, die konnen weten, wanneer dat 'er
een Wee zal komen.
Ik moet hier nog de Vroedvrouwen waarfchouwen, dat wanneer
zy befig zyn met de handt aan des Lyfmoeders mont, om, gelyk
gezegt is, de rand met de vingeren wel te vatten, dat zy dan
moeten toefien, niet al te veel de vingeren te roeren, dezelven
heen en weder firykende op de binnen-rand van des Lyf moeders
mont, want dat veroorzaakt, dat de Weën opgewekt werden;
en dewyl dat de Vrouw hier geen Weën van node heeft, en men
haar verbied te arbeiden, zo meet de Vroedvrouw toefen, dat zy
zelve de Ween niet en-doe komen: ik hebbe bevonden, dat een
differente handtling bequaam is, cm differente gevoelens voort
te brengen, en een middel te zyn om aan een Vrouw arbeidt te verwekken
, of om de zelve te doen vergaan, gelyk wy hier ha nog !
breder zullen zeggen.
Wanneer nu de Vroedvrouw haar werk zoo gelukkig volbragr
heeft, dat des Lyf-moeders mont met het hooft van het Kindt
reht in het hol van het bekken begint in te fchieten, zoo moet zy
tragten om het Kindt verder te helpen, en alles te doen, wat mogelyk
is, om de weg voor het Kindt gemakkelyk te maken.
.. Éeittelyk moet zy de Vrouw met haar boven lyf wat hoger
doen opheffen, .voor al zoo zy gezukkelt heeft, eerzy des, Lyf-
X x
moe»

34* Van Zwaare BARINGEN door
moeders mont in het bekken heeft konnen helpen, want het k
ongemakkelyk en benaauwt voor een Vrouw, zoo lang met bet
hooft neder maarts te moeten leggen; want, alle de ingewanden met
haar gewigt bet middelfchot drukkende, zoo wert dl ademhaling
veeJ belet, het welke niet anders als zeer benaauwen kan; maar
zoo de Vrouw met lang agter over gelegen heeft, en geen a r o o t
ongemak daar by en voelt (want den eene Menfcb is fterker als
den andere), zoo kan de Vrouw in dat poftuur noow
a t
o-elaten
werden, en de Vroedvrouw moet haar belaften, voortaan alle
ween naarftig waar te nemen , om daar mede zoo veel te arbei
den als zy kan, want nu moeten de Weën door 'sKindts hooft
des Lyf-moeders mont meer en meer verwyderen, en het hooft
1
allengskens doen voortkomen. *
Maar de Vroedvrouw moet hier nu wel oppaffen, om des T vf
moeders mont te keeren, om dezelve niet met de kruin van 's K indts
hooft m de kromme bogt van het Heilig been te laten nederzin
*en, want zoo dat gefchiet, zoo zal zy een droevig gemartel vin
den, om /sKindts hooft verder neder-waarts te doen komen •
want het fcheelt veel, 'sKindts hooft alleen in deze bogt te laten
inglyden en door te helpen; of's Kindts hooft en des Lyfmoeders
mont beiden daar in befloten en vaft beklemt te vinden bo
ven al m zoo een quade legging van de Lyf-moeder als deze •
waar door het zeer moeijelyk is, om 'sKindts hooft daar uit te
e Z e l e g g i n g V a n d e
,
Lyfmoeder brengt
nootzakelyk mede, dat veel eer de Lyf-moeder en het Kindt zulrlr
u'-f" n e d e i ' z a k k e n > als het Kindt alleen: en veel eer inde
Joligheid van de onbeweeglyke bogt van het Heilig been met
de kruin vaft perffen, als daar voorby fchieten.
En wanneer de Vroedvrouwen dat niet en verftaan, zoo laten zv
maar alles gelyk komen, gelyk by na overal gebeurt: en ik geiove,
dat er onder duizend Vroedvrouwen naauwelyks eene is die
dit ooit bevat heeft, en daarom moeten 'er ook zoo vele brave
fi n W £ n m ?. h Ü a r v o I l e Lighaam de geeft geven: Anderen facrineren
haar Kinderen aan de doot, niet konnende verloft werden
als door het Kindt het hooft te laten openen, het hooft van
nerfenen te ontledigen, en dan het Kindt met een tang uit te halen
:
nnnJl C l ft^T?
d

Scheef Leggende LYF-MOEDERS.
3 4 7
ien: een ander meent een groot geheim gevonden te hebben,
wanneer hy het Kindt met de the tefte weet uit te trekken, zonder
dat hy behoeft alle de herfenen uit het hooft te halen : het w elke
een ander meent te verbeteren met maar een paar haken in
de ogen, oren, of elders in te flaan, en haaien het Kindt zoo met
gewelt uit, het welke, zoo het dan nog levendig wert uitgehaalt,
naar weinig uuren of dagen de geelt moet geven: ik zwyge,
wat men nog boven dat niet aan de Moeder doet: en dit is
de fchoone Konft van Vrouwen te verlolfen, en dat gaat alzoo
gemaklyk op de kerf ftok van een doot Kindt henen; de Vroedvrouw
zegt: ik heb myn beft gedaan , ik kon het niet helpen, zoo
lang als het Kindt zoo hoog ftond,en dewyl zy het niet doen en
kan, des Lyf-moeders mont nog om hoog ftaande, zoo kan zy
het nog veel minder doen, als dezelve om laag in de kromte van
het Heilig been is vaftftaande, en de Vroedmeefter weet ook geen
andere weg, om de Vrouw te verlolTen als met haken, meffen ,
tangen, ofte Ure tefte, het Kindt om het leven te brengen, en zoo
doot heel of met ftukken uit te halen; wat ftaat 'er dan anders
te kiezen, als te doen volgens den gemene regel, dewelke leert,
dat het beter is, dat een fterve, als twee, en het Kindt , zoo
het ni*3t doot is, te doden, en zoo af te halen, om daar door
het leven van de Moeder te falveren ? ö droevige verkiefing daar
men door de doot van het Kindt het leven van de Moeder moet
zoeken te behouden! maar ö droevig verzuim / Maar ö fchadelyke
onkunde der Vroedvrouwen, niet wetende, hoe zy by tydts
de Vrouw en het Kindt zullen te hulpe komen.' maar wie zal haar
befchuldigen ? zy zyn niet beter onderwezen, daar is tot nog toe
niemand geweeft , die haar het werk op vafte en wiskonftige
gronden en klare demonftratien heeft doen verftaan: wat wonder
dan datfe in zoo een diepe onwetentheidt zyn gebleven ?
Maar om dit droevig onheil voor te komen, zoo moet de Vroedvrouw
naarftig zyn, om des Lyf-moeders mont tegen te keeren,
en haar het nederzakken te beletten, op dat 'sKindts hooft ontbloot
alleen nederkome, en niet met de Lyf-moeder bedekt,
het welke men dan veel gemakkelyker kan redden en doorhelpen,
dan wanneer het nog met de Lyf-moeder overkleet is, en
Xx 2 ZOO

343 Van Zwaare B AR ING EN door
zoo in kromte van het Os Jacrum vaft geperft wert; zoo ondertnffchen
het vlies flerk komt aan te perilèn in de plaats van 's
Kindts hooft, zoo moet de Vroedvrouw omtrent het water even
op dezelve wyze te werk gaan als omtrent 'sKindts hooft, te weten,
zy moet het formeren van het water niet beletten, maar zy moet egter
des Lyfmoeders mont keeren, en die niet laten nederzakken,
ende egter toefien, dat zy het water vlies niet breke; zy moet
de vingeren altoos wyt genoeg van een doen, en dezelven altoos
alleen laten ruften tegens de rand van des Lyfmoedtrs mont, en niet
tegens het waterviies, en aldus aanhouden, tot dat het water gebrooken
is, en dan omtrent het hooft doen, gelyk als wy gezegt
hebben.
Maar my dunkt, ik hoore de Vroedvrouwen zeggen: je hebt goed
fchryven, tuffchen zeggen en doen is groot ondericheid,de dingen
gaan zoo niet, als men wel denkt,wie kan dat alles zoo net onderfcheiden
? en wanneer het al mogelyk was, dat wy het zoo konden
onderfcheiden, de Vrouwen lyden dat hier niet, men magfe niet
meer als met een of ten hoogften met twee vingeren betaften: en
dat nog zonder haar zeer te doen, want zy willen niet lyden, en
voornamentlyk de ryken, die wilden met fluwele handen aanaetaft
zyn.
Ik antwoorde, dat ik ook wel weet, dat 'er tuffchen zeggen
en doen groot onderfcheid is, en dat het gemaklyker is daar van
te fchryven als het wel te doen: en ik weet ook wel, dat de
Vroedvrouwen zonder naauwkeurige opmerkingen, en onvermoeijelyke
naarftigheit, deze myne leffe niet en zullen in het werk
dellen: ook weet ik wel, dat de Vrouwen delicaat genoeg zyn
dat zy niet gaarne pyne lyden, haar zelve genoeg fparen, en van
de Vroedvrouwen willen gefpaart zyn; ook vereifcht de liefde en
de billikheidt, dat de Vroedvrouwen vermyden de Vrouwen enige
vergeeffche fmerten aan te doen; ook weet ik zekerlyk, dat ik de
Vroedvrouwen niet voorfchryve om te doen, als het pene ik door
eige oefleninge weet doenlyk te zyn : en ik weet wel dat
fchoon de Vrouwen teder zyn, en het lyden zoeken te ontjaan
zoo veel als het mogelyk is, dat zy egter immers het meefte deel
en voornamentlyk de zoodanigen, die de reden en het goed oordeel
gewent

Scheef Leggende LTF-MO E T> ERS. U9
gewent zyn plaats te geven, zoo onredelyk niet en zyn, wanneer
haar het gevaar bekent gemaakt wert, waar in dat zy zyn, of zy
zullen niet weigeren haar ie laten handelen, zoo als het nodig is;
want dat is de waare en enige weg om vergeeffche pynen te konnen
ontgaan, daar men anders nootzakelyk aan onderworpen wert,.
wanneer° dat men zig tes regter tydt en op bequame wyze niet laat
helpen; en zoo 'er zoodanige Vrouwen gevonden werden , die niet
wdlen lyden, dat men omtrent haar doe het gene de noot vereifcht,
• zoo komt dan de fchuld op haar, en niet op de gene, die haar de
nodige hulpe aanbied.
Wanneer dan een Vroedvrouw zoo verre heeft gevordert, dat het
water gebroken en 's Kindts hooft, met de kruin voor, al merendeels
geboren is, zoo moet zy niet meer des Lyf moeders mont
om hoog tegenkeeren, gelyk als te voren, maar zy moet dan 's
Kindts hooft met des Lyf moeders mont beiden laten nederzakken
voorby de bogt van het Heilig been, waar voorby het nu met veel
meer gemak zal konnen nederglyden,. nu het meeft ontbloot is,
"als wanneer het nog met des Lyf-moeders mont overdekt was; en
en op dat de Vroedvrouw het Kindt nu voorts doorhelpe, zoo moet
zy nu wederom, gelyk in den beginne,met beide de handen werken,
te weten, met de eene handt van binnen, en met de andere
handt van buiten tegens den onderbuik.
Dezen arbeidt moet zy wederom met voordeel doen, niet, gelyk
ik in den beginne leerde, te werken, wanneer de Weën voor by
zyn, maar regt het tegendeel: hier móet zy nn met de Weën werken
, en ruften, als de Weën haar meefte kragt gedaan hebben;
daarom moet zy hier ook de Weên wel waarnemen, en de Vrouw
vermanen, die ook wel in agt te nemen, om niet allenig met en
door dezelven te werken, maar al haar ktagten in te fpannen, om
5
er zoo lang mede te werken, als haar immers mogelyk zal zya;
derhalven moet de Vroedvrouw de Barende Vrouw ydermaal waarfchouwen,
zoo haaft als zy gevoelt, dat 'er een vlaag op weg is,
op dat de Vrouw, zoo wel als zy, klaar mag zyn, om gelykerhand
het Kindt te helpen doorfètten: en dit zal zy doen op deze
volgende wyze.
De Vroedvrouw de eene handt in des Lyf-moeders Schede heb*
Xx 3 - bende,

35"o Van Zwaare BARINGEN door
b::ide, moet met het buitenfte van de handt tegens den Endeldarm
gekeert, de punten van haar vingeren onder 's Kindts hooft
Heken, zoo verre als zy kan, zonder het hooft te fterk te drukken
; dan moet zy de handt daar ftil houden, tot dat 'er een wee
komt; de andere handt moet zy van buiten op den onderbuik
van de Vrouw leggen, omtrent daar de grond van de Lyf-moeder
legt, en wanneer dat de wee begint, zoo moet zyook beginnen
met beide de handen te gelyk te werken : namentlyk , de
handt, die binnen in het Lighaam is,moet zy zagtjes nederdrukken,
te weten, tegens de punt van het Heiligbeen aan, dienaar
agteren drukken, ende andere handt moet de Lyf-moeder van
buiten zagtjes agter over en te gelyk nederdrukken ; ik zegge
zagtjes, want zoo lang als de wee nog niet in haar volle kragt is,
zoo moet zy ook na proportie van de wee werken, maar na mate
dat de wee de Vrouw fterker doet arbeiden, na die mate moet
ook de Vroedvrouw fterker en fterker nederdrukken.
Merkt hier,dat de drukking van buiten nooit hevig mag in het
werk geftelt werden, maar ter contrarie moet altoos heel matig
en niet geweldig zyn, maar de nederdrukking van de inwendige
handt, moet met kragt gefchieden op zoodanige wyze, dat een
Vroedvrouw daar toe wel alle haare kragten mag byzetten, dog
onder dit beding: Eerftelyk, dat die hevige nederdrukking niet
gefchiede als gedurende dat de Vrouw in haar volle kragt werkt,
ook ophoudende zoo haaft als de wee ophoud. Ten tweede, zoo
moet de drukking egaal met een vlakke averregtze handt, en niet
met puntige kneukels gefchieden. Ten derde: zoo moet zy de
handt altoos zoo breet uitgebreid hebben als zy kan, op dat de
handt overal gelykelyk kome te draagen , en zoo zy dit wel obfèrveert,
zoo laat zy vry alle haare kragten byzetten zonder te
vrezen, dat ze daar door eenig ongemak aan de Vrouw zal doen,
in tegendeel zy zal de Vrouw grote dienft doen.
Maar zoude iemand konnen denken, zoude een Vroedvrouw dus
doende de Vrouw niet wel fcheuren konnen ?of zoude zy niet wel
den Endel-darm zoo fterk konnen drukken , dat die daar door gemortificeert
wierd, en tot verftervinge zoude konnen komen?
gelyk men veel exempelen heeft, dat de Vrouwen door harde

Scheef Leggende LTF-MOEDERS. 3 $»
handelingen zyn opgefcheurt, het zy haar Vronwelykheid tot in
den Endel-darm , het zy de mont van de Lyf-moeder enz. Ik antwoorde
van neen : dus doende gelyk gezegt is kan dat niet gefchieden,
maar dat openfcheuren van des Lyf-moeders mont ot
de Vrouwelykheidt gefchied , wanneer dat de Vroedmeefters ot
Vroedvrouwen onvoorfigtiglyk d'een of d'andere met twee handen
trekken, ftekende van elke handt een vinger in des Lyf-moeders
mont, ofte in de Vrouwelykheidt, waar mede zy dan met
alle kracrt trekken, en fcheuren dus die delen van een; maar door
zoo een°ffenerale drukking en heeft men dat niet te vrezen.
Non dienen de Vroedvrouwen wel aan te merken, dat wanneer
zv trclvk eezegt is, het Staart-been met al haar kragt agterwaarts
drukken, dat zy haar als dan niet moeten vergenoegen
met alleen zoo agterwaarts te drukken, maar zy moeten te gelyk
als zy de handt fterk nederdrukken, ook de handt zagtjes na haar
halen, zoo zullen zy gewaarwerden, dat 'sKindts hooft op ieder
fterke Wee wat zal vorderen, en zoo allengskens voortkomen :
het is waar, dat wznneer zy zoo de handt te rugge trekken , dat
zy dezelve dan ook wat van onder 's Kindts hooft vandaan halen,
maar daar is niet aan gelegen, zy moeten, zoo haaft ah de kragt van
de Wee voorby is, de handt wederom aanvoe.en, en de vingeren
al weder onder 'sKindts hooft brengen, en zoo t'elkens wederom
op nieuws met de Wee nederdrukken, en na haar halen ; en zy
zullen, zoo zy dit weldoen, ondervinden, wat groote ruimte dat
zv door dat middel zullen verkrygen, en hoe dat ze's K.ndts hooft
gelecrentheidt zullen geven, om neder te zakken; daai toe dan ook
niet weinig helpen zal de.nederdrukkende handt, die van buiten
op den onder buik legt, en die daar het Kindt en de Lyf-moeder
magti r voort ftuuwt: want merkt hier de reden, waarom dat
hier het Kindt zoo traag voortkomt; dit is niet zoo zeer de enge mont
van de i -yf-moeder, ook niet de engte van het bekken; maar het
is, om dat de WSén geen regte perftng konnen maken, en dat het
Kindt altoos van boven in de Lyf moeder geknepen blyft, en
daarom blyft deze trage doorzakking duren, tot dat sKindts boven-lyf
de kromme bogt van boven gepaffeert jsj op welke tydt
dan het Kindt ligtelyk doorfchiet, en zoo ter Wereldt komt.

3,? 2 Van Zwaare BARINGEN door
Zoo haaft nu de Vroedvrouw het Kindt in de fchoot heeft, zoo
moet zy, zoo het Kindt nog leeft, hetzelve afbinden, of laten afbinden
, en zoo aanftonts de handt in de Lyf moeder brengen, om
de r~ a geboorte af te halen, en om de Lyf-moeder te verfchuiven,
en in hare regte legging te brengen, en zorge te dragen, dat
dezelve w.1 gefloten werdt, want de Vrouwen zyn ligtelyk onderworpen
, wanneer men haare J yf moeders niet wel laat fluiten,
dat ze vol bloed vloeijen, welk bloed daarin klontert, en daarin
befloten wert, waar op dan ligtelyk volgt velho fdigheid, gedurig
vaken, géftadige koortfen, fterke vloeden, cti eindelyk de
doot, die dan gemeenlyk aan den zwaaren arbeid wert toegetlhreven,
en die in waarheit veeltydts maar een gevolg is van liet verzuim
van de Lyf-moeder wel te reinigen, en wel te doen fluiten:
ik weet wel, dat de doot uit andere oorzaken kan ontftaan, maar
ik weet ook wel, datze veeltydts voortkomt uit deze aangehaalde
oorzaak, dewelke ligtelyk kan weggenomen werden, door voorfigtige
handelingen van verflandige Vroedvrouwen.
Wanneer de Vroedvrouw de handt in de Lyf-moeder gebragt
heeft, na dat de Na geboorte is uit gebragt, zoo behoord zy de
Lyfmoeder met haar handt zagtjes agter-over en neder-waarts
te doen zakken, latende dezelve om haar handt inkrimpen ,by aldien
zy niet al te bordig ftyf is, gelyk zomtydts, dog zeer zelden, gebeurt
, en in zulken gevalle is 'er geen zvagten na het fluiten van de
Lyf-moeder, maar dan dient de Vroedvrouw een wakend oog te
houden op de Kraamvrouw, of niet de quade toevallen daar na
zullen te kennen geven , dat de Lyfmoeder van het geronnebioed
zal moeten ontledigt werden, maar als de Lyf-moeder van een gemene
dikte is, 7.oo krimpt zy ligtelyk en haaftig in, zelfs veel beter,
als een Lyf moeder die extreem dun is, en die om de handt valt als
een natte doek in duifint vouwen: de Lyf-moeder om de handt gefloten
zynde, moet zy de handt uithalen, medenemende al wat
nog in de Lyf moeder legt, op dat dezelve van alles gereinigt zyude'
daar na zonüer beletzel volkomentlyk mag fluiten.
Tot nu toe hebben wy de lerende Vroedvrouwen onderwezen,
hoe dat zy moeten doen, wanneer zy van den beginne by een in
ar-

Scheef Leggende L TF MO ET) ERS. 35-3
arbeidt komende Vrouw, welkers Lyf-moeder diep voor over in
den onder-buik gelegen is, geroepen werden, om, zoo veel als
mogelyk is, het Kindt na de gewone w\ze, zonder hetzelve te
keeren , ter Wereldt te helpen : maar zoo' het nu gebeurt, dat een
Vroedvrouw door onkunde gene van deze regelen geo'bférveert
heeft, en dat na lang tobben en talmen de zaaken zoo verre gekomen
zyn, dat de Lyf moeder met haar punt of onderdeel is in het
bekken nedergezakt, en des Lyf-moeders mont met >s Kindts hooft
al in de kromme bogt van het Heilig been is ingedrongen en vaft
gepakt, dat in die ftand het water gebroken is,°endat's Kindts
hooft noch weinig ontbloot is, en de Vrouw reets al veel getalmt
heeft en verzwakt is, zoo is de vraag, wat dat een Vroedmeefter,
ofte Vroedvrouw, die geroepen wert, en de zaake zodanig
vind, dan behoord te doen ?
Ik antwoorde, dat tot de verloffing van zodanig een Vrouw
veel eer de hulp van een Man, als die van een Vrouw, vereifcht
wert, en daarom behoorde aan een ervare Vroedmeefter overgegeven
te werden: hoewel ik niet ontkenne, dat een ervare Vroedvrouw
het werk zomtydts ook zoude konnen doen.
m
Wy hebben reets onderdek, dat 's Kindts hooft nog zeer weinig
ontbloot is; wy hebben daar en boven vaftgeftelt, dat sKinds
hooft vaft ftaat in de kromme bogt van het Staart-been, dat een
valt been is; en derhalven zoo moeten wy hier begrypen dat
't Kindt hier geen geweld kan doen op des Lyf moeders mont', om
die te openen, derhalven zoo moet men tragten de legging van de
Lyf moeder te veranderen, om het welke te doen, men nootzakelyk
de Vrouw zodanig moet plaatfen, dat haare legging den Vroetmeefter,
niet hinderlyk , maar behulpelyk, zy.
Tot dien einde behoort de Vroedmeefter de Vrouw op een lage
Bed-ftede, Ledekandt of Ruft bank, ofte op enio- e
kuflëns op
de grond, zodanig te plaatfen, dat zy op haar knyen voor over gebogen
met het hooft om laag legt, haar verzorgende met zoo vele
kuilens, als het nodig is, om met de armen te konnen ruften en
vaft te leggen; men kan dat bequamelyk doen door haar te laten
ruften tegens de leuning van een ftoel, die omgekeert legt, de
knoppen van de ftoel ter aarde na de Vrouw haar lyf toe gekeert,
Yy
en

3f4 Van Zwaare BARINGEN door
en wanneer dan de voeten van de ftoel die hier om hoog leggen
ergens tegen een muur of beds plank vaft aan leggen, zoo kan de
Vrouw haar vafthouden, zonder haar ligtelyk te bewegen, dat
anders ligtelyk zoude gebeuren, zoo zy niet een diergelyke fieunfel
hadde.
De reden, waarom dat wy de Vrouw aldus op de knyen voor
over leggen, is , om door dat middel de Lyf moeder te" ncotzaken,
om door haar eige zwaarte nederwaarts* in den onderbuik te
zakken, en by gevolg haarzelve uit de kromme bogt van het
Staart-been uit te trekken: en op dat zulks des te beter en des te
eerder mag gefchieden ,zoo moet de Vroedmeefter van agteren zyn
handt of zyne vingeren in des Lyfmoeders Schede inbrengen,
en tuffchen den Endel darm en 's Kindts hooft in de Schede infteken,
en dan de Lyf-mceder neder-waarts drukken, tot dat des
Lyf-moeders mont wederom zoo ver te rug gebragt zy, dat 'er
plaats genoeg zy om de hand onder des Lyf-moeders mont te houden,
haar nederfinken te beletten, en genoegzame ruimte te laten
aan 's Kindts hooft, om op des Lyf-moeders mont te konnen
perfen, dezelve te openen, en alzoo meerendeels ontbloot te konnen
werden, eer dat men behoeft te lyden, dat des Lyf-moeders.
mont wederom nederzakt tot in de bogt van het Staart-been: de
Lyf-moeder met het Kindt dan zoo verre te rug gebragt hebbende,
zoo kan de Vroedmeefter op dezelve wyze te werke gaan , als te
voren aan de Vroedvrouwen is gezegt, tot de volle verloffinge van
de Vrouw,dat ik om tydt te lparen hier niet weder zal herhaalem
Maar alhoewel de verloffing op die wyze kan onderlegt en ook.
zomtydts kan volbragt werden door een ervare Vroedmeefter, zoo
de Vrouw nog kragten en Ween genoeg heeft, evenwel kan en
mag hy het ook in tegendeel op een andere wyze onderleggen,,
wanneer hy vreeft, dat de kragten van de Weën niet fuffifant en
zyn om een goede verloffinge te konnen hopen.
Derhalven de Vrouw als voren geplaatft zynde, en als voren
gezegt is, de Lyf-moeder neder-waaidts gedrukt hebbende, moet
hy voortgaan dezelve zoo verre te doen nederzakken, als mogelyk
is, op dat, de mont van de Lyf-moeder boven in de ruimte van
het bekken gebragt zynde,, hy gemakkelyker met zyn handt des

Scheef Leggende LYF-MOEDERS.
3flr
Lyf-moeders mont kan openen, om alzoo de handt in de Lyfmoeder
te laten inglyden ; hy moet met de handt het hooft op
een zyde drukkende, beneden na de voeten zoeken,en niet ophouden
te zoeken,tot dat hy dezelven gevonden heeft,dewelken.
hy dan ook moet na fig halen , doende alzoo het Kindt omkeeren,
en brengen het Kindt aldus met de voeten in de geboorte, zoo
veel als het mogelyk is, met de teenen om laag, dat is, met de
teenen na den Endel-darm van de Vrouw gekeert.
Wanneer de Vroedmeefter de voeten van het Kindt nu in de geboorte
heeft gebragt, zoo moet hy de Vrouw niet meer laten nederleggen
met haar hooft en boven-lyf, maar zy moet haar omkeeren,
en agter over op haar rug leggen, en moet haar gereet
maken, om, als het nodig zal zyn, fterk na beneden te konnen
drukken.
De Vroedmeefter, die de handt altoos in het Lighaam, en de
voeten van het Kindt wel vaft houd, moet als dan de voeten na
fig halen tot dat het Kindt met de billen en de buik geboren is;
op welke tydt het Kindt wel gevat hebbende, met de eene handt
onder tegen den buik en met de andere boven op de rug, zoo
moet hy de Vrouw verzoeken een Wee te maken, zoo zy'er geen
en heeft, om met al haar kragt neder-waarts te drukken, om
haar Kindt door te fetten; en wanneer zy zulks doet, zoo moet
hy geftadig aan, doch zagtjes trekken , en zoo het hooft en de
armen gelyk laten doorpafferen.
Na dat wy nu gefien hebben, hoe dat men een Vrouw zal ver-,
loffen, welkers Lyf-moeder al te diep voor overgevallen legt,
en welkers Kind regt, dat is, met het hooft in de geboorte komt;
zoo dienen wy ook te fien, hoe men moet doen omtrent de dus
voor over leggende Lyf moeders , waar in de Kinderen qualyk
gekeert komen : want gelyk de Kinderen in alderlei leggingen
van de Lyf- moeders konnen qua : yk gekeert komen, alzoo
konnen zy het ook in deze doen; fomtyds konnen zy met de handt,
de voet, den elleboog, de Navel-ftreng, de kin of het aangefigt,
de billen of enige andere leden, voor komen; derhalven dienen
de leerende Vroedvrouwen ook te weten, waar aan zy die verkeerde
leggingen van de Kinderen zullen konnen onderfcheiden,
Yy 2

3S6 Van Zwaare BARINGEN door
en dan ook, wat dat zy doen moeten, om de zoo fcheef en qualyk
gekeerde Kinderen te redden.
En op dat ik my niet te verre uitbreide over de zaake, zoo zal
ik maar kortelyk zeggen, dat men alle deze verfcheide leggingen
van de Kinderen kan onderfcheiden door he: onderflaan, gelyk dat
elders geleert wert; want het leggen van de Kinderen wert in de
ic.ieet leggende Lyf-moeders op dezelve wyze onderfcheiden geiy.<
als in de regten; ook behoeft men zig niet veel op te houden
om by deze legging des Lyf-moeders zoo precys te gaan onderfcheiden,
wat voor een lid f14 eerft in de geboorte aanbied; het is
genoeg, dat een Vroedvrouw gewaar wert, dat 's Kindts hooft niet
voor en komt, om te oordelen, dat het Kindt dient by de voeten
afgehaalt te werden, en dat ze tot dien einde geen tydt behoort te
veriuimeü, maar het zelfs af te halen, zoo zy haar zelve dat derft
toevertrouwen , ofte anders moet zy een ervare Vroedmeefter tot hulproepen
die zulks behoord te doen, terwyl de Vrouw en het Kind
nog by volle kragten zyn, terwyl het water nog niet is gebroken
en terwyl de Lyfmoeder nog om hoog op het bekken ftaat.
Uit kan hy doen, de Vrouw in de Kraam-ftoel gelet hebbende
voor aan op de bril die voor het wydtfte is, regt opzittende;
en de handt in de Vagina ingebragt hebbende, zoo moet hy del
Lyr moeders mont zoo fchikken, als nodig is, om dezelve te konnen
openen, dat in dit geval veel gemaklyker te verrigten is, a's
anders , wanneer 's Kindts hooft voorkomt; de Vroedmeefter
moet eerft een a twee vingeren, dan drie, en allengskens alle vyf,
in des Lyf-moeders mont inbrengen, des Lyf- moeders mont verzvy>-
*ren, en in de Lyfmoeder indringen; het water vlies moet hy
eerlt breken, ofwagten, tot dat het breekt, na dat het beft is;
hy moet na de voeten van het Kindt zoeken , dewelken gevonden
moe
vnnrr? 'f^ \ h ï t ie
0
"» d s S e b o o r t e brengen,en de Vrouw
voorts verloflèn, gelyk boven geleert is, doch moet hy de teenen
van het Kindt zoo keeren, dat die tegens den Endel darm van
de Moeder komen, en zoo voort, gelyk boven geleert is, uithalen.
Maar ymand zoude hier mogen vragen, waarom dat ik alhier
lere s

Scheef Leggende L 7F-MO ET> E R S.
„lere, by deze fcheve legging van de Lyf-moeder, de 'Kinderen
aanftondts met de voeten af halen? en waarom dat ik de Kin«
deren, die het hooft eerft aanbieden, ook niet ten eerfte met de
voeten afhale? dewyle de geboorte van die Kinderen , in dus qualyk
leggende Lyfmoeders do:h zoo befwaarlyk en zelfs zoo gevaarlyk
toegaat: ik antwoorde, dat by deze fcheve legging van
de Lyf moeder en die van het Kindt men de Kinderen beter kan
keeren, als wanneer die met haar hooft voor komen, en dat het
Kindt met het hooft of met de voeten voor komende beft kan
doorglyden, en dat, ot fchoon volgens myne nieuwe demonftratien
van de fcheve leggingen van de Lyf moeders het waar is,
en onfeilbaar moet zyn, dat het veiliger en gemakkelyker is, in
het begin van den arbeidt een Vrouw te verloflèn, door het
Kindt te keeren, en met de voeten af te halen, fchoon het zyn
hooft eerft aanbied, dan het zoo met het hooft te laten voorkomen
: dat ik nogtans eerft voorgeftelt heb, het Kindt met het
hooft te ontfangen, is nog geweeft, om niet ftraks van de eene
extremiteit in de andere te komen, en niet met eene flag het
gehele gebouw der Cuden om verre te werpen, en dat te meer,
dewyl deze fcheve legging van de Lyf-moeder nog de befte is van
de vier quaadfte leggingen, en het Kindt daarom met trouwe hulp
nog wel levendig kan geboren werden, hoewel de meeften door
gebrek van hulp fterven.
Maar om rond te gaan, gelyk de waarheidt moet gezegt en beleden
zyn, of fchoon men dezelve tegens zyn eige practyk zoude
belyden, zoo zegge ik volhertig uit, dat by alle fcheve leggingen
der Lyf-moeders ik het veiiigfte, het fpoedigfte, en het
miüft pynelykfte agte , aanftondts de verlofling te bevorderen
door de Kinderen by de voeten af te halen, en dat van den aanvang
van den arbeidt, eer het water nog eens gebroken is, of
aanftonts op het' breken van hetzelve, zoo haait als men maar
verzekert is, dat 'er opregten arbeidt is ; en zoo men eens tot die
methode konde overgaan, gelyk ik verwagte, dat men vroeg of
laat daar toe nog eens zal komen, zoo zoude een ongelooflyk getal
van Vrouwen en Kinderen by het leven behouden konnen werden,
die anders omkomen: Ook moet ik nog zeggen, dat deze
Yy j iche-
% fj

358 Van Zwaare BA'RING'EN door
fcheve legging van de Lyf-moeder beter toelaat, dat het Kindt
met het hooft voor geboren werde, als de andere volgende, daar
de Lyf-moeder in d'een of d'andere zyde of plat tegen de lenden
aan gelegen is.
C A P I T T E L XLVII.
door een qualyk ge­
Van ZWAARE BARINGEN, Veroorzaakt
plaatfte
LYF-MOEDER , die te plat tegen de ruggegraat
aan gelegen is.
D
E ondervinding heeft my geleert, en alle Vroedmeefters en
Vroedvrouwen, die gelieven op de waarheid agt te geven,
zullen door ondervindinge konnen leren, dat het veeltydts gebeurt,
dat de Lyf-moeder, uit hare natuurlyke plaats wykende,
komt te veel agter over tegen de ruggegraat te vallen, ofte gedrukt
te werden, waar door het gebeurt, dat de?zelfs mont ofte
ingang met alleen te hoog in de buik wert opgetrokken, maar
ook van gelyken zoodanig fcheef geplaatft wert, dat dezelve niet
meer met deffelfs Schede in een regte lyn correfpondeert, maar in
tegendeel het boveneinde van de Schede zoodanig kromt en buigt,
dat dezelve veel eer een winkel haak als een regte lyn vetbeelt: en
dit is meer of min, na dat de Lyf-moeder meer of minder plat tegen
de rug-graat aan gedrongen legt, en de Vrouw meer of min
hol van lenden is.
Deze quade legging van de Lyf moeder brengt nootzakelyk een
onnatnurlyke en zwaare geboorte met haar, zoo de Vrouw met het
Kindt door een verflandige handt in het begin met fpoedig te regt
gebragt en wert: daarom moet een Vroedvrouw.yverig en wei opmerkende
zyn, zoo haaft als zy een Vrouw onderflaat, om te weten,
of een Vrouw zoodanig een qualyk geplaatfte Lyf-moeder
heeft, om de Moeder en het Kindt terftont by het aankomen van
den arbeidt te helpen, en niet te wagten, gelyk vele onverftandige
Vroedvrouwen, die dit gebrek niet kennen, en veeltyts Moederen
Kindt laten omkomen.
De

Scheef Leggende LTF-MOEDERS. 3?$
De lerende Vroedvrouwen moeten weten, dat, wanneer de Lyfmoeder
dus geplaatft legt, als gezegt is, daar uit nootzakelyk moet
volgen, dat het Kindt, fchoon het al op zyn beft, als het mogelyk
zyn kan, gekeert is, evenwel nootzakelyk met zyn hooft
moet aandringen tegen de Schaam-beenderen, want willende zynen
uitgang bevorderen, zoo wert het door zyn eige pogen, en
door de fterk dringende Weën, in die geftalte met kragt boven
tegens de Schaam-beenderen aan gedrongen, alwaar het met zyn
hooft tegen aan ftaan blyvende, zoo buigt het weeke hooftje
zomtydts°met een kneep in, en wert dus hoe langs hoe meer vaft
geperft; waar door het niet konnende nederzinken in het hol van
het bekken, zoo is het ook onmogelyk, dat de Moeder van haar
Kindt kan verloflèn, ten zy dat alvorens het hooftje daar van af,
en in het hol van het bekken, werde in gebragt.
Het gebeurt meenigmaal, dat een Vrouw twee a drie,ja vier,
dagen, in arbeidt zit en niet verloft, en dat meer is, zoo heeft
zy in de eerfte dagen zomtyds zeer fterke Weën , zoo datze haar
zelve afmat, door vergeefs te arbeiden, brengende onwetende
haar Kindt om het leven ,waar van de onkunde van een onervare
Vroedvrouw de oorzaak is , en waar op dat dan zomtydts by na
zonder Weën, of met een flappe wee, een dood Kindt volgt,
dat gelyk als van zelfs komt,maar door een wonderbare fchikking van
Godt geboren wert, tot behoud van de Moeder, die anders, gelyk
het gemeenlyk gebeurt, het leven daar ook by infchiet, en
die fomtydts dervende van een dood Kindt verloft.
En opdat de lerende Vroedvrouwen mogen weten, waar by dat
het toekomt, en hoe zulks kan verhoed werden, zoo zal het nodig
zyn dit Avat nader te verklaren: wanneer onervare Vroedvrouwen
een in arbeidt zynde Vrouw onderflaan, en het hooftje
van het Kindt, dat om hoog tegens de Schaam-beenderen aanftaat,
niet en voelen, zoo zeggen zy gemeenlyk tegen de Barende
Vrouw, en derzelver Vrienden; bet Kind is nog te hoog; ik
kan het nog. niet beflaan, het moet eerft nederzakken; en zoo wagten
zy te vergeefs op het nederzakken van het Kind, dat zonder hulp
niet nederzakken en kan : of wel, voelende na de legging van het
Kindt,, en ontmoetende door de Lyf-moeder henen een zeekere
ron-

3°*° Van Zwaare BARINGEN door
°« n^not ma, die dus door onkunde menigmaal beiden omkote
wïten 0 " in "h^" 0^ o^ V e e I V a n d a a t 1
» d a t z e liet gevoel,
« e ^ %S^%*B^ a -srasfr d "
met wel onderfcheiden van deLbiedend 'de'n vn S
Kbdt
riïn »«i , 5 '
y d e z e I v e a
l vry wat verwydert is en als
S J ^ V ' voorfigtigheit tuifchen de hals van de blaas en
tuffchen des Lyf-moeders mont ingebragt vverden • Vmt 7nn
heette wagten. ' * V e r § e e f S * V a n d ^ d
^ 4
Een

•
Scheef Leggende LTF-MO ET) E RS. 3ca
Een verflandige Vroedvrouw zal in dit geval digt aan de hals van
de Blaas konnen voelen een half-maans-gewyze rand, dat de rand
van des Lyf moeders mont is, en zoo zy met de vingeren daar wat
tuffchen dringt, zoo kan zy ook een gedeelte van 's Kindts hooftje,
dat hard, rond, en glad, of de opening van de kruin voelen, en
hier uit zeekerlyk befluiten, dat het Kindt met de Lyf-moeder te
veel tegens de Vrouw haar rug - graat aan legt, en dewyl men zekerlyk
weet, dat hoe meer het Kindt door de Weên tegens deeze Beenderen
aangeperft en in een gedrongen wert, hoe zwaarder het daar van
af te krygen zal zyn, en dat het Kindt zig daar ligtelyk de herfenen
kan indrukken, en haaftig komen te fterven,zoo moet zy haar
lpoeden om het kindt te helpen, waar in zy dit volgende dient in
agt te nemen.
1. Dat ze, zoo haaft zy deze quade fituatiegewaar wert, de Vrouw
moet recommanderen , niet fterk met haare Weën te arbeiden,
maar veel eer dezelven lydende te laten pafleren, tot die tyd toe
dat het kindt in beter ftand zal zyn, of dat zy haar zal waarfchouwen
om te arbeiden.
2. Dat ze de Vrouw, zoo het mogelyk is, aanftonds haar water
doe maken, op dat de blaas ledig van water mag zyn, die bier
door het drukken (het zy van 's kindts hooft, het zy door het drukken
van de hand van de Vroedvrouw, om 's kindts hooft te redden)
anders ligtelyk befchadigt zoude konnen werden; en zoo 'er
nog weinig en maar kleine Weën zyn, en het water nog niet gebroken
is, zoo kan zy door een zagt Clifteer ook wel eerft afgang
verwekken, op dat alle beletzelen, zoo veel als het mogelyk is,
mogen weggenomen werden.
3. Datze de Vrouw wel plaatze om haar te konnen helpen, namentlyk,
haar leggende in de Kraam-floel eertt vlak neder op de
rug, te weten, wanneer het nog in den beginne is, en dat het
kindt nog niet heel ftyf tegens de Schaam-beenderen aangedrongen
ftaat, want anders zoo dat waare,zoo was het beter,dat de Vrouw
met het boven-lyf veel lager lag als met het onder - lyf, op dat de
Lyf moeder met het kindt gemaklyker te rug zoude wyken.
4. Datze met de vingeren van de eene handt, die haar beft
Zz
voegt,

1^ Van Zwaare BARINGEN door
voegt, de rand van des Lyf-moeders mond voorzigtio- aanm-ype
om dezelve na agteren na den Endel-darm te drukken ofte trekken
het welke zy evenwel niet eerder zal ondernemen te doen,
eer dat zy haar andere handt voor tegens den onderbuik zal geleot
nebben, te weten, effen boven de Gemagt- of Schaam beenderen
; dan zal zy ligtelyk met beide de handen werken, drukkende
met de buitenfte handt 's Kindts hooft eerft wat te rug en dan
nederwaart, en trekkende met de inwendige handt des Lyf-moeders
mont na agteren na den Endel darm, dat is,ook neder-waarts:
zoo zy nu gevoelt,dat 's Kindts hooft met des Lyf-moeders mont
wat verglyden en nederzakken, zoo zal zy de Vrouw verzoeken
haar met het boven-lyf op te ligten, zonder haar onder-lyf te bewegen,
dat is, haar te krommen, en dus zoo voorover te buigen,
zoo veel als haar mogelyk zal zyn, doende als of zy haar ophief
om te gaan zitten, om haar gevoeg te doen: ondertuftchen
zoo moet de Vroedvrouw wel agt geven haare handen op de voorgezegde
wyze wel geplaatft te houden, om zoo voort Qterwyl
dat de Vrouw door haar krommen de Lvf-moeder met het Kindt
van agteren opligt en voort ftoot) 's Kindts hooft van voren nederwaarts
te drukken, op dat hetzelve dus regt in het hol van het
bekken mag nederzinken
5". 's Kindts hooft dus gered en van het aanftoten bevrydt vindende
of bevrydt hebbende, zoo moet zy als dan de Vrouw verzoeken
haare Weèn wel waar te nemen, om daar mede, zooveel
als het mogelyk is; te arbeiden, om het Kindt voort door de geboorte
en ter Wereld te helpen; en tot dien einde zal zy de Vrouw zoo
meeft fittende laten werken, ofte anders op haar knyen met dc
ellebogen ergens op ruftende.
6. Maar wanneer het Kindt al lang ftyf geperft tekens de
Schaam-beenderen aan geftaan heeft, eer de Vroedvrouw""daar bv
gekomen is, of dat, de Vrouw en het Kindt door onkunde van andere
Vroedvrouwen verfuimt zynde, zy dezelven in zodanVen ftaat
vmt zoo moet zy de Vrouw heel agter over, het hooft om laag
en het Lighaam wat verheven, leggen, en zoeken op de voorgezesae
zvyze_ s Kindts hooft naar beneden te drukken, maar zy moet agt
geven niet zoo maar van boven neder te drukken, maar wel eerft
irat

Scheef Leggende L7F-M0ET) ERS. 363
wat te rug-waarts, en dan te gelyk neder-waarts, want de Schaambeenderen
maken fomtydts een indrukkinge in 'sKindts hooft,
waar door het niet wel neder waardts kan gedrukt werden, zonder
het Kindt te fchaden, zoo het niet eerft wat te rug gedrukt en
wert.
7. Zoo het gebeurt, dat in deze fituatie het xvater al gebroken,
en 'sKindts hooft wat veel ontbloot is, des Lyf-moeders mont al
zeer verwydert zynde, zoo moet de Vroedvrouw in plaats van de
vingeren aan de rand van des Lyf - moeders mont te liaan, dezelven
tragten tuffchen het hooft en de Schaam-beenderen in te
fteken, om dezelve zoo wat op het opperdeel van het hooft, of
beter aan de boven-rand van des Lyf-moeders mont te krygen, en
door dat middel het hooft met des Lyf - moeders mont naar beneden
te trekken.
Twee zaaken werden hier en in alle zwaare Verloffingen vereifcht,
een goed gezond oordeel, en goede en bequame handelingen,
om het zelve zagt en wel uit te voeren ; en daar dat is,
daar is Godts Zegen ook veerdig, want Godt kroont zyne Gaven:
maar de genen die zonder een regt begrip der zaaken en zonder
goede en bequame handelingen alles van Godts Zegen willen verwagten,
verzuimende te doen wat 'er moet gedaan werden, verzoeken
Godt en gebreken in haar pligt; het is waar, wy Menfchen
konnen niet natuurlyk doen baren , het is Godt, die de
Ween en de kragt geeft3en aan wien de Eere van alles toekomt,
gelyk Hy het is, die ons het voetzei en het dekzel geeft, die het
Koren en den Moft doet groeijen en ryp werden 5 maar den Akker
man en Hovenier die in de zaai-tydt flaapt, en verzuimt te
zaaijen en te planten , vindt daar na niet in te oogden, of die het
gene hy gezaait en geplant heeft, niet bewydt, nog befnoeit,
nog begiet, of van het nodige verzorgt, heeft weinig voordeel
en Zegen van Godt te verwagten : zoo ook kan een Barende Vrouw
fomtydts zonder hulpe ofte menfchelyke mede-werkinge niet verloffen:
dit zyn de vrugten van den vloek Godts, en de ftraffen
der Vrouwen, om der overtredinge wille haar van Godt opgclegt;
en dit vermindert geenfins Godts Magt, die alles kan doen
het gene Hy wil, maar die niet alles wil het gene dat Hy kan,
Z# 2 en

3^4
Van Zwaare BARINGEN door
en die ons zulke moeijelyke bezigheden heeft gelieven op te 3e?
gen, om daar door den eene zyne lydzaamheidt, en den andefe
zyne naarftigheidt en liefde te oeffenen, en te gelyk over fomrSgen
zyne oordelen uit te voeren , door al het welke Hy Hem
1
zelve weet te verheerlyken.
Maar by aldien het mogte gebeuren, dat het Kindt zeer vaft
geperft ftond, en dat liet hooft zeer groot was, zoo dat men nie
als met veel moeite het hooft in de holligheidt van het bekken
zoude konnen inkrygeti, en dat 'er veel eer een zeer Ce mmelerye
als een gewenfchte verloflinge op te wagten ftond, eelvkJemeeiftyk
in zodanig een geval gefchiedt, zoo zoude ik aSde?
zonder het uiterfte te wagen, na de voeten te werken • maar dar
is veel meer Mans als Vrouwen werk ; derhalven zoo 'een Vroel
vrouw niet zeer gauw van oordeel, handig, en fterk is 7«n
hoort zy dat werk aan een goed Vroedmeefter over te ce'ven dS
ook de inwendige delen der Vrouwen beter kan, als gemeenl'vkde
Vroedvrouwen doen; ± zeg werken: want in zoodanif een legginge
van het Kindt en de Lyf-moeder kan de verloflinfe nietR
werk, en zelfs zwaare en pynelyken arbeidt verkregefi werden en
s
dat door drie oorzaken.
wciucn, en
>
i. Om dat gemeenlyk des Lyf-moeders mont in die ontmoetinge
maar weinig geopent is, dewelke als dan door een langzaam
geweld moet geopent werden : ik zegge , door een langzaam
geweld om dat de al te groote haaftigheidt al te veel ftnerten
aan de Vrouw veroorzaakt, daarom moet het gefchieden door
een wel befmeerde hand, eerft met een of meer vingerenin des
Lyf - moeders mont in te brengen, en die allengskens uit en van
malkanderen te verwyderen, om alzoo meer en meer ruinre te
winnen; daar naar moet men alle vyf de vingereri daar in brengen
en die ook verwyderen en van een fpreiden ; waar op men dan
de handt tot aan de kneukels toe daar in brengt, en door het 11
en toedoen van de hand tragt men des Lyf moeders"mond 5
verder e verwyderen, na dat men voelt zulks beft te konnen doen
's Kindts hooft altoos zoo veel te rug, en na eene zyT£hnt &
n-
de als het mogelyk is; en dan zoo dringt men allTgskeTin de
lyf-moeder m, altoos agt gevende het Kindt nog de Lyf moeder
te

Scheef Leggende LTF-MOEDERS.
36f
te quetzen: men moet ook met de vingeren onderfcheiden of
men tuffchen de Na-geboorte en de Lyf-moeder, of tuffchen het
Kindt en de Vliefen van de Na geboorte is: want zoo men tusfchen
de Na-geboorte en de Lyf-moeder is, zoo moet men zig wel
wagten voort te vaaren, men moet de handt wat te rugge halen,
en brengen dezelve tuffchen de Vliezen van de Na geboorte en het
Kindt, te weten, als men om boog in des Lyf - moeders grond de
voeten moet gaan zoeken: en van den ingang van de Lyf moeder
tot in deffelfs grond en bodem meet men altoos agt geven de
handt digt aan 'sKindts lyf te laten doorglyden , want als dan
zoo heeft men minft gevaar van de Lyf-moeder te quetzen,en
beft gelegentheidt om de deelen des Kindts te onderfcheiden, en
alzoo eindelyk met zekerheidt de voeten te vinden: En by aldien
het water nog niet gebroken was, als men dit werk begint, en dat
'er egter waarlyk arbeidt is, zoo moet men geen zwarigheidt maken
, om het water zelfs met de vingeren te doen breken, te weten
, als bet tydt is om het te doen; men kan het water laten groeijen,
zoo lang men bevind, dat het met voordeel des Lyf-moeders
mont opent, en fchuiven onderluffehen by elke Wee het hooft zoo
veel aan een zyde, als het mogelyk is, en dan kan men zoo aanftonts
op het breken van het water met de handt indringen:
maar bevind men , dat het zuater geen geweld kan doen, om des
Lyfmoeders mont te openen, zoo moet men die zelfs openen, en
genoegzaam geopent zynde fchot geven aan het water door het
breken van de Vliezen, entaften dan ftraks langs 'sKindts Lighaam
heenen om de voeten te zoeken, gelyk gezegt is.
2. Gelyk nu de engte van des Lyf-moeders mont moeite en
arbeidt kolt om te verwyderen, wanneer zy niet genoeg geopent
is , alzoo moet men ook weten, dat een naauwe Lyf- moeders mont
nog met een Kindts hooft bezet, geen minder werk geeft, om door
dezelve zoo diep door te dringen tot in des Lyf • moeders grondt:
derhalven verwondert u niet, zoo gy hier niet als met veel arbeidt
en gedult de voeten weet te vinden.
3. Zoo zal men bevinden, dat de lengte tot in des Lyf moeders
grond, en de kromte van de weg, te weten, van de Vrouwelykheidt
tot in des Lyfmoeders bodem, en dat in een beflote vat, daar
Zz 3
zco

1

Scheef Leggende LTF MOEDERS 367
hebbende wel onderfcheiden, of men het linker of het regter
been eerft gehad heeft, want volgens dat kan de linker of de regter
handt ook het andere been belt halen, of men zal volgens dat
dezelve handt beft weten te befturen.
Men zal ligtelyk konnen weten, of het het linker of het regter
been is, wanneer men het been, het zy regt of gebogen, aan de
teenen examineert, dewyl onfeilbaarlyk het andere been moet
leggen aan die zyde, daar de groote teen ftaat, te weten , binnens
voets: derhalven moet de band die men zuil gebruiken, om het andere
been te foeken, inglyden met zyn buitenfte zyde tegens de binnen
zyde van de voet, en klimmen alzoo op tot by den aars of by de
buik van hel Kindt, alwaar nootzaakelyk het andere been zyn begin
moet nemen, waar van daan men ook als dan moet voorts
langs het dikke van de dye na het been, en zoo tot aan het voetje
neder glyden, 't welke verkregen hebbende, men ook moet na zig
halen, en met het eerfte in de geboorte brengen, op die wyze die
meeft voegt na de legging van het Kindt; niets moet met geweld,
maar alles natuurlyk uitgewerkt werden.
Wanneer men nu alzoo beide de voeten in de geboorte heeft
gebragt, en men bevind, dat ze verkeert leggen, te zoeten, met
de teenen om hoog, en de hielen na beneden, zoo moet men van die
tydt aan bedagt zyn om het Kindt allengskens te keeren, het
welke men dan doen moet allengskens de voeten na zig trekkende,
brengende de eene hand zoo diep van onderen opwaarts, als men
kan , om met dezelve, het Kindt na zig halende, te helpen draaijen
, tot dat het Kindt eindelyk met de teenen en de buik onderwaarts
gekeert komt, zvant als dan is'er niet zoo veel gevaars
voor 't Kindts hooft om met de Kin tegen de Schaam beenderen vaft
te blyven hangen , en het kan veel gemaklyker door pafleren:
wanneer het Kindt dat met de beenen en de buik tot aan de
borft gebooren is, zoo behoeft men fig niet te bemoeijen, gelyk andere
Schryvers leeren, om de armen een voor een na beneden te balen;
gantfchelyk niet; maar men moet als dan met de eene handt de voeten
houdende, den andere onder de buik en borft zoo verre doen indringen
, als het mogelyk is, of doende de voeten ruften op de
fchoot, zoo kan men de eene handt onder en de andere hand
boven

Van Zwaare BARINGEN door
boven brengen, en grypen het Kindt zagt en zeker aan; dan moet
men de Vrouw aanmoedigen om met al haar magt te arbeiden, om alzoo
het Kindt door te zetten, het zy dat zv Weën heeft of niet,
daar moet men dan niet na wagten, en de Vrouw te verftaan geven,
dat haar arbeidt ofte haar nederfetten het Kindt nu in een
ogenblik kan doen geboren werden, haar verzekerende dat dan
zoo aanftonts haare verloffing zal volbragt zyn.
Wanneer dan de Vroedvrouw ondervind , dat de Vrouw wel
werkt en op het Kindt perft, zoo moet zy zonder ophouden
het Kindt na haar halen, waar op dan ook de volle geboorte zal volgen;
immers hebbe ik altoos de Kinderen zoo gekregen zonder
dat my enig hooft in de geboorte is blyven ftaan; ook hebbe iknooit
enig Kindts Lighaam van den hals afzebaalt, zelfs niet van Kinderen,
die al lang geflorven waren, ja al honken; maar ik hebbe zoo
doende altoos de Kinderen, het zy levendig of doot heel uitpebragt,
daar in tegendeel andere Schryvers, die eerft de armen bv
het lyf nederhalen, volgens haar eige belydeniffe, dikwils de
romp van het hooit hebben afgefcheurt: en m gevalle het volgde
niet zoo glad, gelyk het gemenelyk doet,zoo heeft men maar de vingeren
van onderen in te fteken, en de paffagie wat te verwyderen,
of de vinger tot in 's Kindts mont in te brengen, en zoo zakjes
na % te halen. Men mag ook wel, zoo 's Kindts hooft nfet
glyden wil, dat zeer zelden gebeurt, een arm nederhalen, en dan
het hooft redden, gelyk gezegt is, maar nooit beide de armen,want
dat zoude meer Ichade als voordeel geven.
Laat u niet verwonderen, befcheide Lefer, dat het hooft met
beide de armen te gelyk door de geboorte konnen patïeren daar
is veel minder gevaar in die methode als in de gemene want
zoo men eerft de armen by het lyf neder haalt, wat doet men ai's gelegentheit
geven aan des Lyf-moeders mont, om als een ltrop of
ftrik om s Kindts hals toe te nypen, en alzoo het hooft vaft inde
klem te houden? het welke met kan gefchieden, zoo lang de armen
ter zyde het hooft blyven , en de armen leggende benefftm bet
hooft maken met zoo veel dikte en verhindering als men meent de
plattigheit van de Slapen des hoofts geven plaats aan de armen,
en de engte van des Lyf-moeders mont, dat een rekbaar deel is,
laat

Scheef Leggende LYF-MOEDERS 3ó>
Iaat wel toe, dat dezelve een weinig meer verwydert wert; immers
ik houde dit voor de befte mediode, en laate anderen in hare
vryheit om het anders te doen.
En dewyl de Vroedvrouwen haar befwaarlyk het gevaar van deze
legging der Lyf moeders zouden konnen verbeelden, zonder die
afgebeelt te fien, zoo konnen zy, om daar nader en klaarder bevattinge
van te krygen, befien de 34. 35.cn 36. Figuuren, die
hier malkanderen volgen.
Ver klaar ing van de 34. 35. en i6Jle
FIGUUREN.
Figuur 34.
aa Twee Lende-wervelen.
bb Een omtrek, vertonende de Buik.
cc Den omtrek van de Lyf-moeder.
dd De Heupe-beenderen.
ee De Schaam-beenderen.
ff De holligheden, daar de hoofden van de Dye-beenderen in
draijen.
gg De Zit- of Ruft-beentjes.
b Het Kindt in de Lyf-moeder, leggende plat tegen de rug
van de Moeder, met zyn rugge om hoog, en met zyn
hooft tegens de Schaam-beenderen.
iii De Navel-ftreng.
k De Na-geboorte of Moeder-koek.
Figuur 35.
aaa De Lende-wervelen.
b Het linker Heupe-been.
cc De Schaam-beenderen.
dd De Zit- of Ruft-beentjes.
t Het uit fteekfel van het Heilig been.
ff De Cirkel vertonende de Buik.
gg De Lyf-moeder.
b Het kindt, leggende met de fchouders tegens de Schaambeendeient
Aa a l De,

37° Van Zwaare BARINGEN door
J
k
I
mm
Den Schouders van het Kindt.
De Na-geboorte.
's Kindts hooft in het hol van het bekken.
De opening of weg van het bekken, daar het hooft en het
Lighaam van het Kindt moet door pafferen.
Figuur 36.
aaa De Lende-wervelen.
* Het linker Heupe-been.
cc De Schaam-beenderen.
dd De Zit- of Ruft-beentjes.
i
f
n e £ U , f t ü f
a
>,
hei S t e , r l t e
^fteekfel van het Os facrum.
ƒ ƒ De Cirkel van de Buik.
C
V- f " m ° eder '
t
f 2 S € g e n d e
Lende-wervelen.
0 Het Kindt agter over met het hooft in het hol van 't bekken,
en de Schouders vaft tegen de Schaam - beenderen.
* Ue Schouder van het Kindt.
k De Moeder-koek.
1 'sKindts hooft in het hol van 't bekken, meer ontbloot als
riet behoort, om deffelfs legging te konnen zien.
m m De weg, die het Kindt moet pafferen tuffchen de beenderen.
n i-iet ho! of pan van de Heupe-been.
0 De plaats van de Navel.
J> De Na-geboorte.
Nader Verklaaringe van de 34, 37 en ^6Jie Figuuren.
; De reden waarom deze drie Figuuren hier by een gevoed
z v n
is om dat ik eerft niet van voornemen was, om de tweelaaften
te laten fnyden , om dat de Tekenaar my niet hadde konnen
voldoen om derzelver legging regt te konnen verbeelden : maar
naderhand als de meefte Platen gefneden waren, en dat ik dè £•
fchryving van de 3^ Figuur overzag, om te zien of die Maatniet
moeft gecorngeert zyn, doe zag ik wel, dat die Figuur den Lezer
geen groot ligt zoude konnen geven, by aldien ik niet door
twee anderen deze verklaarde, om een en dezelve legging op
fchei-

Scheef Leggende LYF­MOEDERS. ?y<
fcheide wyzen of van verfcheiden zyden te konnen befchouwen -
cn hebbe dan oaarom deze twee Figuuren daar by gevoegt
Figuur verheelt een Kindt, dat wel gekeert legt in een
fcheef leggende Lyf-moeder, ,k zegge, dat het Kind? wel gekeert
legt m de Lyf-moeder,om dat het met de kruin des hoofts
tegen des Lyf-moeders mont aanftaat; want daar in ftem ik zoo
verre over een met het gemeen gevoele der Schryvers, als men
met haar onderdek, dat het Kindt niet behoeft gekeert en afgehaalt
te werden; waar aan ik my houde, zoo lang tot dat de
waarheidt der zaake zelfs my daar na zal nootzaken, om van haar
at te wyken.
_ En alhoewel dit Kindt wel gekeert is in de Lyf-moeder, zoo
is hier egter geen gemaklyke geboorte te verwagten, om dat de
Lyf-moeder cheeflegt, het welke in het aanzien van deze Figuur
zig niemand ligt zoude konnen verbeelden; want de 8. Fituur
die een wel gekeert Kindt in een wel geplaatfte Lyf-moeder verheelt,
fchynt in geene delen van deze 34. Figuur te verfchillen.
als alleen in dat hier in deze het Kindt nog met zyn hooft op het
bekken ftaat, en dat in de andere Figuur het hooft alrede in de holhgheid
van het bekken ingezonken is; en zy zoude genoegzaam
konnen dienen om een en dezelfde legging van 't Kindt en van de
Ly -moeder tc verbeelden, en daarom was het nodig, deze zelfde
legging nog door een andere Figuur nader voor te ftellen
De Lyfmoeder van deze 34. Figuur legt met haar lengte langs
de rug-graat of tegen de lenden van de Vrouw , en daar zoo d£t
en zoo plat tegen aangedrongen, als derzelver ftaat toelaat ; by
gevolg moet des Lyf moeders bodem leggen tegens het middelichot
of Diaphragma , en niet na de navel des buiks gekeert;
welke legging des Lyf-moeders nootzakelyk veroorzaakt, dat het
hooft van het Kindt moet dwers over het bekken komen, en met
zyn kruin tegen de Schaam beenderen aan drukken: en dit zal
meer of min zyn , na dat de Vrouw meer of min hol en ingebogen
van lenden is, dewyl in de Vrouwen, die zeer ingevallen en
hol van lenden zyn, de voor-uit-ftekende bogt van het Os facrum
met het laatfte Wervel-been of met de twee laatfte Wervel-beenderen
een verheve bogt maken, gelyk in de tweede Figuur kan
Aaa 2
ge-

37* Van Zwaare BARINGEN door
gefien werden ; welke bogt in zodanigen gevalle de Lyf-moeder
met s kindts hooft zeer hoog opheft, en daarom des Lyf-moeders
mont met de kruin van 's kindts hooft vry hoger als de
ÏÏT"w nde f; , °T" t e , l e^ e n ' te weten, in den beginne,
eer de Ween het hooft in de holligheit van het bekken hebben
neergedrongen; waarom daar na. als het kindt in het bekken
fchiet, het zelve ongemeen gebogen en vaft geklemt moet wer-
- o
eü : e V? m i d l • k l a 3 r d e u t e , f i e "' 2 0 0 b e z i e t d e 3 S. Figuur, dewelke
dtz
f d ? v a n h " kmdt en van de Lyf-moeder, uitgenomen
dat_ het hooft van het kindt hier in het hol van het bekken
reets is ingegleden dat in de
3 4. Figuur nog tegens de Schaambeenderen
vaft aan ftaat, en daarom nog niet in het bekken nederzakken
en' kan.
In_ deze $ j. Figuur ziet: men het kindt tegens zyn linker zyde,
het hooft m het hol van het bekken, maar daar eerft het hooft
vaft ftond, daar ftaannu de fchouderen vaft; en het kindt dat
te voren nog op zyn gemak vry lag, uitgenomen de perfing van
K £ 'FT d it Sc^na-beenderen,1egt nu geweldig In de
klem, dewyl de nek zodanig legt gebogen, datze als boven ver<
mogen moet rekken, en daarom is het dat meeft alle kinderen,
die op deze wyze komen, moeten fterven, dewyl door deze perfing
de zenuwen van de nek te veel rekkende en de vaten te veel
geklemt werdende zoo werden de vogten in haar loop gefluit en
opgehouden, waar door als dan ook het kindt ophoud te leven
Vraagt nu ymand nog, waarom kan dit kindt niet doorfchietën ?
ik antwoorde, om deze volgende redenen
^ '
d
„ a t . h " h 0 0 f t gt k e e " f n vaft gehouden wert in de engte
van de holligheidt van het bekken, waar door geen hooft kan
pafferen, zelf als het regt komt, als met enig geweld van perfinge
maar aangezien de zwaarte van 's kindts Lighaam nog de perfing
van de Ween s kindts hooft in deze legging niet kaS nederdrukken,
zoo lang als het kindt met de fchouderen tegens de Schaambeenderen
valt aan blyft ftaan, zoo blyft zyn hooft zelfs met den
aanpers van de hartfte Weën in een ftille ruft leggen ende en
ö g
e n k a a
niet een hair of ftroo breet vorderen.
'
2. Om

Scheef Leggende LTF MO ET> E R S. 333
2. Om dat de fchouderen van het Kindt, vaft ftaande tegens de
Schaam beenderen, niet konnen nederzakken zoo lang de fchouderen
door hulp van handen ofte door de kragt van de Weën van
dien aanftoot niet werden bevrydt. /
Dat de handen de fchouderen van het Kindt alhier niet wel konnen
redden, is, om dat 'er zelden zulke wyde bekkens, zulke
kleine hoofden, en zulke kleine handen malkanderen ontmoeten,
als daar toe vereifeht werden: want zoo het bekken klein en
's Kindts hooft groot is, zoo is het onmogelyk, dat enige handen,
ook niet de alderkleinfte Vrouwen-handen, bezyden het
hooft door konnen pafferen, om de fchouderen vry te maken en
neder te trekken , maar by aldien de Vrouw een wydt bekken, het
Kindt een klein hooft, de Vroedvrouw zeer kleine dunne handen
en een gauw verftandt heeft, zoo kan het gefchieden, en dan nog
niet als met zeer veel moeite.
Dat de Weën het kindt dus leggende niet ligtelyk konnen doorperffen,
is eerftelyk, om dat de kragt van de eerfte Weën verbroken
zynde, door het hooft van de Schaam-beenderen en in het
bekken neder-waarts te perflen, veeltydts daar na verminderen als
het hooft in het bekken neergezonken is, om dat de kragten reets
veel vermindert zyn, dewelken behoorden te vermeerderen, om
het kindt, dat nu dus in de klem fit, en aan hooft en fchouderen
te gelyk wert gekeert, te konnen doorperffen.
Ik zegge, dat de kragten, die reets vermindert zyn, nu behoorden
te vermeerderen, en de Ween, die aan het afnemen zyn
en trager en dapper komen, dat die nu behoorden dikwilder en
veel fterker te komen, om het kindt voort door te perffen, want
daar is nu veel meer aanpers en kragtiger drang van de Weën van
noode als van te voren; want eer 's Kindts hooft in hit bekken was
gezonken by bet ftaande water, was het water de leitsman of wegwyzer
van het hooft, of immers het konde zyn, dat het water,
des Lyf-moeders mont verwyderende , gelegentheit gaf aan
's kindts hooft om gemaklyker in het bekken neder te linken:
tn behalven dat zoo is het zeker, dat, zoo lang de Lyf moeder nog
door het water wyt uitgezet en het kindt levendig was, het zelve
ligtelyk konde bewegen, en eemgzins krommen of buigen, en alzoo ia
Aa a 3
het

37+ 'Van Zwaare BARINGEN door
het bekken fingeperft werden: het Lighaam van het Kindt drong
op het hooft aan , terwyl het Lighaam door de Weën gedrongen
wterd, en 'c water maakte plaats en ruimte na beneden, het hooft
had maar van de beenderen af te fchampen en nederwaarts te glyden:
maar nu het water afgelopen is, nu het hooft in het bekken
is geklemt, en nu de fchouderen tegen de Schaam-beenderen vaft
aan leggen, hoe zullen de Weën daar nu op werken? de Lyfmoeder
is nu gèledigt van water, zy legt op haar plat regende
lenden van de Vrouw, 't Kindt legt ook plat op zyn buik inde
platte Lyf-moeder als onbeweeglyk vaft, de Weën trekken de
fpieren van de buik fterk in van voren naar agteren, zoo dat de
iterkfte aanpers gefehied op het platte van de Lyf-moeder, waar
door dezelve fterk tegens de lenden aangeperft wert, en daar door
wert het Kindt meer vaftgeklemt als voorrgeftoten : wat wonder
dan, dat de fpieren van de buik, verfterkt door het Diaphragma
en de ingewanden van de buik en van de borft, en de daar in opgeflote
lugt of wind, zoo weinig konnen voortfloten een kindt,
dat zoo vaft geklemt legt? en datze meer van voren naar agteren,
als van boven nederwaarts drukken? en wat wonder, dat het
kindt dus leggende of nooit geboren wert, of dm ter Wereld
komt, cn dat de Moeder ook kort daar na de geeft geeft, afgemat
zynde door den langdarigen arbeidt P
Ik zeide boven, dat in deze legging, het kindt nog ftaande
met zyn hooft tegens de Schaam-beenderen aan, dat het hooft
daar van daan ligter konde los raken en in het bekken nederglyden,
als wanneer de fchouderen daar tegen aan ftaande zoude konnen
nederzakken, om de reden boven aangewezen; waar by nog
kan aangemerkt werden, eerftelyk, de breedte en dikte der fchouderen;
en ten andere, de vaftigheit van de fchouderen en de borft
aan een gehegt, die zoo ligtelyk niet konnen krommen ende buigen
als het hooft, dat aan een dunne hals vaft is, door welk «nd°erfcheit
het niet moeijelyk is te bevatten, dat de ichouderen veel
meer moeite hebben, om van de Schaam-beenderen los te raken
en in het bekken te komen , als het hooft.
Maar alhoewel dat het hooft met veel meerder gemakkelykheit
van de Schaam-beenderen kan los komen als de fchouderen, zoo
moet

Scheef Leggende LTF-MOET>ERS. 377
moet men egter niet meenen, dat het 'er altoos' gemaklyk van afzakt
: gantjch- niet: het gebeurt fomtydts in tegendeel, dat de
Kinderen met het hooft daar zoo ftyf tegen aan vaft blyven ftaan,
dat bet onmogelyk is, dat de Weën het daar van daan konnen dringen
, en dat gefchied wel meeft als het water daar op die plaats
breekt, ea als ter fluyp afloopt, hetwelk gefcheid om dat
'sKindts hooft met des Lyf-moeders mont te famen vaft tegens
de Schaam-beenderen aangedrongen leggen, dan is'er geen plaats
genoeg om het water breet te formeren, en het kan maar na de
onder-kant een kleine opening vinden om door te perfien, op
welke plaats by ieder Wee het vlies, rekkende en verdunnende,
genootzaakt is te berften; en dan loopt het water door een kleine
opening als ongemerkt weg, en dit noernen de Vroedvrouwen
dan wel een fluipend water, om dat het fluipender wyze geloft
wert.
De reden, waarom dat dit fluip-water de Vroedvrouwen aldus
ontfluipt, zonder datze weten, wanneer dat het is gegroeit en
gebroken, is, om dat 'er weinig Vroedvrouwen zyn; die de regte
kenniflè hebben om een Vrouw wel te onderflaan, zy taften
niet hoog genoeg ter plaatfe daar dit water groeit, en daarom
weten zy met boe of waar het geformeert voert; zy zitten fomtydts
dagen lang voor de Vrouw, zonder datze weten, hoe de Lyfmoeder
legt; wat zeg ik, hoe de Lyf-moeder legt, zy weten niet
eens, waar des Lyf-moeders mont is, en hoe of wat zig daar in
aanbied. Vele weten van tuiten nog van blafen, al wat zy zeker
weten, dat is, dat zy konnen zeggen, dat het Kindt nog te hoog
ftaat, te weten, vóórhaar; daarom zeggen ze, dit men moet
gedult hebben, tot dat het Kindt nederzakt: een onfeilbaar merkteken
van haar onkunde in het werk der Baringen, en van haar
gehele onbequaamheidt, om een Vrouw in zulken gevalle eenige
ware hulp te konnen toebrengen.
Het water dan afgelopen zynde, ftaat 't Kin ft met zyn hooft
veel vafter tegens de Schaam-beenderen aan geklemt als te voren ,
en hier kan het zonder hulp door de Weën zoo ftyf tegens aan gedrongen
werden, dat het hooft gantfch met een kneep ingedrukt
wert door de fcharpe boven-kant van de Schaam - beenderen, en
waar

37 Van Zwaare BARINGEN door
waar door het ligtelyk kan komen te fterven; en daarom konnen
de fterke Weën hier alzoo veel quaad als goed doer.
Mier mag een Confcientieus Doétor opmerken, wat voordeel of
fchade alhier zyn Weën verwekkende ordonnantiën konnen toebrengen,
als hy zonder net befcheid van de legging van de Lyfmoeder
en die van het Kindt zyn voorfchrift maakt op verfoek
van Vroedvrouwen, die geen Lyf-moeders mont konnen betaften,
nog weten, hoe of waar die legt.
Na dat wy nu geften hebben het gevaar van de legging van de
L\f moeder en die van het Kifldt in de 3?. Figuur, zoo laat ons
ook wel met aandagt die van de 36. befchouwen, en wy zullen
bevinden , dat die legging geen minder maar wel veel meer gevaar
in heeft als de voorgaande: Deze 36. Figuur verheelt dezeb
vige legging van de Lyf moeder na zyn lengte plat tegens de lenden
van de Vrouw, en des Lyf-moeders mont tegens de Schaambeenderen
aan, de legging van het Kindt is ook dezelfde, uitgenomen
dat dit Kindt in deze Figuur op zyn rugge leggende ook met
het hooft agter over in het bekken is gezakt.
Het is ligt te bevatten, dat het hooft, eer bet in het bekken is
gezakt, ook te voren vaft gedaan heeft tegens de Schaam-beenderen
, en daar al het zelfde gevaar heeft uitgedaan als het vorige,
derhalven ftaan alle dezelve zaken omtrent deze legging te confidereren,
die wy in de vorige in agt genomen hebben ; alleen moet
ik 'er dit by voegen , dat deze legging nog veel gevaarlyker is
voor tle Vrouw en voor het Kindt als de vorige, en ook nog moeijelyker
om te helpen, want alle de leden van de Kinderen laten
haar gemakkelyker voor als agter over buigen.
Het is bezwaarlyk door middel van het onderflian deze legging
van de vorige wel te onderfcheiden, te weten, in den beginne,
wanneer des Lyf-moeders mont en 's Kindts hooft te zamen nog
boven tegens de Schaam beenderen aanftaan, en dat des Lyf moeders
mont nog niet wyt geopent is; om deze twee leggingen in
die tydt wel te onderfcheiden zoude de ervarentfte hand en het
gefontfte oordeel wel eens konnen miflen.
Nu is de vraag, wanneer men door het onderflaan bevint, dat
ket Kindt en de Lyf-moeder aldus gekeert leggen, gelyk deze
30.

Scheef Leggende LYF-MOEDERS. 377
3*. Figuur vertoont, het zy dat het hooft nog boven tegens de
Schaam-beenderen aan ftaat, het zy dat hetzelve reets in het bekken
neergezonken is; wat dan te doen ftaat? het hooft nog ftaande
tegen de Schaam beenderen, zoude men hetzelve konnen, zoo
men wil, op dezelfde wyze in het bekken doen nederglyden, gelyk
het andere van de 35 1 . Figuur: maar ik zoude niemand raden
konnen dat te ondernemen: want als het hooft nu al in het bekken
nedergezakt zoude zyn, wat dan ? en hoe zal men het dan verder
helpen ? dan zoude het nog veel erger leggen om voort te konnen
doorpafferen, en het zoude tien tegen een zyn, of Moeder
en kindt dan beiden niet zouden moeten fneuvelen; want wie zal
het kindt aanftonts als een doot kindt willen handelen , om het
met inftrumenten af te halen, terwyl dat 'er nog alle bewyfen
van leven zyn? en fchoon 't neergezakt is, en zoo ellendig in de
klem legt, gelyk de 36. Figuur vertoont, zoo kan het nog al lang
levendig blyven : en wie zal het nu zoo leggende konnen redden,
zonder het als een doot kindt te handelen?
Maar zal iemand mogen vragen, is deze legging dan zoo veel erger
als de vorige? en waarom hebt gy daar geleert het hooft in
het bekken neer te doen glyden ? daar het dan nedergegleden zynde
in dezelve klem geraakt en in dezelve bogt, alleen maar met
dat onderfcheid, dat het eene kindt voor over en het andere agter
over legt: de jonge kinderen zyn week en teer, zoo het eene kan
doorraken, zoo kan het andere ook nog wel pafleren; waarom dan
hier zoo veel zwarigheit gemaakt ?
Ik antwoorde, dat deze legging waarlyk erger is als de andere,
en dat ik derhalven reden hebbe om hier van onderwys te
veranderen; en alhoewel ik in de vorige legging geleert hebbe,
hoe men 's kindts hooft in het bekken kan doen inglyden, zoo
hebbe ik het nogtans niet gedaan om daar door te kennen te geven,
dat ik dat voor het befte en raadzaamfte middel houde;
gantfeh niet; ik ontken wel niet, dat men zoo doende, voornamentlyk
in het beginnen van den arbeidt, vaftftellende dat het
kindt met zyn hooft voor zal moeten geboren werden, als dan
groote hulp toebrengt aan de Vrouw en het kindt, en dat als 'er
iterke Weën komen en daar goede hulp by komt, de Vrouw dan
B b b
nog

378 Van Zwaare BARINGEN door
nog wel kan verlolTen, ook fchynt dat dadelyk de natuurlykfte
weg: en die handeling fchynt meelt over een te komen met al het
gene de oude en nieuwe Schryvers ons hebben aan de handt gegeven
om de Kinderen te redden, als zy met het hooft voor tegens
de Schaam-beenderen aan ftonden, fchoon haar de waare
oorzaak van die legging fchynt verborgen geweeft te zyn ; en ik
was met genegen, om ten eerfte een andere weg in te fiaan, en
van het gemeen gevoele af te wyken, op dat niet myn raat al te
nieuw, en daarom al te verwerpelyk , mogte voorkomen; maar het
was my hef tot een beter gelegentheidt te wagten, daar de zaak
wat meer van zelve zoude (preken, derhalven zal ikmy nu nader
verklaren over deze quade legging van de Lyf-moeder, zoo wel
als die van de Kinderen, het zy datze voor of agter over lego-en
gelyk deze laatfte drie Figuuren ons vertoonen.
Om dan myn gevoele ront uit te zeggen, overeenkomende
met de reden en met myne ondervindinge,zoo ben ik van die ge -
dagte en van dat oordeel, dat men om beft te doen, zoo voor de
Vrouw en het Kindt, die beiden geholpen moeten werden als
voor de Vroedmeefler of de Vroedvrouw, die helpen moet, dat als
de Kinderen voor of agter over komen in aldus geplaatfte Lyfmoeders,
zoo als ons deze drie laatfte Figuuren vertonen, dat men
nooit behoorde toe te laten, veel minder daar toe te helpen, datze
met het hooft in het hol van het bekken nederzakken, te weten,
als men daar vroeg genoeg by is gekomen om het te konnen
beletten : want alhoewel ik boven toegedaan hebbe, dat een
Kindt aldus leggende wel gekeert legt in de Lyf-moeder, zoo is
bet maar na bet gemeen gevoele; en dan als men vaft ftelt, dat het
Kindt aldus met het hooft voor moet geboren werden , gelyk
zoo veel ik weet, alle Schryvers voor my gedaan hebben, de fcheve
legging van de Lyf-moeder en de quade gevolgen van dien niet
wel in agt genomen hebbende: maar volgens myne methode na d e
waare kennifte van deze fcheve legging der Lyf moeders, zoo be n
ik genootzaakt te zeggen, niet alleen dat het Kindt moeijelyk
legt, maar zelf zoo moeijelyk, dat het niet moeijelvker kan b e
-
dagt werden : en daarom (tel ik vaft, dat men in zodanio-e lecro-inpnooit
behoorde toe te laten, dat het hcoft verder nederzakt C , dewyl

Scheef Leggende LIF-MO ET) E RS. 379
wyl 'er geen gevaarlyker zaak kan bedagt werden, als het Kindt
zoo met zyn hooft te laten nederzakken.
Ik laat het alle de oude en nieuwe Schryvers aanraden, zooveel
zy immer willen , ik veragte niemand zyn Perzoonof verdienden,
maar gelyk zy vry zyn geweeft haar gevoele en bevindingen te
zeggen, alzoo ben ik ook vry om het myne te uiten: ik geef
haar toe dat het veel beter is 'sKindts hooft van de Schaam-beenderen
los te maken, en in het bekken neer te helpen, als het tegens
die beenderen vaft te laten blyven, onderftellende dat het
Kindt natuurlyk, zoo zy fpreken, dat is, met het hooft voor
moet geboren werden; maar als ik zie het groot gevaar , dat 'cr
is voor de Moeder en voor het Kindt, de geboorte op die wyze
by deze legging af te wagten, met al de hulp die onze Schryvers
daar by voegen, zoo is het my onmogelyk om daar in te bewilligen,
verre daar van daan om dat voor de befte weg aan te raden, ja ik
tfiddere, als ik daar aan denke.
Vraagt men my dan nog, wat zal men dan veiliger konnen
doen ? ik antwoorde, men moet zorg dragen, dat het hooft niet in
het bekken nederglyde, en aanftonts refolveren de Vrouw te verloffen,
hoe eer hoe beter: Vraagt men, hoe? ik antwoorde, op de<
zelve wyze als ik te voren in dit Capittel geleert hebbe, namentlyk
door het Kindt te keeren , en met de voeten af te halen : Vraagt
men dan nog, of dat ook niet. gevaarlyk is? ik antwoorde van
neen, dat het niet de tiende part zoo gevaarlyk is het Kindt te
keeren, en by de voeten af te halen, als dat men het zoo met het
hooft voor laat nederzakken : het kome zoo het wil, op zyn rug
of zyn buik; het zy dat het Kindt levendig zy of doot, als het
maar tydig en voorzigtig gefchied, zoo is 'er in die operatie geen
levens gevaar voor Moeder nog voor Kindt.
Maar zal iemant mogelyk nog vragen, zoude men door deeze
operatien konnen verzekeren, dat Moeder en Kindt in het leven
blyven zal? ik beantwoorde die vrage met een andere vrage: kan
iemand wel verzekeren, dat als een Vrouw natuurlyk verloft, dat
is, op het gemaklykfte als immer mogelyk is, dat zy en haar Kindt
dan beiden in het leven zullen blyven? het is genoeg, dat men
met grond der waar heit kan zeggen, dat in deze operatie, dat
B bb 2
is,

380 Van Zwaare BARINGEN, door
is, in dit Kinder-keeren en uithalen, in zig zelve geconfulereert,
niets dodelyk en is, en dat daar door nog de Vrouw, nog het
Kindt, in gevaar van fterven rwert gebragt, voorfigtig en wel
gedaan zynde; alhoewel dat 'er geen moeijelyker legging is in
leheve Lyf-moeders, als die daar de Kinders met het hooft
voorkomen, en dat twee andere quade leggingen niet zoo moeyelyk
zyn te keeren, als eene van deze: Gave Godt, dat dit hy
tydts Kinder-keeren en uithalen met verftand, by alle zodanige
verkeerde leggingen van de Lyf moeders, maar wel in het werk
wierd geftelt / men zoude een ongelooflyk getal Vrouwen en
Kinderen by het leven behouden, die nu by gebrek van dat de
doot opgeoffert werden.
Wat zoude dog dodelyk zyn in deze operatie ? zv kan niet dodelyk
zyn voor de Moeder, want als die in het begin van den arbeidt
in het werk wert geftelt, zoo is zy voor haar niet half zoo
pynlyk als in het laatfte, wanneer het water al lang afgelopen is,
en dat het Kindt door de droogte in de Lyf-moeder wert vaft
befloten, en het hooft in het bekken vaftgeklemt; dan moet de
Vrouw wel driemaal zoo veel lyden als zy anders zoude behoeven
te lyden, indien men aanftonts ondernam het Kindt te keeren:
zoo men nu het Kinder-keeren nog derft ondernemen, als het
Kindt reets doot, en de Vrouw na by de doot is, waarom zoude
men dat niet veel eer en met veel minder gevaar by tydts in den
aanvang van den arbeidt doen, terwyl de Vrouw en het Kindt
beiden nog by kragten zyn.?
Men zal ligtelyk toeftaan , dat het zoo vroeg Kinder-keeren
wel kan gefchieden zonder levens-gevaar voor dc Vrouw, maar
men zal mogelyk meer gevaar vinden voor het Kindt, en daarom
liever by de oude gewoonte blyven van de Kinderen niet af
te halen als in het uiterfte gevaar, dat is, als men verzekert is,
dat het Kindt doot is, en dat,de Vrouw ten einde van kragten en
afgemat zynde, 'er geen hope meer over is om van het Kind zonder
dat laatde middel te konnen verloflèn : Want gemenelyk is dat
het woord van de Vrouwen, die om een Vroedmeejler komen:
wanneer men haar vraagt, hoe lang is de Vrouw in arbeidt geweeft?
200 antwoorden zy : zoo of zoo langden voegen dan daar by ,en nu
weet

Scheef Leggende LTF-MOET)ERS. 381
weet men zeker, dat het Kindt doot is; ergo ofzy willen zeggen,
nu is het de regte tydt om de Vrouw te verloflèn; en dat fteunt op
die gedagten, dat men meent, zoo het Kindt niet doot was, zoo
moeft het doch derven, als men het afhaalt: en dat komt daar van
daan, dat onervare Chirurgyns gewoon zyn door inftrumenten de
Kinderen van een te fcheuren, te fnyden en te trekken, en met
een woort zoo te handelen, dat indien zy niet doot zyn, dat zy
zekerlyk daar van moeten fterven; eene manier van verlolTen die
waarlyk te verfoeijen, maar niet te pryfen is ƒ
Een ervare hand, die wel in die delen bedreven is, weet wel
met voorfigtigheit des Lyf-moeders mont te openen , langs het
Kindts hooft en Lighaam heen te taften, en de voeten te vinden;
en terwyl het water nog afloopt, of eerft vers afgelopen is, zoo is
'er ruimte genoeg, om het Kindt zonder eenig gevaar te keeren
en na zig te halen , en zoo uit te leiden: in deze gehele verloffing
zyn maar twee zaaken, daar het voornamentlyk op aankomt; de
eerfte is, om in den beginne 'J Kindts hooft zoo verre op eene zyde te
krygen, dat 'er de handt bezyden door kan; in dit te rug en op
zyde duwen van 's Kindts hooftje moet groote voorfigtigheit gebruikt
werden, om zagtjes en met gedult des Lyf-moeders mond
te openen, en te gelyk het hooft op zyde te fchuiven, de handt voorby
het hooft gepaflèert zynde, is 'er voor een bedreve handt niet
het minfte gevaar om by de voeten te komen, en dezelve na zig
te halen en uit te leiden; dan ftaat 'er byzonder agt te geven om
het hooft met de armen te gelyk te doen doorpafleren, het welke
ook zeer wel en zonder levensgevaar kan gefchieden op de wyze ,
als ik te voren geleert hebbe: derhalven befluit ik, dat 'er niet veiliger,
zekerder, nog min gevaarlyker is in deze legging, als, zoo
haaft de Vrouw in arbeidt komt, zonder uitftel het Kindt te keeren
en by de voeten af te halen, om door dat middel onder Godts
Zegen Moeder en Kindt te zamen by het leven te behouden.
Bb b 3
CA-

3^ Van Zwaare BARINGEN door
C A P I T T E L
XLVIII.
Van ZWAARE BARINGEN, door een qualyk geplaatfle I YF-
MOEDFR die al te veel in de regter ofte in de
Imker zyde van de buik gelegen is.
X J A dat wy m de voorgaande Capittelen gefien hebben, hoe
1 ^ de fwaare Baringen ontftaan , door dat de Lyfmoeder van
de in arbeidt komende Vrouwen al te veel agter ofteToor over
zyn gelegen zoo zal het nodig zyn in dit Capittel te zien nee
eer. al te veel op zyde leggende Lyf-moeder, die te vee m de
2yde Sdesenis' ° ok 00 - ak - " !
Ln opdat wy de Capittelen niet te veel vermenigvuldigen, zoo
zal ik my vergenoegen deze twee differente legginoen alhier n d?t
Lapittel
m
een te betrekken, en om ons niet te vSrarSdS
t i egter fe? zyde z X van vïn^^r de Viouw,zoo 1 1
" 2 ^ zullen ï? d £ wy l i n k maar £ r e n eerft d e
^ fpreken i n van de
een Lyf-moeder die al te veel in de regter zyde gelegen is en
den verflandige Lezer zal ligtelyk al, wat van d^ze legging l e
ze?t
wert, konnen overbrengen tot de legging van een L?f moeder
die in de Imker zyde gelegen is: ooif onderftellen wy, dat het
kindt in de Lyfmoeder regt gekeert legt met zyn hooft tegen
J
des Lyfmoeders monc
, ;" lemens
fw°E
§ g i n g d e s t e b e t e r k o n n e " befchouwen
W y d C e Z e k
zoo laat ons zien, waar aan dat een Vroedvrouw deze legging zal konnen
onderfcheiden. Eerjlelyk kan zy dc in arbeidt LenTvrZ
zelve vragen waar dat zy op het laatfte van haar dragt het S
doorgaans heeft voelen leven, en welke zyde van hfar Lik het
punugjle en bet hardfle is, en om des te me^er daar vaTveTzfker
te zyn, zoo kan zy zelve de buik van buiten htafien.
NB: Wy ver/laan hier te [preken van een Lyfmoeder die m>t
haar grond wat diep in de regïer zyde van de Vrouw gclegln Is, wat
meer

Scheef Leggende LTF-MOET>ERS. 383
meer na agter als na voren; want gemeenlyk leggen zy wat diep in
de zyde na de lenden toe: welke legging wy de moeijelykfte agten te
zyn, want die wat meer verheven leggen, die veroorzaken zoo zwaare
Baringen niet, als deze.
Maar behalven deze tekenen zoo zal haar de Vroedvrouw beft
konnen verzekeren,dat de Lyf-moeder aldus gelegen is, door de
Vrouw te onderflaan, het welke doende in den beginne van den arbeidt,
eer de dringende Ween de Lyf moeder van plaats hebben
doen veranderen, zoo zal de Vroedvrouw als dan bevinden.
1. Dat des Lyf-moeders mont zeer hoog gelegen is.
2. Datze by gevolg moeite zal hebben, om dezelve te bereiken.
3. Zoo zal zy dezelve vinden, leggende tegens de rand van het
linker Schaam-en Heupe-been.
4. Zoo zal zy daar des Lyf-moeders mont niet geheel konnen
beflaan, maar alleen dcffelfs onderleggende rand.
5. Zoo zal zy niet of weinig van's kindts hooftkonnen beflaan,
mede niet anders als het onderleggende gedeelte, ten ware dat
des Lyf- moeders mont nog niet vaft tegens de rand van de genoemde
beenderen was aangedrongen, en dat 'er nog plaats genoeg
was om met de vinger of vingeren daar tuffchen in te konnen
dringen, of aldus de kruin van 's kindts hooft te konnen betaften.
6. Zoo zal zy 's kindts hooft konnen voelen door de Lyf-moeder
en Lyf-moeders Schede henen, maar niet naakt, 'leggende
dwers over het bekken henen: alle welke tekenen te zamen gevoegt
de Vroedvrouw ten volle konnen verfekeren, dat de Lyf moeder met
baar grond gelegen is in de regter zyde van de Vrouw, en dat zy
werk genoeg zal vinden, om deze quade legging te verbeteren,
en een fpoedige verloffing te bevorderen.
De Vroedvrouwen behoeven haar niet te verwonderen,dat ik zegge,
dat zy werk genoeg zullen vinden om een dusdanige Lyf-moeders
legging te verbeteren , en een fpoedige verloffing te bevorderen ,
want deze legging brengt geen kleine zwaarigheit mede, en op dat de
lerende Vroedvrouwen mogen weten, wat de quade gevolgen zyn
van deze legging, zoo zal ik dezelven hier kortelyk aantekenen.
Eer-

384 Vdn Zwaare BARINGEN door
Eerjlelyk moet nootzakelyk volgen nit deze legging, 'dat '5
Kindts hooft, zoo haaft het maar de minde opening ma^kt zal
moeten aanftoten tegen de rand van het linker Schaam-en Heupe
been, waar uit nootzakelyk moet volgen, dat de Vrouw zonder
hulp lange tydt te vergeefs zal arbeiden zender te konnen vorderen
want het hooft tegens deze beenderen aanftaande kan niet voorwaarts
vorderen, dewyl deze beenderen niet agterwaarts konnen
wyken, derhalven moet daar uit volgen een langen verveeffen
arbeid.
Ten tweede zoo ftaat daar op te volgen een fluipend water,
dat is te zeggen, dat het water zal ter fluip weglopen, eer het
behoort; de reden, waarom dat het water alhier gemenelyk zoo
ter fluip afloopt, is, om dat des Lyf-moeders mont met 's
Kindts hooft van boven gefloten ftaande tegens de voornoemde
beenderen, zoo kan 's kindts hooft nog ook het water des Lyfmoeders
mont niet vlak van voren nog van boven openen en dewyl
dan het water geen opening van des Lyf-moeders mont vind,
nog kan maaken, als een weinig naar onderen, zoo wykt het
hooft naar boven, en het water perft zyne vliefen fpits naar onderen
door, en breekt daar gemenelyk bet vlies, eer dat de Vroedvrouwen
het gewaar werden, en dat noemen zy dan hetfluipende
water.
Tep derde volgt veeltyds uit deze legging, dat het Kindt met
zyn regter arm geboren wert, en ditgeichied, wanneer dat, gelyk
gezegt is, het water zig van onderen formeert, zoo dringt het
water 's kindts hooft om hoog, waar uit dan ligtelyk volgt, dat
het hooft wat boven op den rand van de voornoemde beenderen
komt te fchuiven, waar door de regter handt des te beter (zoo zy
vooiby de paffagie is) op het breken van het water in de geboorte
kan fchieten , en alzoo met 'er tydt tot aan de fchouder toe nederzakken,
en dan blyft het kindt op het droog vaftzitten.
Ten vierde, wanneer het nu gebeurt, dat den arm dus in de
geboorte komt, zoo moet daar op volgen, dat 's Kindts hooft meer
tn meer na boven gedrongen wert, waar uit dan ook moet volgen,
dat het kindt met zyn hals zoo ftrak moet gebogen leggen, dat
bet

Scheef Leggende L TF-MO ET> E RS. 38 y
het ligt, gelyk men zegt, den hals breekt, dat is te zeggen, dat
de hals van het Kindt verder wert gebogen, als het lyden kan,
en dat daar door het Kindt komt te fterven
Ten vyfde, wanneer 's Kindts hooft op deze wyze met de kruin
vaft tegens de kant van het Schaam- of Heupe been aan ftaat,
zoo kan het ligtelyk gebeuren, dat het Kindt door de flerk-persfende
Weën zodanig tegens de rand van deze beenderen wert aangedrongen,
dat het de herfenen ingedrukt wert, en daar door
voor zyn geboorte komt te fterven.
Ten zesde zoo ftaat uit alle deze quade gevolgen te vrefen het
grootfte quaad van allen, namentlyk, dat na veel lyden en vergeeffchen
arbeidt, de Moeder zelfs zonder verloft te werden ook
zal de geeft geven; want met al het boven genoemde, waar mede
een arme Lydfter menigmaal vier, vyf, a fes dagen doorbrengt
zonder hulp, heeft zy niet een ftroo breet ge vordert tot haare
verloffinge.
Lat zig niemand verwondere, dat ik zegge, zonder hulp, want
de hulp van Vroedvrouwen, die geen kenniflè hebben van deze
Lyfmoeders legginge, en niet weten, hoe die te verbeteren,
die maar een vinger gebruiken, gelyk zy daar op roemen, of ten
hoogde twee, en die alles van de Natuur afwagten, de hulp: van
zulke Vroedvrouwen agt ik in deze legging voor geen hulp: die
hulp is verzuiming, en een waare oorzaak, dat de arme Lydfters
geen waare Helpers zoeken, en by gevolg niet regt geholpen konnen
werden.
Alle deze gezegde onheilen, en quade gevolgen van deze fcheve
leggingen van de Lyf-moeder, moet een wyze en ervare Vroedvrouw
weten voor te komen, of te vermyden; het is waar, daar
wert naauwkeurige opmerkinge en naarftigen arbeidt vereifcht,
om alles tot een goede geboorte te fchikken; maar wie een ampt
bekleet moet zyn gemoet quyten, en doen waar toe het ampt
hem verpligt, of hy zondigt, en voor al in zaaken van zoo grooten
gewigt, daar het leven van Moeder en Kindt, om zoo te fpreken,
at hangt van de getrouwe hulp, die een ervare Vroedmeefter ofte
Vroedvrouw d'een en d'andere moet toebrengen; immers zoo veel
Cc c
en

386 Van Zwaare BARINGEN door
en zoo verre als de regels van de reden en bevindingen vereifchen,
en tonen mogelyk te zyn.
Om nu zodanig een in arbeidt komende Vrouw te helpen zoo
als het behoort, onderfteliende dat men het Kindt zoo met zyn '
hooft voor wil laten geboren werden, zoo zoude men aldus moeten
te werk gaan : Men kan haar in de Kraam-ftoel zetten, met
haar boven lyf een weinig verheven, en voelen of des Lyf-moeders
mont tegens het linker Schaam- en Heupe-been fterk aandringt
ofte niet; zoo niet, zoo kan men de Vrouw in datpoftuur
laten; zoo ja, zoo moet men haar vlak nederleggen een weinig
op haar regter zyde, op dat de Lyf-moeder door haar eige
zwaarte wat te rugge wyke, en niet zoo zeer tegens de genoemde
beenderen aandringe
Daar na zoo moet de Vroedvrouw haar vingeren van de reoter
handt gebruiken en tragten die in te brengen in des Lyf-moeders
mont, of binnen deszelfs rand; of nog beter is het, zoo men de
vingeren op de boven-rand van des Lyf-moeders mont kan brengen
, en tragten alzoo des Lyf-moeders mont wat te rug en meer
na het hol van het bekken te brengen; en op dat zy daar in des
te beter mag gelukken, zoo zal zy wel doen, dat zy d'een of
d'andere V rouw de regter zyde van de in arbeidt zynde Vrouw
laatophgten; te weten, van onderen op, op dat door dat middel
de Lyf-moeder zelve ook werde opgeligt, om dezelve alzoo
door hgten en nederhalen allengskens in het bekken te doen inschieten.
Maar laat de Vroedvrouw hier bedagt zyn, de Lyf-moeder met
'sKindts hooft hier ook niet al te diep te laten nederzakken, want
alhoewel 's Kindts hooft niet al dat gevaar ioopt van 'in de
kromme bogt van het Heilig been vaft te raken, wanneer het
hooft en des Lyf-moeders punt daar te gelyk in komen nedervaJfen
, gelyk als wanneer dat de Lyf-moeder in het hangen van de
buik is gelegen, zoo is 'er nogtans een groot onderfcheid tuffchen
het hooft alleen daar in te laten nederfchieten, en tuffchen het
hooft en des Lyf-moeders punt te gelyk daar in te hebben- en
het is altoos veel gemaklyker het hooft alleen door te helpen! als
alle beiden te gelyk.
Laaf

Scheef Leggende LYF-MOEDERS. '387
Laat dan de Vroedvrouw wel zorge dragen, om des Lyf-moeders
mont by tydts en hoog genoeg te keeren, eer datze al te laag
nederzakt, op dat het hooft van het Kindt genoegzaam ontbloot
zy eer het om laag komt, gelyk wy In het vorige Hooftdeel hebben
geleert, na welke tydt zy met veel minder gevaar alles kan
laten nederzakken.
Het zelvige, dat men moet obferveren omtrent het hooft van
het Kindt, moet ook eerft geobferveert werden omtrent het water,
zoo het nog niet gebroken is, wanneer dat eerft geformeert
wert; en dat gebroken zynde, zoo moet zy omtrent het hooft
doen gelyk gezegt is.
Men moet voorts omtrent het verder uithelpen van het Kindt
en de Na-geboorte, en het zuiveren en fluiten der Lyf-moeder,
doen, gelyk als in het vorige Hooft-deel is geleert: en alhoewel
het Kindt met zyn hooft gemeeneiyk in deze legging wat op zyde
komt, om dat de Lyf-moeder wat gedraait legt, zoo moet
men zig daar omtrent niet veel ophouden, maar het regt fchikken
en doen omtrent even eens als of het regt quam.
De Vroedvrouw dient nog agt te geven, dat, wanneer zy
'sKindts hooft op of in het bekken geholpen heeft, zy dan de
Vrouw voornamentlyk met haar boven lyf wat moet doen draaijen
op haar linker zyde, op dat alzoo het Kindt door zyn zwaarte
meer magt hebbe om in het bekken neder te glyden.
Maar iemand mogte vragen, waarom ik raade 't Lighaam van
de Vrouw zodanig te doen draaijen, om het Kindt daar door te
beter in het bekken te doen inglyden , dewyl als dan de Lyfmoeder
ook zal nederzakken, en ik hier even te voren gezegt
hebbe, dat de Vroedvrouw de Lyf-moeder moet tegen keren, om
dezelve niet al te diep te laten nederzakken? ik antwoorde, dat
het goed is dat de Lyf-moeder met het Kindt door haar eige
zwaarte en doorperffende Weën fterk nedergeperft werde, om in
het bekken neder te zakken, en dat evenwel de Vroedvrouw al
haar kragt moet infpannen om die nederzakking van des Lyf-moeders
mont te verhinderen ; want terwyl de perflende Weën de
Lyf-moeder en het Kindt fterk na beneden dringen, en de Vroedvrouw
des Lyf-moeders mont tegenkeert, zoo krygt of het waJ
C c c 2
ter,

•
388 Van Zwaare BARINGEN door
ter, of het hooft van het Kindt, dat eerft in de geboorte ftaat,
gelegentheit om des Lyf moeders mont te openen en door te dringen
, dat anders zonder nederperfinge en tegenhoudinge niet, of
met wel, kan geleideden, en dus meen ik, dat men klaar genoeg
kan fien, dat beide de ichyn-ftrydige vermaningen zeer wel by
malkanderen voegen, en t'zamen moeten gaan.
Maar zoo het gebeurt, dat een Vroedvrouw ofte Vroedmeefter
niet eerder by een Vrouw geroepen wert, als na dat de Vrouw
door een langdurigen en vrugtelofen arbeidt is afgewerkt en verzwakt,
zoo is myn raad, dat men zonder uit tel alles doe, wat
mogelyk is, om het Kindt te keeren en met de voeten af te halen:
want dan nog lang te talmen om het Kindt in het bekken en met
het hooft voor door te helpen, hetwelke zonder fterke Weën
niet gefchieden en kan, dat is niet anders als Moeder en Kindt
beiden in het uiterfte gevaar te ftellen, en om zoo te lpreken haar
van de wal in de floot te flooten: derhalven moet men verlosten,
hoe eer hoe beter, door het Kladt te keeren, en by de
voeten af te halen.
Maar zoo het gebeurde, dat, by deze quade legging van de
Lyf-moeder, het Kindt ook in de Lyf-moeder qualyk gekeert
was, en dat een Vroedvrouw zulks by het onderflaan ten eerfte
gewaar wierd, zoo is myn raad, zonder uitftel de Vrouw te verloflèn,
door de Lyf-moeder te openen, de water-vliejen te breken,
of door het water eerft te laten breken, het Kind te keeren, en
het by de voeten af te halen.
Ymand zoude mogen vragen: by aldien 's Kindts hooft niet
wyt van de geboorte af lag, en dat men nog wel kans zag om
hetzelve in de geboorte te konnen krygen, of het dan niet beter
zoude zyn, het hooft in de geboorte te helpen, gelyk de Schryvers
by alle quade leggingen in het gemeen aanraden, dat het met
de voeten af te halen? ik antwoorde van neen: niets is veiliger
en min gevaarlyker in deze legging van de Lyf moeders, als het
Kindt teritont te keeren en met de voeten af te halen: anderen mogen
zeggen, wat haar belieft, zy hebben deze legging van de
Lyf-moeders niet gekent: maar vaftfteilende, dat de Lyf-moeders
altoos regt lagen, en dat de Kinderen in de Lyf- moeders maar
qua-

Scheef Leggende LTF MOEDERS- 389
qua yk gekeert waren* zoo hebben zy geoordeelt altoos beft te zvn
de Kinderen met het hooft in de geboorte te brengen ; maar zv witten
met, dat wanneer men een qualyk gekeert Kindt in een qualvk
gelege Lyf- moeder, als deze , met het hooft in de geboorte bradt
om het zoo te doen geboren werden, dat men dan beiden Moed-r
en Kindt in veel grooter gevaar ftelde van onverloft te zullen fter
ven , dan wanneer men het Kindt met de voeten afhaalde • want
zoo zy dat regt verftaan hadden, zy zouden buiten twyfel eeheel
anders geoordeelt hebben, als zy hebben gedaan: en daarom la
tende anderen by haar gevoele, zoo zoude ik, beter wetende
ontrouw zyn, zoo ik niet volgens deze vaftgaande gronden aan'
nede , alle qualyk gekeerde Kinderen in qualyk geplaattte Lvf
moeders aanftonts te keeren, en met de voeten af te halen • maar
op dat men my regt verita, ik fpreke van Lyf-moeders die in den
hoogde graad qualyk gekeert zyn : ja het is zoo verre daar van
daan, dat ik zoude aanraden, een qualyk gekeert Kindt in een
qualyk leggende Lyf moeder zoo te keeren , dat het met zvn
hooft voor zoude komen, dat in tegendeel ik geen moeiielvlir
legging van 't Kindt in een fcheve Lyf-moeder erken als het
hooft voor; en ik agte alle andere leggingen van het Kindt voordehger,
als die, die met het hooft voorkomt, gelyk ik ook re
voren al gezegt hebbe, om dat het Kindt als dan het moeiielvkfte
c
is te keeren.
' •>
C c c
i
Alle de geene die met my deze fcheve leggingen van de Lvf
moeders zullen vaftftellen, die zullen niet vreemdt vinden dat ik
aanrade alle de daar in qualyk gekeerde kinderen te keeren en
met de voeten af te halen; gantfch niet; maar in tegendeel wel
bezeilende alle de gevaren en moeijelykheden, die uit d ze Jeff
gingen in de Baringe nootzakelyk moeten ontftaan, ook zelfs dan
wanneer de kinderen al wel gekeert komen, zoo zul en zy ii c t e
lyk konnen verftaan, dat 'er minder gevaar zoude zyn om in
het begin van den arbeidt zelfs de wel gekeerde kinderen' te keeren
en met de voeten af te halen, als wel haar te laten met het
hooft voor komen; en dit zal men nog ligter konnen toeltaan
zoo men wel begrepen heeft het geene ik al met een woord aan'
gemerkt hebbe, namentlyk, dat een dus op zyde leggende Lyf-
moe-

35)0 Van Zwaare BARINGEN door
moeder ook gemenelyk wat gedraait legt : en op dat men des
te beter begrype, wat ik verlta door dat gedraait leggen van
een dus op zyde leggende Lyf-moeder, zoo zal ik my wat nader
verklaren.
Alle Anatomiften weten, dat een onbevrugte Lyf-moeder met
rond is gelyk een peer: maar datze wat plat is, te weten, van
voren tegens de blaas, en van agteren tegens den Endel-darm; en
daarom niet ongelyk aan zommige dik platte beurzen ofte taffen;
de Lyf-moeders banden ftaan ook niet aan de platte zyde van de
Lyf - moeder, maar aan beide de fmalle zyden: nu hebbe ik opgemerkt,
dat de Lyf-moeders bevrugt zynde die form altoos nog
eenigzins behouden, derhalven is een Lyfmoeder doorgaans meet
genegen voor of agter over te vallen, als op de zyden. Voegt
*er nog by, dat de banden de Lyf-moeder aan beide de zyden
vafthoudende ook zoo veel beletten abzy konnen, dat de Lyfmoeder
nog ter regter nog ter linker zyde overvalle: zoo gebeurt
het dan gemenelyker, dat de Lyf moeder eerft agter over valt,
en datze dan allengskens na de een of de andere zyde afzakt, en.
zoo het dan gebeurt, gelyk het zomtydts gefchied, dat de Lyfmoeder
diep in de zyde nederzakt, zoo werd zy genootzaakt te
moeten draaijen, want haar eige platte form doet haar altoos hellen
om op haar plat te leggen, het welke zoo zy dat doet in de zyde
van de Vrouw leggende, zoo moet zy_nootzakelyk gedraait leggen
in opzigt van haar natuurlyke legging.
Nu laat ik allen, die een goed begrip hebben, oordelen, wat
daar uit moet volgen, en zy zullen ligtelyk konnen zien, dat dienvolgens
het Kindt met het hooft voorkomende nootzakelyk met
het hooft op zyde in het bekken zal nederzakken; en dat, ofichoon
een gauw verftand, dit opmerkende, het hooft regt in het bekken
deed & draaijen, zoo zullen nogtans de daaraan volgende fchouderen
nootzakelyk het naauw van het bekken moeten overkruizen,
waar door zy niet zonder aanftoot in het bekken zullen konnen komen,
en dat by gevolg het Kindt ook in den doortogt al draaijende
zal moeten doorpafferen, tot al het welke een zeer fterken aanpers
van Weën vereifcht wert; en die deze legging van de Lyfmoeder
wel in agt neemt, zal ook ligtelyk konnen zien, dat de
a
Ween

•

•
•
Scheef Leggende LTF-MOEDERS. 3 91
Weën , hoewel groot, weinig raagt zullen hebben om het K indt
dus tegens de beenderen valt (taande te konnen doorperfen , en
dat bygevolg zoo de Weën weinig en flap zyn, en zoo de Vrouw
zwak is, en niet veele kragten en heeft, dat dan beide Moeder
en Kindt in levensgevaar ftaan, en dat het by gevolg veel veiliger
is in den aanvang van den arbeidt de zodanig gelege Lyfmoeders
te openen, de vliezen te breken, de Kinderen te keeren ,
en dezelven by de voeten af tc halen, als het Kindt met het hooft
voor te laten komen, en daar door veelligt Moeder en Kindt in
het gevaar te laten omkomen.
De reden, waarom ik evenwel geleert hebbe, hoe men des
Lyf moeders mont en 's Kindts hooft in het bekken, en hoe men
voorts het Kindt door kan helpen, is, om dat ik de genen , het
zy de Barende Vrouwen, het zy de Vroedvrouwen,die niet ligtelyk
van haar oude gewoonte konnen afgaan, evenwel niet verlegen
zoude laten,en ik hebbe haar den beften weg alhier getoont,
om, blyvende by den ouden trant, egter ook, zoo het op zyn beft
uitvalt, tot een gewenfchte verlofling te komen; maar zoo wie
alleen na reden en waarheid wil tewerk gaan, den zodanige zegge
ik nogmaal ;dat in deze legging van de Lyf-moeder, het Kindt
mag komen hoe het ook wil, het beft is ten eerfte de Vrouw
te verloflèn door het Kindt te keeren en met de voeten af te
halen.
Verklaringe van de 17. en x^fte FIGUURE
Af.
Figuur 27.
aaa De drie Lende-wervelen.
b Het linker Darm - been, dat hier maar alleen te zien is, om
dat het regter door de Lyf-moeder en het Kindt bedekt is*
tc De Schaam-beenderen.
dd De Ruft of Sit - beentjes.
ee De Pannen of holligheden, waar in de hoofden van deDyebeenderen
draaijen.
ff Den Omtrek, verbeeldende de Buik»
gg Den

39i
gg
b
Jj
k
Van Zwaare BARINGEN door
Den omtrek van de Lyf-moeder, leggende met haar grond
in de regter eyde en met haar opening tegen het linker
Darm-been en cchaam-been.
Het Kindt in de Ljf-moeder, leggende voor over met
zyn hooft tegens het Os üium en Os pubis.
r
De Navel-ftreng.
De Na-geboorte.
Figuur 3g.
aaaaa
b
C
dd
ee
ƒƒ
g
bb
J
*
l
De Wervel beenderen.
Het linker Darm- ofte Heupe-been
draak ^ — W Ó& k n °° P v a n h e t D y e " b^n
D
De Ruft beentjes ofte Zit-beentjes.
De Schaam-beenderen.
Den omtrek, vertonende de plaats van de buik.
De plaats van de Navel.
Den omtrek van de Lyf moeder, leggende met zyn grond
in de regter zyde meeft na voren. *
Het Kindt in de Lyf-moeder, met zyn hooft by het lin-
°" e "«ende/
m d G g e b 0
De Navel ftreng.
Nader Verklaaringe van de 37. en 38. Figuuren.
De 37. Figuur vertoont ons een fcheef-lejmpnHA r ,.P J
die met haar grondt ofte bodem
ff^^^rtt^f^*
na agteren als na voren, en daarom S dezelve m f H ' ?
te opening tegen het linker Schaam eTDarm been " ° f "
In tegendeel verbeelt ons de ? 8 . e e n Vrh^n
Lyfmoeder, die met haar grond otte
tod^tS?~ï' e^eggende
zyde is gelegen, doch dezelve i« m. * W e l 1 0 d e r e g t e r
V
buik geztktfen ^m£%\£^n? °T m d e n Mdef -
Heupbeen'digt by £ Sö^r^S bThetT/^ T
Kmderen leggen in beide deze Lyf-moedet £
gens

Scheef Leggende LTF-MOEDERS 303
gens des Lyf moeders mont; maar het eene Kindt legt meer met
de buik, en het andere meer met de rug, na ons toe: het Kindt
in de 37, Figuur legt nog volkomen tegen het gebeente vaft; en ftaat
nog tuffchen beide, om met het hooft onder of over het been heen
te glyden; zoo lang het Kindt aldus ftaat, zoo kan het water, nog
's Kindts hooft, geen groote aanpers doen op des Lyf-moeders
mont, dewyl de perfing tegen het been, dat niet wyken kan, geichied:
het water maakt maar een perfing na de onderkant, terwyl
's Kindts hooft vaft tegen het been aan blyft fitten, en zoo het hooft
een weinig naar boven fchiet, zoo fchiet het over de inwendige rand
van het Os ilium of't Os pubis, en dan draait het op zyn zyde, en
kan niet in des Lyf-moeders mont infchieten, en het raakt veeleer
met de fchouder, hand, of elleboog, als met het hooft in de geboorte
, gelyk wy zien in de 21. Figuur: in de 18 Figuur werd
ons een diergelyke legging van een Lvf-moeder verheelt, gelyk
als deze 36., met dit onderfcheit, dat aldaar het Kindt op de rug
komt, met het aangezigt tegen des Lyf moeders mont, en by gevolg
ook tegens het Heupe-been
?
welke legging van het Kindt
en van de Lyf moeder mede eene van de aldergevaarlykfte is,
die 'er kan bedagt werden. In de 32. Figuur zien wy ook een
diergelyke fcheve legging van een Lyfmoeder, in de regter zyde,
maar het Kindt legt ook gedraait in dezelve, en 't Kindt legt
met geen van al zyn leden tegens de geboorte, derhalven kan
er niet zyn als het water, dat des Lyfmoeders mont, die egter
heel hoog blyft, kan openen, waar door een Vroedvrouw dezelve
niet ligtelyk kan betaften, en het Kindt zal niet ligtelyk
neder komen; want het kan in dat poftuur wel eenige dagen,
ja zeifs wel tot de doot van de Vrouw, om hoog op het bekken
blyven leggen, want het water afgelopen zynde zoo legt
het daar genoegzaam in de klem. In de 25 Figuur wert nog
een diergelyke icheve legging van een Lyf-moeder in de regter
zyde vertoont, meeft naar onder-toe gezakt, het Kindt daar in
overdwers komende , alwaar ook niet ais het blote water in de
geboorte kan gevoelt werden.
Alle deze Icheve leggingen van'de Lyfmoeders werden of niet
of zeer zelden gekent van het gemeen der Vroedvrouwen, en niet
D d d
al-

394- Van Zwaare BARINGEN door
alleen werden deze fcheve leggingen van haar niet gekent, maar
zelfs weten zy niet eens, waar of hoe des Lvf moedens mont legt
nog wat 'er zig in aanbied; ja dikwils wetenïe niet, of het water
gebroken is.j zy hebben het niet voelen groeijen,en nog veel minder
breken , wat zouden zy dan doen ? zy gaan by de Vrouwen
zitten of leggen, en fchoon de Vrouwen Wee op Wee krygen
zy agten dat niet, zy zyn zoo langmoedig, datze zoo drie a vier of
meer dagen en nagten by de Vrouwen konnen blyven, zonder
haar de minfte hulpe toe te brengen : de reden waarom, is
om dat zy niets en voelen, daar is voor haar niets te doen, zy
fchamen haar. om hulp te roepen, en zy weten wel, en zyn in
haar gemoed overtuigt, datze de Vrouw" niet konnen helpen. en
beletten ook menigmaal anderen , die wel om go>d> hulpe zouden willen
uitzien, onder voorgecve, dat 'er niets te doen en is, dat
men moet gedult hebben, en dat men moet de verloffing van
Godt alleen verwagten , en dus wagten zy veeltydts tot dat
de Vrouw en het Kindt beiden te gdyk de geeft geven : maar
byaldien de Man van de Vrouw of de omftaande Vrouwen
zelfs wat beter onderwezen waren van het gevaar van diergelyke
leggingen van de Lyf-moeders en van de Kinderen , %
zouden zoo lang geen gedult hebben hy de arme Lydfters, om haar
zoo ellendig te zien verlaten zonder hulp, en zouden het uiterfte
met afwagten; maar zy zouden de Vrouw by tydts laten helpen, op
de wyze , als wy hier voor in de laatfte Capittelen hebben aangewezen:
want in alle de fcheve leggingen van de Lyf-moeders , het
zy dat de Kinderen wel of qualyk gekeert komen, zoo moet 'er
geen tydt verzuimt werden,.maar daar moet zonder uitftel zorggedragen
werden, dat de Vrouw verloft wert, gelyk wy nog
hier na zullen tonen, wanneer wy tot onderrigting van alle Huis^
vaders en de Vrienden van de in arbeidt zynde Vrouwen een byzonder
Capittel zullen fchryven, dat te gelyk zal ftrekken tot een
trouwbertige Waarfchouwinge, niet alleen aan haar, maar ook aan
alle Medicinae Doctoren, die by zodanige barende Vrouwen geroepen
werden, op dat d'eene en d'andere mogen weten, waar na,
als vaft gaande regels, zy haar hebben te gedragen, om haar gemoed
trouwhertig te quyten in het geene zydoen konnen tot hulpe van
de

Scheef Leggende LYF-MOEDERS. 39 j
èe Vrouw of van het Kindt. Ik twyfel niet, of ik zal daar door
yan velen gehaat en veragt werden : namentlyk van hovaardige
Weet-meten, die haar werk niet verftaan, en daarom niet gaarne
reden geven van haar doen, en die veeleer de Vrienden quaadbe.
icheid zouden geven, als haar de waarheidt zeggen, of haare onkunde
bekennen; maar ik hebbe voorgenomen in dit myn fchryven,
geen gunft van Menfchen te zoeken, nog haar haat nog lafteren
te vrezen, maar aan God en de Waarheid getrouw te zyn
en alle Menfchen, zoo veel als my mogelyk is, te verligten op
dat al wie met een gezond oordeel van God begaaft is klaarlyk
zoude konnen verftaan, wat 'er moet gedaan werden om de Vrouwen
te helpen; die zyn werk wel doet, zal niet befchroomt zyn
het te doen voor de ogen van alle Menfchen; maar die zyn konft
met wel verftaat, die zoekt altoos zyn doen te bedekken :wy zullen
dan in hef volgende Capittel, zoo veel ons mogelyk zal z V
n
kortelyk vertonen, hoe dat een verflandige Vroedvrouw omtrent
een Vrouw, die arbeidt krygt, behoort te werk te gaan, en waar
aan de Vrienden en Omftanders zullen konnen weten, of de Vroedvrouw
haar werk wel verftaat, en of zy ook wel haar pligt omtrent
de Vrouw volbrengt, en by gevolg, of zy ten volleVruft
konnen zyn op haar doen of niet.
Maar eer wy dit Capittel fluiten, zoo kat ons ietwes zeggen
van de veelderleye leggingen van de Lyf moeders, die in een mindere
graad, als de geenen daar van wy in de voorgaande Hooftdeelen
gefproken hebben, fcheef leggen.
AANMERKINGE.
TV7Y hebben elders gefproken van de 6%%fte Waarneming
VV \vn Mauriceau, in dewelke men een overtuigend voorbeeld
ziet aangaande de zydelingfe overhellinge des Baar-moeders,
en wy hebben belooft, eenige bemerkingen daar over te
m
n ü h o e M a u r k
' ' u
zig uitdrukt.
/* zagb een Vrouw, die zeden vier geheele dagen van haar eerfle
Ddd z
Kindt

396 AANMERKINGE
Kindt in arbeidt zvas, haar zvateren al voor drie dagen gebroken, en
den arbeidt zeer zzvaar geweeft zynde, door de quade Weén, die zy
altydt dus verre gehadt hadde, ter oor zake van de legginge des Kindts,
dewelke 't eenemaal in de regter zyde, en wat f'chuins' wezende,
belette, dat de aandrang der Prcën niet regt aanquam. Zoo dat ik,
bemerkende, dat de Weën gantfchelyk verftapt waren, haar raade,
ten eerfte aftrek/el van twee vierendeel hots Zenebladen in te nemen
met 't zap van een Oranje appel; welke de Ween aangezet hebbende
haar redelyk gelukkig zes uuren daar na van een grof doodt Kindt
de et verloften, dat men genoodzaakt geweeft zoude zyn met gereetfehap
te halen, indien dit hulpmiddel de goede uitwerkinge niet gedaan hadt,
die zvy daar van verhoopten.
De oorzaak, die de Vrouw belet hadt, ten tyde van de kragt
haarer Weën te bevallen, b, volgens de toeftemminge van MAU­
RICEAU, dat de aandrang derzelven niet regt aanquam. Wat beweegreden
was 'er dan, om dit doorzettende hulpmiddel in te geven
? moeft 't zelve Weën verwekken, die regt zouden aandringen
? dit is nogtans het eenigfte inzigt, dat hy redelykerwyze
hier mede bedoelen konde. 'T v/as dan enkelyk by geluk, dat deze
Vrouw verloft wierdt. Daar en boven; konde Mauriceau verzekert
zyn, dat de Weën met nieuwe kragten verheften zouden?
moeft hy zulks verwagten in een Vrouw door een vierdaagfen arbeidt
afgemat; welken arbeidt des te moeijelyker en zwaarder was
geweeft, om dat 't de eerfte waar?
Ik begrype ook niet, om wat reden men genootzaakt geweeft:
zoude zyn 't gereetfehap tot de afhaling van dit Kindt te gebruiken.
Mauriceau meldt niet, dat 't hooft ergens vaftzat. Hy zegt
niet, dat hy de minfte poginge gedaan heeft om by de voeten
te komen, of dat 't hem mogelyk geweeft is die te bereiken.
Moet men na alle deze dingen raaden? moet men dit alles inet de
gedagte vervullen, of geloven, dat hy geen van die middelen in
't werk heeft geftelt? waarlyk dusdanige flilzwygentheidt ofte
onagtzaamheidt is onvergeeflyk,
Maar, wat een miflagh, in diergelyk voorval de zaak aan de
natuur over te laten / is het niet zig zelve openbaarlyk aan een
doodflag pligtig maken, dat men in die oraftandigheden de handhulp

AANMERKINGE. 397
hulp verwaorlooft! 5
ik zesge niet, maar een vierdaagfchen arbeid,
maar zoo draa men zulke legginge des Baardmoeders, of des
Kindts, gewaar wordt.
i; Ik heihaale 't dan nog eens voor de laatfte maal; men kan niet
te veel voorzorge gebruiken, om, door de ondertafting, de legginge
van Baar-moeder en Kindt wel te kennen; dewyl 't Klaarblykelyk
is, dat, by aldien men 't Kindt, 't welk het voorwerp van
dit verhaal maakt, tydelyk omgekeert en by de voeten afgehaalt
hadt, 't zelve waarfchynlyk in 't leven behouden geweeft zoude
zyn, en dat men te zamen aan de Vrouw veele onnutte pynen gefpaart
konde hebben; zonder van 't gevaar te fpreeken, 't welk zy
gelopen heeft om haar leven zelfs daar by in te fchieten.
Van verfcheide Scheef Leggende LTF-MOET)ERS.
TT\us verre hebben wy gezien de Lyf-moeders, die in den hoog-
J Jr fte graad fcheef gelegen zyn, namentlyk voor en agter over,
of in de regter, of in de linker zyde: welke vierderleye leggingen
' vergelykende met de vier winden, Ooft, Weft, Zuideen Noorde
, zoo zouden wy, zoo het ons lufte, de andere fcheve leggingen
konnen vergelyken by alle andere ftreken van het Compas, dewyl
de Lyf-moeders in het ronde konnen qualyk gekeert zyn, en
eenigzins gelyk de naaide van het Compas rond drajen.
En alhoewel de minder fcheefleggende Lyf-moeders niet zulke
zwaare Baringen veroorzaken, als de geenen die in den hoogfte
graad fcheef leggen, zoo laten zy egter niet na al veel te hinderen ,
en dat wel aldermeeft aan zulke Barende Vrouwen , welkers
Lyf­
Vroedvrouwen geen kennis hebben van de fcheefleggende
moeders, om die in tydts, zoo veel doenlyk is, te regt te helpen:
want de zulken, hoewel het haar dikwils gelukt, dat zy eindelyk
het Kindt krygen dood ofte levendig, zoo gefchied het egter
meer by geluk als door verftand, en zy verzoeken het op alderlye
wyzen met de Vrouwen, haar dan dus en dan zo zettende ofte
leggende; en als alle haare kunftjes niet en helpen, zoo is wagten
D d d 3
haar

3?8 y„, Zware BARINGEN dn*
werk geftelt, wat zv geleert hppfr • «J„^ i , ,
gehindert h'eeft, datï n zv n ï f K ° f WEt
daarom begint z^ altoos van
ongelukkig 0 , die zoo gedient werden
^Si^S^Sffi
s i n
" e t
afvÖL vt rfchc]den > en
V
r
° U W C n ^ n w d
, haar dit
dG
der beoogde, want ik belute da it ? y a n . h ?, r ^hetbyzonhaar
in het byzonder 3 tl nf A ^ ^
m m n d v a n
of hatelyk te L a k e n ^ J S K ^ ' . ^
om de gebreken , die gemeen
7
v £ S n i f ,allenelyk
d l k maar
Jykheidt daar van aanfe wvin 7 . ï ° n j d e k k e n > e n & fchadefchuldig
zyn, haardaar v ï l ^ ^ > d i e
P
ook hebbe ik geen verLtin^ of hf ? V e r b e t e i e " > beter lerende :
gendeel ben if geneo^om de.ont?^^ Per [° 0n >
tel mondeling fis by gefchrift al w 'ren 3? ^H > Z °°
die qualyk van my eedaït ó& r? °° k Z e l f s de ge»en,
doei- onkunde U ^ S ^ ^ SST^ft
haar dierbaare Wederhelft zoo h„S T ' ''T Vnenden o f
i n
te
"
n o
zoo voor my zelve ak • ° d d r u f t t e konnen voorzien,
u'y zene, als voor myne Familie, zonder dat ik my behoef

Scheef Leggende LTF' MOEDERS. 3 99
hoef door Vrouwen te verloflèn te"geneeren; ik verlang niet na
zuue droevige voorvallen, dat my iemand daartoe van noode
hebbe, ik verzoek OOK m deezen memands gun ft of recommandatie:
ik zoude God danken, dat 'er door dit myn fchryven zoo
veele Vrouwen mogten verligt en bequaam gemaakt werden,dat
niemand myne hulpe van noode had; hoewel ik egter ookmeene
verpligt te zyn, myn naaflen te moeten dienen met de Gaven
die de Heere. Godt my gegeven heeft, en byzonderlyk, daar het
leven van Menfchen aan hangt: Maar ik kan vrymoedicr] vk
zeggen,
dat zoo ik maar mag befpeuren, dat deeze myne Leèringen
ingang by de Menfchen vinden, en dat volgende myne methode
van de Vrouwen te verloflèn daar door veele Vrouwen en Kinderen
behouden werden gelyk ik zulks hoope, dat ik dan myn
moeite en tydt niet zal beklagen, maar de Heere Godt zal danken,
dat Hy my gegeven heeft met myn talent te hebben konnen
woekeren, ten goede van anderen.
Maar laat ons tot de zaak komen, en zien, waar aan een
Vroedvrouw zal konnen weten, op wat wyze de Lyf-moeders
minder fcheef gekeert leggen, en hoe zy'alle minJere7c£vc
leggingen van de Lyf-moeders zullen konnen verbeteren
Alle de minder fcheve leggingen van de Lyf-moeders, te weten
meer of minder voor of agter over, meer of minder na d'een of
d anderezyde gekeert, zoodanig als het zal mogen wezen, werden
allen gekent
en beft gekent, door het onderflaan van de Vrouwen;
want des Lyf - moeders mont zal een ervare en ver Bondigs
Vroedvrouw daar van altoos een teeken geven : maar cr e
| y
k ik gezegt
hebbe, daar toe moet ervarentheidt en oordeel gebruikt
werden; het verftand en oordeel moet voor af gaan; want zoo
een Vroedvrouw geen regt denkbeelt heeft van het gantfche geflel
van der Vrouwen Bekkens en hoe de Blaas, den Endel dfrm
des Lyfmoeders Schede, en de Lyfmoeder zelve, daar in of op.
YZA T' 0f ??i te Z 2 y n ' Y o o r , e n onder de bezwangeringfen
hoe de Vrouwelykheidt correfpondeert op het Bekken enz., zoo
is het onmogelyk, dat zy een regt oordeel kan vellen door het
onderflaan; want zy zal hoog nog laag, nog fcheef nog regt, nog
voor nog agter, van malkandcren niet weten te onderfcheiden ,
maar

4co Van Zwaare BARINGEN door
maar altoos confuis zyn in haare gedagten; en zoo zy al een net
denkbeelt van de zaake maakt, door datze een of meermalen het
Vrouwelyk geitel gezien heeft, zoo zal zy egter zonder ervarentheit
miilen, en in haar oordeel los zyn, tot dat de gewoonte of
ervarentheit haar eindelyk tot een vaft onderfcheidt brengt.
Des Lyf-moeders mont zal altoos tegen over deffelfs grond leg*
gen: zoo nu een Vroedvrouw diftinctelyk weet, hoe m de regie
legging van de Lyf-moeder des Lyf-moeders mont gekeert ftaat,
zoo zal zy ook konnen weten, hoe veel datze in een fcheve legging
van haar regte legging is afgeweken, en na welke zyde dezelve
meer of min gekeert legt, waar uit zy dan ligtelyk zal konnen
oordelen, waar dat des Lyfmoeders bodem is gelegen; zoo haaft
zy nu weet, waar des Lyf-moeders mont en waar des Lyfmoeders
bodem legt, zoo weet zy ook by gevolg, waar en hoe de
Lyf-moeder in haar geheel gelegen is.
Het middel om alle minder fcheef leggende Lyf-moeders tc regt
te helpen zal een verflandige Vroedvrouw ligtelyk konnen vinden,
wanneer zy maar wel begrepen heeft, hoe dat zy de legging van
de alderfeheefft- gelege Lyf-moeders kan verbeteren, want het
eene volgt uit het andere; en daarom agte ik, dat het overtollig
zoude zyn ons op te houden om wyt en breet daar van te fchryven,
te meer dewyl wy ons voorgeltèlt hebben, dit TracTaat niet
groot te maken.
Maar hier zoude iemand konnen vragen, wat men beft zoude
moeten doen, wanneer de Kinderen qualyk gekeert komen in de
minder-fcheef-leggende Lyf-moeders? en den zodanige antwoord
ik, dat het belt is in alle minder-fcheefleggende Lyf-moeders,
welkers icheve legging van eenig belang is, de qualyk gekeerde
Kinderen te keeren en met de voeten af te halen; hier ouder
verfta ik niet zoodanige Kinderen, die met de voeten voor koomen,
want die behoeven niet gekeert, maar moeten alleen maar
afgehaalt werden.
Maar wanneer de Kinderen in de minder-fcheef leggende Lyfmoeders
regt gekeert komen, zoo behoeft men dezeiven niet te
keeren, nog met de voeten af te haaien, maar alsdan zoo moet
een Vroedvrouw de Lyf-moeder zoeken te regt te brengen en het
Kindt

Scheef Leggende LYF-MOE'DERS. 401
Kindt door te helpen; want dan is het niet zoo gevaarlyk, de Kin»
deren met het hooft voor te laten komen, ah wanneer de Lyfmoeders
ten uiterfte fcheef leggen : derhalven als de Lyf-moeder
niet veel Icheef legt , en het Kindt met het hooft voor komt,
zoo mag men het zoo laten komen, wel zorg dragende, hetzelve
alle nodige hulpe toe te brengen die het mogelyk is, om het gemaklyk
door te helpen.
C A P I T T E L XLIX.
TOETS-STEEN en SCHILT der VROEDVROUWEN.
Nademaal ik dit Boek gefchreven hebbe door een zeer innige
begeerte, om het te doen dienen, niet alleen tot verligtinge
der Vroedmeefters en Vroedvrouwen, om haar op een vafte grond
van waare kenniflè het werk der Verloffinge te doen in het werk
ftellen, maar ook om ieder Vader en Moeder desHuisgezinsnaakt
en klaar te vertonen, dat de Konft van Vrouwen te Verloflèn
geen loflè en ongegronde Konft is; of zoo die tot hier toe zoodanig
aan de meeften is geweeft, gelyk het te beklagen is, dat die
het egter in het toekomende niet meer zal konnen zyn aan Vroedmeefters
of Vroedvrouwen, die volgens deeze nieuw gelegde grond
der waarheid haar werk zullen verrigten; want ik vleije my zelve
met die gedagte, dat ik de waare oorzaak der ligte en zwaare
Baringen zoo naakt en klaar ontdekt hebbe aan het onpartydig
oordeel, dat niemand, die eenige klaare kenniflè heeft van de
Menfchelyke Teel - deelen, zoodanig als die in dit Boek zyn vertoont
, daar van meer zal konnen onkundig zyn; maar in tegendeel
zal een ieder Man ofte Vrouw, die myne demonftratien wel
begrepen heeft in flaac zyn om op een vafte grond te konnen
oordéelen, of het tydig is een Vrouw door konft te Verloften of niet'.
waaruit dan nooczakelyk zal moeten volgen; Eerftelyk; dac een
Vroedvrouw den toeftant der zaake aan de in arbeidt zynde Vrouw
zelve ofte aan haar naafte Vrienden bekent gemaakt hebbende, dat
zy aan dezelve met zeer groote geruftheid naare hulpe zal konnen
Eee
ver.;

402 Toets-Steen en Schildt der V'ROE

Toetssteen en Schildt der VROEDVROUWEN. 403
den geene die helpen zal, en by de geenen die geholpen moet'
werden, zoo dienen beiden ten minfte een klaare bevattinge der
zaaken te hebben, om te weten wat de baringe bevordert of wat
dezelve belet, en bygevolg, wat 'er dient gedaan of gelaten te
werden : welke kenuiffe door een iegelyk Menfch van goed oordeel
en opmerkinge ligtelyk door het lezen en herlezen van dit
Boek kan verkregen werden, vooral wanneer iemand eenige reizen
met naauwkeurige opmerkinge een Geraamte van een Menfch
befchouwt, om daar door volgens myne Figuuren een nette verbeeldinge
van het Bekken en derzelver Beenderen te konnen bewaren,
waar uit dan zekerlyk volgen zal een groote gemaklykheidt, om
al het overige net en klaar te konnen verftaan, en dan kan elk
door zyn eige oogen zien, en zyn eigen oordeel gebruiken , om
te weten, wat een Vroedvrouw behoort te doen of te laten.
Ik weet wel, dat 'er weinig Vroedvrouwen zullen zyn, die deze
myne raad zullen voor goed keuren, maar ik weet ook wel,
dat niemand als de onkundigen dezelve zullen veragten of verwerpen
, om dat ze wel zullen zien, dat zoo deeze raad wert opgevolgt,
men dan reden van haar doen zal eifchen,en haar vindende
buiten ftaat om met zeekerheidt van de zaake te konnen fpreken,
zoo legt haare kraam om verre, en zy leggen open aan de
befpottinge, waardoor zy niet alleen haar credit, maar ook haar
practyk, ftaan te verliezen , die zy niet wel konnen miffen: maar
wat raad? het is beter dat een Vroedvrouw befchaamt werde, als
dat Moeder en Kindt in levens-gesaar wert geftelt, of dat zy beiden
door onkunde omkomen.
Ik ben in die verwagtinge, dat deze myne raad veele Vroedvrouwen
willens of onwillens zal verpligten, om met meerder iever
na kenniflè te ftaan, nademaal zy zullen vrezen, dat haar onkunde
zal blyken, en zy daar door veragt zullen werden; maar de wyze
en verflandige Vroedvrouwen zullen bevinden, dat, myn raad
volgende, zy met meer ruft en roem haar werk zullen konnen
ondernemen en uitvoeren.
Myn raad is dan aan alle Menfchen, Mannen en Vrouwen, wie zy
ook zyn , dat zy tragten door het lezen en herlezen een vaftekennis
te verkrygen van de waare oorzaaken, en byzonderlyk van de
Eee 2
voor-

404 Toet s-St een en Schilt der VROEDVROUWEN,
voornaamfte en algemeenfie oorzaaken. van de zwaare baringen om
volgens die kenniile door haare Vroedvrouwen te konnen weten of
een Vrouw, die in arbeidt komt, een ligten of een zwaaren arbeid
heeft te wagten, op dat men zoo aanftonts van den aanvang aan
kan overwegen, of de Vrouw door de Natuur of door de konft
zal konnen of moeten verloft werden.
En myn raad is aan alle conjcientieufe en verflandige Vroedvrouwen,
datze van den aanvang af, zoo haaft als zy een Vrouw onderflagen
hebben, de Vrouw zelve of haare Vrienden openherti*
de gefchapentheit der zake openbaren zonder deklèls of omwegen
zonder vleijen, of bedriegen, op dat in het gevolg by de uitkomft
blyke dat zy verftandig en trouwhertig te werk hebben gegaan,
en ik ben van die gedagte, dat de geenen die zoo zullen
doen, van Godt en Menfchen zullen bemind werden, fchoon dat
ze de nydt van quaadaardige Menfchen niet geheel zullen konnen
ontgaan.
Het eerfte, dat een Vroedvrouw te doen heeft by een Vrouw
die in arbeidt komt, is, datze na een klein examen de Vrouw aanftonts
onderflaat, gelyk wy doorgaans in het Boek getoont hebben:
dat na te laten is onverdraaglyk in een Vroedvrouw, en een
vaft bewys van haar onkunde of ongetrouwigheit, meeft voort
komende uit luijigheidt en hovaardye, als quanswys wel van
buiten wetende, 1
hoe de zaaken ftaan; zynde egter zeer onkun-
?!'fl d T yl / y r °!
n
i e t k e
fcheefleggende Lyfmoeders.
gwaar & van de
n t o f n i e t V i e e f t h e t
• De V rouw onderflagen hebbende moet zy door het onderflaan zekere-en
gewille kenniflè hebben van de legging van de Lyf-moeder
en de gevolgen van dien; derhalven moet zy aan den geene die haar
reden afvordert, weten te zeggen, waar des Lyf-moeders mont
gelegen is, of midden op het bekken, of voor tegens de Schaambeenderen,
of agter tegens de Wervel - beenderen, of het Os la.
crum, of m de regter of in de linker zyde.
Zoo zy zegt, dat des Lyf moeders mont met zyn opening in het
midden op het bekken ftaat, zoo zal zy met eene ook zekerlyk
weten te z.ggen, hoe groot de opening van dezelve is, en wat
,er zig in aanbied, of het hooft, of eenig ander lid, of het was,
lende

Toetssteen en Schildt der VROEDVROUWEN. 405
fende water.
Zoo 's Kindts hooft met zyn kruin in of tegens de opening van
des Lyf moeders mont, en de Lyfmoeders mont op of in het bekken
is gelegen, zoo is 'er niets anders te doen, als dat men wagte
tot dat de Natuur haar door de Weën doe werken, daar valt niet
te haaften, alles zal met gemak gaan, als 'er maar Weën komen,
en zoo lang die niet en komen, of niet fterk genoeg komen, zoo
behoeft de Vrouw haarzelve niet te vermoeijen, maar zy kan en
mag die met geruftheit afwagten.
Zoo des Lyf-moeders mont dus regt in het midden op het Bekken
ftaat, zoo zal de Vroedvrouw ook weten te zeggen, of dezelve
hoog of laag legt; zoo hoog, zoo moet het een groot hooft of een
klein bekken zyn; ter contrarie zoo zy laag neer gezonken is, zoo
moet het een klein hooft of een wydt bekken zyn, en bygevolg
is van het laatfte een gemaklyker Verloffinge te wagten als van het
eerfte.
Zoo des Lyf moeders mont wel in het midden van het Bekken
is gelegen , maar de kruin van 's Kindts hooft daar in niet kan
gevoelt werden, maar zoo in tegendeel het hooft op zyde kcmt,
of het aangefigt voor, of de Navel-ftreng of handt of voet by
het hooft komt, zoo weet, dat uw Vroedvrouw de Vrouw niet
mag zonder hulpe laten; zoo zy daar omtrent niets weet te doen,
zoo verftaat zy haar werk niet, zy moet niet ruften, voor dat zy
het hooft alleen in de geboorte, en het overige weggedaan heeft,
en dat het hooft of met de kruin of met het aangefigt alleen in de
geboorte vaft blyft ftaan; de kruin des hoofts alleen is beft, maar
als het aangefigt alleen ftyf aandringt, zoo is het beter dat te laten in
de geboorte ftaan,. als hetzelve met gewelt te willen verplaatfen; ik
zeg met gewelt, want anders als men het zagtjes en zonder gevaar van
het zelve te kneufen ofte quetfen kan verplaatfen, en de kruin des
hoofts in de geboorte brengen, zoo heeft men veel gewonnen.
Zoo de Vroedvrouw, die eerft heeft weten te zeggen,. dat dit
of dat lid bezyden of voor het hooft zig in de geboorte aanbood,
daar na zonder veel tydt verlies weet te zeggen, dat ze dat medekomende
lid heeft 'te rug gebragt en het hooft alleen met de
kruin of met het aangefigt (het anders niet konnende zyn).in de
£e e 3 ge.

406 Toets-Steen en Schildtder VROEDVROUWEN
geboorte heeft gekregen , zoo heeft zy wel gedaan en haar verstandig
gequeten : maar blyft dat lang duuren, en merkt men , dat
het mede-aanbiedende lid , het zy Handt, Voet, Navel-ftren»
enz. meerder avanceert, en dat het de Vroedvrouw niet weet te
keeren , en het verder uitzakken te verhinderen, zoo verftaat zy
haar werk niet: ten zy dat 'er zoodanige fterke Ween zyn, dat
de Ween haar geen tydt geven om tuffchen beiden het aanbiedende
lid te rug te brengen, en in zoodanig een fterken arbeidt
is er ook zoo grooten gevaar niet, want zoo het water fchielyk
groeit en haafhg breekt, zoo kan zy aanftonts op het breken van
het water alles wel fchikken zoo als het behoort; maar komen de
Ween langzaam en niet fterk, en weet zy egter het aanbiedende
hd met agter het hooft te krygen, zoo is zy een talm, en het
ftaat te vreezen, dat zy het daar naar ook niet verder zal weten
te redden, en men kan zig op haar doen niet wel verlaten.
Maat des Lyf- moeders mont wel regt op het Bekken, en zegt
zy, datze geen hooft nog geen billen weet te voelen , dat 'er zie
niets aanbied tn de geboorte, als enkel water dat eerft begint te
groeijen het is een teeken dat 'er een zwaare geboorte op handen
is: kont gy u op mv Vroedvrouws bequaamheidt verlaten, zoo
is het wel, anders moet gy na een bequamer omzien, of uw -toevlugt:
tot een ervare Vroedmeefler hebben, want het Kindt komt
overdwers, en moet aanftonts na het breken van het water met
het hooft in de geboorte gebragt, of met de voeten afgehaalt werden,
of men ftelt de Moeder en het Kindt in levensgevaar.
Legt des Lyf-moeders mont wel regt op het midden van het
Bekken maar is het dat in de plaats van 'sKindts hooft zig alleen
een hand, een voet, een knie, een elleboog, een Navel-ttrene,
of handen en voeten te famen aanbieden, zoo moet men weten
dat er het zelfde gevaar is, als ik terftont zeide: derhalven ftaat
te overwegen of men het werk aan de daar by zynde Vroedvrouw
kan toevertrouwen, of niet? zoo ja, zoo is het wel: zoo neen,
zoo dient niet lang gewagt, of men ftelt Moeder en Kindt in levens-gevaar,
die op het breken van het water beiden konnen
behouden werden.
Is des Lyf-moeders mont wel geplaatft op het midden van het
Bek-

Toetssteen en Schildt der VROEDVROUWEN. 4°7
Bekken, en bied zig het Kindt met zyn aars aan, het gevaar is
minder, het kan met fterke Ween wel dubbelt geboren werden;
maar zoo de Vroedvrouw haar werk wel verftaat, zoo kan zy met
weinig moeite het Kindt by het breken van het water verfchuiven, en
by de voeten laten komen, zoo kan het nog gemaklyker geboren
werden.
Legt des Lyf-moeders mont regt op het midden van het Bekken,
gelyk gezegt is, en bied'er zig niet anders aan als een voet,
of beide de voeten van het Kindt, het gevaar is klein , zoo de
Vroedvrouw wat handig is, zoo kan zy by het breken van het water
Zoo 'er maar eene voet komt, ook wel haaft de andere bekomen;
weet zy ftraks na het breken van het water dat niet te doen, zy
verftaat haar werk niet, en het vertoeven is gevaarlyk voor de
Moeder, maar nog meer voor het Kindt; dat fchoon het daar na
al levendig komt, wel ligt kan bezeert, verlamt, of ontheupt
werden, wanneer het niet met voorzigtigheidt wert gebogen en
in de geboorte geleidt; want door gebrek van goede handeling
werden de dus komende Kinderen zeer ligt ontheupt en blyven
daar na op eene zyde mank gaan.
Zoo de Vroedvrouw na het onderflaan zegt, het ftaat nog te
hoog; en weet niet te zeggen, hoe of waar des Lyf-moeders
mont gelegen is, nog wat 'er zig in aanbied, en zegt dat het
nog te vroeg is, dat men moet wagten, tot dat de Lyf-moeder
en het Kindt lager nederzakken, eer men dat kan weten, en bevind
men egter dat de Vrouw arbeidt heeft, men mag zig niet
verlaten op zulk wagten ; de Vroedvrouw zoekt haar onkunde
onder het wagten te verbergen, en hoopt op een mijjehien
zal het daar na nog wel gaan; maar dat mijjehien kan ook wel qualyk
uitvallen: men zie by tydts na een wyzer Vroedvrouw, of na
een ervare Vroedmeefter; het is een bewys, dat des Lyf- moeders
mont hoog legt, uit oorzike dat de Lyf - moeder zelve fcheef
legt, of dat het Kindt in de Lyf-moeder qualyk gekeert komt;
het een en het ander is beft in den beginne te helpen: wagten
brengt Moeder en Kindt in levens-gevaar, daarom dient men te
waken.
Zegt de Vroedvrouw, dat des Lyf - moeders mont niet in het
mid-

'408 Toets Steen en Schildt der VROEDVROUW ER.
midden van het Bekken is geplaatft, maar datze te veel voor tegens
de Schaam-beenderen, of agter tegens het Heilig been, of
in d'een ofd'andere zyde tegens de Heupe-beenderen is gekeert
daar is gevaar; de vraag is, of dezelve mont maar een weinig na
die Beenderen toe is gekeert, of datze daar heel veel na gekeert
is, en heel hoog tegens aan legt? is het maar een weinig, het gevaar
is minder, en is de Vroedvrouw in haar konft ervaren, zy zal
het wel weten te redden, en zy zal geen tydt verfuimen , om het
in het werk te ftellen; maar fpreekt zy van wagten, en beveelt
zy alles aan de Natuur, zoo is zy onkundig of luy, men kan zig
op haar niet verlaten; en het is tydt na een zvyfer Vroedvrouw of
Vroedmeefter om te fien, want wagten is gevaarlyk.
Zegt zy: dat des Lyf-moeders mont zeer hoog en vaft tekens
het een of het ander gebeente dwers tegen aan legt, verwagt de
verloffing niet door de Natuur, dat is ten hoogfte gevaarlyk
beide voor de Moeder en voor het Kindt; is uwe Vroedvrouw
handig en ervaren om de Vrouw door kond fpoedig te verloflèn
na de methode in dit boek befchreven, zoo laat zy haar beft doen
en geen tydt verfuimen, maar alles met beleit, voorftgtig, en zonder
uitftel, in ket werk ftellen; wagten kan hier geen voordeel maar
wel groote fchade toebrengen: kan men zig op de bequaamheit
van de daar by zynde Vroedvrouw tot zoo een zwaar en moeijelyk
werk niet verlaten, zoo moet men omfien na een bequamer of
zyn toevlugt nemen tot een ervaren Vroetmeefter, want de zoodanige
legging van de Lyf-moeder veroorzaakt gemenelyk de doot
aan het Kindt, en veeltydts ook aan de Vrouw, en het is iets
zeltfaams zoo zy beiden by het leven blyven , wanneer de Natuur
alleen het werk wert ^bevolen , of dat 'er niet anders als
de gemene hulp-middelen toe werden gebruikt: daar in tegendeel,
wanneer zoodanig een Vrouw fpoedig door een ervaren
hand wert geholpen en door Konft verloft, de Moeder en het
Kindt beide konnen behouden werden.
Legt de Lyf - moeder regt of fcheef meer of min, is het water
gebroken en eenig lidt geboren, het zy handt of voet enz weet
dat de Vrouw aanftonts zonder uitltel dient verloft te werden'
volgens de methode in dit Boek geleert: kan de Vroedvrouw dat
door

' Toets-Steen en Schildt der VROEDVROUWEN. 409
door kond aanftonts niet bevorderen, maar moet zy dat door '/ w-
«w/

410 Van Zwaare Baringen door Gebrek van Weën,
Tot een fpoedige en gemaklyke verloffinge werden ook vereifcht
natuurlyke Weënanders gezegt behoorlyke vlagen: door
de natuurlyke Weën verftaan wy zoodanige van zelfs komende bewegingen,
waardoor de fpieren van de buik en buiks ingewanden,
baar "intrekkende,zoodanig een drukkinge en perfinge maken op de Lyf -
•moeder, als of dezelve ten lyve uitgeperjt zoude werden', en door behulp
van deeze Weën wert de Lyf-moeder geopent, en het Kindt
in en door de geboorte gedreven, en op die wyze de Vrouw gelukkig
verloft.
Wanneer het dan gebeurt, dat in de plaats van die natuurlyke
bewegingen, die niet heel ongelyk zyn aan de bewegingen die
elk Menfch gevoelt, wanneer hy zyn gevoeg doet; doch met dit
onderfoheidt, dat deezen meer op den Kndeldarm aanzetten,en
die meer op de Lyf-moeder: wanneer dan die bewegingen of geheel
ontbreken, of dat s'er niet genoeg of ook wel verkeert zyn,
200 wert daar door den arbeidt vertraagt en tegen gehouden.
Gelyk 'er een verkeerde of waan-floelgang is, alzoo is 'er ook
een verkeerde of waan-arbcidt, en deeze werden genoemt of konnen
genoemt werden wilde of omflaande Ween. De Vrouv.en,
die deeze omflaande Weën hebben, fchynen by vlagen fterke
dringingen te krygen, maar eer de doorzettinge ofte regte nederperfinge
gefchied, zoo houden die bewegingen op en veranderen
in pyn, kramp, en onmagt om te konnen werken; het middel
om die omflaande Weën in regte Weën te doen veranderen, hebbe
ik befchreven in het XVÜi. Hoofddeel.
Ik zal hier nog ten overvloed by voegen, dat men in de omflaande
Weën geen dryvende Genees-middelen moet gebruiken,
want daar door werden de fmerten maar vergroot; maar in tegendeel
verzagtende en pyn-ftillende, en dan zal men bevinden,
dat den arbeidt van zelfs genoeg zal verwakkeren.
Maar fomtydts gebeurt het, dat den arbeidt, die in den beginne
redelyk fcheen te zullen vermeerderen, evenwel daar na
veel vermindert, of ook wel geheel weg gaat, en dit komt tncesten
tydt, zoo niet altoos, door gebrek van nodige hulpe: het is
veeltydts om dat het Kindt, met zyn hooft of met zyn fchouderen
vaft zittende' niet meer cn vordert, waardoor de Natuur als verdrie»

Of door verkeerde of omflaande Ween.

412 Van Zwèare Baringen door Gebrek van TVeèn, enz
«enten te gebruiken, zonder de K ^ « ^ * S ^ £
af te nemen, ten zy dat het Kindt met het hoiin l T S ^
geleden hadde, en daar in vaft st^mi ^f Z v,« e k k t R
uiterfte zynde, om dewelke «Ë^TfeitSnktó
van het Kindt geopent hebbe; doch zeer zelden ookweet^ knier
e t
dat ik ooit eenige Vrouw gefcheurr of ffM.,rft i w
'
êmUm ia,
m m ?
2, "ooi r«A:h „ cS 2g,"£
1? hX m ' Ub , elwM '° i " i te
«°ed., de Vrouwen meerder ,et
ik dit iraétaat fluiten, in hoope, dat mynen arbefdt ni't l
ÏSt^Xt f5£5ÜfüS Ik?
gemoed belogen heeft, om ie mame TLu ZZï i^LT 1
E Y N D E.

J 2> I X. 4,1)
A P P E N D
IX.
Van het ver loff en der WA NSCHET SE L S: en van foodani -
ge Kinderen, dewelke regt gekeert leggende tn zeer fcheef leggende
Lyf-moeders (door verftim van de VROEDVROUWEN
of anders), met hel hooft qualyk in het hol van het bekken
zyn ingegleeden, en daar onwrikbaar vaft geklemt leggen.
TTEbbende door myn geheele Boek geleert en aangewefen,
fri} hoe en op wat wyze men veilig, en zonder levens-gevaar van
de Vrouwen ofte van de Kinderen, de in arbeidt komende Vrouwen
fpoedig kan verloffen , zonder eenig inftrumen;, en alleen
door middel van welgeoeffende handen, zoo zal het myns oordeels
niet ondienftig zyn ook te zeggen, hoe en waar dat men
zomtydts kan van node hebben eenige inftrumentjes te gebruiken,
op dat een Vroedmeefter zig weete te redden in alle de gevallen,
die hem zouden konnen voorkomen: ik zegge, een Vroedmeefter;
want ik ben van dat gevoele, dat een Vrouw nooit eenig inftrument
behoorde te gebruiken, dewyl het zeker is, dat een
geoefende Vroedmeefter, die ordinair in de Chirurgifihe operatienveX
érvaare is, meer'bequaamheit heeft, om, daar het nodig is,
Inftrumenten te gebruiken als, een l'roedvrouw, die egter wel van
een gezond oordeel kan zyn, maar evenwel in het handelen van
Inftrumenten niet zoo adroit: dog by aldien een Vroedvrouw haar
op het Landt in nood mogte vinden,.en dat 'er geen Vroedmeefter
was te bekomen, zoo moet zy haarzelve redden zoo als zy beft
kan, en dan, gelyk het fpreek-woord zegt, van de noot een
deugt maken.
Öm dan myn gevoele omtrent het gebruik der Inftrumenten ten
volle te uiten, zoo ben ik van die gedagte, dat 'er maar twee
gevallen konnen voorkomen , daar het gebruik eeniger inftrumenten
kan te paffe komen, en dat is, of wanneer dat de Kinderen door
een monftreufe grootheit van haar geheele Lighaam of een gedeelte
van het zelve, in tegenllelling van de kleinte van 't bekken,
F ff 3
daar

4H A
een ronde priem met een fcharpe d r ï & S nnnt' *V* P f
m de pyp voedende- eprft h^ ' K a n t 'g e P u n t, wel correót
u r ) >
vurende, eeiit brengt men de CSww/Iangs de hand tot
tegen

A

n
416 A

A T T E N D 1 X.
4
i
7
•Jegging van de Lyf-moeder niet konnen geboren werden, hoe
men daar omtrent moet handelen, en in wat voor een geval men
daar omtrent eenige Inftrumenten zoude konnen ofte mogen gebruiken
° •
Eerftelyk fluit ik daar van uit alle Kinderen die in fcheef gelegen
Lyf moeders qualyk gekeert komen, dat is, die niet met het hooft
in de geboorte ftaan; alle de zoodanige Kinderen»konnen alleen
door de handen zonder eenig inftrument en zonder quetfing of
afneming van eenige haarer leden veilig gekeert en uitgehaalt werden
, en derhalven komen daar omtrent geen inftrumenten te pas.
Ten tweede fluit ik daar van uit alle de kinderen die in fcheef
legsende Lyf-moeders wel gekeert komen, en nog boven op het
bekken ofte diep in 't bekken neer gezonken nog vaft geklemt
zyn, die men nog wederom kan te rugge na om hoog brengen,
om, bezyden het hooft door, na de voeten te konnen komen : zoo
lang als dat kan gefchieden, zoo komen daar ook geen inftrumenten
te pas, maar die konnen allen door de handen heel en onge*
fchonden ukgehaalr, werden.
Maar wanneer door onvoorfigtigheit en onkunde der Vroedvrouwen
di Kinderen met het hooft in het hol van het Bekken
zyn neergezakt, het water afgelopen, en de Kinderen in een
kromme bogt, als in een winkel-haak, zyn vaftgeklemt, en
onmogelyk nog op, nog nederwaarts, te bewegen zyn nog door
kragt van de Ween nog door konft, als dan is 'er om da Moeder
te behouden geen andere weg in te flian, als het Kindt (het
zy dat het doot of levendig is) als een doot Kindt te handelen
v/aar toe men nooit als in de geftelde extremiteit behoorde te'
komen; ik verfoei dat ligtvaardig uithaalen van de Kinderen
met de Haken by zommigen hV het gebruik: zoo haaft als maar
den arbeidt niet voort en wil, flrak hiet het al, bet Kindt is
doot; en men haalt het met de Haken af, fchoon het nog levendig
is, en nog wel levendig uitgehadt werdt tot fchaide van den
Operateur, en tot droefheit van de Ouders, en van die daar
prefent zyn.
Maar wanneer, gelyk gezegt is, het Kindt zoodanig in een
G
S g
bogt

4i8 A T T E N D J X .
bogt geklemt en vaft legt dan is'er geen ander middel, en dan
ÏZ ltt ï tVu d ?
0 f
, n 0 0 i t t C P a s '
o m d a t
'
a l o f
««en fcLon
zee fterk by het hooft trekt, zoo keeren dog de fchouderen zoo
fterk tegen dat het hooft niet kan volgen: zoo men 'ïda nevenwel
met de haken w,l verzoeken, men kan het doen, en dalnlt
gaande n er geen nader w,g, als de kruin des hoofts 'te openen
S«fhS°ï2 ?h dC htïf n fV C ^ dta de hand bezjdc
het hooft brengende de fchouders van de aanpotende Beenderen,
waar tegen dezelven vaft geklemt leggen, vry te makenanders
is men m gevaar van veele vergeefTe moei e te 7 doS n
door het al te hev.g trekken dc Vrouw te bezeeren; want het h
my zelve gebeurt dat of* fchoon de herfenen gantfch uitgeno!
men hadde, en of fchoon ik met een fte.kc tanf'sKjndï Wft
met groot geweld na my haalde , dat ik egter nog niet en kende
vorderen, zoo vaft zaten dc fchouderen tegens he°tgebeente aa
maar wanneer, het hooft gdedigt zynde, Tnen met de hand bd
zyde het hooft doorpafteert, ende fchouders verplaaft, en van
het gebeente vrymaakt, dan volgt alles met gemak of'met ve
minder raoerte, daarom raade ik die manier als de befte
fot het openen van 'sKindts hooft behoeft men geen bvzonder
mflrument, een gemeen rncifi-mes tot digt by de punt bewon
den of de punt van een fchaartje of
e e n
fpatehje, dTfcharp is
kar, dat genoeg verngten: welke opening dan met de vinden
kan wyder open geboojt of open gefebeurt werden; en dan kan
men met de vingeren de herfenen losmaken en uithalende her
lenen mtgehaah zynde, zoo kan men het hooft of met de handt
Of met een tang, ol met een doekje na zig halen, en voelen ofhet
Lighaam wil volgen - zoo>, zoo valt 'er niets tc doe n
,ïs
maarnaz.gtc trekken; zconcen, zoo moet men gekk g eze
gt
> d e g
.Schouderen vrymaken, en dan alles na zig halen
Als ik zeg dat men bet boft met een doekje kan na balen •
zo verfta ik daar door, dat men een brede gekeperde fwapfel ofeen
ander fterk fmal doekje agter het hooft om LTUfn hel
K ndt brenge, en ftyf toedraaije, en dan zoo op die wyze na zl
7 3
hale, welke methode ik de belle agte.
Dc geenen die zoo kleine handen hebben, dat zy zoodanig een
doek-

A T T E N T> I X. 4,9
doekje agter het hooft, eer het geopent is, konnen brengen,
die behoeven het hooft niet te openen, die hebben tot dat werk
een groot voordeel : daar is niet clat tot het werk der verloffinge
beter te paffe komt, als fmalle handen met lange vingerenen een
groot begryp, maar dan moetende fchouderen ook konnen volgen
, anders is het trekken te vergeefs.
Daar is nog een geval daar de Kinders, met het hooft voor, niet
door de engte van het Bekken konnen komen, en alwaar men de
Kinderen, als even gezegt is , genoodzaakt is te handelen,ten zy
dat als men de zaake bewuften wel bedagt is,zoo kan men Moeder
en Kindt behouden door het Kindt te keeren en met de voeten
af te haaien, zoo haaft als de Vrouw in arbeidt begint te komen
: dit geval is omtrent fommige Vrouwen, dewelke het Heilig
Been zeer voorwaarts gebogen hebben, en welkers Os Coccygis
zeer hart en als onbuigbaar is, waar door de omleggende deelen
niet ak met groot geweld konnen wyken; maar wanneer men
zoodanige Vrouwen te hulpe komt, door haar in het begin van
den arbeidt door konft te verloflèn, gelyk als het gezegt'is, zoo
kan Moeder en Kindt beide behouden werden, daar anders gewislyk
alle de Kinderen fterven, of fomtydts ook wel de Vrouw,
zonder verloft te werden.
Iemand zoude konnen vragen : indien het verloflèn van de Vrouwen
op zoodanigen wyze kan gefchieden, als tot hier toe in dit
Boek is geleert, waar toe dan dienen alle die inflrumenten, die men
by verfcheide Schryvers afgebeelt en aangeprezen vindt? ik antwoorde,
dat alle Konften en Wetenfchappen door langdurige oeffeninge
werden verbetert en hoe langs hoe meer gemaklyk gemaakt
, en zoo is het ojk met de Konft van Vrouwen te verlosfen
: met al haar Moeder flpiegels,haken en ander vreemd gereedfchap,
hebben de Ouden (myns oordeels) meer Kinderen gedoot
als behouden, en zoo zy daar door fomtydts het leven van eenige
Vrouwen hebben gefa]veert, zy hebben"'er ook menig gequeft
en gemartelifeert, en haare fouten zyn ons tot baken en waarfchouwinge
geweeft, om wat beter te zoeken: ik heb nu ook
myn beft gedaan om het kooren van het kaf te zuiveren, wat ik
nog over laate, mag een ander na my nog wannen.
Ggg 2
Uit

4:o A T T E N T> I X
Uit al dit gezegde kan nu een yder wel zien, dat men zeer zelden
eenig Inftrument van noden heeft, ja nooit als by verzuim
of by zuauftchape Kinderen, en dat derhalven de kond van Vrouwen
te verloflèn voortaan niet voor ietwes vreemds wreed en
fchriklyk zal moeten gehouden werden, maar dat alle reedelyke
en onpartydige Menfchen van een gefond oordeel reden zullen
vinden om die in hoogagting te houden, en dat elk een zig zal
verpligt vinden om zulk een heilzamen wiskonfl by tydts te gebruiken,
eer dat de onkunde en het vcrfuim de Vrouw en het
Kindt in het uitterfle gevaar zal hebben gebragt. Godt geve,
dat dit mag zyn de vrugt van mynen arbeid, tot behoud van
veele Vrouwen en Kinderen, en tot Heerlykheid van zynen Driemaal
Heiligen Naam/ Amen.
C A P I T T E L LT. (*).
Van de K E IS E RS-S N E E?) E.
Gedwongen te worden 's Moeders leven te behouden ten kofle
van de vrugt, of dat van 't Kindt met verderf des Moeders
dit is waarlyk de erbarmelykfle toellandt, daar zig een Vroermeefter
in bevinden kan. 't Is nogtans een geval, 't welk zomwyle
voorkomt. Want men vindt omftandigheden, alwaar 't volftrekt
onmogelyk is, Moeder en Kindt te fpaaren, of ten mirflte
den een te redden, zonder den ander aan een openbaar doodsgevaar
bloot te ftellen. 't Is zekerlyk onbetwiftbaar, dat de
Keifers-Sneede ten uiterfte gevaarlyk is, en dat de haak (of 't crochet),
zo dikmaals als men 'er zig van bedient aan 't Kin.it de
doodt toebrengt. Alle Schryvers komen hier in over een. Dogh
zy hebben allen met aangemerkt, dat 'er zommige, hoewel zeldzaamc,
voorvallen zyn, in dewelken de haak ongenoegzaam bevonden
wordt om 't Kindt af te halen.
Dë
(*) Dit Hooftftuk k niet van den Hr. van Deventer, maar door den Hr.
d''Abliincourt in de Franfche uitgave ingelatltj zo dac 't ook na voor de
eerUe rnaa: te voorfchfn komt.

Van de KEI SE RS-S N EED E. 4zr
De overgroote platheide van. 'c bekken maakt de haak ten eenemaal
onnut. Men ziet een voorbeeldt van dien aardt in de Zes en
tvvintigfte Waarneming van Mauriceau, 't Kindt, zegt hy , kwam
-met y t hooft voor, maar V aangezigt na hoven. Het bleef altydt op
dezelve plaatfe, zonder in de doortogt te kunnen Jchicten, die ik m
deze vrouw, dewelke zeer klein van geftalte was, zo nauw, ende
beenderen , die dezelve omringen, zo digt tot eikanderen gegroeii, en
*p Stuit-been zo veel na binnen gebogen, bcvondt, dat V my voltrekt
onmogelyk was de handt daar in te brengen, om haar te verliffien,
hoewel myn banden redelyk klein zyn... niet kunnende h:er in Jlia >
gen, dan met 't uiterfte gewelt, ter oorzaake van de engte der doortost
tuffchen de beenderen; en wanneer ik eindelyk myn handt hadt
ingebragt, wierdt die dusdanig geknelt, dat 't my onmogelyk was de
vingers zelfs maar te roeren, en de handt verre genoeg tn te fteken,
om met zeker heidt een haak te geleiden, ten einde V Kindt, 't welk
na alle waarfchynlykheidt voor omtrent vier dagen geflorven was, uit
te trekken. Deze geftelteniffe ondervonden hebbende, verklaarde ik
aan al de omftaanders de onmogelykheidt van de Vrouw te. verloffin.
De Heer van Deventer fpreekt van een Vrouws geraaihte, te Londen
cefien, in 't welke het Schaam-been geen twee overdwerlche
vingers breedte van de bovenfte bogt des Heilig beeas afftondt.
Dit"is ten naafte by 't geval van Mauriceau.
Een ander voorval, daar de haak geen dienft kan doen, is,
Wanneer 'er aan de mondt des Baar-moeders een merkelyke verharding
(of Schirrus) overkomt, die deffelfs verwydering belet.
Men zoude mogelyk de haak als dan nog wel binnen de Baarmoeder
konnen inbrengen: maar hoe zoude deze 't Kindt konnen
doen uitkomen? een hard gezwel in de fcheede kan dezelve
hinderpaal veroorzaken.
La Motte pag. 626. vindt de Kcifers fneede noodzakelyk in
vier omftandigheden. De eerfte is, wanneer 'er in de mondt des
Buar-moeders harde, eeltagtige, lidtekens fitter!, die geen veruyderirge
kunnen tqeftaan, uit wat oorzaak dezelve haar oorfprong
genomen mogcen hebben. Dogh in dit geval zoude ik
veel liever, met alle vereifchte omflgtigheidt, een fnymes (of-
Gg g 3
bis-

4i2 Van de K ETZ E RS • S N E E T> E.
bijhort) gebruiken, om daar mede de opening te vergroten, als
tot de Iveyzers-fneedc over te gaan.
Da tweede omftandigheidt is, wanneer de lippen der vrouwelykheidt,
na een zwaare verloffing, met een gedeelte van de
Scheede innerlyk vereenigt zyn, en de Vrouw in weerwil van
deze hinderpaal bevrugt geworden is. Hy hadt 'er by mogen
voegen, dat na een verzweering , wondt, of ontveliinge, de zyden
der Scheede t' famengroeijende, zelfs na de ontfangenis, de
afïchietinge van 't Kindt beletten zouden. Maar ik oordeele niet,
dat de Keizers-fneede nog noodzakelyk is in dit voorval, 't Is
beeter, de deelen, die tegen natuurlyk vereenigt zyn, door 't
inymes van elkander tc fcheiden, als het uiterfte middel in 't
werk te ftellen.
De derde omftandigheidt is, wanneer een levendig Kindt zig
wel voordoet, dogh dat 't niet vordert in de geboorte , ofte
vaftzit: waar uit ontftaat, dat Moeder en Kindt door de langdurigen
arbeidt haar kragten verliezen , met een waarfcheinelyke
onmogelykheidt van de verloffing te kunnen voltrekken. La
Motte hadt behoren duidelyk uit te drukken, wat 't Kindt belet
in de geboorte te vorderen. Men kan geen te groote nauwkeurigheidt
gebruiken in zo een netelige zaak. Wy hebben opentlyfc
genoeg te kennen gegeven 't geene door 't woordt vajizitten
verftaan moet worden; wy hebben 'er bygevoegt, dat in zekere
gevallen de haak geen dienft kan doen om 't Kindt af te halen;
dewyl de fchouders op de bovenrandt van 't bekken blyven hangen,
en dat men die niet los kan krygen, voor al-eer de flinking
van 't hooft, dewelke men bezorgt met de herffens uit te nemen
, de vryheidt aan de handt gegeven heeft van by de fchouders
te geraken, 't Is dan zeker, dat men in deze gelegenheidt
de verloffing geenfins kan bevorderen , ten zy door de doodt van
't Kindt, of door de Keizers-fneede.
De vierde otrTïtandigheidt, die de gemelde handgreep, volgens
La Motte, noodzakelyk maakt, beftaat in de wanfehapentheidt
des bekkens, van dewelke wy in 't begin gefproken hebben, en
die de haak onnut doet zyn.
Roujfet,

Van de KEIZERS- SNEED E. 423
Rouffèt, dewelke een Verhandeling over de Keyzers-fneede gefchreven
heeft, verhaalt een groot getal beledzelen van de natuurlyke
verloffing. Ten eerfte; indien 't Kindt onmatelyk grof,
en groot, is. Ten tweede; indien 't met een ofte meer anderen,
die elkandcren beletten door te fchieten , of met een vleezige
klomp, vergefclfchapt is Ten dèrde;indien 't mismaakt, ofwanfehapen
is. Ten vierde; indien 't, qualyk komende,«van zelve,
of met hulp, zig niet kan tot een beeter legginge fchikken. Ten
vyfde; indien 't, geflorven zynde, niet meer medewerkt tot de
verloffing, gelyk 't behoorde. Ten fesde; indien 't aireets zo opgezwollen
is, dat 't door de natuurlyke wegh niet uitgeperft kan
worden.
Hy ftelt ook van 's Moeders zyde verfcheide hinderpalen. Ten
eerfte; wanneer zy al te engh is, zegt hy, 't welke uit veelderhande
oorzaken toekomt; by voos beeldt, uit de oorfpronkelyke
famenflelling, waar door de eenen veel enger zyn, als de
anderen; zo ook, uit hoofde van de jaaren; die al te jongh getrouwt
zyn, hebben nogte weinig opening; de ouden zyn vereelt,
en worden nauwlyks verloft , voornamentlyk als zy heel
laat den huwelykfthe ftaat aanvaarden, om dat 't Schaambeen,
't welke Cvolgens zyn gevoele) in den arbeidt, wat men hier
ook tegenftrydt, gewoon is op zyn midden van elkander te wyken,
ongemakkelyker fcheiden kan. Ten tweede; wanneer zy
van haar geboorte af eenig beletzei in 't midden , aan den m-
gangh , of dieper in de Teeldeelen heeft, waar dcor zy als geringt,
en gefloten is. T en derrie; wanneer haar eenig ongemak,
na de geboorte overgekomen is, zynde zy ter dier plaatfe
beledigt geweeit door een verzweeringe, dewelke aldaar met een
groot hardt lidteken famengegroeit is, uit wat 001 zaak die verzweering
ook gefproten mag zyn; een oneindig getal fpoedige
gezwellen, ontftekingen, breuken, etterbuilen, verhardingen ,
kankerknobbels , kunnen deze deelen toefluiten. Dit zyn ten
naafle by de eige woorden van Rouffèt. Ziet zyn vyfde tot de
tiende blad zyde.
't Is 'er wel verre van daan, dat ik alle zulke beletzelen zoude
aanmerken , als of die niet geholpen konden worden, dan [door
de

4M Van de KEISER S-S NE E D E.
de Keifers-Sneede. Het eerfte en derde beletzei van 's Kin.lts zyde
zouden dezelve alleenlyk vereifehen kunnen, onderdek zynde
dat men zig uit vreefe van 't Kindt te dooden tot geen werktuigen
begeven wilde.
't Kindt kan onmatelyk grof en groot zyn, of door zig zelve
of door eenige ziekte. Is \ dusdanig door zig zelve, dan zal 't
nooit ter wereldt kunnen komen met behulp van de haak, zo dezes
gebruik al geoorlooft was: m?ar men moet noodzakelyk tot
de Keifers- Sneede overgaan, of 't Kindt met een krom mes in
ftukken fnyden. Is 't dusdanig door eenige fiekte, dan is 't gemeenlyk
door de eene ofte andere zoort van Waterzugt: die van
't Hooft noemt men een kKa ter hooft; en die van de Buik bet liutkwater.
't Is zeker: dat 't Kindt niet zal kunnen affchieten, by aldien 't
een groot Waterhooft, of een dikke Puik, heeft; do'^ ik begrype
geenlins, hoe 't Borftwatcr, 't welk Mauriceau by de twee voormelden
voegt, dezelve uitwerking zoude maaken; aangezien htt
water, binnen de Borft befloten, de Ribben niet kan uitiètteo
nogte by gevolg de dikte des Kinds vermeerderen. Men is cl m
gedwongen in gevalle van een Waterhoofdt, en van het Buikwater,
of de dikte van 't Kindt te verminderen, of aan 't zelve een
weg te bezorgen, waar door 't, blyvende gelyk 't was, in het li n
kan komen. °
Maar 't hooft is op twederleije wvzen aan de waterzugt onderworpen;
want 't water kan van buiten tuffchen 't panvlie* en de
uitwendige bekleedzels, of tuffchen 't zelve panvlies en de herffenpan,
worden uitgeftort; ofte wel van bmnen, tuffchen de herflenpan,
en 't dikke herffenvlies, tuffchen 't dikke en dunne herffenvlies,
jaa ook in de zelfsftandigheidt van het dunne herffenvlies.
Men kan niet vei my den, zegt Mauriceau lib. 2. cap. ij 'dat
een waterzugtig Kindt binnen de Baar-moeder fterft: want men moet
zyn hooft, buik, of borft, openen, wanneer de wateren aldiar befloten
zyn , op dat, dezelven door de gemaakte opening uitlopende 't
Kindt daar na afgebaalt zoude kunnen worden. DIONIS verleken in
tegendeel met reden, lib. 3. cap. u. 4
dat 't Kindt levendig kome
H

Van de K E IS E RS. SNE ED E. 4.1$
men kan, en genefen worden, wanneer de wateren van buiten fitten-
't Is zekerlyk onbetwülbaar, dat de wonden van de uitwendige
bekleedfelën des hoofds, en van het panvlies, niet doodelyk
zyn, nogte uit haar zeiven eenig doodelyk toeval veroorzaken.
Maar indien de wateren van binnen fitren, zaPt Kindt zegt hy,
-doodt gebooren worden De reden, die hy hier van geefc, is, dat
men boven in 't hooft een gat moet maken.
Hy zoude met meerder waarheidt gezegt hebben, dat men, genoodzaakt
wezende dit gat te fteeken, zonder *X oog op het werktuig
te kunnen houden, niet als by de tafl: kan werken, en dat 't
vervolgens menfchelyker wyze onmogelyk is de herffens niet te
quetfen. 'F zoude nu nog te onderzoeken ftaan, of de wonden
der herifenen altydt doodelyk zyn. Maar in deze vraage zal ik my
0
niet inwikkelen.
.
Mauriceau en Dionis raaden, dat men de voorfchreeve openinge
maakt met een krom mes, 't welke men langs de linker handt,
die tegen 't hooft gezet wordt, moet inbrengen, agt flaande dat
de punt binnenwaarts gekeert zy, uit vreefe van de Baar-moeder
re quetfen. Wanneer men "het mes aldus digt by een naadt
van 't hooft gebragt heeft, draait men 't daar na toe, en men
maakt een genoegzaeme opening om de vrye doortogt aan de wateren
te bezorgen. Dionis wilt, dat men dit gat bovenin 't hooit
fnyden zal. Men gaat, volgens haar, op dezelve wyze te werk,
als de buik of de borft van de waterzugt zyn aangetaft. De Heer
van Deventer ftelt in de plaatfe van 't kromme mes een priem,
gelyk aan die van de trois • quarts, met dewelken men 't buikwater
gewoon is af te tappen, en hy waarfchouwt de Vroetmeefter
voorfigtig te zyn om zig niet met de punt te fteeken. Men
zoude veel gerufter werken, waar 't zaake deze priemin een pypje,
befloten was, gelyk die van de trois-quarts, en dat het pypje,
met een einde in de gemaakte opening blyvende fteeken, de randen
van de wondt belette toe te zuigen, 't welk zomwyle gefchiet,
voor dat de wateren t'eenemaal ontlopen zyn. 't Is gemakkelyk
te begrypen , dat men in 't blindt werkende 't gereetfehap
niet zeker genoeg bellieren kan om geen inwendige deelen
te quetlènj en dat men vervolgens deze handgreep ten opfigte
flhh
van

42

Van'de K E IS E RS-S NE ET> E. 417
Dit zyn de eenigfte beletzelen van s'Kindts geboorte, diewy
gevonden hebben onder de geenen, dewelken Rouffet zegt van s'
Kindts zyde te kunnen overkomen. Want wy hebben elders gezien
de manier om een vrouw van twee ofte meer Kinderen te
verloflèn, in wat geftalte dezelven zig ook mogten voordoen. By
aldien een vleezige klomp het Kindt wederhoudt, begint men
door deeze klomp af te halen. Op wat wyze 't Kindt voorkomt',
of doodt, of levende, kan men 't zelve evenwelden doortogt
bezorgen, met 't by de voeten uit te trekken. Eyndelyk,wanneer
het naar zyn doodt aldus gefwollen is, dat 't door de natuurlyke
wegh niet uitgeperft kan worden, moet men het met
't kromme mes aan ftukken fnyden, en in dier voege de vrouw
daar van ontlaften; of indien 'er een arm zo verre gevordert is ,
dat hy niet weder ingebragt kan worden, moet men_die afdraijen;
de herflens uit het hooft, en de ingewanden uit de buik,
neemen , waar 't zaake zulks vereifcht wierdt. Dog het zoude
verfoeijelyk zyn in een levende Moeder zo een wrede handgreep,
als de Keizers-Sneede , werkftellig te maken , om een doodt
Kindt te krygen. Dit behelft nogtans ook de befchryving, dewelke
Paulus Zachias Quaft, Medico-legal. lib. 6. tii. 1. Qucsft. 7:
van deze handgreep gegeven heeft. De Keyzers Snede, zegt hy,
is een opfnydinge van i' levende Moeders luik, ten einde de vrugt
daar uyt genomen werde, of levendig, vf boe '? ook zy.
ccefarea Jetlio viventis matris in ventre Jeclio, ut foetus inde, aut
vivus, aut quomodocumcjue , eximatur.
Men is in ftaat, uit 't geene wy te voren gezien hebben, te
oordéelen, wat men behoort te denken van 't grootfte gedeelte
der beletzelen, die Roufjet aan 's Moeders zyde geftelt heeft. De
al te jonge jeugdt kan 't Kindt niet tegenhouden, dan in gevalle
't zelve van een ongelyke dikte is ten opzigte van den doortogt
In deze omftandigheidt zoude men 't kindt by flukken moeten
haaien, of tot de Keyzers-Sneede overgaan. De ouderdom (ofte
al tehooge jaaren) kan een befwaarlyke verlofling veroorzaken,
niet om dat de Kraak - beenige zelfftandigheidt , dewelke de
Schaam-beenderen t'zamenhegt, beenagtig geworden is, en dat
EJl autem
deze beenderen niet van elkander kunnen fcheiden , gelyk Roujftf
Hhh z
valt-

4ÏS Van de KE1S E RS-S NE ET> E.
vaftftelt te moeten gefchieden; maar om dat de Spierdraden van
de mondt des Baar moeders, en van de Scheede, een bynaar
Kraak-beemnge geüaltems bekomen hebbende, nie meer kunnen
ondergaan de vereifchre uitrekking, om de v^Z on^ZZn
doo r
te
a t e n. Dit gebrek kan verholpen worden door bequame
S SoSe? P P tf£n te IeggGn> £n dwingt geenfins ^
Wy hebben gezegt, wat men behoort te oordéelen aangaande
de wanfchapenthc-den, zo van 't Bekken, als van de Schede, en
van de mondt des Baarmoeders; wy hebben gefproken van verhardingen,
van zweeren, die deeze deelen vereenigt, of toeae-
In ud en
K
, hebb en
S
t
', ^ o e d i g e gefwellen, ontftekingen, breuken,
etterbuilen kankerknobbels, kunnen door inwendige, of
uitwendige, middelen verwonnen worden; zo 't nodig is kan
nien 't Mes daar toe gebruiken; maar 't zoude een onvergee%ke
ÏÏSfSif'
0
f t e
r
«n^nfehelykheidt, wezen in alle dk voor"
vallen tot de Keifers-fneede over te gaan.
Men vindt dan maar twee onhandigheden, in dewelken de
voornoemde handgreep volftrekt onvermydelyk is, aangefen zo
Te n wèeten € . 1°"' ? F * n °°dzakïl y
k derveï moetem
le weeten; de wanfchapeutheden.van 't Bekken, en de verhardingen
van de mondt des Baarmoeders, of van de 1 heede! VVanï?kV
0nb£T eg!yk , Vaft f U
'
' c
Kindt onmatiglyk
W a n n e e r
d k is, of mt zig zelve of door fiekte, wanneer 't een wanfchepfel
is, in dier voege, dat 't door de natuurlyke wegh onmoeelvk
kan affchieten, zyn 'er nog twee middelen om de%eSnfe te
voltrekken; het eene is de Keifers-fneede in 't werk te delen 'c
andere, het leven aan 'c Kindt te benemen, met tot de afhahWe
deflelfs de ftompe Haak of 't krom Mes te gebruiken
Het is dan buiten alle twyffel, dat men in de twee eerde voorvallen
de Keifers-fneede behoort te doen: maar om 't gedr g te
b e.
paaien, 't welke men m de drie laaften verkiefen moet, is 't noodig
twee zaaken te onderzoeken: ten eerde; of de Keilers-fneeda
volftrekt doodelyk is aan de Moeder: ten tweede; wie! van beiden
men de voorrang geven moet, de Moeder, ofte 't Kindt.
Over

Van de KE IS E R S- S N E Ë7) E. 429
Over de eerfte vraage zyn de gevoelens zeer verfchillig. Paré,
Mauriceau, Dionis, Peu, enz-, merken die handgreep aan, als
volftrekt doodelyk voor de Moeder. Rouffet, Zacchias, Senner-:
tus, la Motte, enz., beweeren uitdrukkelyk het tegenftrydige.
Ziet hier, hoe Zacchias daar van fpreekt op de aangehaalde plaatfe.
Hy fielt zig deze vrage voor, of men zonder gemoeds-befwaarnijfe de
Keifers-fneede magh doen? en na gezegt te hebben, dat men die
niet ligtveerdiglyk behoort in 't werk te ftellen, oordeelt hy dezelve
geoorlooft, om dat alhoewel zvy toeftemmen dat zy g.vaarlyk
is, de Vrouw zelve nogtans aan een zekerder gevaar wordt bloot geftelt,
wanneer de fneede niet gefchiedt; dewyl zy, niet gefneden wordende
, gewiftelyk zal fterven; maar indien zy gefneden wordt, kan zy
zelve, en zomwyle ook haar vrugt, in 't leven blyven. Want het is
onwaar, dat zulke Vrouwen doorgaans fterven; aangefien, is V zaake
wy de ervarenfte Genecsheeren en Heelmeefiers geloven, ''t meer endeel
van die Vrouwen, dewelken gefneden worden, behouden blyven.
Ouia etamfi velimus eam ejfe periculofam, tarnen certiori periculo exponitur
ipfa muiier, nifife&io fiat; cpuia certo non fecia peribit; fieSta
autem & ipfa, & aliquando ipfie foeim, vivere poteft. Nam non eft
verum, bas muiier es ut plurtmum perire; quia, ft expertiffimus medicis,
ac chirurgus, credimus, plures earum, qua Jecantur, Jervari
folent.
De reeden, en de ondervindinge, beveiligen het gevoele van
Zacchias. Men kan zonder gevaar de breede fpieren des onderbuiks
doorfnyden; naderhandt naait men dezelve wederom vaft,
en de wondt geneeft volmaaktelyk. Daar is geen groote bloedftorting
te vreefen in 't doorfnyden dier fpieren, nademaal 'er geen
een groot bloedvat loopt. Hierom vermydt men de regte Buikfpieren,
alwaar de vaten, die na de Borften opklimmen, gelegen
zyn.
't Staat ook niet te dugten, dat 't bloedt, 't welke in de holte
van de Buik zakt, ter dezer plaatze een dodelyke bedervinge veroorzake.
Dit bloedt zal tuffchen de lippen van de dragende wond
wel uitkomen, gelyk 't gefchiet in de wonden, die tot in de holligheidt
der Buik doorgaan.
De Pensiak kan zonder gevaar gefneden worden ; want, of
Hhh 3
fchoon

po
Van de K E IS E R S-S N E E ronder ten
V a n d e B
de r
,° eenig gevaar te lopen ^ ^
^ Q
-
^ r s ^ ^ ^ % W ^ mogelykheidt om de
kan hiervan een gro^MtaUnnH? 3 ? e r k t e f t e I , e n -
M e n
.ge, die doortojgf'X. " ^ ^rhandelinzaamen
i n d e
vinden in de Schriftef van"* m C n Z a V e r o o k 2 e e i ' zeld-
öcnritten van Senmrtus, dewelke een byzonder

Van de KEISERS-SNEEDE. 431
der Hooftftuk over deze handgreep gemaakt heeft. Maar, dewyl
Mauriceau en Dionis voorgeven, dat deze gefchiedcniffen
voortbrengfels van onwetentheidt, ofte van bedrogh, zyn, zo
laat ons met la Motte raadpleegen lib 4 cap. 12., en wy zullen
bevinden, dat hy de waarheidt der herftellingen van verfcheide
Vrouwen,die dezelve handgreep ondergaan hadden,zeer welbewefen
heeft. Onder meer andere voorbeelden, dewelken hy 'er
van geeft, haalt hy 'er een aan, dat heel zonderling is. ïJaar
kwam een bederving in de wondt van de buik, en deeze heelde
niet, als door een wild vlees. De verderving ftrekte zig felfs uit
tot een der darmen, en die deelen groeiden aan eikanderen vaft:
waar na de Vrouw ten eenemaal genefen was; maar zy behieldt
hier af oen ongemeene quaal, te weten, dat zy door't lidteken
haar ftonden, vuiligheden, winden, en wurmen, loosde.
Waar uit la Motte met reeden befluit, dat deze handgreep van
een volmaakte uitflagh kan zyn , wanneer dezelve volgens de
konft bewerkt wordt.
Verlangt men nog kragtiger bewyfen ? men heeft groote verzweringen
in de Spieren des onderbuiks genefen : voortyds was
't een gebruik de Pensfak open te fnyden in befloote breuken:
men heeft verfweringen des Baarmoeders gezuivert door gloeijende
brandyzers: Mauriceau zelfs erkent eenige, van Roujjet verhaalde,
gefchiedeniffen, die oneindig meer verwondering eiffchen,
als de heeling van een eenvoudige wondt des Baarmoeders. Kinderen
binnen de Baarmoeder geflorven, zyn aldaar verrot geweeft;
de verderving wierdt medegedeelt aan de Baarmoeder, en
verders aan de Spieren van de onderbuik: eenigé jaaren verlopen
zynde, heeft men haar beenderen, half vermollemt, 't eene
voor, 't andere na, uit de wondt getrokken; en de Vrouwen
wierden herftelt. In anderen heeft men verfweringe open gefneeden,
die door gelyke toevallen veroorzaakt waaren ; men heeft
de bekleedfelen en de Baar-moeders geopent, om de overgebleeve
beenderen daar uit te haaien; en de Vrouwen, die dit ondergingen,
zyn 'er behouden afgekomen. Zal men nu nog durven
ftaande houden, dat een eenvoudige fneede niet zal kunnen
genefen worden ?
Daar

43* Van de K EISERS-S NE ET>E.
v D a a r e n b o v e n
.
r
i m heeft de Baar-moeder in zommige Vreu
tven uitgefneden, om dat dezelve verrot was, in gevolge van een
omkeermg haarer grondt, welke m»n te vergeefs getragt had wede!
m te brengen, na dat 't eenige tydt veroorlooft waïr; en zulke
Vrouwen zyn evenwel volkomen hertelt. Moet men dan ongelukkiger
lot verwanen van een eenvoudige Sneede, als van een
geheele wegfnyding ?
Maar men zal zeggen, >t is zoo min geoorloft een Vrouw onvrugtbaar
te maken, als 't is, haar of haar Kindt het k ïn te
benemen. De onvrugtbaarheidt nogtans volgt op de Keyïers
Ik antwoorde; ten eerfte; van twee quade zaaken moet men 't
grootfte vermyden; de onvrugtbaarheidt is een minder quaa?t, als
de doodt; by gevolg zoude 't beter zyn een Vrouw zekerlyk onvrugtbaar
te maaken, als haar, of faar vrugt, telaten Orgaan.
len twede; 't is onwaar, dat de Key;ers-Sneede de Vrouw
onvrugtbaar maakt. Onder de voorbeelden, die wy hier boven
m ^ hebben aangehaalt, van Vrouwen, wdL s ver 0lte
Kinderen door ettergefwellen des Baarmoeders\iyigekoLn z?
dewelken gedwongen hadden in deze V r ^ E 3 d «
fnyden, vindt men 'er verfcheiden, die vrngtbaar bleven Men
heeft ook, volgens de getuigenifle'van Senlertus, Vrouwen gezien
dewelken tot zes maaien toe door de Keizers-fneede verloft
wierden Hy hadt ons behoren te onderrigten, wat gebrek
v e
phgt heeft zo dikwils tot dit geweldig middel over te faan D e
.
ze omftandigheidt verdiende wel een plaatze te hebben in 't verhaal
\ welk hy ons heeft agtergelaten. Indien de oorzaak een
wanfchapentheidt was , die noodzaakte om aliydt dit: wreeS
middel te gebruyken moeft de Vrouw zekerlyk haar driften geen
dat zyzig zouicnigmaai
^^m^^m^%
-«. m£,
voormelde handêreei)
dezfa^nTl^ 1 0 '*,,^ 1 1 h i e i vo]
^ S l s l l e e n l y k ' dat men
z o r
handtrLn nJ S v u ^ ^rwegen kan, voor al eer men deze
handgreep onderneemt. £n ik voege 'er by met Mauriceau lib. z.
cap.

Van de KE1SERS' SNEEDE.
w
cap. 32. dat 't geene mede werkt om dezelve dikwils vrugteloos
te maken, is, dat men die gemeenlyk niet eerder doet, als na dat
de Vrouw door een arbeidt van verfcheide dagen is uitgeput. In
welke tydt de Baarmoeder veel geleden heeft door de menigte van
onnutte Weën , die een wyduitgedrekte ontftekinge in deffelfs geheele
zelfftandigheidt veroorzaakt hebben. Waarom zy nu geineden
wordende nog meer ontftooken raakt.
Voegt hier by de fchrik, dewelke deze handgreep geeft aan Vrouwen,
die dezelve benodigt hebben, en dewelke mogelyk meer als
al de reft toebrengt tot de ongelukkige uitdagen die men aan de
Keifers-Sneede toeichryft. Maar dewyl 'er geen kragtdadig middel
is, om een Vrouw aan te moedigen, welke tot een zekere trap
van ontroering gekomen is, zoo laat ons hier de Vroetmeefter alleen
opmerken. Dat deze dan zoo naaukeurig onderzoekt de oorzaak,
waar door 't Kindt belet wordt in de geboorte te fchieten,
dat hy op ftaande voet van de mogelykheidt der verloflinge kan
oordéelen. Wy hebben aangetekent de gevallen, daar dezelve
natuurlykerwyze onmogelyk is. 'T is als dan vergeefs., te verwagten,
dat 'de zaaken van gedaante veranderen. ' 1 is vervolgens
een onmenfchelyke wreedheidt, dat men de Moeder door
vrugteloofe Weën laat afmatten, en nog meer, dat men haargeheelyk
verlaat, onder voorwendzel van de onmogelykheidt der verloffing,
daar 't zeker is, dat zy 't kan te boven komen door de
Keifers-Sneede, in plaatze dat zy onfeilbaar zal fterven, indien
men hier toe niet overgaat. Dit is nogtans 't gedrag, 'c welk Mauriceau
gehouden heeft in opzigt van de Vrouw, die 't voorwerp
maakt van zyn fes en twintigfte Waarneming. Wanneer hy, vergeetende
de grondregel van Celfus, die hy elders aanneemt (melius
eji anceps experiri remedium, quam nullum; 't is biter een onzeker
middel te beproeven, als geen), de Vrouw aan een gewiflè doodt o«
vergaf, wygerende de herhaalde verzoekingen van haar vrinden,
welken hem baaden de handgreep in 't werk te ftellen: en zulks onder
't ydel voorwendzel, dat dezelve altydt doenlyk was.
Ik wenfchte van zynent wege, dat hy hier van wel overtuigt
is geweeft by zig zelve. Dogh in dezezoort van uitlpraken is atlii
tydt

43 + Van de KEISE RS-S N E E T) E
wederftaan tegen de overtu^nde beween dewdkfn \ h
» e S ^ S S S t ó j S
moet men dezelve doen Vann e^men5e Un^T""', ^aar
door 't kindt het leven tT^SSemSf lV^°f der 1 0 1 0 v«I°flen,
? , 5 liooft gemaakte openin^ te trekken in .
valle de fchouders op de beenderen v»n ij, K»I i rT ' , s s "
gen, of andere gaten te tïeeken 1 ,ta „,1 l ? ?f
.ttat ffi ; , e g d V oe r S' n t reD? ° rer -' liiat 'Vni «"een?'
u~ öeicniuen van dien aardt behoort over te laten (*_).
ANT-
h i e r
op de uitfpraken van R^omSpHe f ^ ° m^nc "i.t ande/s, als'
gezien nu deeze uicftraak afefenTS i°" de b e r o £P- Aan.
Hooftftuk, 'c welk anderzfn, XSï dyk deel v a n
'J 'doorgaande
noodzaakt geweeft d i n f f i Ë ¥ W e Z £ n Z o u d e > z o ° z y n ^ gehgter
beilott hebben S^tdt'bJIT* waar roe wy defre
a a n f t o
den wordt, zelf voor' de eïn Èvan 1% ^ ^W« gevonals
byzondèriyk de Chritelyke ^
dat den doop aanmat zul en «T , ,,\ P b
T - h d z e " d e i t weinige,
ofte eenigfina teïn£n^A>>
yh? dt ^ e m e n d a a r u i t t e l a ° e n
d a t
ftboel k zvn zoude nft? t zelve anderüns veelen wat aan-
Sallen wy y d l Ê
wy ovSkln ov

Antwoord van de GOD SGELEE R DEN. 43 ;
A N T W O O R D T
Van de GOD SGE LEERD
EN.
TTet genoodfchap oordeelt, noodig te zyn, om duidelyker op
JIJL de voorgeftelde Vragen te antwoorden, de zin der zeiven
fliptelyk te onderfcheiden, als volgt
Ten eerfte._ Mag men tot de Keyzers - Sneede overgaan, om
Moeder en Kindt te behouden, wanneer men een welgegronde
hoope heeft, van door dit middel beider leven te bewaren?
Ten twede. Mag men zig daar van bedienen met nadeel des
Moeders, wanneer men voorziet, dat deze handgreep de behoudenis
aan 't Kindt, maar aan de Vrouw een zekere doodt, zal
toebrengen'?
Ten derde. Mag men dezelve 'in 't werk ftellen, wanneer de
doodt van Moeder en Kindt, uit de omftandigheden, daar zy zig
in bevinden, buiten twytfel is, zonder wel gegronde hoope voor
den een of voor den ander.
Ten vierde. Eindelyk, indien men door 't gebruik derKeyzers-
Sneede, de Moeder of 't Kindt, behouden kan, een van beiden,
zonder wel gegronde hoope voor den ander, wie van dezen twee
is men dan verpligt de voorrangh te geven?
Het genooodfchap antwoordt op de .voorgeftelde Vragen, aldus
uytgedrukt. Men magh tot de Keizers Sneede overgaan,
wanneer men een welgegronde hoope heeft van door dit middel
Moeder en Kindt te behouden.
Hier omtrent kan geen fwarigheidt zyn, dan alleen ten opzigte
van de hoope, waar mede men zig vleidt, en dewelke de grondfteen
is van dit eerfte Antwoordt, 't Is gemakkelyk 't zelve door
bezondere voorbeelden te beveftigen.
Frangois RouJJet, een beroemdt Geneesheer, die in de voorige
eeuwe leefde, geeft tien voorbeelden aangaande de gelukkige
uitflagh der Keyzers-fneede. Van verfcheiden was hy zelve ooggetuige,
en de anderen waren hem verhaalt met beveiliging van
geloofwaardige lieden. Ca/parus Bauhinus, een Hoogduitfch
Iii 2
Genees-

43 Antwoordt van de GOT>SGELEERT*EN.
Geneesheer, befchryft 'er nog zeven anderen, waar van hïzelve
««KbS ° f d i e ^ vegere nicgeloofwaarXet!
Onder de voorbeelden, die men by Rwffèt vindt is 'er
zeer aanmerlceiyke van een Vrouw, dwtvS^^ van Part
;öt e z £ e n s t^tofen 2?Ï-^? W 0 n d * de "snÏÏSleefdeli
aTlen AwJL r I 5, nderen \ d a a r ^ v a n V £ r i o f t wief dt,
rfnnHr HÏÏ I N l c o l a a s G m l l { t ^as haar Heelmeefter: na wiens
doodt dezelve Vrouw voor de zevende reife bevrngt w erdt me,
Tioll"^
3 n
, e^, d e r H e e l m e om de & K S s Snelde
m'^^&E* nkt konnende vertoil d ->
Onder de voorbeelden van Eauhinm is dit voor al merkwaar
dig Een gemeen man die geen de minde kenniflè n d S T
konft hadt, welkers Huisvrouw op de gewoone wvze niet vet
k r e e g V £ r l 0 f
t geoorToft is deze^e fn ' wXTftenï ^
andere even wreede*SS^
tinge-

Antwoordt -van de GODSGELEERDEN. 437
tïn*e van eenig lidmaat ter behoudeniffe .des overige Lighaams,
zo behoort ook niets te beletten van deze te doen, hoe pynlyk
dezelve ma» zyn, wanneer men reeden heeft te geloven, dat die
een gelukkige uitflagh hebben zal. Verders, om hier over te
oordéelen, behoort men zig niet te betrouwen, dan op de fchranderheidt
van een kundige Geneesheer, wiens deugdzaamheidt
kenbaar zy, en deze zelve behoort van de nutugheidt der hand-
«eepe te oordéelen uit de kragten des Moeders, en de ftaat,
daar 't Kindt zig in bevindt, en zulks niet eerder als na dat hy
alle eevoeglyke middelen van zyn kond rypelyk overwogen
heeft. In 't onderflelde geval is 't met alleenlyk geoorloft de
v Lc r n
eede te doen, maar de Moeder is ouk zelfs verpligt, die
S««anVen « eüiehen, Wy hebben onderftelt, dat 'er
een welgegronde hoope was van door dit middel Moeder en
Kindt te behouden; en dat dit 't eenigfte middel was; by zulke
«Semheidt is het buiten twyffel, dat de Moeder vraagen moet
£ g in haar de Keifers-fneede te doen. De onderlinge hetde
d e ons verpligt het beft van onze evennaaften te zoeken, zelfs
n et ons e gen gevaar, kan noit in dringender omftandigheden
^n Moeder verpligten, dan als wanneer 't 'er op aankomt, om
't welwefen van haar eige Kindt te betragten
Het Genoodfchap antwoordt op de twede Vrage , dat men zig
van de Keifers-fneede niet bedienen magh, wanneer dezelve aan
de Vrouw een zekere doodt zoude toebrengen en dat men dit
voorliet, 't Is geenfins geoorloft, volgens de leennge van den
Apodel, quaadt te pleegen, op dat 'er goedt mt voorkome.
Vervolgens, hoe zee? men ook verlangen zoude na t welzyn
vanTen Kindt,zo mag men 't zelve nogtans ten kofte van sMoe-
Srs leven niet betragten, Godt alleen, die ons 't leven gegeven
heeft nS W r mede handelen na zyn welbehagen, en daar
Ts ieen vCwendzel, 't welke een doodüagh zoude kunnen regtvaardigeru
om eenig groter goedt te beoogen. De toeitemming
de Moïïer zelfs foude niet genoegzaam wezen om de voormelde
handgreep in dit geval wettig te maaken. De Moeder
moet 00 ^ onde wo pen zyn aan de Goddelyke Geboden en zy
^buiten ftaat om magt over haar leven te geven, welke magt
Z
I11 3
J

438 Antwoordt van de GOT>SGELEERT)EN.
C
Moefw " f !" f a n g e n h , e e f t M e n I l l o e t d e
'
doodflagh van de
Moeder, dewelke men door de Keyzers-fneede begafn rZcU
maa r v c r g e l k m e t h e t fe
^ ede bega», zonde
b t nnï.f ï'f f 31 h f S : «T °£ d e z e o v e r een üelünge blyÏÏ
b C
veldaïïr T J y V / a C / i e d °° d l l a S h e e n onverfchoonlyke eulvk
V ~ ' , " ' ° n g e I ü k v a n ' £ k i n d t > h o e beklaagden.
ê
° ° S e n Z y n '
S e rekent \L
Z
6 m
n i e m a n d toe
e
Z e k e r h d d t v a n
ftJi Ie^Gen00dfchap a n t W 0 0 1"dt op de derde Vrage, vooronder-
e £ n e r
doodr ?
Zyf 5 e ' s Moeders en kürd
s
doodt
i n d i e n
men de Keyzers-fneede niet in 't werk ftelt en
ter andere zyde de onzekerheidt van den uitflagh, indien men
tTn *%rïï mt t
d
a t
, t g e ° 0 r l 0 f t is zi § v a n d i c Middel tebelnen
, hoe klyne hoop hier in gelegen zoude wezen.
Men mash
h u l
KSf, W ^ S ? P g^brniken in een ziekte die an
K hopeloos is. Men magh dan toevlugt nemen tot de
ü^h T^ m C g e m d d e V O c r v a l > h o e onzeker ook de uytfl
gh. zyn zoude, ndien men van twee quaaden, die 't een of't
ander onvermydelyk zyn het minfte boven het meelte ftel en
n
. l e t k a i n d e
"
tegenwoordige zaak,
S een Z
ot ten zekere doodt J, een meerder quaadt, dan de Keyzer-inee'

Antwoord van de GO e DSGELEER c DEN.
noodfcbap, dat men agt behoort teflaan, wat van de eene kant
de regtvaardigheidt, en van de andere kant de liefde vereifcht.
Bv aldien men alleenlyk de regtvaardigheidt aanmerkt,.magh
men 't leven van 't Kindt opofferen, om de Moeder te behouden
doch de liefde vereifcht, dat de Moeder ook 't welzyn
haars Kindts , zo veel mogelyk, betragte, wanneer men 't zelve
niet anders als met gevaar van haar leven zoude kunnen bezorgen.
WY hebben allen het regt, om 't leven te befchermen, 't welke
Godt ons gegeven heeft, en wy mogen, om ons te redden
uvt 't aevaar van 't zelve te verliezen, wederftaan aan de geene,
die ons daar van zoude willen beroven. De Godsgeleerden komen
hier in doorgaans over een, gelyk ook Cabajfutws Jurts Canon,
lib. 5 cap. 19. art. 24. Dit onderdek zynde, zoude t vry
ftaan terwyle 't Kindt oorzaak van 's Moeders doodt wezen
zoude indien men zulks niet voorkwam, alle.mogelyke middelen
te aanvaarden, zelfs met het Kindt aan een zekere doodt over
te o-even Men kan hier tegen niet opwerpen, dat't Kindt onnozel
is, en dat men aan 't zelve niet behoort te wyten't gevaar
daar de Moeder aan onderworpen is. De onnozelheid! van t
Kind! beneemt de Moeder haar regt niet, door't welke zy eysfchen
magh, dat men alle mogelyke middelen ter haarer behoudenilfe
onderneeme. Dogh om deze leennge met 'er daadt te
volgen , moet men alleenlyk op de regtvaamigheidt maar agt
geven- want de liefde wilt, dat men 't leven van een Kindt,
't welke men vooronderftelt in openbaar perykel te zyn, zeer
hooah fchatte; vervolgens , 't zy dat 't Kinds welwezen vereifcht,
dat de Keyzers-fneede gefchjede, t zy dat het dezelve
verbiedt, behoort de Moeder even genegen te wezen om die te
ondergaan, ofte daar van af te zien, ten einde haar kindt te behouden,
men moet hier tegen niet inbrengen, dat t geoorloft
is zvn ei*e leven meer te betragten als dat van een Moordenaar,
die "voorheeft ons daar van te beroven, 't Verlch.il is zeergroot
tuffchen een Moordenaar, die zig zelve vry willig en quaadaardiglyk
aan levens gevaar bloodllelt, en een kindt, welkers leven
msgelyks in de waagfchaal llaande de aldergrootfte medogent-
1 eidt waardig is. Een kindt is waarlyk in de uiterfte noodt ;
maar
W

44° 'Antwoordt van de GOT)SGELEERDEN,
K e S r^° 0r ï M " \
i n
ft
^ n at V 3 n d e U i t c r f t e kwaadwillig.
bedt, mt dewelke t hem vry ft aa
t zig
z elve te verlolTen: een
Kind: in tegendeel is in de aldererbarmelykfte gefteltenis ên ?
heeft geen middel om uit zyn ellende te" geraken. Men moe
ook met opwerpen, dat een Moeder, dewelke men oordeelt verpligt
te zvn haar eige leven voor 't welzyn van haar kindt in gevaar
te ftellen haar eige welzyn niet moet verwaarloofen, en
dat t fchynt hgtvaardigheidt te wezen, terwyle zy niet verzekert
is m de ftaat van Genade te zyn, voor\ geluk van haar
kindt te willen fterven, zonder zelfs eenige vafte zekerheid" voor
haar e.ge Ziele te hebben. Om deze zwarigheidt op te loften
il t genoeg, dat 't ten opfigte van de Moeder niet noodzakelvk
is buiten alle vrefe te zyn, indien zy menlchelyker wyze van haar
verkiefinge zeker• » en dat zy betrouwen heeft een chriftelvk
kuik S d r ^n a
ï C b b T'
gegr0n
?
C
Z y u d e
°P ' E gemeenzee,
pruik der Genade-tekenen , ofte op een regtfinnig leetwezen
t welke zy by haar zelve verwekt heeft Dit behoort haar c e-
ruft te ftellen, en alsdan zal er geen Hgtvaardigheidt in haargedragh
wezen, om haar leven te wagen, ter behoudcniüe van haar
Kindt. t Is in meer andere gevallen geoorloft, zyn leven in gevaar
te ftellen voor zyn evennaaften, en dit is zelfs een kenteken
van de yolmaakfte liefde, dat men zyn eige leven ter haarder
beroudeniffe opdraagt, nogtans'is men noit ten eenemaal
verzekert van zyn eige regtvaardigheidt; waar door men overtuigt
moet wezen , dat 't genoeg is een redelyk betrouwen te
hebben in dezen opfigte. By gevolg behoort du voor zeker gehouden
te worden aangaande de vierde Vrage; dat 't leven des
Kindts de voorrang verdient van 's Moeders leven: en dat alhoewel
deze zonder onregtvaardigheidt zig zelve boven haar kindt
magh fchatten , zy zulks nog ans niet doen kan zonder aan de
hetde te ontbreken; maar 't is nog zekerder, dat 't te ver-eefs
zoude weien wanneeer de Hèfdens-pligt met de regtvaardigS
zamenfpaut mets te doen tegen deze laatfte, indien men ten o^
figte van de eerlte in gebreeKe bleef. Jien daadt moet in alle zvzy
alleenlyk in een omftandighetd gebrekkig is. ' t
Zoude iets anders

'Antwoordt van de GOT) SGE LEERT) ER. 441
ders wezen, waar 't. zake 't Kindt met de Moeder moeft vergaan^
by voorbeeld indien zy door een wild Reet vervolgtw'ierd,'twelke
haar dreigde te verflinden: vlugt zy niet ,- haar verderf is zeker,
en derhalven ook het verderf van haar-Kindt; -vlugt zy,
dan kan zy zig uit 't gevaar redden; dogh de drift in he°vlugten
veroorzaakt de doodt haars Kindts; in dit voorval is 't aan de
Moeder geoorloft haar leven te betragten, zoveel 't mogelyk is-,
en op Imr Kindt geéh agt te geven, m deze gelegentheidt verbiedt
haar de liefde niet, 't Kindt in gevaar te Hellen; de reden
is, om dat 't verderf van de Moeder buiten alle twyffel 't verderf
van 't Kindt naar zig zoude flepen. Daar moet dan een welgegronde
hoope zyn van 't Kindt te redden, voor al eer de Moeder
door de liefde verpligt wordt, zig zelve in levensgevaar te
ftellen.
N A A M R O L DER SCHR Y V E R S
5P/V in de AANMERKINGEN zynaange 7 :aalt >metde
mtgaven, dewelken men gevolgt heeft.
Hifterotomie de Francois Roujfet, Docleur en Medecine, orj
traité de 1'enfantement cefaiien, Paris 1581. 8°.
Danidis Sennerti Medicinse Dodoris Opera, Lugduni i

44* Naamrol der SCHR7VERS.
Dionis, traité général des Accouchemens,. Paris 1718. 80.
Mauriceau, traité des Maladies des Femmes Groffes, Paris
172.1. 4°.
La Motte, traité des Accouchemens, Paris 1721. 4 0 .
Pauli Zacchia Medicinse Doctoris Qiisftienes Medico-legales,
Amflelodami ïöyi. F°.
Ambroife Paté, Confeiller, premier Chirurgien du Roi, fe&
Oeuvies, Paris 1585. F- - .
N A-

NADER
VERTOOG
ZWAARE BARINGEN,
E N V A N D E
TOETSTEEN
EN 'T SCHILD
D E R
V R O E D V R O U W E N ,
DE NOODIGE
BENEFFENS
D E R O N V E R L O S T
SCHOUWINGE
G E S T O R V E N E
V R O U W E N ,
Om te zien, of de VROEDVROUW oorzaak is van de
Dood van de VROUW en het KINDT:
Zynde een Vermeerdering van 't Nieuwe Ligt voor
de Vroedmeefters en Vroedvrouwen;
En een trouwhertige waarfchouwinge aan alle Mannen, die
het leven van hunne Vrouwen en Kinderen liefhebben.
HENDRIK
VAN DEVENTER;
M, D. EN PROED ME ESTER.

V O O R R E E D E N .
BESCHEIDE
LEZER.
m-T''mf7 ; MEt is nu omtrent agtien jaar en geleden, dat myn Boek,
! (IBS 1 Waamt het Nieuwe Ligt voor-Vroedmeefters en
I feÉÉIl M Vroedvrouwen,?'» myn Moedertaal in V ligt gekomen
I H " > *» hoope,en met die verwagtinge,van doordat
I Bil H Nieuwe Ligt,

V O O R R E E D E N .
m-jondm hM, ,l...i.
**< viaarom ik my ook
£i ik ' e ' y k *******

V O O R R E E D E N .
dewelken in deze korte febets zeer ligtelyk zullen konnen zien en legrypeh
de groote onheilen en fchade die haare Onderdanen lyden, door gebrek
van noodige hulpe, in de tyden der benaauwtheden, wanneer haare
Vrouwen en Dogteren in Barens-noed zoo flegt bedient, of zoo fchuldig
mishandelt werden, en die tot mg toe geen andere toevlugt hebben
konnen, als met heete traan en het gebrek van de noodige hulpe te beweenen;
tot dat het Haare Hoog Jgtbaarheden zal gelieven dat gebrek
te vervullen, door haar bequamer hulp-middelen toe te voegen.
Ik hebhe niet noodig geagt voor dit Nader Vertoog een nieuweOpdragt
te feilen, dewyl het een Vervolg en vergrooting is van het N ieuwe
Ligt, dat ik Ao. 1731. opgedragen hebbe aan de EE. AA. Heeren,
Schout, Burgermeefteren, Scheepenen, en Regeerders der Stee de
's Gravenhage, waar van ik nog eenige compleete Exemplaren onder
wy hebbe behouden, voor die geenen die dezelven nog mogen begeren.
Tot meerder gemak of gerief, voor die geenen die myn Boek (het
Nieuwe Ligt) reets in gebruik hebben, of nog zullen mogen gebruiken,
hebbe ik hier agter aan gevoegt een Regifttr over bet geheele
•werk, na de ordre van A- B. C, vervattende de voornaamfle zaaken
die in h geheele werk verhandelt en te vinden zyn, op de bladzyde
in 't Regifler aangewezen.
IVaarjchynelyk'zal het den Lezer ook niet onaangenaam zyn, benevens
de Approbatie ook eenige weinige Extra&en te zien , om daar
uit te konnen zien, wat gevoele van agtinge die Geleerde Heeren
DoBoren hebben voor het Nieuwe Ligt voor Vroedmeefters en
Vroedvrouwen, tot welkers meerder volmahnge ik dit Nader Vertoog
wel voor myn dood hebbe willen teeveegen, werfehende dat het
den Eeuwig levende cn Albeftieiende God mag behagen het te doen
dienen tot heil cn troeft van het gemeene beft, op aat zyne oneindige
goedheid, die alle Eere weerdig »;, daar voor mag gelooft en gedankt
zyn: Het welke vergeldinge genoeg zal zyn, aan my, zyne geringe,
en onwaardige knegt;
HENDRIK VAN DEVENTER,
Med. Doel.
GOED-

44$ GOEDKEUR INGE.
G O E D K E U R I N G
E
de
T ^ l ^ ^ f ' f - ï Tpenee ?
kon(t van de Hooge Schoole
J J te Leiden, door den Heer Hendrik van Dev^terXerzon
tas, tars becunda { }, en daar over hun Revoele te zt^en hph
ben dezelve doorleezen, en zeer ^rè^ ^t^ im t
Draperie gebragt - en aan >t gemeeii Sedegelelt te" or"
Leiden d;n 6 Aut, _ _ „
1723. H. OOSTERDYK SCHACHT.
Fac. lied h, t. Dec.znu'.
E X T ]T^~C~T
Uit een Brief van den Hoog Geleerde. Heer Jöliaö
van Hoorn, Medicina: Doftor tot Stokholm.
De Heer Dtclor Hendrik van Deventer.
Hoog-gelcerde Heer, ende onbekende Vriend.
A ^Hoewel ik voor dezen nooit de eere gehad hebbe vali
La: met weinig rene'cn b"'kerH ^ m„i *
ik U Ed: v o l m l k t ^ ï ï ^ i ^ ^ f
H 0 z v n
>
leefen hebbe, en dat,myn S
t^S^Z^^^'^V''
d
U
Ed: daar'voor
g C n
u
°f g e n
°T
ze

Ê X T Pv A C T.
ze Edele gave hebt willen aan de weerelt door den druk bekend
maken.
Ik beken, dat ik nog niemand geleefen ende gefprooken heb,
'die op die gedagten als U Ed: gekomen is, kan daarom met
regt Novum Lumen genoemt werden. Ik heb voor vyf jaren een
klein Tradlaatje in het Zweeds , deze materie rakende, laten
uitgaan, alzoo ik my op die konft in Vrankryk zoo veel doenlyk
gelegt heb, en ook daarna tot Leiden Pro gradu de Partu
Vrcetermturali gedifputeert, en oeffen de konft nog dagelyks;
maar ik wenfchte wel dat in 't een U Ed: Boek wat eerder was
uitgekomen, ofte het myne wat langer was agter gebleven, zoo
zoude het veel volmaakter in 't ligt gekomen zyn, en zoude het
gemeene beft nog meerder hebben konnen dienen, als zynde door
U Ed: Boek in de konft meer verligt. Maar men leert zoo lang
men leeft, want de eenen dag leert den ander: En wenfchte ik
zoo gelukkig te konnen zyn van met den Auteur mondeling te
mogen fpreeken, maar alzoo dat niet wefenkan, zoo leeven wy
dog in die hoope, dat gelyk U Ed: hier mede een groot ende
nieuw ligt in deze konlt ontftooken hebt, U Ed: zyne toezegginge
ende beloften houden zult aangaande de overige Operationes
Chirurgicas door den druk te communiceeren, op dat de werelt
zoo veel te meer oorzaake mag hebben U. Ed geleertheid en
neerftigheid te eftimeeren, ende in 't mede delen aan anderen uwe
pryswaardige goedheid te erkennen. Blyve naaft Cordiale groe-;
tenifle
Myn Heer
&
t:ll%o?:
U Ed Dienftwillige
JOH. VAN HOORN,
Med. Doft.
kil
EX>

4f° E X T R A C T .
E X T R A C T .
Uit een andere Brief van den zeer Eerwaarden eri
Hoog geleerden Heer Francifcus Cöiferle, Medicina?
Doftor tot Kempten aan »t gebergte van
lyrol, vertaalt uit het Latyn.
Beroemde en Ge eerde Heer.
TTTEt is nui tien Jaren geleeden, als ik by geval UEd: Boek
1_X van de Konft der Vroedvrouwen, drie Jaren te voorer m >t
bgt gegeven, ,n handen kreeg, 't welke ik bemerkte te zyn vol
van liefde tegen, zyn naaften en fleunende op vafte fondamenten
van de praclyk zoo heb ik 'er zoo een griot vertrouwe.1 opgeftelt,
dat ik terüont een Vroedvrouw, voorzien zynde met de
noodige gefteltheden tot dit werk, geroepen hebbe, aan welke
ik uwe vermaningen ende onderwvzingen leerde, welke eewilhg
aangenomen en met 'er tyd in >t werk geftelt zynde, zoo
heeft het gemeen er wonderlyk veel nut van gehad , zoo dat de
voorfchreve Vroedvrouw, niet alteen na buyten by Kraamvrouwen
van den eerden rang geroepen wiert, maar ook verfchevde
andere Vrouwen door haar handeling overtuigt zynde, gelvk
ook de Kraamvrouwen van het omleggende Land, op geen andere
manier als de Uwe willen geholpen zyn : Daar te vooren, het
gantlche werk aan de natuur overlatende, een oneindig cetal Kinderen
met de Moeders of van het leven berooft wierden, of qualyk
geftelt zynde, tegenwoordig nog een elendig leven lvden
waarom UE: naam eeuwige eer en groote loon van de Barmhertigheid
Gods te verwagten komt.
Vaart wel beroemde Heer, en verweerdlgt'me't UEd: gunft
my dewelke, zoo lange hy leeven,zal, zal blyven een getrouwe
b
eerder Uwes Naams;
Kempten aan het gelergte
wanTyrol, den 7. JnÜ\ FRANCISCUS COFFERLE,
I
7 I 4« M. D.
E X-

E X T R A C T 451
E X T R A C T
Uit een andere Brief van den zeer Geleerden Heer
Johan de Buchwalr, Lyf-medicus en eerfte Chirurgyn
van zyn Koninklyke Majefteit van Denemarken,
Noorwegen, &c &c. Sec. Gefchreven
den 2i. Mey. 1716. uit het Frans vertaalt.
Heer Do&or, en myn zeer ge eerde Vriend.
UE : Boek van de Chirurgifche Operatien, geintituleert2Vik«a>
Ligt voor Vroedmeefters en Vroedvrouwen &c. , is my zeer
dierbaar t'zedert dat ik het geleezen hebbe: Indien ik niet veele
anderengeleezen hadde, dieover dezelve materiegefchreeven hebben
, zoo en zoude ik nooit gelooven, dat zy zoo veele eeuwen
niet geweten hebben; dat de Lyf-moeder jn zommige Swangere
Vrouwen vallen, of nederzakken, dan na vooren, dan na agteren
, en zomtyds aan een zyde. Maar in het leezen van Mauriceau,
Portal, &c., blykt wel, dat zy gelooft hebben , dat in de zwaare
Baringen het Kindt of qualyk gekeert komt, of dat het te groot
is in vergelykinge van de Swangere Vrouw en haare deelen
Heer üocler, ik feliciteere u van ganfeher herte over deze
ontdekking, zoo nuttig voor het Menfchelyk geflagt. Ik bid u,
Myn Heer, zoo 'er een kort begrip is van UE: gemelde Boek,
my daar van een exemplaar over te zenden; onze Vroedvrouwen
hier te lande zyn zeer onkundig, maar om dat ik vele moeite
hebbe het Nederduits te verftaan, zoo wenfchte ik wel, dat
zoodanig een Extract: van u nuttig Boek was in het Frans of in
het Latyn. By aldien iemant door u handt reeds wel geoeffent
was, en dat die in Denemarken wilde komen, zy zoude zekerlyk
wel haar fortuyn maken: Indien een Do£tor of Chirurgyn
door u geinformeert was, en dat hy reeds een goede ondervindinge
hadde, wy zouden hem hier met groot vermaak ontfangen,
en zoud 'er zeer wel konnen leven; Om dat hier niemantis
Lil 2
als

4? 2 E X T R A C T
als den eenige Dodtor Hacqvard de Jonge , die aeflorven is :
Sn . F tr ff k 0 m e " & c -
I!
< recommandeer my
]
A D i e u :
vnnr.iT'' TT H^ r
'/ n 8 2 0 U E d : dierb aare Familie: ik ben
Dienaar.
' ^
S e e n § etr0L we
Ü E d :
o n d c r d a n i
Coppenhage den 25.
1710. JE AN BUCH WALT.
CAPITTEL
Lil.
Van een Z WAARE BARINGE, door dat het Kindt in
een voor-neder-hangende Lyf-moeder, op zyn
rugge leggende, met zyn agterhooft in 't
Bekken neder gezonken is.
"f K hebbe in het zes-en-veertigfte Capittel Pagina 279. gefchreven
X van een zwaare Baringe, omflaande uit zoodanig een Icheef leggende
Lyf-moeder, die met haar grond of bodem Ia.tg neer gezonken
is in den onder buik; en daar in hebbe ik aangewezen de
waare oorzaak van de buitelaars,gelyk men het daar irikan nafien :
maar ik hebbe daar in niet gefproken van de zwaare Baringen dewelken
ontdaan, wanneer in zodanige in den onderbuik neerhangende
Lyf-moeder het Kindt, op de rug leggende, met het agterhooft
in het Bekken nederzinkt, endaar, gelyk meed altoos gebeurt,
vad geklemt blyft leggen, zonder te konnen geboren werden
: en nademaal een zoodanige legging mede eene van de allerzwaarde
Baringen veroorzaakt, zoo hebbe ik nodig geagt daarvan
hier ter plaatze wat omflandig te fchryven, na de bevindinge die
ik daar van hebbe.
Niemant behoort te twyffelen, dat een Kindt in zoodanig een
nederhangende Lyf-moeder , zoo wel op de rug als op de
buik

Van een ZWAARE BARINGE. 453
buik kan leggen; maar bezwaarlyk zal iemant zonder ondervindinge
konnen geloven , dat het mogelyk is, dat zommige Lyfmoeders
riet haar grond of bodem zoo laag in den onder-buik
konnen nederfinken, gelyk als ik zelve door naauwkeurige Waarneminge
waailyk hebbe bevonden: en daarom moet het niemant
vreemt voorkomen, dat ik van deze quade legginge van de Lyfmoeder,
en van het Kindt,voor deze niet hebbe gefchreven;want
ik hebbe in zoodanige gevalle myn oordeel zelfs een zeer lange
tvdt moeten opfchorten , vrefende zomtydts, dat ik my in myn
oordeel vergreep ; maar de dikwils herhaalde naauwkeurige opmerkingen
hebben eindelyk van my alle twyffelingen weggenomen
, en hebben my van de waarheid der zaake volkome zekerheid'
gegeven; en daarom behoeft niemant te twyffelen aan de
waarheid van myn zeggen, of fchoon (zoo veel my bewuft is)
ik de eerfte ben, die deze fcheve legginge van de Lyfmoeder,
en van het Kindt, aan de Wereld bekend make, en de quade gevolgen
daar van aanwyze.
Ik zegge dan, dat het zomtydts gebeurt in zommige Vrouwen,
ja meer als iemant lietelyk zal konnen geloven, dat des Lyf-moeders
grondt diep nederzinkt onder den onder buiK. van de Vrouw,
welkers onder-buik zeer laag nederhangende is, en wel zoodanig
dat de lengte van de Lyf-moeder met des Lyf-moeders Schede te
zamen een krommen elleboog maken; ja zoo krom, datze byna
een winkelhaak fthynen uit te maken ; en wanneer het gebeurt dat
in zoo een fcheefteggende Lyf-moeder het Kindt op zyn rugge legt,
zoo ontftaat daar uit nootzakelyk, en onvermydelyk, een zeer
zwaaren arbeidt, en veroorzaakt meeft altydt de dood aan de Moeder,
en ook aan het Kindt, dewyl de zoodanige Vrouwen gemeeneiyk
onverloft fterven.
Vraagt iemant, waarom is zoodanig een legging van de Lyfmoeder
en het Kindt zoo gevaarlyk ?en meeft altydt doodelyk voor
de Moeder en voor het Kindt ? Ik antwoorde om deze navolgende
redenen:
j. Om dat de Vroedvrouwen het gevaar daar van niet kennende,
niet tydig genoeg om hulpe roepen. Ea wat wonder is het, dat
de Vroedvrouwen het gevaar van de legginge niet kennen? dewyl
LH 3
zoo-

4-S* Van e,n ZWAARE BARINGE
-1 %g~» h« Ki„ dt
haar en
i s
dat zoodamV een leaaPno? ^ • , s ' wonder is het
e n w a t
£ *W1 (^«^^^5^ J V Vei
eIff onbekent
gefchreven hebben d e£l a l Ll d e ^.hryrers, die voor
ben befchreven;en Sl^Jt^TJ^^d
' rfni8t heb "
vrouwen tot nu toe onbekend s fn t g S 'a g 3 a n a I I e d e Vroetft*nt
venvondert t^^r^X £ ^ ^ behoeft nieonbequaam
zyn eeweeft n Vroedvrouwen tot nor; toe
ZöodaBig een v^n de r v? ^ ° m , d o o r h e t o n d e r ] ^
- / t o e ^ n »
to* nog toe niemant van al e dTvte J °° k d a a r U,t ' ^
0 m d
beeft weten te ze^en
d a t'1 , J,'^vrouwen my ooit of ooit
Jegen waren, wanüe ikS«S L y f " m o e d e i - en het Kind
Z o o
II
loden, daarC 2 0^eftelt g^ D W l e i " d ° m e e n V l 0 U w * ver-
7eV^^^
-danig een leg.
van andere qJadc legg\ :Z te ónd ,1°'' " ° ndcrflaan ^
buiten ftaat, U ^&?^'- n

Van een ZWAARE
BARINGE.
4. Zoo is deze legging, waar van wy fpreeken, niet alleen gevaarlyk
door de onkunde van de Vroedvrouwen; maar zy is ook
zoodanig gevaarlyk in haarzelve,dat ook deallerverftandigfte,en
de allerervarende Vroetmeeder dezelve niet anders als gevaarlyk kan
oordelen: om dat het hem indien niet onmogelyk, egter zeer
zwaar is, in zoodanig een legging van de Lyf-moeder en het Kind,
de Vrouw te konnen verlolTen. En om te toonen , dat het geene
ik zegge op waarheit en ondervindinge gegrond is, zoo lud het
my , en zoo agt ik het nodig, deze legginge en de gevolgen van
dezelve, zoo klaar als mogelyk is voor te dellen, op dat alle de
konllv enoten volkomen daar van konnen overtuigt zyn.
Het geval waar van wy fpreken, is een Kindt, dat op zyn rugge
legt, in een Lyf moeder die zoo verre neergezonken is, in
een voor-neder hangende onder-buik,dat de legging van de Lyfmoeder
en haar fctieede een elleboog of winkelhaak fchynen uit
te maken.
Ik onderftel, dat een Kindt daar in op zyn rugge leggendemet
zyn hooft tegen des Lyf-moeders mond aan legt, en by gevolge
zoo kan het dan niet anders zyn, of des Lyf-moeders mondt zal
eerd duiten en klemmen boven tegen de kromme bogt van de
Lende-wervelen en het Os Sacrum, of Staart-been, dewelke gemeenlyk
puntig voor uitdeekt, gelyk alle Anatomiden weten,en
daarom ligtelyk konnen verdaan het geene ik hier vad delle.
Uit deze waare onderdellinge volgt onvermydelyk een andere,
namelyk , dat des Lyf moeders puntige deel, met het Kindts
hooft daar in belloten, nootzakelyk moet leggen op de Schaambeenderen
van de Vrouw: en waar uit dan ook moet volgen:
Eerftelyk, dat het water des Lyf-moeders mondt niet ligtelyk
kan verwyderen ; en ten andere, dat als het water des Lyfmoeders
mondt een weinig opent en verwydert, dat zulks niet
kan gefchieden als van onder het Kindts hooft in de holligheid
van 't Bekken , en by gevolg zoo kan het water zig niet als lank
en fmal formeren, en het breekt zomtyds eer dat de Vroedvrouw
het gewaar wert , of het is al gebroken eer zy by de Vrouw
komt, om dat de zwangere Vrouw geen regten arbeidt gewaar
wert, en als de Vroedvrouw geroepen is en komt, die tad zelden

4«5 'Van een ZWAARE BARINGE.
den of nooit zoo hoog datze het water daar kan voelen groeijen;
want zy kan het met de vinneren alleen niet bereiken, ten zy dat
het a's een darm laag neejfchiet of uithangt,
Ed wanneer het water of liever de watervliefen breken, en het
water afloopt, zoo noemen zy dat een fluipèrid water, zonder
dat zy regt befeffen de waare oorzaak, waar door het water zoo
fluipend weg loopt; maar zy weten egter by ervarentheidt wel,
dat gemeenlyk het fluipend water een voorbode is van een zwaaren
Arbeidt, want het water formeert zig altoos lang en fmal by
alle fcheve leggingen van de Lyf-moeder en van fcheefleggende
Kinderen, welkers hooft niet regt in de geboorte komt, en dat
gefchiet meer of min na de mate dat het Kindts hooft meer of min
des Lyf moeders mont fluit. En dewyl de gevolgen van een fluipend
water niet [altoos even quaad zyn, zoo hopen zy op het befte,
en waarfc';ouwen niet dat zy het quaatile vreefen
Uit het geene reeds gezegt is kan een verflandige Konftgenoot
wel begrypen 5 eerflelyk , dat de Weën , by deeze legging van de
Lyf-moeder en het Kindt, weinig aanperlinge konnen maken
om door het Kindts hooft des Lyf-moeders mont verder te verwyderen,
om dat die tegen het Os Sacrum aan floot; ten andere
dat als het Kindts hooft des Lyf moeders mont al wat verwydert'
dat dan het agterhooft van bet Kindt alleen maar een weinig in 't
Bekken nederzakken kan, en als het dan gebeurt, dat het Kindts
agterhooft allengskens meer en meer nederzakt in 't hol van het
Bekken, dat dan het hooft niet verder kan nederzakken, als tot
dat het Kindt met zyn nek op de Schaambeenderen komt te ruften,
want verder kan het niet wel neer glyden.
Het Kindt dan leggende op zyn rugge, met de kruin zyns
hoofts tegen de bogt van 't Os Sacrum, zyn nek op de Schaambeenderen,
zyn agterhooft op of in het Bekken neergezonken,
en met het aangeligt om hoog, zoo voelt de Vroedvrouw het
agterhooft van 't Kindt, en zy beek haar zelve in, dat zy de
kruin des hoofts regt voelt, en zy zegt, het Kindt komt wel; hst
is een regte geboorte; V Kindt is wel gekeert; quamen ''er maar goede
Ween, het zou dan wel gaan; maar zegt zy, de Ween zyn te
fi.sj>, het vordert niet, en zy vennaant de Vrouw om fterk te werken,

Van een ZWAARE BARINGE. 4y 7
ken,, maar alles is te vergeefs ; want ook de allerfterkfte Weën
zyn te zwak om by deeze legging het Kind door te perffèn,want
het Kindt legt op alle plaatfen valt op en tegen de Beenderen van
het Bekken.
By deeze legging is nog een ander ongemak, waar over de
Vroedvrouwen klagen, zonder dat zy weten waarom dat het zoo
is; en dat is voornamentlyk in bejaarde Vrouwen, die nooit te
vooren gebaart hebben; en dat ongemak beftaat daar in, dat 'er
geen ontfluiting is, nog ook niet komt, nog ook niet komen
kan, fchoon de Vrouw verfcheide dagen in arbeidt blyft fitten,
want 't Kindts hooft, blyveude in de'klem leggen, doet nooit'
nog kan pooit geen aanpers doen op de Vrouwelykheidt, om
dat het niet neerzakken kan, nog door hulp van de Weën, noo-
•door hulp van de handen : en daarom helpen hier ook geen Weën
verwekkende Medicynen, die zyn hier zeer fchadelyk, en daar is
niet te verwagten als de wiffe dood van de Moeder en van het
Kindt, voornamentlyk indien het water geheel is afgeloopen, en
het Kindt droog in de Lyf-moeder is vaft geperft, ten zy dat,
om de Vrouw by 't leeven te behouden, zoo zy nog kragten genoeg
heeft, men het Kindt als een dood Kindt handelt, en de
Vrouw alzoo verloft, en tot zaodanig een verloffing wert dan
nog al een zeer ervare Vroedmeefter vereifcht, want het is niet
alleen zeer moeijelyk, maar ook byna onmogelyk, om het te doen.
Ik zegge byna onmogelyk, maar het. is niet geheel en al onmogelyk,
als aan niet genoeg ervare Perfonen.
Vraagt iemant, hoe en op wat wyze moet een Vroedmeefter te
werk gaan om zoo een Kindt uit te halen Pik antwoorde, dat by
deefe legginge in die extremiteit, als gezegt is, men hier niet moet
denken om het Kindt te konnen keeren, of met de voeten te konnen
afhalen, want het hooft kan dan niet te rugge gebragt werden
, en by gevolg zoo moet het hooft dat voor in 't Bekken
legt eerft uitgehaalt werden; en dat kan ook zeer befwaarlyk gefchieden
, want behalven dat in den eerften arbeidt by bejaarde
Vrouwen geen ontfluiting is, en die dan eerft moet gemaakt
werden, zoo legt het hooft zoo geklemt en het Lighaam van het
kindt zoo onbequaam om te volgen , dat het ten eenemaal onmo-
Mmm
gelyk

458 Van een ZWAARE BARINGE.
gelyk is tiet hooft uit te halen, nog met de handen, nog met
eenig Inftrument, hoedanig het ook mag zyn, ten zy, dat alvorens
het hooft geopent en van de herflènen is ontledigt, en dan
is het nog al bezwaarlyk te doen.
Iemand zoude mogen vragen, of men met de Tire Te/Ie of
Hooft-trekker van Monfieur Mauriceau, het Kindt niet zoude
konnen uittrekken, zonder eerft de herflènen uit het hooft tc
halen? Ik antwoorde, dat of fchoon ik de Tire Tefte volgens zyn
voorfchrift nagemaakt hebbe, en die al veele Jaren bewaart hebbe,
dat ik egter dezelve nooit gebruikt, om dat ik door ondervindinge
weet, dat by zoodanig een legginge, zonder het
hooft van zyne herflènen ontledigt te hebben, het niet kan volgen;
want ik hebbe het met andere daar toe bequame Inftrumenten genoeg
bezogt : de reden waarom het niet volgen kan, is, om dat
het Kindt met zyn nek vaft legt op de Schaambeenderen, en om
dat de fchouderen en de rugge van 't Kindt te vaft op en tegen
de beenderen van het Bekken aanleggen, om zondereen zeer groote
kragt doorgehaalt te konnen werden. Het is by deeze legging
niet genoeg het hooft met eenig Inftrument na zig te halen; want
dat doende klemt men het ongelooflyk vaft op en tegen de
Schaambeenderen aan ,'enzal het hooft volgen , zoo moet de trekking
meer naar agteren als na vooren gefchieden, of het krygt
geen fchot, en zoo het hooft niet van zyn herflènen ontledigt rs,
zoo is 'er geen plaats genoeg om het naar agteren toe te trekken,
derhalven gebruik ik daar toe veel liever een fterke haak of lange,
als de Tire Tefte, die kan ik veel beter regeeren, en die is zoo
moeijelyk niet om in te brengen.
Om de Capittelen niet te veel te vermenigvuldigen, en nogtans
de Ieerende Vroedmeefters en Vroedvrouwen genoegzaam onderrigt
te geven van diergelyke fwaare Baringen, zoo moet ik ook
nog van een andere quade legginge van de Lyf moeder en het
Kindt fpreken: Namentlyk, het gebeurt wel, dat de Lyf-moeder
niet regt voor over in 't hangen van de Buik neergezonken,
is, maar dat ze meeft in de regter ofte in de linker zyde van de
Buik is gelegen: en wanneer het gebeurt dat in een zoodanige
fcheefleggende Lyf-moeder het Kindt op zyn rug legt, en zoo
m

Van een ZWAARE
BARINGE.
met zyn agterhooft in 't Bekken neder is gezonken, zoo is die
legging al niet veel beter te agten als de andere, daar de Lyf-moeder
regt voor in den onderbuik is neergezakt, en de moeijelykheid
om de Vrouw te verloflèn, en 't gevaar van onverloil te moeten
derven, is al omtrent het zelve; ja fomtydts nog erger; om al de
zelfde reden als in de voorige legging.
De Vroedvrouwen kennen die legginge mede niet door het onderflaan
, zy weten die van een goede legging niet te onderfcheiden
; 's Kindts hooft foo fcheef in 't Bekken komende hiet ook al
wel gekeert te zyn, het ontbreekt ook al na haar zeggen maar aan
dooriëttende Weën; zy eiffchen de Weën verwekkende Medicynen,
den Doctor ordineert of geeft die, op het oordeel en verfoek
van de Vroedvrouw, tot groot nadeel van de in arbeidt zynde
Vrouw: want ook de fterkde Weën zyn by deze legging vrugteloos:
want de Weën kunnen op het Kindts hooft niet werken zoo
als 't behoort, om dat het Kindt met zyn hooft, met zyn nek,
en met zyn fchouderen tuffchen en tegen het gebeente van het Bekken
vad legt: en deeze legginge is even zoo gevaarlyk, ja dodelyk,
als de voorgaande; ten zy dat de konft by tydts de natuur te
hulp koome, ot dat, als men te lang gewagt heeft, men het Kind
handele als in de voorige legging.
De Kinderen die in deze legging van de Lyf-moeder op de buik
leggen, zyn beft te helpen, maar de ondervinding heeft my geleert,
dat zoodanig een legging van een Kindt, op zyn buik leggende,
kan fomtydts al zoo erg wefen, als of het op zyn rugge
lag; en dat gebeurt, wanneer het Kindt op zyn buik leggende
, in de plaais van de kruin van 't hooft van te vooren aan te bieden,
het hooft van agteren een weinig op de zyde leggende aanbied,
en dat in de plaatfe van de kin tegen zyn borft en met het
aangefigt om laag te leggen, het aangefigt op de zyde meeft om
hoog legt; waar door ook de allerervarenfle V'roedmeefler kan
mifien , want oordelende na de legging van het hooft, zoo zal
hy zig vadelyk verbeelden dat het Kindt op zyn rugge legt:
maar het hooft na zig gehaalt hebbende, zoo zal hy bevinden dat
het Kindt volgt met zyn borft en buik om laag , waar uit dan
nootzakelyk volgt, dat het Kindts hooft en zyn hals was omge-
Mm m 2
draait

4^0 Van een ZWAARE BARINGE
ic^i voor in de onderbuik lessende \< nm ,i« ^ J
van HPI- J "-&b c l i a t -» is> om dat de lchouderen
van net lundt dan gemeenelvk h»r R^i-i-n,-. « ? -n- " < - , c u
öekken blyven leggen, en niet als met een zeer groote kraTii Ti
Bekken konnen ingetrokken werden , en zoo de fcCderen n et
i n
W n J a a é de f f 'H
J Bekken te fchikken, opS^ïïtSSSS
hooft kunnen nederzakken
k
en z o o £ ^ 2 £ ? 3 S zakken
S
MaaflernV 8 ,'
Z
°° i^r o^ d e V r «iet verloft werden '
Maar iemand zoude konnen vragen, of bv zoodanLr P-„ ia„
ginge van de Lyf-moeder en het kind de Vrouwopï ?
dere wyze kan of behoorde verlolt te Wen£n? lï ? S A ï 1 "
als het agterhooft reeds in 't Bekken^ilL^h^^^
(zoo veel my bekent is) 0p gefn ande e fyt'kan' g fcnïïden"
maar zoo deeze legginge by tydts in 't begh?^kendiF dar 1?'
dan geheel anders kan en behoort t- werk nT „" ' T, n
naen behoorde niet toe te lateb dït VSU SStTïlÊ
Bekken neerzakte , maar men behoorde aanftonds het Wate -
vlies zelfs te breken, zoo het niet alvorens gebroken s n T
aanftonds het Kinds hooft na de eene zyde 5 5fa n d
'of^huivende
behoorde men door te dringen om de voeten van het
Kind te zoeken, en die gevonden hebbende, zoo moeft men die
na zig halen, en het Kindt keerende, met de voeSn uiEe •
en.dan is.'er nog wel hoope om de Moeder en het Kindtbddenby't
lee-.

Van een ZWAARE BARINGE. 461
leeven te behouden; welke hoope ten eeneraaal verdwynt, zoo
haaft al* het water weggelopen en het agterhooft in 't Bekken
neergezonken is.
Maar, gelyk als wy te vooren reeds gezegt hebben, deze legginge
is by de Vroedvrouwen orbekend, en die kan van haar niet
onderfcheiden werden, derhalven werd zelden een Vroedmeefter
tot hulp daar by geroepen, als wanneer het te laat is om 't Kindt
te beholiden, en veeltydts ook te laat om de Vrouw van de doot
te verloffen: want te veel verfwakt zynde zoo fterfc zy nog wel na'
de verloffinge, waarom wy niet zonder reden in den beginne zeiden,,
dat deze leggingen meelt dodelyk zyn voor de Moeder en
voor de Kinderen.
Ik bidde God, dat hy eens de ogen opene aan den Heeren Regenten
van ons Land, om zoodanige goede middelen te beramen
waar door 0mag voor gekomen werden dat fchadelyk verfuimen
van Vrouwen en Kinderen, door de diepe onkunde der Vroed-'
vrouwen: en het misbruik van het ontydig en zeer nadelig ingeven
van Ween verwekkende middelen op de begeerte van zoodanige
onkundige Vroedvrouwen.
Ik twyfel niet, of een leergierig menfch zal genegen zyn om te
mogen weeten, hoe, en op wat wyze, men in het begin beft zoodanige
fcheef leggende en verkeert komende Kinderen met de
handen kan uit halen , in hoope van de iMoeder en het Kindt beiben
by 't leeven te behouden?
Om op deze begeerte opregtelyk te antwoorden, zoo moet ik
zeggen, dat om zoodanig een in arbeidt zynde Vrouw wyffelyk
en confcientieuièlyk te konnen helpen, men voor af wel verzekert
moet zyn, hoe de .Lyf moeder en het Kindt gelegen zyn, of in
de zyde, of in 't hangen van de onderbuik.. Zoo de Lyf-moeder.
en het Kindt in de eene zyde leggen, gelyk als vooren is gezegd,
zoo kan het beqnaamft gefchieden, dat de Vrouw op haar Bed op •
die zyde gelegd wert, daar in het Kindt en de Lyf-moeder zyn
gelegen, de knien na de buik, en het boven lyf laager als het onder
lyf; op dat de gantfche zwaarte van de Lyf-moeder en het kind
te rugge zakke na het Diaphragma of middelrift.
Indien het Kindt en de Lyf - moeder leggen in den onderbuik,.
Mm m 3
Z 0 0 J

261 Van een ZWAARE BARINGE
zoo moet de Vrouw op haar Eed op haar knien paanleriren met
8
het bovenlyf heel ] a a g
de buik liber en vry,
0
p dat Kind
de n r Z
lL^fkonnen e : " ' ^ *» d e b u * °*
De Vrouw dus geplaaft zynde,moet de Vroedmeefter de hand
tot d?KL' £ Zagt,eS t h V nd t t T Z v d e h c t h 0 0 f t d o e n
inglyden
rugge, op dat er ruimte koome: dan moet hy het hooft wat na
d
v/T*Z d % d m k k e n '
d
e k i n
°P d e borft > ^n dan Toet ny ter
zyde het hooft over de Borft van 't kindt heenen nTde voeten
doordringen : eene van die bekomen hebbende moet h y Te
met een ftrik vaft maken, op dat hy die niet wee- veHiefe dan
moet hy de andere voet ook fien te bekomen, en die beWenVantjes
in de geboorte brengen, alwaar die gebragt hebbende wet
hy die m de eene hand vaft houden, en met de ande» het kinds
bovenlyf te rug ftooten en zoo allengs het kindt bv de voeten
uitnaaien. Maar daar zyn drie dingen inagttene^n^
dat eer men het kindt verder na zig haalt, £ ^ W « f t ï ï
ders dient gelegt te werden, namentlyk: zy moet obhiS
gelegt werden met het bovenlyf wat ihe^^rff k^^E
naris een Vrouw legt die natuurlyk verloft. En ten andere eer
men het kindt verder na zig haalt, zoo diend den onderbnfk van
de Vrouw bequamelyk met de handen opgefchooven en rrctïe-
Plaatft en zoo vaft gehouden te werden, het wX ah dal Ie
gefchieden kan en groot voordeel toe kan bren Jen Ten derde •
zoo moet men m het na zig halen van devoet^M^SeS!
kens doen regt draaijen, op dat het kindt met d"buik de 3
en het aangefigt, na onderen koome, op
d a t
de kin niet t1en
S
de Schaambeenderen vaft gehouden werde
Terwyl men bezig is, om het kindt zoo zapties uit te haaien
Ka-

Van een ZWAARE BARINGE. 4^
Nageboorte, en met de reiniging van de Lyf-moeder te werk
gaan, .gelyk ik in de andere Capittelen geleert hebbe, onnodig
dat hier wederom te herhalen.
C A P I T T E L LUI.
Vin een ZWAARE BARINGE, door dat het Kindt
dwers o ver het Bekken komt.
/^|Nder alle de quade leggingen der Kinderen en iflêr geen
V J erger legging als die, wanneer een Kindt dwers over het
bekken heen gelegen is, en voornamentlyk als het Kindt dus Relegen
op zyn rug of met de rug om laag legt.
Deze legginge veroorzaakt altoos een zwaare Baringe: 'tzvdat
de Lyf-moeder regt of datze fcheef legt. En indien deze legginge
een zwaare Baring veroorzaakt in een regt leggende Lyf-moeder
zoo doedze het nog onvergelykelyk meer in een fcheef-leggende
Lyf-moeder, en nog het allerfwaarfte, in een Vrouw welkers
Bekken klein en plat is, en welkers Lyf-moeders bodem in
den onderbuik Jaag neer Jegt.
Een Kindt kan dwers over het Bekken heen leggen, voorname-
Jyk op deze tweederiye wyzen. De een is, als het hooft en boven
lyf m de eene zyde van de Vrouw gelegen is, en de Voeten,
Beenen, en Billen, in de andere zyde, en deze legging is nog
de befte van deze twee, om reden die ik ftraks zal zegge». De
andere en die nog veel erger is, die is wanneer de Beenen en
het onder-lyf van het Kindt in den onderbuik van de Vrouw
gelegen zyn, en het hooft en het boven-lyf van het Kindt tepen
0
de lendenen van de Vrouw.
Let is zeker en gewis, dat een kindt, op een van deeze twee
wyzen dwers over 't B'kken lep/p-enrl. il A\ B
/
tpt u^,- 0
u 1
-u-nKt-u leggend., op die wyze niet kan
te. Weiek komen, maar dat de Vrouw onverloft moet fterven
met haar kindt ten zy datze door een konftigehand verloft wert
het welke terftont na 't breken van het water, veel liÏÏr lauwer,
en met minder pyn en gevaar gefchieden kan, als daaf na;
en

464 Van een ZWAARE BARINGE
en het kan wel geheel onmogelyk werden als men al te lans
u
wagt.
t>
Als eenKindt op de eerfte wyze dwers over het Bekken komt,
het boven lyf m de eene, ende het onder-lyf in de andere zvdê
van de Vrouw, en het met de buik om laag legt, en dat de Navelftreng
uithangt of piet, zoo is het gevaar zfoVooniet aïs
of het op zyn rugge hg: om dat de weeke buik van he Kindt
geen groote wederhand kan bieden aan een hand, d e d£rdringen
moet cm de voeten van het Kindt te zoeken ; kanteen zcccamg
gelege Kindt moet nootzakelyk gekeert en me de voeten
afgehaalt werden , gelyk ik gelee/t hlbbe C.J>&1 4 pL
cn aangewezen hebbe inde 28. Fiouur pag 3 C £
Maar by aldien het Kindt zyn B ,ugge, datfs', metdermrgecm
laag legt, dan is het een moeijelyk werk om 200 een S S
keeren, en met de voeten af te halen, veel fwaaidei en n o ij -
lyker om dat de rugge breed en hard is, en die voor de S -
dende hand van den Operateur nirr Hot
m
„ „i » c . »
laat inbuigen; daar
om by de voeten te konnen komen, dat het al befvaaïkk te
doen is voornamentlyk als het water al lang weg gè onen i
evenwel daar ,s geen nadere weg, en geen beter middel als het
kindt te keeren, en met de voeten af te halen, gelyk ik gelee
h
hebbe Capittel 43.,
e n
getoont Figuur 29
Indien het zwaar fa een kindt te keeren,' dar op debovenfknnde
wyze dweis over het Eekken hpm m=i«, • F u^ u e n u a " n -
twee of drie dnhhHt 1 u S e l e S e n ] s, zco is het we
ot drie dubbelt zoo zwaar, als het op de twede wvze d^ers
over het Bekken heen legt, namentlyk, met het onderhf in
nederhangende deel van den enderbuik en met hei hn 5 1 f
't hooft tegen de lende-wervelen van de Vrou"
als de Vrouw hol van lenden is, en zeer laag drl
R t a s 2 0 0 e en
kindt dus gelegen o p
de buik legt, dan kaSdeket inJ
n 0oveel
.gemakkelyker of bever met ved 'minder arbeSt e^lv.kfn 'e
femeden en het gevaar van niet te konnen verlófteis\darook
h e t e n
moeijelyk niet te doen, als ^i^^^Z^
is;

Van 'een ZWAARE BARINGE 4,6*$
is; want hoe langer dat men wagt, hoe f.vaarder en hoe moeijelyker
dat het te doen is: en eindelyk wert het wel geheel en al onmogelyk
om het te konnen doen , nog deor de handen,nug ookzeifs
niet door eenige Inftrumenten.
Mogelyk zal iemand denken, dat ik deeze legginge al te zwaar
voorftel, niet konnende begrypen , waarom dat deeze legginge
boven alle andere moeijelyk is. Maar laat de zoodanige eens begrypen
, de waare reeden van de onmogelykiieid om zoo een
Kindt te keeren, zoo zal hy met my moeten toeftaan, dat myn
zeggen volkomentlyk de waarheid is. En om dit wel te konnen
begrypen, zoo moet men eerft een regt begrip hebben van de
geftalte van het Bekken, welkers Beenderen zoo gefchikt zyn ,
dat wanneer men door deffelfs openinge een hand en een armdoorfteekt,
zoo zal den arm in een regte lyn gaan omtrent na de navel
van de buik; en een regt gelege Lyf moeder is ook omtrent
zoo gelegen, en daarom kan de hand en den arm gemaklyk daarin
bewegen en werken, en den arm wert dan nooit door of tegen het
gebeente ftyf geklemt; maar als het gebeurt, dat de Lyf-moeder
van daar met zyn grond of bodem nederzakt, of neer geperft wert
in een voor nederhangende buik, dan kan de hand nooit in de bodem
van de Uterus komen, om dat de hand da.ir toe te kort, en
den arm te ftyf is, door dat 'er geen gewrig;. is in het midden van
den arm . tuilehen de hand en den elleboog : Hue zeer ik ook getragt
hebbe zoodanig een legging aan uw getigt te vertoonen, zoo
hebbe ik dat tot genoegen niet konne doen. .4
Om 'er den Leezer evenwel eenige nader bevattinge van te geven,
zoo kan hy deeze twee llegte Figuurtjes bezien, waar van de
eene vertoont een regt leggende, en de andere zoo een fcheefleggende
Lyf-moeder. ,
De eerfte Figuur verbeelt een Lyf-moeder, die met haar punt
regt op het Bekken ftaat, A A. het Bekken, B B de Lyfmoeder,
C den Arm en Hand, taltende in een regte lyn na
de grond van de Lyf-moeder. Elk een kan wel ligt begrypen,
dat de hand en arm, dus in de Lyf-moeder komende, genoegzame
ruimte heeft, om zig na alle zyden van de Uterus te üonaen
buigen en draaijen om daar in een Kindt te konnen keeren, of
Nnq
faooh

466 Van een ZWAARE BARINGE.
5nH. h^S P Zyn f
r u g g e l e n H e t
eS
is-
^ wel waar, dat die legging
de paffagie zeer belemmert, en de toegang om by de voeten
te komen zeer moeijelyk maakt, maar egter is het wei doendyk
of fchoon het zeer moeijelyk is voor den |eene die het doen moet
en fmertelyk voor de lydfter.
Maar het is geheel anders gelegen met de twede Figuur dewelke
ons een geheel andere legging van de Lyf-moeder'vertoont,
namelyk een Lyf-moeder die*regt voor-over in 't hZ.
f & ^ ^ & t * * ' A A ish et Bekken, BB de
Merkt Lezer, dat als gy deze Figuur aanfiet, dat gy ten eerde
zult denken, dat de Lyfmoeder met zyn bodem in de regter zv!
de van de buik gelegen is, ik kan dezelve niet nader fan v
gefigt vertonen en daarom moet gy, in uwe verbeelding des
J-vf-moedeni bodem voor in 't hangen van de buik verbeelden
of anders kunt gy 't gevaar van deze legging niet reg^e?
Want als de Lyf-moeder maar in d'een of d'andere fydeisS
Sr'h^00 " Z0 ° f C h e Ê i f a l s d i e h i e r v e r b e e l c
zooishetglv
r
h
Sr
h
5f 0 , g r 0 0 t a l s r e g t v o o r
'
'Vt hangen van de buik: om
dat het Benken zyn meefte ruimte heeft aan wederzyde, waar
In" Z l g M d e n d
^ ' a n d e r e z y d e
«« verre kan bewegen
maar regt voor tuffchen het uitfteekfel van het Os Sacrum
en de Schaam beenderen is nergens na met zoo veel ruimte: S
in dVlllT
Z°° W d n i g r u i m t e d a i d e n a r m d a a
in de klem is en 'er met lange kan
'
in blyven, of
'
zy
aaÊdï
word zeer
he°t° nhfte P e y kn yk m y C e M
- \ ^ S ebeu ">dat ikVJvond dS
het uitfteekfel van het Os Sacrum en de Schaam-beenderen in
S-i, J Z0( ? n a a a n malkandef
J
en ^nden, dat 'er geen hand
S n /^ k° n , de r ffüren '
v e e l m i l l d e r
het hooft van een
Kindt, derhalven konde de hand en arm niet pafferen, als aan de
\ Heilig V e a Been U " l k k e n d e bogt > v a n d e laatfte Lendewervelen en
7^L?l
Zy
ü h f S enomen > I a a t
het Bekken nu al zoo ruim
I\vk t £ r f ï- a r m 8 emak kelyk daar door kan pafferen,
gelyk m de tweede F lg
uur te zien is de vraage is, op wat wylè
of door «rat middel, zal de hand, en den arm na de bodem van
de
'

het KLT^* H me ï
k
Van een ZWAARE BARINGE. , 6 r
0 m e n ? w a n t d a a r
net Kindt, en zonder d e te bereiken znn k
le&gen
ht?
de voeten
i ,
van
n
mogdyk he, Kind. ,e konnen feS,' en ok
6 0
"
oillenVan he. Sc: zoo 1^^regt^m hooïïê "«""T" d '
nen van h P
r K;^r J i7
n
'
o m d a a r d e v o e t e
n of de beekomen?
dat is even § !o" onto^r^nT' ^
m e n d
vo«IS
ftneef te konnen voegen en diW^^ ^ *
ni^nSonïïoMSlir X l T ^ 1 ""4*• D

4

Van een ZWAARE BARINGE; 405,
fcheve leggingen van de Lyfmoeder hebbe ik geraaden, en ik
raade het nog, de voeten té foeken, en 't Kindt by de voeten
te keeren en uit te halen; maar dewyl in deze fcheve legging
van de Lyf moeder het onmogelyk is, by de voeten te konnen
komen, foo fchiet 'er niet anders over, als 't hooit op de gezegde
wyfe na beneden te brengen, en zoo uit te halen als beft
mogelyk is, 't welke voorwaar een zeer zwaare en moeijelyke
arbeidt is, en niet als door een zeer ervare hand kan uitgevoerd
werden. Maar om een Vrouw by 't leven te behouden moet
men het uiterfte in 't werk ftellen, en in defe operatie kan een
ervare Operateur wel vermyden de Vrouw te quetfen, of eenige
fchaade toe te brengen.
Zoodanige extreme fcheve leggingen van de Lyf-moeder en het
Kindt waren my nog niet volkomen wel bekend, doe dit Boek
voor de eerfte maal aan 't ligt quam, en daarom zoude ik met
volle zt-kerheid daar van niet hebben konnen fpreken; Maar naderhand
in December 1700. ben ik geroepen geworden in den
Haag op het Speuy, alwaar een Vrouw in arbeidt was. De
Vrctjw onderflaande, bevond ik, dat het Kindt dwers over het
Bekken op de rug lag, de regterhand gebooren, en het geheele
agterlyf lag in de grond van de Lyfmoeder, dewelke voor over
in 't hangen van den onderbuik lag, het hooft van 't Kindt la°tegen
de lende wervelen van de Vrouw, met de kin ftyf op de
borft, en de linkerhand op het hooft, belettende alzoo den toegang
: ik poogde foo veel ruimte te maken als nodig was om na
de voeten te konnen komen, maar ik vond dat onmogelyk, om
redenen te vooren aatigewefen ; ik maakte met veel moeite evenwel
zoo,, veel ruimte, dat ik by het hooft quam, ik biagt myn
duim in de mondt, en ik wierd gewaar, dat het Kindtje daar op
beet, en by gevoJg nog leefde, weshalven ik Confcientie maakte,
een levendig Kindt in gevaar van de dood te brengen, aangefien
de Vrouw nog by volle kragten was, en dat ik nog tamelyke
ruimte voi,d, verhopende op d'een of de andere wyze
het Kindt nog te zullen 1 ehouden. Maar de in arbeidt zynde
Vrouw minder conftientie makende over haar zelve, en over haar
Kindt, als ik, zeide my rond uit, cat zy niet meer begeerde te
N n n i lyde a

470 Van een ZWAARE BARINGE.
lyden om verlolt te werden, maar datfe liever wilde fterven, dewyl
zy al vyf Jaren na de dood verlangt hadde; Dit verbaasde
my, en alle de Vrouwen die daar prefent waren, die haar fogten
van haar voornemen te verfetten, maar te vergeefs: de Vrouwen
misnoegt over deze defperate refolurie, gingen allen weg, en lieten
my alleen by haar, zy ftond op, en nam een Itoel, en ging by
3
t vuur fitten, en ik deed van gelyke, begeerig zynde de oorzaak
te mogen weten van haare wanhopige refolutie: zy zeide my dan,
dat zy een Man hadde, die haar veel verdriet aangedaan hadde,
en datfe dikwils gewenfcht hadde te mogen fterven, om van hem
verloft te wefen, en dat nu zy door deeze weg aan de dood komen
konde, zoo wilde zy liever fterven met haar Kindt, als te
lyden om verloft te werden. En of ik haar fchoon door vermaningen
tragtte van refolutie te doen veranderen, foo bleef zy egter
onbeweeglyk daar by, en ftierf ook eenige dagen daar na, zonder
verloft te zyn.
EXEMPEL van een KINDT leggende op een andere wyze
dwers over ket BEKKEN heenen, in een fcheef leggende
LYÏ-MOEDER.
Den 20. October 1713. ben ik geroepen geweeft tot Rotterdam
by een Vrouw: het was den vyfden dagh dat zy in arbeidt
zat, en die reeds door fterke koortfen en ylhoofdigheid zeer verfwakt
was , alwaar ik ook gewaar wiert een diergelyke fcheve legging
van het Kindt op de rug, en de Lyf-moeder met haar bodem
in 't hangen van de buik, edog meeft na de regter-zyde, en het
Kindt lag wel op de rug, maar een weinig gedraait, zoo dat de
linker-fchouder naaft aan den uitgang lag.
Eer ik deze Vrouw ondeifloeg, vraagde ik aan de Vroedvrouw,
die reeds verlcheide dagen by de Vrouw was geweeft, hoe het *
Kindt lag, en wat 'er zig in de geboorte aanbood, zy antwoorde
, dat het Kindt met de l dien voor quam, en altyd onbeweeglyk
zoo bleet zitten : Op dit raport, gaf ik aanllonds goede hoope.

Van eèn ZWAARE BARINGE. 471
pe van een fpoedige vertoflinge, zeggende , zoo het Kindt met de
buien voorkomt, zoo zal het niet zwaar zyn om de Vrouw te verloflèn.
Maar aan 'c werk gaande, was ik wel haaft feer verwondert,
dat ik aanftonds de linker fchouder eerft voor de geboorte
vond, en dat ik ftraks daar na de rugge, en ook de regter fchouder
konde betaften, zoo dat het Kindt op zyn rugge met de linker
fchouder meeft onder, en met de regter meeft boven lag, en
taftende met myn regter hand van onder des Kinds rugo-e regt
opwaarts, foo wierd ik daar des Kinds nek en hals gewaar: lk
voerde myn hand nog hoger op, tot aan het hooft van 't Kind,
het welke wat gedraait na de regter zyde (met zyn aangefigt)
toe lag, de kin op de borft ftyf neer gedrukt.
Ik onderfogt wyders of 'er aan de linker zyde van de Uterus,
te weten, ot 'er in de Uterus na de linker zyde van de buik,
eenige ruimte overig was. Maar ik bevond, dat ik niet als met
veel moeite de hand konde brengen tuffchen de fchouder, de nek,
en het hooft van het Kindt, en de Uterus, die zeer vaft tegen
die deelen van het Kind aan geflooten lag, foo dat aan die zyde
geen meer ruimte altoos was, en dat daar niets konde in 't werk
geltelt werden, om het Kindt van zyn quade legging te doen
veranderen.
6 0
De poft dan verlatende, agte ik nodig, volkome kenniffe te
nemen van de verkeerde legging van de Uterus, en tot dien einde
zoo voerde ik myn linker hand in, en tafte dwers onder de rugge
van het Kindt heenen; en daar na opwaarts, na boven toe,
alwaar, de hand en vingeren na my toe kerende, ik het hooft
en de b 0
rft wel konde betaften, maar ik konde niet met eenige
vrugt daar op werken, door dien daar ook niet de allerminfte
ledige ruimte te vinden was, want het hooft floot met de kin
vaft op de borft, en de Uterus ook vaft op die beiden, met
zoodanigen klem, dat ik niet als met zeer groote moeite, en zelfs
niet zonder fmerte, een eenige vinger konde openen, of een uitgeftrekte
vinger daar konde intrekken of toe buigen.
lk ftelde evenwel al myn kragt in 't werk, om hoger op te
komen, maar te vergeeft, door dien dat ik tegen de zyde van de
Uterus aantaftej ik zegge, dat ik aantafte tegen de zyde van de
* Uterus
y

47* Van een ZWAARE BARINGE.
Uterus, dewelke, in de plaats van in de linker zyde des buiks te
le gen, doe vlak om hoog lag, waar door ik dan vailelyk konde
beflniten, dat de Uterus met zyn grond of bodem in de regter zyde
van de buik moefte leggen.
Om my daar van dan meer te verzekeren, betaftede ik de buik
van buiten, met myn linkerhand, en kragt ook de regter hand van
binnen geheel na de regter zyde des buiks, zoo verre ik konde,
en dus wierd ik ten volle verfekerd van de ongemene fcheve
legging van de Uterus, welkers grond en bodem geheel neer gefonken
lag, in de voor over-hangende buik, te weten, in de regter
zyde des onderbuiks, in welke nederhangende regter zyde des
buiks het Kindt met zyn geheel agieriyf, dat is, met zyn billen
en beenen neergefonken en geperft lag, waar uit twee groote onmogelykheden
vloeiden.
De eerfte onmogelykheid was, dat, uit deeze ganfeh ongemeene
verkeerde legging van de Uterus en het Kindt, geen Weert
hoe groot die ook mogten weten, ofte geweeft hebben, konden
helpen, om het Kindt door de geboorte te doen perifen, dewyl
dezelven het maar vafter in 't hangen van de buik nederdrukten,
perfende niet anders uit, a's de vogten die nodig waren om daar
in te blyven, doende alzoo meer quaad als goed.
Le andere onmogelykheid, die noodzaakelyk daar uit volgde
is, dat door den langdurigen arbeidt, en het ongemeen nederdrukken
van de bodem of de grond des Lyf- moeders en de
ontloopuig van alle de nodige vogten, het abfólüit onraogetak
was, dut eenige hand of arm foo diep in de grond van ét Uterus
konde gebragt werden, dat des Kindts agterdeelen, als billen
beenen, of voeten, konde bereikt werden, zonder het welke in
zodanig een geval, het Kindt onmogelyk niet konde gekeert werden,
en by gevolg niet konde uitgehaalt en geboren werden
het welke in 't begin van den arbeidt nog wel doenlyk ware geweeft,
zoo lang de wateren de Uterus ruim en uitgefpannen
hielden, en terwyl de bodem van de Uterus met des Kindts agterdeelen
nog zoo diep in de zyde des buiks niet waren neergezakt
en geperft, en by gevolg, dat 'er nog meerder ruimte was,
om 'er by te konnen komen, om het nodig werk te verrigcen.
Ik

Van een ZWAARE BARINGE. 473
!k liet my zeer veel gelegen zyn, om deese arme Lydfïer by
her leeven te behou.ien, en dewyl het Kindt ni-r alleen dool,
maar al fterk aan 't nvren was, zoo behoihie ik het Kindt geenfints
te ontfien, en bevindende dat de armen van het Ki dt my te
pa'ïv.ie zeer belemmerden, zoo wrong ik die af, maar of ik fchoon
daar door een weinig meer ruimte bequ?m, zoo w,, du egt r >p
verre na niet zoo veel als nodig was, om hy d.> on lerlee n van
het Kindt te konnen komen: derhalven fchoot 'er doe niet over
aU te verzoeken, of men het hooft na benede zon ie hebben konnen
krygen, op de wyze als ik te vooren gezegt hebbe P maar eei
fterke ftuip van de Vrouw floot het lighaam zoo vaft, en trek alle
de delen zoo ftyf in een,dat ik genootzaakt wierd het werk teftaaken,
en de Vrouw ruft te geven, zy bleet dus zieltogende, tot
dat zy des anderen da.-gs tegen den middag de geeft gif.
Hier zoude ik gaarne de eer gehad hebben,om door het openen
van het Lighaam van deeze Vrouw, aan de Heer W Vink, Medicina;
poétor, en Praeleéior, die by de Operatie prefent was geween
; deeze ongemeene quade legging van de Lyf moeder en het
Kindt te konnen toonen, tot nut voor anderen, maar wat voor inftantien
daar toe aangewend wierden, zoo wilde de Man daar niet
toe confenteren.
Deeze twee gevallen zvn de allermoeijelyklre leggingen geweeft,
die my ooit in myn Praébk zyn voorgekomen, alhoewel
ik de konft van Vrouwen te verloflèn al omtrent veertig jaaren
hebbe g.oeflvnt.
Ik wiet niet of na deeze zoo klaare demonftratien, iemant, die
nkt overgegeven hartnekkig by 't oud gevoele wil blyven, nog
magtig kan zyn ie twyffelen aan de icheve leggingen van de
Lyf-moeders, en alle de gevolgen van zwaare Baringe, die ik door
myn geheele Boek daar van afgeleid hebbe. £11 wie fiet niet,
dat de geenen die niet geweten hebben, dat de Lyf moeder^ op
zoo veelderfiande wyfen verplaatft konnen werden, dat die nooit
een regie bevattinge van zulke zwaare Bnïnge hebben konnen
henben, en by gevolge, dat zy die ook niet hebben konnen be-
Ichryven, en dat ze in de Vrouwen te helpen verloflèn ook lèer
O 0 o
onwis

474 Van een ZWAARE BARINGE
onwis en al ftommelings hebben moeten te werk gaan. '
Eer ik van de op de run-ge letra-enAe r
ik nodig ook nog ieLs ü? zfggef «£ Kndc dl^ T
leggende, met de kruin des hooft"teil"de SclS° P J 8
> 8 t
van iendeneo ^ , S ^ S W ^ ^ E ^ ^ »
teVÜ e keeren
e nT, W r
e
V m e t Sr*" 8 W e t '
d o O T
h
« S
k
hooft'tegen de SbUff a^C "' ,°J 1" '' Uln " f h « »gterfpits
rond, en "ter h K ' . 2 n ' l h °°fc'?wat
" 't ho°f, heeft^e^
opening van des OnLd^rs 6^ H,
wagten: maat 2v/4" aedurS »,l
tf> dat . ,s ' t £ B e n d e
m
" e t ^"«'«"«ynen
.1 i i.iuei geaurig waken, en werkfaim „,„
mentlyk, zy moet van buiten en van binnen .J*V '
moet zy met de eene hand hm,A. 1 f merken , van buiten
d 5 c h a a m
Wee het KinJt hLrf r '
-beendere n, by yder
wee, ner ^mats hooft keeren en nederwaarts Arn^i. ' >> uer
binnen moet zv als de Wee . a t a a _ , t s drukken, en van
beenderen afdekken ZjJ£ ï ^ ^
van de Schaam
en dezen arbeidt c 0^ hoofts,
tegen, of in de ceboo ?e kn^ ^ k r T d e S h o o f t s r e gt
Vrouw niet aa, t" den om S tydt t0C m ° et z * de
hoe zy fterker^^T^^SiT ^
J
t e
^rken;want
neerzet, noe het hooft eerder over de Schaambeen-
'

Van een ZWAARE BARINGE.
4 7-
beenderen heene glyd, en daar eens over heen gegleden zynde
zoo is het buiten haar magt, de kruin in de geboorte te konnen
krygen, en dat met konnende doen, zoo is 't gedaan voor de
Moeder en-voor het Kindt; want op die wyfe kan de Vrouw
rnet verloflèn, het water zal wel breken, en aflopen, maar het
hooft blyft daar vaft leggen dwers over het Bekken heen.
Indien de eerfte kans verfuimt is, namentlyk dat de kruin van het
Kindts hooft by het ftaande water over de Schaam-beenderen is
gegleden, en het water breekt, dan-moet zy aanftonds onvermoeijelyk
arbeiden , om het hooft te rugge en de kruin des
hoofts in de geboorte te brengen, op dat het alzoo nederzakken
kan,Tiet welke noodzakelyk moet gefchieden , of Moederen Kind
gaan verboren, of een konftige hand van een ervare Operateur
moet het Kindt levendig of dood daar van daan halen. Ik zegge-,
levendig of dood, hoe eer hoe beter, want het is beter'als 'f anders
met wefen kan, dat 't Kindt derft, en de Moeder by 't leven
werd behouden, als dat men fe beiden aan de wiffe dood
overgeeft, die zonder hulp zekerlyk ftaat te volgen.
lk kan my niet genoeg verwonderen over de diepe onkunde
van de meefte Vroedvrouwen, die verfcheide dao-en geruft en
ftil zitten voor een zoodanigen Vrouw. Vraagt °de Man of de
Vrienden of een Dodor, hoe komt het Kindt? hoe ftaat het in
de geboorte? zy antwoorden, heel wel, het hooft ftaat in de
geboorte , maar het blyft ftil zitten , de Ween mankeeren , of
doen geen mor deel, men moet wagten en gedult hebben , tot datonze
Lieven Heer uytkomft geeft, wanneer de Weën beter zullen
doorzetten, ó Onverantwoordelyke onkunde / ó domme onwetenheid
in zaaken, die men met de hand of vingeren kan voelen
en taften, en waar van men zig kan verzekeren in min dan een
quartier uurs, en waar van zoo een domme in onkunde verouderde
Vroedvrouw haar geheele leven lang onwetende blyft/zyeifcht
dryvende, of Weën verwekkende middelen, om het Kindt door
te zetten, niet begrypende of de Ween quaad of goed zullen
doen: want wat goed konnen de Weën doen, zoo lang het Kinds
hooft zoo vaft blyft leggen ? zy klemmen het hoe langer hoe vafer,
en nog zy, nog den Doótor, begrypen niet, dat zy, zoo
OOO 2
vee]

47 . «» ZWAARE BARINGE.
veel in haar is, de Vrouw verfuimen, haar zoekende door verkeerde
wegen te helpen, in de plaatfe van verftandiger tot hulp
te roepen die de Vrouw door een konftige hand konnen redden;
de Vrienden en de Bueren laten het op de Doclor en de
\ roedvrouw aankomen, den Doel .r ordineert op 't raport van
de Vioedviouw, en de Vroedvrouw is onkundig, of hovaardig;
onkundig, met wetende of 't Kindt zoo leggende kan gebooren
werden of niet, en zy is hovaardig daar" in, datze haai
onkunde verbergt, en dus gaat Moeder en Kindt verlooren door
onkunde of door hovaardye.
De Vrienden btweenen wel het verlies, maar wie denkt dat
de Vrouw en 't Kindt verfuimt zyn? wie onderzoekt de waare
leden ut oorzahe van dit verlies, wie zoekt dat voor te komen?
tn wie zoekt dat doodelyk quaad te duiten? dat gaat zoo het
ctne Jaar voor, en 't andere Jaar na, niemant trekt zig de zaake
«an, het fchynt geen zonde te zyn, Menfchen te laten derven
aie men wel by 't leven konde behouden: om dat het een oude
gewoonte is zoo te doen, en zoo te zien doen; men trekt niet eens
in twyfel of het met wei anders kan gefchieden.
Dat het gemeene Volk in deeze onkunde en blindheid blvft
dat kan geexcufeert werden, maar dat Luiden van Studie als
Doétoren en Magiltraats Perfoonen enz., haar de zaaken nrt'aantrekken,
dat is onbefeffelyk: t'zedert het jaar ITOT heeft dit
Boek in het ligt geweeft, waar in ik de oude abuifen zoo klaar
heb aangewelen, als ook de onkunde van meed alle de Vroed
vrouwen, die de waare oorzaak zyn van de dood van veel brave
Vrouwen: maar wie heeft het gelooft? of wie heeft de waarheid
der zaaken onderfogt ? de dingen blyven gel v
k ze te vooren waren
Dit ongeluk treft immers zoo wei de Ryken als de Armen'
want die onkundig zyn by de eenen, die zyn het ook by de anderen,
en deezen fterven zoo wel door verfuim als geenen-hoe komt
het dan dat men de oogen niet open doed, om ten minfte tot onderzoek
te komen ? heb ik het niet duidelyk en klaar genoeg befchreven,
om van elk ee» verftaan te konnen werden * ik offereer
my zelve voor 't Gemeenebeft aan alle Magiltraats Periöonen,
die

Van een ZWAARE BARINGE. 477
die de zaak uit liefde voor 't gemeen begeren te onderzoeken; ik
biede my aan. zegge ik, om in haar EE. prefentie aan zoo veele
Doctoren, als 't haar zal believen, in der minne zoodanige oogfienelyke
en handtaftelyke demonftraden daar van te doen, en dat
zoo klaar en zoo verflaanbaar, dat de EE. Magiftraats Perfoonen
het gemakkelvk zullen konnen begrypen en verftaan.
Vergun My Eerwaardige Heeren Regenten van Land en Steeden,
dat ik LEd: eerbiedelyk vragen mag, waarom dat UEd:
Agtbaaren de Lighaamen die geflorven zyn doet fchouwen, wanneer
dat men reden heeft te denken,datze op een Criminele wyze
ter dood zyn gebragt? men zal my waarfchynelyk antwoorden,
dat het gefchied om de misdadigen te konnen firaffen: ik erken
dat het lofiyk en zeer wel gedaan is: Maar zoo der Jaarlyks in
alle groote volkryke Steden veel meer Vrouwen fterven door
onkunde of verfuim van de Vroedvrouwen, als 'er buiten dat
op een Crimineele wyze vermoort of om 't leven werden gebragt,
behoorde daar over dan ook geen fchouwinge of onderzoek te
gefchieden, om te weten , eerftelyk , of de Vroedvrouw het
Eindt niet heeft gedood, en ten tweede, of de Vrouw.met haar
Kindt door verfuim van de Vroedvrouw is geftorven of niet?
op dat ztiiK dooden van het Kindt of 't verfuim ook mag geftraft
werden ten minfe door zulke Vroedvrouwen van haar Ampt
voor een tydt of voor altoos af te zetten, en andere die bequamer
zyn aan te ftellen. . . .
Vraagt men, of het altoos mogelyk is, om door de opening
van het Lighaam der geftorvenen te konnen weeten, of de Vrouw
met haar Kindt door mishandeling of verfuim is geftorven? ik
antwoord ja, dat het altoos wel mogelyk is, door zulke perfoonen
die een klaare bevatting hebben van de konft van Vrouwen
te verloflèn; voor die is het ruim zoo zeker en gewis daar van
te konnen oordelen, als te oordéelen of de wonde van een gequefte
doodelyk is of niet: en ik ben verzekert by myn zelve,
dat zoo men eens tot zodanig een examen quam, dat men zoude
bewnden, dat indien niet alle, immers by na alle de Vrouwen
die onverloft in den Arbeidt zyn geftorven, door mishandeling
of door veifuim geftorven zyn. Is het dan aiet droevig? Ja is
Ooo 3
het

478 Van een ZWAARE BARINGE,
het niet beklaaglyk,dat 'er tegen zulk een Crimineel Kinderdooden
en verfuimen niet gewaakt wert? en dat men de getrouwe
waarfchouwinge in de wind ilaat?
Mogelyk zullen fommige Doftoren zeggen, dat men door die
Schouwing niet zeker zoude konnen oordéelen of het Kindt door
de Vroedvrouw is gedood, en of de Vrouw door een onkundig
verfuim van de Vroedvrouw onverloft is geftorven , agtende
ha r zeiven met bequaam genoeg, om daar van met zekerheidt
te konnen oordéelen, en zullen mogelvk de Overigheid, die zy
daar toe behoorden aan te zetten, van zoodanig een Schouwing
afraden. Ik ftel het vaft, en ben bereid het met de daad te
bewyfen, en het zoo klaar aan te toonen, dat elk Magiltraats
Perfoon, ja zelfs een Timmerman, het zal konnen begrypen.
Daar zyn nog veele Doctoren, die de fcheeve leggingen van
de Lyf-moeders in fommige Vrouwen niet geloven, om dat ik
de eerfte ben die dezelven hebbe befchreven, maar zoo men eens
door de Schouwing tot onderzoek daar van quam, zoo zouden zy
die niet behoeven te geloven , want zy zouden die met haar oogen
konnen zien, en met haar handen konnen betaften. En die begerig
zyn om gedisabufeert te zyn, laat die prefent zyn als ik een
Vrouw verlos, ik zal haar de fcheve legging van buiten op het
Lighaam met haar hand doen voelen, op dat zy haar ongeloof
mogen afleggen, en op dat zy konnen verzekert zyn , dat ik de
waarheid gefchreven hebbe: En heb ik de waarheid gefchreven
en ben ik daar van verzekert, met alzoo veel zekerheid als ik
zeker weet dat het dag is, wanneer ik de Zon zie fchynen, by
gevolg zoo zyn dan immers zulke Doctoren onkundig in dat ftuk
't geene zy egter behoorden te weten: En hebben de Vroedvrouwen
daar geen kenniflè van, zoo zyn zy dan ook onkundig in
haar werk:wat doet gy dan myne Heeren,alsgyophetraportvan
zulke onkundige Vroedvrouwen ordonneert? Ik vrage no«-eens
wat doet gy op 't raport van zulke onwetende Vrouwen, als
het Schip op 't droog te zetten , en de Moeder en Kindt te
doen vergaan? daar, indien gy regte wetenfchap haddet van de
waare gefteltheid der zaaken,uw Confcientie u van zulk doen behoorde
af te fchrikke; dit zegge ik op niemant in 't byzonder,
maar

Van een ZWAARE BARINGE 4,7$
maar uk getrouwheid en liefde tot allen,voor het gemeene beft,
zoo als ik wenfche, dat anderen ook tot myne leeringe mogen
doen, want ik achte my nog niet te oudt om te leeren. En ik
achte ook, dat men myne trouwhertige waarfchouwinge behoorde
plaats te geven, dewyl ik niemant als de fchuldigen beftraffe.
Hielt men de Vroedvrouwen haar doen verdagt, en onderzogt
men veelen haar doen, wat zoude men al misdagen ontdekken!en
wat zoude men verbaaft zyn te zien, veele Crimineele mishandelingen
van Moeder en Kinderen / deze trekt een levendig Kindt
by de armen dat men een duim tuffchen de fchouders en den arm
kan leggen, en brengt zoo de gangrene in 'tgeheele Kindt, en
van 't Kindt in de Moeder: en die doorboort het hooft van een
levendig Kindt, en haalt de herffens uit', om 't Kindt zoo af te
halen, en dat gedaan hebbende, zonder verlof of kenniflè van de
Vrouw of de Man, zoo verzwygt zy het feit, en laat de Vrouw
bloeden, en het Kindt zoo leggen verrotten in de Lyf-moeder,
het welk een ftank veroorzaakt die onverdraaglyk is, die de Lyfmoeder
aanfteekt, en de Vrouw het leven beneemt. En wat
wonder dat ze zoo te werk gaan? alles is haar geoorloft, niemant
eifcht haar rekenfehap, niemant doed onderzoek , alles gefchiedin
het geheim, en 't blyft verborgen. Want de wagters flapen,
den Doctor agt genoeg gedaan te hebben met te ordonneeren, en
de Overigheid laat geen onderzoek doen; dood is docd, en daar
mee gedaan 5 maar bedroefde Man ƒ en bedroefde Kinderen / die zoo
haar Vrouw en haar Moeder verliezen, en dat zoo de eene vooren
de andere na, en dat gaat zoo het eene Jaar voor, en het andere na,
zoo waagt men het leeven van de oiei baarde panden die men
heeft, en die voor geen Geit weder te verkrygen zyn. En behooit
men zulke Crimineele zaaken te verfchoonen om datze in't
verborge gedaan worden ?levendige Kinderen zoo te mishandelen
en ter dood te brengen, en daar door oorzaak te zyn dat de Moeder
met haar Kindt moet fterven, is dat niet Crimineel? en behoorde
daar geen fchouwinge over te gaan ? en behoorde tot zulk
misdryf geen ftraffe te ftaan?
liet is nog niet lange geleden, dat ik, te Wilsveen , een
Eoere Vrouw verloft hebbe, in minder dan een halfuur van een
dood

48o Van een ZWAARE BARINGE.
dood Kindt, dat na de getuigenifle van de in arbeidt zynde
Vrouw, en alle die daar prefent waren, daags te voo,en no?"e!
der eenig inftrument zoo vervaarlyk donk, ais een vu rotte
kreng. De waare rede of oorzaake daar van was, dat zekere
Vroedvrouw zoo a,s my berigt wierd, een band aan den arm
van t kindt vaft gemaakt hebbende, twee fterke Vrouwen daar
aan het trekker, tot dat zy,den a.m van 'tlyfafgefcheurtzynde,
die aan een velletje het blyven hangen, en al Z
oS de Vrouw verliet,
als onmoogelyk om verlolt te konnen werden : wat onverftand
nu by deeze mishandeling is gebruikt geweeft, daar van
kan ik niet verder met zekerheid lpiecken als door hooren zeggen
Maar dit weet ik zeker, dat als ik de in arbeidt zynde
Vrouw aanfloeg, dat ik beide de armen buiten het Lighaam
vond, en dat den eene arm van het Kindt maar aan een velletje
U d C f C
7 M A Z
J 0^ 1 d e r b u i t e n hing,waar door, ai e
de bloedvate,, en zenuwen afgefcheurt en verbfoken zynde het
niet anders konde zyn, of het geheele Kindt moeit gangreneerea
en verderven gelyk ik het ook zoo bevond, want het Kindt gekeert
en zonder gewelt met de voeten uitgehaalt hebbende, was
van het hooft tot de voeten affchuwelyk ««ranercneert iade
gangrene vas zoodanig doorgedrongen, dat niet alleen de Navelltreng
maar ook de ganfche Nageboorte, gegangreneert of
bever gelphaceleert was, zynde zoo doof cn zoo i,laauw als iood
waar uit ik befloot dat de gangreene ook doorgedongen wa
tot in de Lyf-moeder zelve,
e n
dat de Vrouw in doodsgevaar
was, gelyk zy ook weinig dagen daar na is geftorven
En indien men wel verdraagt, dat die en diergelyke ftrafbare
misdaden begaan verden, ,k hoope dat men in my ook wel zal
verdragen dat ik le getrouwelyk aanwyfe, of ontdekke, niet om
iemant te befwaaren, maar of 't mitlchien tot eenige nuttkrheid
wezen mogt; of mnTchien eenigen die 't haar ampt en pi lt i
mogten ontwaken, en 't Gemeenebeft in ,

Van een ZWAARE BARINGE.
4g r
en aangewezen; ik heb myn gemoedt ontlaft, het overige b»veel
ik God, die de herten kent, en die elk rekenfehap zal afeiflehen
van t geene hy gedaan , en van 't geene hy verftnmt zal hebben
Mogelyk zal men wenfehen te weten, hoe men,by de vifttatiè
ofte fchouwmg, zal konnen zien, of een Vrouw, in den arbeid
onverloft geftorven zynde, haar eige dood geftorven is of bv
verzuim van de Vroedvrouw, op dat het dan bJyken mag dat ik
in myn zeggen gegrond ben, dewyl ik mogelyk de eerfte ben
die zulk een voorftel doe, en 't welke ten eerfte mogelyk zeer
vreemt zal voorkomen: zoo wil ik ook geerne aan die begeerte
voldoen, maar eer ik daar toe koome, zal ik eerft ten volle af
doen het geene nog overig is aan de Zwaare Baringen en dan
zal ik komen tot de Toets-fteen en Schild der Vroedvrouwen en
daar in ook te gelyk de Heeren Doétoren als aan myn zelve har
phgt aanwyfen; en eindelyk zal ik komen tot de Schouwing " en
toonen, hoe of waar door men weten kan, of de Vrouw onverloft
haar eige doodt geftorven is of niet.
ZELTZAAM
VERHAAL.
Tn het Zeven-en-twintigfte Capittel pag, i6 7
. hebbe ik geleerd
JL de ongemakken die te vrefen zyn, als het Bekken vaneen
Vrouw a te wyd is en wat de phgt van een VroedvrouwS
om in zulk een geval de dreigende ongemakken en quaade gevoll
gen, die daar uit konnen ontftaan, voor te komen. Tot het geene
ik in dat Capittel geleert hebbe behoef ik niets meer by te wegen,
maar tot beyeftiging daar van zal ik alleen hier verhaalen
een zeer ext aordinaar geval, zoodanig my tot die tydt toe niet
J
was voorgekomen.
, I k T' poepen even buiten den Haag, o P
de weo- na
de Malle Moo!en,_ daar was een Vrouw in arbeidt, endaUroevig
was om te zien was, dat het Kindts hooft' hing tövdé
fchouderen toe buiten het Lighaam van de Moeder, en egter was
het maar met de kruinL van 't hooft bloot, zynde nog gSrlm
drie vierde parten van het hooft binnen des Lyf-moeders mont
P
P P
zoc^

*8z Van een ZWAARE BARINGE.
zoo dat de Uterus met het Kindts hooft tot de fchouderen toe buiten
het Lighaam neerhing; de Vroedvrouw was, niet zonder
reden, zeer,verleegen, en wift geen raad om het te redden. Ik
verlofte de Vrouw, en ik beken, dat ik ook veel meer moeite
vond om de verloffing te volbrengen, als ik in het eerfte wel
dagte, door dien ik het Kindt niet dor ft na my halen, of ik was
in gevaar, dat het Kindt en de ganfche Uterus zoude buiten gefchoten
hebben.
Door dit Exempel konnen de Vroedvrouwen zien, hoe nodio*
het is, dat zy myne leringe in 't Zeven - en-twintigfte Capittel
m agt nemen, om haar op die wyze niet te laaten verraffên op
kofte van Moeder en Kindt, .wanneer zy des Lyfmoeders mont
niet tegenkeeren, gelyk ik m het voornoemde Capittel geleert
ö
nebbe.
C A P I T T E L LIV.
Van een ZWAARE BARINGE, door gebrek van Weën
of door wilde of omflaande Weën.
•npOt befluit van de zwaare Baringen, zal ik ook ietwes zeggen
JL van de verkeerde Weën, die men wel noemt wilde Weën,
of omllaande Weën.
Het is bekend, dat de Weën nootzakelyk zyn tot de Verloffinge,
want de natuurlyke Ween, of de Vlagen by zommigen
genoemt, moeten het Kindt doorzetten; door de Natuurlyke
Ween, of door de behoorlyke Vlagen, verftaan wy zoodanige vanzelfs
komende bewegingen, waar door de fpieren van de buik, en buiks
ingewanden, haar intrekkende, zoodanig een drukking en perfinge maken
op de Lyf-moeder, ah of dezelve geheel ten lyve uitgeperft zoude
vierden.^ En door behulp van deze Weën wert des Lyfmoeders.
mont door 't water geopend, en 't Kindt in en door de geboorte
gedreven, en op. die wyze wert de Vrouw gelukkig verloft,
by. aldien datter niets tuffchen beide komt,, dat de verloffing opkoud
of vertraagt»
&
^
Maar

Van een ZWAARE BARINGE. 4gj
Maar wanneer het gebeurt, datter in de plaats van die natuurlyke
bewegingen Cdie zeer gelyk zyn aan de geenen die elk
menfch gevoelt, wanneer hy zyn gevoeg doed, dog met dit onder*
lcheid, dat dezen meer op den endeldarm aanfetten, en geene»
meer op de Lyf-moeder); wanneer dan die natuurlyke Weën geheel
ontbreeken, of dat s'er niet genoeg, of datze ook wel verhoed
° W G r d d a a i " d ° 0 r d C n a r b e i d t v & ï t r d && e n tegen ge>j
Z 0
Gelyk 'er een verkeerde of Waan ftoelgang is, alzoo iffer ook
verkeerde of' Waan-arbeidt ;en dezen werden genoemt wilde of'omflaande
Weën De Vrouwen, die deze omflaande Weën hebben
fchynen by vlagen fterke dringingen te krygen , maar eer de
doorfettinge of regte nederperfinge gefchied, zoo houden die bewegingen
op, en veranderen in pyn of kramp, waar door zyonmagtig
zyn om te konnen werken : Het middel om die omflaande
Ween in regte Weën te doen veranderen heb ik befchreven
m het XVIII. Hooftdeel.
Ik zal hier nog by voegen, dat men in de omflaande Weën geen
dryvende Medicynen moet gebruiken, want daar door werden
de Jmerten
m a a r
vergroot , maar in tegendeel verzagtende en
pynltiliende: en dan zal men bevinden, dat den arbeidt, döor
hulp van de natuur, genoeg zal verwakkeren. Voor deze raad
ben ik van zommige Doéforen belagt, maar van zeer wyze en
ervare Genees-Heeren bedankt: Zoo gaat het in alle dingen, na
t fpreekwoort, Laudatur ab bis, culpatur ab Mis; en ik blyf by
myn zeggen, en by myne ondervindinge in dit ftuk, van meer
als 30. Jaren lang.
^ Maar zomtydts gebeurt het, dat den arbeidt, die in den beginne
redelyk fcheen te zullen vermeerderen, evenwel daar na
veel vermindert of ook wel geheel weggaat, en dat komt meeften
tydt, zoo niet altoos, door gebrek van noodige hulpe: Het is
veeltydts, om dat het Kindt, met zyn hooft of met zyn fchouderen
of anders vaft fittende, niet meer en vordert, waar door
de natuur als verdrietig en als moedeloos werdt, gelyk wy elders
hebben gezegt , en daarom ook het zelve hier niet verder zullen
uitbreiden.
P pp 2
Maar

484 Van een ZIVAARE BARINGE.
Maar zoo het evenwel gebeurd, gelyk het gebeuren kan, dat
den arbctdt vermindert en ophoud, het Kindt regt of wel ftaande in
een wel geplaatfle Lyfmoeder, en dat 'er geen gevaar is, zoo
raade ik de Vrouw geruft te laten leggen, tot dat den arbeidt van
zwts wederkomt; maar zoo men het Kindt te verre geavanceert
vind, om zoo te bleven fteeken, zoo kan men zien, of het zetten
yan een Cüfteer, gelyk ik te vooren geleert hebbe, den ai'beidt
kan verzvakkcren, en zoo dat niet en helpt, zoo moet men zyn
toevluct nemen tot een ervaare Doctor, maar de Vroedvrouw moet
ee ft wel overleggen, of 'er niet door de handen kan of rtoet gedaan
werden, om den arbeidt te bevorderen, en het Kindt door
te helpen , want gemeenlyk kan een verftandiye Vroedvrouw
of Vroedmeefter, meer door geoeflende handen J doen tot bevorderinge
van den arbeidt, als zelfs een wys Doétor door goede Medicynen.
lk weet wel, dat men door goede Medicynen veel kan doen
om den arbeidt te verwakkeren, maar ik hebbe door langdurige
Ubiervatien ook bevonden, dat het ingeven van fterk dryvende
dingen de Vrouwen in dien ftaat dikwils zeer nadeelig is: Ja ben
van die gedagte, dat veele Vrouwen het leven zouden behouden
hebben, zoo men maar verftandig met de handen hadde gearbeid,
zonder ingeven van de zoo genaamde Weën verwekkende Medi-.
cynen, die door het gebruik, of liever door het misbruik, van
die middelen, gevoegt by haare zwakheden, he; leven verloren
hebben.
Ik danke God, dat ik van dat misbruik van veel ingeven verloft
ben, bevonden hebbende, dat door goede en bequame handelingen
men meeft alle Vrouwen fpoedig en veilig kan vertollen,
wanneer datter maar nog kragten genoeg zyn óm een korte
tydt te lyden den nodigen arbeidt, die tot haar hulpe moet
sangewerd werden. Ik kan my vrywillig beroepen op alle de
Vrouwen de ik verloft hebbe t' zedert den tydt van 28. a 30 laren
, de voorige tydt fteilende onder de tydt van myne onkunde
volgens de gemeene methode, en ik mag vryelyk zeggen, dat ik
met en weet, m al die tydt, by meer als by 2. of ï. Vrouwen
geweeft te hebben, daar ik vergeefs aan geaibeid hebbe, de anderen

Van een ZWAARE BARINGE. 48y
deren hebbe ik allèh gelukkig verloft in zeer weinig tydts, en dat
zonder dryvende of Weën ver.'ekkende Medicynen in te geven
en ook meeft altydt zonder Inftrumenten, my daar van niet bedienende,
als wanneer dat de Kinderen in fcheef-leggende Lyfmoeders
met het hooft zeer vaft tegen of op de beenderen van het
Bfekken geklemt leggen, en dat de Vroewen door al te lang in arbeidt
geweeft te zyn, ik om haar by 't leven te behouden genootzaakt
ben, daar door haar lyden te verkorten, en fpoedig te verloffen
, ten welken einde ik ook wel, dog zeer zelden, een of beide
de armen van het Kindt heb afgewrongen, het welke ik egter
in de tydt van dertig jaren , zoo veel als myn geheugenis toelaat .
ook niet boven de twee of drie reifen gedaan hebbe : en dewyl ik
daar door tot de verloffinge hebbe ontfangen, zoo denk ik nkt
dat ik het ooit of ooit weer zal doen; en daarom raade ik alle Vroedmeefters
zulks na te laten , want of het fchoon aan een dood Kind
met en fchaad , nog aan de Vrouw geen pyn of fmert veroorzaakt,
zoo is het dog een zaak die af keerig is voor de 1 erfoonen die
prajfènt zyn, en het welke als zeer wreed word uitgekreeten. Ook
weet ik niet, dat ik ooit een Vrouw gefcheurt of gequetft hebbe
waar door zy letzel behouden heeft, uitgenome een eenige, waar
van ik hierna zal fpreeken, en my gedenkt maar eens of tweemaal
gevoelt te hebben, dat het vrouwelyk lid, door al te ftyf en te
onrekbaar te zyn, gefcireurt is geworden, door 't pafferen van 't
Kindts hooft. Ja myns wetens is niemant van haar allen, die in
't leven zyn gebleven, lek gebleven, niemant van haar heeft uitfinkinge
van de .-yf moeder bekomen, of eenige andere confiderable
ongemakken behouden, waar voor ik God Almagtig nogmaals
danke.
Daarom zoo raade ik alle Vroedvrouwen, zoo veel doenlyk is,
door goede handelingen te verhoeden, of wég te nemen, al het
geene den arbeidt zoude konnen vertratgen, om daar door een
fpoedige véiloflinge te bevorderen, en zy zullen bevinden, d$t
zy ook reden .uilen hébben God te danken, en datze met minder
btfwaarniile des gemotds, de Vrouwen meerder reële hulpe zullen
konnen toebrengen, en dat zy haarzelven zoo ligt niet in ver-
^BP i
legent>

4 86 Van een ZF/AARE BARINGE.
legcntheid zullen vinden, als te vooren, wanneer zy te veel verwagtinge
hadden van de Weën verwekkende middelen, en de
Vrouwen door goede handelingen geen genoegzaame hulpe toebragcen:
het welke ik toewenfchende alle die het van God begeeren,
zoo zal ik hier mede eindigen, het geene ik te zeggen hadde
van de Zwaare Baringen, en overgaan tot de Toetfteen en
Schild der Vroedvrouwen, en daar na ook tot de Schouwing
C A P I T T E L LV.
TOE T S-ST EEN, en
SciiiLT^rVROEDvjtouvE^
X7 en Toets-Steen werd gebruikt, om Goud en Zilver, van an-
JHv dere Metalen te onderfcheiden, als ook om te konnen zien
of 't Goud en Zilver zuiver is, dan of het met andere Metalen
vermengt is; alzoo zullen de .volgende vraagen en antwoorden
ook konnen dienen, om wel te konnen onderfcheiden, of een
Vroedvrouw haar Ampt en pügt wel verftaat, en ook wel waarneemt;
opdat de Man, en de Vrienden van de Vrouw, door
haar zeiven, of door den Doétor, die zy daar toe mogen gebruiken
, haar mogen geruft verlaten op het doen van de Vroedvrouw,
die zy tot hulp geroepen hebben.
Gelyk na deze Toets-Steen, door vraagen en antwoort ftrekken
kan, tot geruft-ftellinge van een Doétor, en de Vrienden
van de in arbeidt zynde Vrouw; alzoo zal het op de waarheid
gegronde antwoort, en het getrouw berigt van de Vroedvrouw
haar konnen verftrekken, tot een Schild, om haar te verdedigen
, en van haar af te keeren alle verkeerde en quade befchuldingen
, waar 'mede onverftandige of quaadaardige menfchen de
ichult van een zwaare verloffinge op de Vroedvrouw zoeken te
fchuiven, of fchoon zy de oorzaak daar van geenfins is.
De billykheid vereifcht., dat men alle menfchen regt doet
en. daar is niemant, zoo wys en zoo getrouw in zyn doen & die niet
aan de laftering van booze menfchen onderworpen is; derhalven
zoo vereifcht de billykheid en de geregtigheid, dat men zoo
veel

ToetsSteen der VROEDVROUWEN.. 48/
veel als doenlyk is, vafte gronden der waarheid ftelle, waar door
de weldoenden, en de qualyk doenden, van malkanderen konnen
onderfcheiden werden, op dat het oordeel na de waarheid
der zaaken, en niet na gunft of ongunft mag gevelt werden.
Geen menfch van een gezond oordeel kan ontkennen, dat de
openhertigbeid, en de vrywUligheid, om reden van zyn doen en
laten te geven, is een bewys van Opregtigbeid: want ftelt eens,
een Vrouw heeft niet alle de noodige wetenfchap en bequaamheden
, die wel vereifcht werden om een in arbeidt zynde Vrouw
te konnen verloffen, zoo zy egter opregt is in haar doen, zoo zal
zy evenwel gewillig zyn om reden van haar doen te geven,als
haar die, als 't nodig is, afgevordert wert;, Ontbreekt het haar
dan aan genoegfaame kenniffe, een zoodanig betoont door haare
openhertigheid, dat het haar niet aan de goede wille en ontbreekt,
en datze gewillig is om beter te leeren, op dat zy beter
mag doen, of haar werk, als het boven haar bequaamheid gaat,
aan een bequamer over te geeven.
Maar als een Doétor,, of de in arbeidt zynde Vrouw zelfs, of
iemant van haar naafte Vrienden, aan een Vroedvrouw vraagt na
de gefteltheid van de in arbeidt zynde Vrouw: te weten, hoehet
Water zig formeert? hoe de Lyfmoeder is gelegen? of het Kindt
wel of qualyk in de geboorte ftaat? wat lid zig in de geboorte aanbiei
enz.; en de Vroedvrouw is onwillig daar op te antwoorden, of
zy tragt u met een dubbelfinnig antwoort te paayen; het hapert
aan haare opregtigbeid, en zy zoekt haar onkunde te bedekken
, en gy hebt geen reden om u op haare bequaamheid en trouwe
te verlaten: Want zoo zy kenniffe genoeg, heeft, om door
haar gevoel alle de aanbiedende deelen wel te onderfcheiden,
en zoo zy die wel onderfcheiden heeft, waarom zoekt zy de waare
gefteltheid der zaaken te bedekken ? wat fchade kan haar overkomen
, van de dingen te zeggen zoo als die zyn, in tegendeel,
de waarheid gezegt hebbende, zoo heeft zy haar ontlaft, en van
opfpraak bevryd: maar latet anguis in herba, zeggen de Latynen,
daar zit een Adder onder 't kruid; zy weet wel, dat zy by
baar zelve niet zeker is van de waarheid der zaaken, en daarom
fchaamt zy haar over haar onkunde, en durft niet zeggen, ikweet
het-

488 Toets-Steen der VROEDVROUW ÉN.
het niet. Want zy die we! wil, dat men van haar denkt, dat zv
alles weet, durft met beleiden, dat zy het niet weet, en zy we|
wel dat zoo zy zegt, het Kindt komt met zyn hooft voor, dat zv
dan belchaamt zal moeten liaan, zoo men daa"! na bevmd dat h?
met is het hooft maar een fchouder, of een elleboog of een
knie van het.Kindt. Zy weet wel, dat zoo zy zJtfhet/ctd
komt met de Uien voor, en het blykt daar na, dat zyfeen onderfcheid
heeft weten te maken tuffchen een fchouder en de bil e
van een Kindt, dat zy dan met fchaamte bedekt word en om
dat te ontgaan zoo zwygt zy, of zy geeft een dubbeifmnb antwoort
en zoekt haar agter de leugen te verbergen, ofzygeeft
den Vrager wel een graauw, en wortquaad, of gebeft en d«
zoo zynde , zoo laat ik elk een oordéelen, wat men vin zoo een
Vroedvrouw naar doen te wagten heeft? Die haar op zulk eene
willen verlaten, die mogen het wagen, maar voor my, ik zorde
inyn eige Vrouw, zoo ik 'er een hadde, nog ook myne Dol cï
y
1 7 t
daar aan met wagen.
V c «
EERSTE
TOETS.
O^en" D^^ a k nf1 k °v 2 , 1 '
°/ e^ e

loets-Steen der VROEDVROUWEN 489
SntfchrroS» ïlst^r^^" 6 ganticne rondte. Als het dan gebeurt, "? dat t 0 de n f l Weën u i t
' ^n'dat op de in Lvfmoeder
perlTen, zoo perffen zy het water na benede,i?en do'n het
de
rondom het hooft doorboren, waar door het dan"«beurt da
•het water tweefints zyn werk doed : Eerftelyk, dat het door'zyn
perfling des Lyf-moeders mont verwydert; En tenifndere dat
het vlies yan de Nageboorte uitrekt, en verdunt waar uit'dan
nootzakelyk twee andere zaaken volgen Eerflehtf Ir l ° L £
allengskens lager nederzakt. En t^^S'h^iS^
langer hoe breder en grooter wert, en altoo rond in' a n aden
na de rondte van de opening van des Lyf-moeders mont e dat
continueert alzoo by ieder Wee, tot dat het Watervlies zoo vee
gerekt , dat het eindelyk, niet meer konnende rekkef^itakken
breekt, en 't water dat daar in beflooten was we ff
looDt en
4an zegt men ,.dat het Water gebroken is
wegloopt, en
Maar als het gebeurt, dat het water als een dunne darm nederwaarts,
] a
zelfs buiten het Lighaam uithangt, dat if een klaar
bewys dat het Kindt geheel anders komt, of dat de Lvf moeder
fcheef .legt, want de kruin van het hooft de L v
f-Le7ers
mont met geheel in de rondte toeftoppende zooerft h ^
op het Water-vlies, en perft het hA1fag*£l%
de andere nederwaarts , het welke allengskens meer en meer
door die kleine opening nederzakt, zoo fmal en zoo ng, daïhe
wel als een darm buiten het Lighaam uithangt; waaruit dee£
nederzakkende, des Lyf-moeders mont n et wel verwvdert Fn
tt2Ji£Pï daar door
hoofts regt m de geboorte ftaat, en n daar op een goe jTvedosfing
doed hoopen, zy heeft u de waarheid geïegï*of zoo zvï
gezegt heeft dat het water lang en fmal nederhangt en u daaï
OP gewaarfthouwt heeft, dat 'e?een fwaare vertoiftng te waïen
was zoo heeft zy ook wel gedaan, en zoo zyhn%^Xd
kend, zoo is zy verpligt u met eene te zeggen f dat^et befteen
ftlS
vei-

49° Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
veüigfte voor de Vrouw en voor het Kindt zoude w'efen, de
mSTv^ o°f" tS H Y u? r S k e n V 3 n h e t w a t e r t e laten verioffen,
met Ween of zonder Weën, daar moet men niet nazien, maar
door een kundige hand het Kindt uithalen. Zoo zy u daar van
en t Kindt n gevaar, of door onkunde of door fchaamte.
Zoo de Vroedvrouw u van 't gevaar gewaarfchouwt heeft, en
11% Z Y , U K "^^^elykheid van het fpoedig verloflèn voorgeftelt
heeft, zoo heeft zy haar gemoed bevreid, en het ftaat aan u te
z
hlf'
i S
oodani e e n
f
verloffinge toevertrouwt, en aan
«f!' L Y l % d U / f t ° ! , d e r n e m en;zoo ja,laat het gefchieden:zoo
neen, zoo zend fpoedig om iemand die het beter verftaat, want
wagten is fchadelyk, en gevaarlyk; Vertrouwt gy die Opende
aan uw Vroedvrouw, zoo vergunt haar een uur, of ten hoo'fte
twee uuren tydts; kan zy het in die tydt niet doen, zoo verftaa
zy haar werk met, want zoodanig een verloffing vereifcht zoo
veel tydts met en de Vrouw lyd te vergeefs, daarom zend fpoedig
om een ander, en legt uw Vrouw geruft te bedde, op dat
zy haare kragten niet te vergeefs verheft, en verquikt haar door
eenige fpys ot drank, op datze door een ander te beter kan geholpen
worden: doet niet gelyk de meefte doen, die een, twee,
drie vier, ja vyf of zes dagen wagten, op verbeurte van Vrouw
en Kindt; maar wenfcht gy die beiden te behouden, zoo verzuimt
niet een uur: die u anders raden, die raden u verkeert
1 z
y d a t het wetens, 't zy dat zy het onwetens doen. '
Maar heeft u de Vroedvrouw de waarheid gezegt, en u kenniffe
gegeven van de waare gefteltheid der zaaken , ei? u ten befte eeraden,
zoo hebt gyze op den eerften Toets goed bevonden! en
zy heeft vry moedigheid, om, daar kome van wat hetwü tot
baar defenfie het Schildt der waarheid te gebruiken en te zeggen:
Ik heb het gezegt, zoo als 't was, en ik heb het gevaar bt
kend gemaakt, en heb wel geraden, hebben zy het verfuim? het
n e c
komt op haar, en niet op my.
'
Maar heeft zy u op uw vragen van 't gevaar niet gewaarfchouwt,
en heeft zy n met goede hoope opgehouden Tfr
daar door de Vrouw te laat verloft, of onvedoAgS^ zy is
fchul-

Toets-Steen der VROEDVROUWEN. 491
fchuldig aan 't verlies, door onwetenheid of door onopregtigheid,
en zy is niet waardig zoo een gewigtig ampt te bekleden, of voor
een verflandige en getrouwe Vroedvrouw gehouden te werden.
TWEEDE
TOETS.
EEn tweede zaake, die billyk aan een Vroedvrouw mag gevraagt
werden, is, hoe en waar dat des Lyfmoeders mont gelegen
w9 en by gevolge, of de Lyf-moeder regt of fcheef legt, en
hoe of' ivaar die met haar grond of bodem is? Ofzy de opening van
des Lyfmoeders mont kan bet aft en of niet? en ofzy die in haar geheel
of ten deele kan bet aft en? Of die gelegen is aan een van beide de zyden
van het Bekken, of voor, tegen, of op dejchaam beenderen? Of
agter by 't Os Sacrum? Of regt op de opening van het Bekken? hóóg
opgefchort, of laag neergezonken ? en hoe zig het water daar in formeert.
Mogelyk zal iemant denken of zeggen, dat is zoo veel in eene
reis gevraagt: ik antwoorde, dat deze vraage maar eene zaak
bevat, waar van men nootzakelyk tydige kenniffe behoord te
hebben, en dat is niet anders gevraagt in fubftantie, als waar enhoe
legt des Lyf-moeders mont, en hoe formeert zig het water daar in?
en zoo een Vroedvrouw dat niet en weet, waar na zal zy dan te
werk gaan ? dan is zy als een Stierman op Zee zonder Compas:
en hoe zal de Doctor of de Vrienden dan konnen weten, of'er
een ligte of een fwaare arbeidt te wagten is F
Mogelyk zal een Vroedvrouw hier op zeggen, het is gemakkekelyk
zulke dingen te vragen, maar welke Vroedvrouw kan u
daar van regt befcheid geven f als wy maar een of twee vingeren
mogen gebruiken om een Vrouw te onderflaan ? hoe konnen wy
dan de regte legging weten van de Lyfmoeder, en het geene zig
in des Lyf-moeders mont aanbied ?
Ik antwoorde daar op, een of twee vingeren zyn genoeg, om
de geftalte van des Lyf-moeders mont te konnen betaften, en om
te konnen weten hoe zig het water daar in formeert, namentlyk,
wanneer het Kindt met de kruin van zyn hooft in de geboorte
ftaat, en in het Bekken neergezakt is, maar als in tegendeel des
Q.qq, 2
Lyf-

4pi Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
Lyf-moeders mont nog boven op het Bekken legt, in de zyde of
naar agteren, boven tegen het Os Sacrum, dan°kunt gy die met
een of twee vingeren met bereiken, en die u in zulken "evalle,
geen vryheid willen geven om met de hand zoo hoog op "e tas!
IZ fjr l 1 S '/ 1 S b S n e m e n U h e t m i d d e l om.de waare legging
van des Lyf-moeders mont te konnen weten; en by gevoh zoo
kund gy haar dezelve niet zeggen, nog haar het diandeUvaa
h a
Z ^f^t'^r/ - a r d a a r V O o r waarfchouf en;eidï
zyt gy oiifchuldig. Indien iemant zulk een wet of regel voor de
Vroedvrouwen heeft gemaakt, die is verkeert geinformeert geweeft,
of in zyn oordeel misleid door Menfchen, die zelfs oageoeffent
waren m het werk, want hadden zy zelfs het werk by
de hand gehad, zy zouden beter geleert gehad hebben, en zy zoutZ^tT*
z
d i
^ f c h a d e l y k e r # niet hebben voorgefchreven.
Maar die onder zulk een regel niet ftaat, die behoeft z& daar mede
met te behelpen, maar doen wat er. nodig is gedaan te wertZ'rrT.
li? ï? g V a n d e s L y^»oeders mont ver-
W a a r e l e g g
den bekend rft" ^ ° m d i e
, * e e n D o d o r > o f a a n d e Vrienden
bekend te konnen maken, wanneer daar na gevraagt wert;
volloon .n d a C d 3 K n a S C V r a a g t w e r t o m h a a r
'
^ gemotd e
Lite' 'ik h,° m b rV, e r qU3den uitfb S> vrymoedig te konnen
d?Vrli T o n f c h u I d l S> n t ^ heb het gevaar ontdekt, en
de l^eTafmtér 1 g£WaarlchoiWt > ^ «P Schild om
Als dan een verflandige Vroedvrouw op de voomeftelde
vraage antwoort, en met waarheidt tot u ze°t, Is L^m^n
mont legt regt in V Bekken, en de kruin des bihinaaiLTÏnZ
geboorte, en „ reeds al in de bolligheid van het Bekkenneren
f v daTr' ot Lu U t
ft Uft
t
' ë^roont, zoo kund
a m d y k Wel
tl en e ï n C f " '
verloffing te verwagwerk
g y h e b C e e i 1
dat li" . V 3 n ? a^ e n m i d d e l m verftand kan 't
Jftt ir? d 0 e n 1 8 W £ v e m
, i S t e i l i en men behoeft niet haa~
zoo des Lvf'rnnïï ^
^ e doen, maar
m t ü M ft
d e v o o
van \ i£fcT T^i-W ° P - 1 B e k k e n rtaat > e n «»e-kruin,
van, t kmdts hooft wel gekroont is, m a a r n o g o m h o o g b l y f c
ftaan

Toets-Steen der VROEDVROUWEN. 49$
daan, het is een teeken, dat het wel een groot hooft, of een
naauw Bekken, is; want een klein hooft, in een groot Bekken,
zakt ligtelyk na beneden, en geeft een gemakkelyker verloffinge,
evenwel zoo kan ook een groot hooft, als 't niet monffreus groot
is, wel doorpaffeeren, ten ware dat, het Bekken al te plat zynde,
het in 't midden op de Schaambeenderen vaft bleef zitten, en in
zulk een geval moet de Vroedvrouw het na die zyde drukken,
daar het Bekken het ruimde is, en dan moet men tydt geven, en
gedult hebben, op dat het groote hooft zig allengskens in de leng»
te fchikke, gelyk ik te vooren geleert hebbe.
Dit zegge ik in gevalle de wydte van het Bekken groot genoeg
is om een Kindt door te konnen paffeeren; want daar zyn Vrouwen
die het Bekken zco plat en zoo eng hebben, dat het onmo»
gelyk is dat 'er een voldraage Kindt zoude konnen doorpaffeeren,
en 'by gevolg zoude in zulken gevalle de Keiferlyke Snede konnen
in 't weik geftelt werden, dewyl 'er buiten dat middel geen
hoope is om ooit verloft te konnen werden, en alhoewel my nog
noit zoodanig een naauw Bekken is voorgekomen, zoo twyfivl ik
egter niet, of daar werden 'er zoodanig wel gevonden; een Engels
Doctor heeft my ook verzekert, dat hy zoodanig een Bekken
binnen Londen gefien heeft aan een geraamte, dat het gehele
Bekken zoo plat was, dat het niet meer als twee vingeren
breed ruimte hadde, waar door onmogelyk een Kindt kon
paffeeren.
Maar zoo de Vroedvrouw zegt, des Lyf-moeders mont legt zeer b wg,
op de zyde tegen het heupebeen, of voor op, of tegen, de Schaam-beenderen,
of agter tegen het Os Sacrum, of de Lende-wervelen, en dat
zy maar een klein gedeelte als een halve maan daar van kan beflaan,
en dat zy niet kan voelen, wat lid zig daar in aanbied, en dat zy
des Lyfmoeders mont niet in 't Bekken kan doen nederzakken, en dat,
volgens die legging van des Lyf moeders mont, de Lyf-moeders grond
of bodem daar of daar fcheef tn 't Lighaam moet leggen; de zaaken
dan zoo zynde, gelyk de Vroedvrouw zegt, zoo weet,dat gy een
zwaaren arbeidt hebt te wagten, en dat de Vrouw en het Kindt
heiden in gevaar zyn,
Qqq 3,
Heeft

49+ Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
Heeft de Vroedvrouw u het dreigende gevaar bekend gemaakt,
zoo heeft zy wyffelyk en trouwelyk haar pligt voldaan, maar heeft
zy dat niet gedaan, zoo heeft zy door onkunde, of door vrees,
of door fchaamte, in haar pligt gemanqueert; wat 'er ook van
zy, daar behoort geen tydt verzuimt te werden, indien men de
Vrouw en 't Kindt, of een van beiden, wil tragten te behouden;
ftaat myn raad niet in de wind, want daar is tienmaal meer gevaar,
in de verloffing door de natuur af te wagten, als in de Vrouw aanftonds
zonder uitflel door een konftige hand te verloffen : Dit zeg
ik in volle overtuiging van myn gemoed, en indien men in deze
myne getrouwe raad volgde, daar zouden zeer weinig Vrouwen
in arbeidt fterven, en men zoude veel Kinderen by 't leven konnen
behouden, die nu door te lang wagten het leven moeten verlieten;
want door het wagten loopt het water weg, de ruimte in
de Lyf moeder wert hoe langer hoe kleinder, den toegang naauwer,
het Kindt door de droogteen de dood onbeweeglyker; de
Lyf-moeder wort door de ingewanden des buiks vafter beklemt,
en dieper neergedrukt, zoo zy in de zyde of in 't hangen van de
buik legt; de kragten van de Vrouw werden door te vergeefs te
lyden, en te werken, verfpilt, en zy hoe langer hoe zwakker;
en eindelyk roept men niet om hulp als wanneer het Kindt heel,
en de Moeder half, dood is, en fchoon de Vrouw dan nog door
een konüige hand fpoedig en wel verloft wert van een dood Kind,
dat zomtydts als een doode kreng ftinkt, en dat de Lyf moeder
al geinfeéteert heeft, dan fterft de Moeder nog zoo wel als het
Kindt, en dan moet een konftige verloffing oorzaak zyn van de
Vrouw haar dood, maar met zoo weinig reden, gelyk als of men
de oorzaak van de dood van een Man zoude toefchryven aan het
touw, waar mede men hem, reeds half dood zynde, uit het water
haalde.
Ik herhaal het nog eens, niet de verloffing, maar het uitftellen
van by tyds verloft te werden, doet het Kind en de Vrouw
fterven. Het is my genoeg, de waarheid getuigemffe gegeven
te hebben; die ongelovig wil zyn, die zy ongelovig tot zyn eige
fchade, maar die myn raad gevolgt hebben, die konnen der
waarheidt getuigeniffe geven ; en vroeg of laat, nog by myn
le-

Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
4 9 f
leven, of na myn doodt, zal die praclyk nog eens doorbreken,
en dan zal men fien en bevinden, dat ik het gemeene beft beoogt
gehad hebbe, en het befte geraden.
DERDE
TOETS.
BY aldien het gebeurd, dat de Vroedvrouw u zegt, dat wel
des Lyf moeders mont regt op het Bekken ftaat, maar dat de
kruin van het hooft daar niet in en ftaat, en dat in tegendeel het
Kindt met de zyde van 't hooft voor komt, of met het aangefigt
voor komt; of dat beneven het hooft ook de navelftreng, of een hand,
of een voet te voelen is, zoo weeft op u hoede, weet dat de Vroedvrouw
in zulk een geval de Vrouw (zelfs by 't nog ftaande water)
niet mag zonder hulpe laten; zoo zy zegt, datze daar omtrent
niets weet te doen, zoo verftaat zy haar werk niet, zy moet niet ruften,
voor dat zy de kruin van 't hooft alleen in de geboorte krygt,
hebbende het overige ter zyde weg gefchoven.
Zoo het egter gebeurdt, dat zy de kruin des hoofts niet in de
geboorte krygen kan, maar dat het aangefigt ftyfaanperft, en in
de geboorte vaft blyft ftaan, zoo mag zy geen gewelt doen, om
't aangefigt te rug te dry ven, en 'c hooft alzoo te draaijen, maar
zy moet het Kindt alzoo verwagten : Indien dan de Vroedvrouw
u kan zeggen, dat zy het mede aanbiedende lidt, hand, voet,
of .navelftreng, op de zyde of agter het hooft heeft doen wyken,
en dat het hooft nu alleen, of met de kruin, of met het aangefigt,
in de geboorte vaft ftaat, zoo heeft zy haar pligt wel gedaan,
maar blyft zy daar lang mede talmen, en kan zy het aanbiedende
lidt niet weg krygen, en laat zy dat mede nederzakken, zoo is
het een teken, dat zy niet handig genoeg is.
Het kan egter gebeuren, dat de Weën zoo kort op malkanderen,
en zoo fterk komen, dat de Vroedvrouw voor het breken
van het water het mede aanbiedende lidt niet kan weg krygen,
en dan moet zy het zoo aanftonds na het breken van 't water doen,
of zy verftaat haar werk niet.
VIER-

4$6 Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
VIERDE
TOETS.
TJ Egt de Vroedvrouw, dat des Lyf-moeders mont wel op bet midden
van het Bekken legt , maar dat zig niets daar in aanbied
als een enkel water, en weet zy daar uit te voorzeggen, dat 'et
een zwaare geboorte te wagten ftaat, zoo toont ze dat ze verftant
heeft want de Vrouw en 't Kindt zyn niet buiten gevaar, en
het belle middel is de Vrouw aanftondts op ot na 't breken van
het water te ver lullen, wat het Kindt legt over dwers op de rugge,
of op de buik: het veiligüe is het Kindt te keeren, en bv de
voeten at te haaien. Maar weet uw Vroedvrouw niet, dat zoo
danig een legging gevaarlyk is, en raad zy u te wagten, zv verftaat
haar werk met ten regte, en het is gevaarlyk haar raad te volgen.
VT F DE TOETS.
DE
Vyfde Toets, is over een regt leggende Lyf-moeder,
die wel op het Bekken ftaat, maar daar geen hooft voorkomt
maar eenig ander lid van het Kindt. Wanneer dan een
Vroedvrouw u zegt, aat des Lyf moeders mont vel regt op, of in
het Bekken ftaat maar dat in de plaats van '/ hooft eenig ander
hd van t Kindt m de geboorte ftaat, of wel de navelftreng alleen,
zoo weet dat 'er een zwaare geboorte voor handen is, en dat dé
Vrouw door een konftige hand dient verloft te werden, aanftonds
op het breken van het water, om de Vrouwen het Kindt zoo
t nog leeft beiden te behouden, lk zegge aanftonds op het
breeken van het water: het kan veilig geleideden, en daar is
geen uur tyds toe van noden, maar het kan ten meeften tyd wel
binnen een half uur gefchieden door een wel- ge0
effend perfoon.
Kan uw Vroedvrouw dat werk zelfs verrigten, ë £n moogt gy u op
1 aar bequaamheidt verlaten, zoo is het wel
z o o
nief, foo laa?
de Vrouw haar ruft nemen, verzwakt haar niet door haar vergeefs
te doen lyden maar liet een bcquamer Vroedvrouw of een erlTde
V N^fl^„ r t
' ? e k 0 m e "> d i e haar fpoedig en veilig verioft.'
d e
Nweltog alleen in de geboorte, het is te denken, dat
het

Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
A 9 7
bet Kindt over dwers met de buik naar onderen komt, de Streng
moet ingebragt, het Kindt gekeert, en met de voeten afgehaak
werden.
Is 'er by de Navelftreng een hand, of een vost, of een elleboog,
of wel beiden de handen van het Kindt, die moeten ook
ingebragt, het Kindt gekeert, en met de voeten afgehaak werden.
PrEefenteert zig een knie, of een, of twee voeten, de knie*
moet te rug, en beiden de voeten moeten in de geboorte gebragt,
en het Kindt alzoo uitgehaalt werden, maar altoos met de teenen
na om laag en de hielen naar om hoog, dat geefc de gemakkelykfte
verloffinge.
Komt het Kindt met de Billen voor, het kan zoo wel geboren
werden,' maar veel beter en veiliger is het, de billen te rug, en
de voeten in de geboorte te brengen, en uit te leiden; maa°r zyt
voorfigtig, op dat 'er door gewelt te doen, of verkeerde handeling,
het Kindt niet ontheupt en kreupel gemaakt wert.
Komen beiden de voeten te gelyk in de geboorte, de Vroedvrouw
moet ze maar laten komen, en zagtjes na fnar haaien;
zoo de teenen onder, en de hielen boven komen.hetisnawenfch:
zoo niet, zoo moet zy, beide de beenen te gelyk vattende, het
Kindt allengskens in 't nederzakken doen draaijen, en alzoo het
Kindts uitgang bevorderen.
In alle deeze gevallen, als gezegt is, moet een fpoedige verloffinge
gefchieden, aanftonds op- het breken van het water; dat
is ver de beue, de veiligfte, en de minft gevaarlykfte methode
van venoifen; hm zulk een vedoflinge kan door een konftige hand
wel binnen een uur tydts gefchieden, en veeltydts wel binnen
een half uur. Wie moet dan niet overtuigt zyn van de bedroefde
en onkundige mishandelingen der onkundige Vroedvrouwen, die
na het breken van het water, geheele dagen, ja veele dagen by
de Vrouw biyven, zonder haar te verloflèn, en laten zoo Moeder
en Kindt by verzuim fterven? is dat niet fchrikkelyk? en is
dat niet een fchuldig verzuim? wie iffèr die zulk een verzuim
kan goedkeuren, of die het niet moet veroordelen r"
Heeft de Vroedvrouw u gewaarfchouwd van het gevaar, en u
R i r
te

45>8 Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
te kennen gegeven, dat zy haar niet bequaam oordeeU'e, om de
Vrouw fpoedig te vedofièn, zoo is zy onfchuldig; zoo niet, zy
is fchuldig en draf baar over haar verfuim.
En gy, Heeren Doftoren, die myne Mede-broeders en Konftgenooten
zyt, en die door de in arbeidt zynde Vrouw, of door
de Vrienden, zomtydts geroepen werd, tot afiiftenten van de
Vroedvrouw, op dat, indien zy niet wys of verftandig genoeg te
werk gaat, gy haar beter zoudet onderrigten, of de Vrienden
van haar onbequaamheit waarfchouwen, vergun my, zoo 't u
belieft, dat ik u mag vraagen, of gy niet dikmaals die droevige
fpecïakels voor u ogen ziet ? of gy zelfs niet dikwils, op het begeeren
van zulke domme en onkundige Vroedvrouwen, dryvende
Genees-middelen voorfchryft, en de Vrouw tegen de dood
aan doet arbeiden, zonder de Vrouw te laten verloflèn, en laat
zoo de Moeder en het Kindt beiden verboren gaan, daar ze beiden
te zamen, of ten minfte een van beiden in een uur tydts
uit dat gevaar, door een konftige hand, hadden konnen verloft
werden l Dit zegge ik niet tot iemants verwyt, of om u te befchamen,
geenfins; maar om u tot nadenken te brengen, keert
dog eens in u zei ven, overweegt eens ernftig het geene ik u voorftel,
en vraagt dan uw gemoed, wat u pligt is.
Ik bid u, overweegt dog eens in uw gemoed voor God, zoo
bet waar is, dat alle qualyk gekeerde Kinderen in regt leggende
Lyf-moeders, by het breken van het water, in minder als een
uur veilig konnen gekeert en uitgebragt werden, en de in arbeidt
zynde Vrouw alzoo van Kindt en nageboorte kan verloft
werden," zonder eenige Medicynen in te geven en zonder eenige
Weën daar toe van noden te hebben, of men dan niet zeer qualyk
doet, zoodanig een heilzaame Operatie uit te ftellen; in
gevaar van de Vrouw en het Kindt beiden te laten fterven, door
de onkunde en handelooze handelinge der Vroedvrouwen, die na
't breken van 't water niet aanftonds weten te verloflèn ?
Gy zult mogelyk zeggen: zoo uw ftelling waar is, zoo is het
onderfcheid al te groot, om niet verre de eene weg boven de
andere te 'praefereeren, maar wie weet of 't waar is.
Met myn weten, zoude ik niet gaarne een Kindt bedriegen,.
O f

Toets-Steen der VROEDVROUWEN- 4

jfoö Toets-Steen der VROEDVROUWEN.
en zyn zy ter contrarie niet fchuldig aan verfuim. als zy'dat nala-
«** -fhn ? S e w a a f h o u w c hoeder en Kindt omkomen?
0 I 1
Ik w.1 hoopen datzy nu beter onderrigt zynde, niet teWhm
beter weten zullen zondigen, maar dat zy haar haften i?de Hef
de getrouw zullen dienen, met aan een zydezetring van alle egert
intereft of byzondere infigten. Ik ben ook Verpligt lot ve?ontfehuT
d.g.ng van de wel gemtentioneenle Dofforen ?e zeggen, dat zv
dikwils by haar zeiven verleegen zyn, als zy by eenïn arbeidt
zynde Vrouw geroepen werden; aan de een
e
zyde om dat
X
haar goede raad van fpoedig te laten verlolTen, zoo wek" £
gang vind by de Menfchen; en aan de andere,'om d« heTzoo
beiwaarlyk is ergens een expert Man tot dat wérk te konnen
vinden en zoo verdrieug die van verre met fwaare koften
verhes te ontbieden, want zelfs de meefte groote S eden
Z Vn
daar van ontbloot zoo dat zy in dien deele niet al te befchS
digen zyn want als zy ten befte geraden hebben, zoo hebben z V
haar gemoed bevryd.
^/
u c n
Zoo dan een Vroedvrouw bewuft is van het gevaar van da
voornoemde leggingen der Kinderen, en evenwef nS foo"dS
verloft, om dat zy daar toe de vereüchte beZamhêfd n et en
heeft en zoo zy de Vrouw, de Man, of de vSèn nie en
l a t Tuï'T\ h0( ? Pd r
b l y f t
w
^n,en dat zoo een Vrouw
en het Kmdt beiden het leven verhelen, is dan zoo een Vroedvrouw
met fchuldig, ja zelfs Itraf baar voor het Gerikte ? e toehoorden
de zorgvuldige Overigheden haar daar aan me t iaten «I
legerzyn, om zulke doodelyke misbruiken te laten onderzoeken
^x?> en beecer ° rder d -—-
U
U
de1nhr e
n^•n hie , r l^T^r
° 8 h e b b e n
F? £
> z o ° * m y wilde
inlaten m elke byzonderheid der faaken, maar ik agte dat
ik den Verftandige genoeg gezegt hebbe, en dat den onwillige
£ b l ^ Z O u d e d e r h a
^ ^ea zal TïSt
nier by laten beruften, en overgaan tot de Schouwing.
Hot

Van de SCHOUWING. Jol
Hoe men door ^SCHOUWING kan zeker weten, of een
Vrouw onverlof in arbeidt geftorven, haar eige
dood is geftorven, of by verfuim, of mishandeling
van de Vroedvrouw.
OM my niet ten eerfte in te laten, in eenige ftellingen die betwift
zouden konnen werden, zoo zal ik voor eerft maar
fpreeken van Vrouwen, die zonder verloft te zyn, fterven met
een wel eekeert Kindtin een wel geleege Lyf moeder; zoodanig
een Vrouw kan wel, door ziekte en verval van kragten , in zulke
kragteloosheid vervallen, dat het haar onmoogelyk is haar Kindt
ter werelt te brengen, of het kan aan eenig gebrek van de teeldelen
fcheelen; en in zulken geval van kragteloosheid, of wangeftalte
van de Teel-deelen, is de Vroedvrouw niet te befchuldigen.
Maar egter ben ik van die gedagte, dat zulks zeer zelden gebeurt,
want als de Lvf moeder en het Kindt beiden wel ineen
regte lyn op het Bekken leggen, zoo moet 'er of heel geen, of
zeer kleine Weën zyn, of anders zoo kan zoo een Kindt zeer
ligt, en als zonder moeite, gebooren werden.
Maar by aldien in de Schouwing, by de opening van 't Lighaam
van een in arbeidt geftorve Vrouw, wort bevonden een
regt leggende l yf-moeder, en daar in een Kindt, dat niet met
het hooit in de geboorte ftaat, maar met een hand, een arm, een
knie, een elleboog, een of twee voeten, de navelftreng, een
fchouder, de billen, de buik, de borft, of de rug, met een
woort wat of welk lid des Lighaams het ook wefen mag, en zoo
de Vrouw nog by redelyke kragten was, doe zy in arbeidt quam,
en als 't water brak, en dat men aanftonds na het breken van het
water de verloffing (die in een uur tydts had konnen gefchieden)
niet heeft in 't werk geftelt, maar dat men de verloffing
van de natuur heeft afgewagt, en de Vroedvrouw heeft het gevaar
niet bekent gemaakt, nog de fpoedige verloffinge niét aangeraaden,
het is een bewys, dat de Vrouw en 't Kind verfuimt
Rrr 3
zyn,

$oi Van de SCHOUWING:
zyn, en de Vroedvrouw is fchuldig aan het verfuim en hv m.
Vo g uw Vu 0 ° k
onnen ,aar ' Z °° Z *
a m e e n u u r e t v d t s verI
«,w J
°ft zyn geworden
ven' houder ^ ° f b^»>
cJ^T" k -, an Z U l k e e n S evaI door de Schouwing klaar genoecr
gekent werden, want geen verftandig Dodtor, Profeffór & fn^?
welyke Teel-deelen kan ontkennen, dat men by het openen „
een in arbeidt geftorve Vrouw duidelyk en kW kanzien In
voelen deze twee zaaken; eerftelyk of des Lvf-moVderVm^
op dc opening van het BekkenV of niet en T fegt
de, dat men ook wel zien of voelen kan wat of L il
h d v a n
het Kind in of tegen de geboorte lïr Vn , d l
duidelyk en klaa? B ^ ^ J ^ ^ ^ ^
dan door de Schouwing ook zeker en gewis oordéelen of de Vrou "
onverloft geftorven is door verfuim of niet '
U , v
En zoo men bevind, dat de Vrouw door v^rfi.im •» r
zoo is de vraage, of de VroedvrouJ de m,,A geftorven,
n Van het
Kindt inde L?f moeder he ft tS r
«
geweten, zoo verftaat zy haar werk niet Zll f * Y Z J m e t
Eend en gevoelt, zoo is de vrLge of z v
'h^ f
f y i e g e
"
Z d
gekend heeft? zoo neen, « o " ^ ^ ^ ^ *
zy het gevaar daar van heeft rekmA «1 ' e n 2 0 0
ik in bedenking, of zulk J n ^ T t S d ^ ^'f 0 -^
werk geftelt te werden ten befte van heT gemeen ? b e h °° r d e m '
TWEEDE TRJP.
u *-yt moeoer ïclieet in t Lighaam legt, en dat des Lyf-
moe-

Van de SCHOUWING.
ƒ03
moeders mont gelegen is, in, of tegen een van beide de zyden
van het Bekken, op, of tegen het heupebeen of darmbeen, of
dat ze legt voor op, of tegen de fchasmbeenderen, of agter tegen
de lende-wervelen, of tegen het uitfteekfel van 't Heilige Been,
wat hooger of wat lager, tiet komt daar niet op aan, en dat niet
het Kindts hoofc, maar dat eenig ander lid legt in of tegen de geboorte,
zoo is de vraage, of de Vroedvrouw deeze quade legging
heeft geweeten of niet? heeft zy die niet geweeten, zoo verftaat
zy haar werk niet,maar heeft zy ze wel geweeten, zoo is de vraage,
of zy het gevaar van die legginge heeft gekend? heeft zy het
gevaar daar van niet gekend, zoo verftaat zy haar werk niet wel;
maar heeft zy het gevaar daar van gekend, en heeft zy de Vrouw,
of de Vrienden, daar van geen kenniflè gegeven en getrouwelyk
gewaarfchouwt, en geraden fpoedig om te fien, om de Vrouw op
't breeken van het water, of kort daar na, fpoedig te verloflèn,
om de Vrouw en het Kindt beiden by 't leven te behouden, zoo
heeft zy in haar pligt gemanqueert, en zy is fchuldig en ftrafbaar,
want by het breeken van het water, of kort daar na, had waarfchynelyk
Moeder en Kindt beiden konnen behouden werden;
want de Vrouw kon door een wel geoeffende hand, in de tyd van
een uur, wat meer of wat minder, verloft geworden hebben, want
of fchoon by de fcheeve legging van de Lyf moeder meer gevaar
is voor 't Kindt, en of 'er meer arbeidt, wetenfchap, en ervarentheid
om te verloflèn vereifcht werd, als by een regt geleege
Lyf-moeder, zoo kan egter een ervare hand de verloffing ook wel
in een uure tydts volbrengen,en de eene door de anderegerekent,
zal men bevinden, dat de verloffinge binnen he: uur wel zal gefchieden,
maar na lang wagten is het geheel anders daar mede geleegen:
dit dan zoo zynde, zoo blykt, dat men door de Schouwing
zekerlyk kan weten, of de Vrouw by verfuim van de Vroedvrouw
onverloft is geftorven.
DERDE TRAP.
WAnneer door de Schouwing bevonden werd, dat de Lyf»
moeder fcheef gelegen is, en dat het Kindts hooft met
de kiuin of anders in de geboorte ftaat, en dat het te gelyk tegen

$o4 Van de SCHOUWING:
Bekken if ^ g
e n 7o V a n ' £
V a f t i s e
Beteken is gegleden, zoo is wederom ^ de vraage of " de Vroe.i 't
vrouw deeze fcheeve legginge van de Lyf moed«erihetK ingemeten
heeft of niet? heeft zy ze geweeten, zoo is de vrww g rf
So v r C ^ f S V a Y e Z e l e
" g i "? h -fc gekenrrzooïeen
geweS zoo L h , W Z
i , 00 P' Z °° is z >' z e e r °«>
geweelt, zoo zy het zelve met heeft bekend gemaakt en de
l7Znlt ï e f t g e r a
, d e n > z -de?SVielnd
te laten naien, die by t breken van het water, of kort daar m
de Vrouw konde verloffen,in hoope van Moede en S dfbeiSe'
te behouden: want of deze legging moeijdyker is voo den Operateur
als de voorgaande, zoo kan die egter dan ook wel i, een
uure tydts volbragt werden, maar by deeze legginïishet KinS
in meer gevaar als
l n
de voorige. Zoo de Vroed^v ouw het ee^r
van deze legging niet heeft bekend gemaakt; en om hu InFES
geroepen, zoo is zy fchuldig en drafoaar voor • veTfuhn van
d e
Moeder en van het Kindt En dewyl deze leg i kSk to
« t meHo 3 ! ^ J ^ ^ ^ ^ J S S k *
da de Vrouw Pï, b d ] ü a w »\ S m d Q Z ü n °P fi « £e k a n ver^kert zyn
verlnS £££ t
»Jtf^£>&
g C
praétifeert te werden, met al zoo veel reat S
"
die men doet over een verdronke, oveeet^ >di olt ^ 0 U W i n S>
vergeeve Menfch, dewyl dat 'er meer Vrouwen ea v'n i
verfuim van de Vroedvrouwen lterveu »uf « n J'nderen door
noemde wegen, waar over ^^^^J^ *=
VIERDE
TRAP.
WAnneer dat door de Schouwing bevonden wert, dat het
Kindt met een, of met beide de armen in de eeboor e
legt, en de Vrouw zoo onverloft is gettorven^ welk f 00ï de
Schou-

Van-de SCHOUWING.
So$
Schouwing zeer gemakkelyk en klaarlyk kan gekend werden, zoo
is de vraage,of de Vroedvrouw,zoo haaft zy deze legging vanher
Kindt is gewaar geworden, het gevaar van die legging heeft gekend?
zoo neen, zoo verftaat zy haar werk niet: zoo ja, zoo is
de vrage, ot zy het gevaar van deze legging aanftonts aan de Vrouw
en Vrienden heeft bekend gemaakt, en om hulp heeft geroepen,
om de Vrouw te verloflèn ? het welke in een uure tydts wel kon
gefchied zyn geweeft, met veel hoope van de Vrouw ende het
Kindt beiden by 't leven te behouden. Heeft zy die waarfcliouwinge
gedaan, zoo is zy onfchuldig, maar zoo niet, zoo is zy
fchuldig en ftrafbaar. En zy is dubbelt ftrafbaar, indien zy aan
den arm van 't Kindt heeft getrokken, om het Kindt dubbelt door
te haaien: een verfoeijelyke daad! die, hoewel zeer gemeen bv
onze Vroedvrouwen, nogtans niet nalaat ftrafwaardig te zyn, en
door het Gerigte behoorde geftraft te werden; want zy heeft het
Kindt gedood, en is oorfaak, zoo veel in haar is, dat de Vrouw
onverloft is geftorven, en niemant, die ervaren in de konft is,Lan
ontkennen, dat men door de Schouwing in zulk een geval wel
zekerlyk kan weeten of de Vroedvrouw de oorzaak is van de
dood van beiden.
Iemand zoude mogen vraagen :
i. Of het nooit geoorloft is aan een Vroedvrouw, het Kindt
by den arm te trekken, zoo lange als het Kindt leeft, om alzoo
het Kindt dubbelt door te halen, en de Vrouw alzoo te verlolTen?
z. Of het aan een Doétor niet geoorloft is, de Vroedvrouw in
haar verkeert voornemen behulpzaam te zyn, door de in arbeidt
zynde Vrouw in zulk een geval Weën-verwekkende of dryvende
middelen in te geven?
Waar op ik antwoorde met volle overtuiging mynes gemoeds,
en met volle zekerheid van de waare gefchapenheid Van zoodanig
een geval Ik zegge dan, dat het een affchuwelyke, ja een fchuldige
en ftrafwaardige zaake is, een levendig Kindt by den arm te
trekken, om het Kindt dubbelt door te doen paffeeren, want dat
doende, zoo dooden zy het Kindt, en ftellen de Vrouw in doods
gevaar: Ln even zoo weinig als het geoorloft is, Willens en wetens
een Kindt te dooden , even zoo weinig is het geoorloft een
S s s
leven-

Sc$ -Van de SC HO UfVÏNG.
levendig Kindt by den arm te trekken, om het dubbelt door te
halen, want de dood volgt aanftonts op de daad. En zoo weinig
als iemand een ander mag aflifteeren en behulpfaam zyn om
éen neerlaag te doen', even zoo weinig is het aan een.Doétor geoorloft
in zulk een geval de Vroedvrouw in haar ftrafwaardig
voornemen te ' 'aflifteeren, dóór dry'vende of Weën verwekkende
Medicynen in te geven aan de in arbeidt zynde Vrouw.
Ik weet by ervarendhèid, dat een Kindt met den arm gebooren,
en. zorgvuldig in 't Lighaam gehouden, zonder aan den arm
te trekken, of den arm te verdraajen, kan twee dagen en nog
langer ïn 't leeven. blyven , en nog levendig gebooren'werden ,
zonder fwelling of verlamming van den arm, als het Kindt door
een ervare Man gekeert, en by de voeten afgehaak wert. Ter
contrarie, als de Vroedvrouw aan den arm van het Kindt. trekt
of getrokken heeft, zoo derft het Kindt binnen weinig uuren,
om dat den arm dan fwelt, dik en ftyf wert, en zoo het Kindt
daar op' niet fpoedig Werd afgehaak, zoo verfterft den arm door
de gangreene, die eerft van den arm begint, en zig van daar verfpreid
in den hals, in de borft, en'in het hooft van het Kindt,
zoo het Kindt dan nog niet fpoedig wert afgehaak, zoo verfpreidt
zig de gangreene over het geheele Lighaam van het Kindt, in de
INavelftreng, en van daar in dé Nageboorte, en van de Nageboorte
in de Lyf moeder, en dus raakt het Kindt aan 't rotten met een
onverdraaglyke flank, en dan ftérft ook de Vrouw onfeilbaar, en
dus is de Vroedvrouw oorzaak van de dood van beiden.
Dit zoe zynde, zoo kan men door de Schouwing onfeilbaar weten,
of de Vrouw en 't Kindt haar eige dood geftorven zyn, of
dat zy alleenlyk zyn verfuimt, of door mishandeling om't leven
zyn gebragt.
Hier op zullen de Vroedvrouwen moogelyk tot haar verfchooning
zeggen, dat, of fchoon zy door het trekken aan den arm het
Kindt doen fterven, zy egter niet ftrafbaar zyn, om dat zy,
zonder aan den arm te trekken, het Kindt niet konnen dubbelt
doorhalen, en ,dat zy zonder het Kindt dubbelt door te haaien
de Vrouw niet konnen verloflèn, en dat zy by gevolg onfchuldig
zyn; om dat in allen gevalle het beeter is het Kindt te dooden
om

Van de SCHOUWING,
ƒ07
om de Vrouw by 't leeven te behouden, als haar beiden zonder
hulp te laten fterven: en dat de ondervinding leert, dat de Kinderen
zoo wel dubbelt doorpaffeeren, dat de Vrouw daar na nog
wel in 't leven .blyft.
Ik ontkenne niet, dat zy zomtydts de Kinderen zoo wel dubbelt
doortrekken: ook ontkenne ik niet, dat de Vrouw, op deze
verkeerde wyze verloft, zomtydts nog wel in 't leeven blyftj
maar hoe dikwils het contrarie gebeurt, en aap hoe veele Vrouwen
dat die verkeerde onderneeminge mislukt, en hoe veelen
datter na veel vergeefzen arbeidt onverloft fterven, zal ik niet
bepaalen, maar geef dat in bedenkinge aan de geenen die daar
oog-getuigen van zyn, of zyn geweeft. Maar ik zal alleen zeggen
, eerftelyk, wanneer dat die verkeerde wyfe van verloflèn
kan gefchieden, en ten tweede, wanneer die ten eenemaal vrugteloos
wert ondernoomen.
Een Kindt kan dubbelt doorgehaalt werden, wanneer dat het
Kindt in opfigt van het Bekken klein is, en 'flat het Bekken in
opfigt van de grootte van het Kindt groot en wydt is, en wanneer
dan de Vrouw nog fterk in kragten is, en dat zy fterke
Weën heeft, of krygt, zoo kan het Kindt zoo dubbelt doorgetrokken
en doorgeperft werden; maar het is altoos een gedood
Kindt, en de Vrouw is in groot gevaar van fterven.
Maar wanneer in tegendeel het Bekken van de Vrouw klein is
in opfigt van het Kindt, en dat het Kindt groot is in opfigt van
het Bekken, en dat de Weën traag en flap, en de kragten van de
Vrouw zeer weinig zyn, zoo zyn alle pogingen te vergeefs, en
de Vrouw moet onverloft fterven.
Elk verftandig menfch kan daar uit klaar genoeg fien, dat de
Vroedvrouwen haar doen 't eenemaal af-hangt van het hazard; dewyl
zy niet weten óf de nodige difpofitien tot zulk een verloffinge
daar zyn of niet, en by gevolg is den goeden of quaden uitflag
van haar verkeerden arbeidt haar ten eenemaal onbekend, en ten
hoogfte twyffelagtig.
Nu is de vraage, of een verftandig menfch kan goedkeuren
zulk een verkeerde onderneeminge in 't werk te ftellen, en op
zulk een twyftelagtige uitkomft een Kindt te dooden , boven al
Sss 2
indien

508 Van de SCHOUWING..
indien dat men de verloffinge van de Vronw kan onderneernea
met veel grond van hoope, om beiden de Vrouw en het S
b
VJ C e V n\ n t £ k ° n n e n b ? houde "> ^ de verloffing in eenuure
tydts te volbrengen, mits dat die by tydts gefchiet
lk ontkenne ook niet, als het anders niet weezen konde dar
het beter zoude zyn het Kindt te doen ftervTn, al Moede'r en
Kindt beiden te laten fterven; Maar dat heeft lier geen plaats
dewyl dat 'er een veel veiliger middel is om de VnSTknn!
ïr e? rK M \ me 5 T 1 g r ° n d V a n h 0 °P e ' om de VrouVen het
Kindt beiden by 't leeven te bewaaren : de Vrouw kan wel aa"
fonts in een uure tydts van een leevendig Kindt verloflèn, ak
het Kindt gekeert en bv de voeten afgehaak wert doo een e -
yaare hand: maar daar ftellen de Vroedvrouwen haar gemeenlyk
tegen, menende, dat zoo lange het Kindt leeft, men het Kindt
niet moet keeren zy dooden het liever zelve, in hoope van het K nd
dubbelt door te haaien, en wagen 'er de Vrouw ook aan, om zoo
aan de eer te blyven van de Vrouw verloft te hebben, 'enTls zv
dat met doen konnen dan meenen zy dat het nog tydts genoeg £
om 't Kindt af te haaien, niet denkende dat dan de kragten ?an
de Vrouw verfpi t zyn en dat die veeltydts na de vïZVZ
evenwel fterft ; niet denkende dat zy alzoo de oorzaake zy, d?t
Moeder en Kindt beiden het leeven verliefen, eensdeels doï haar
verfuim , en anderdeels door haare ftrafbaare mishandehngen
Godt geeye, dat de Agtbaare Magiflraaten der Steeden/S
phgt het is, voor 't gemeene welzyn te waken, eens doo
openen, en dat zulke verfoeijelyke pradyk , van Vrouwen te
helpen verloflèn, werde verbooden, en dat zy de fchuldigen daar
voor ftraffen: want door de Schouwinge konnen zy zeekerlvï
weten of de Moeder en het Kindt verfuimt of misLdekztn
Ja zonder nog tot de Schouwinge te koomen, konnen h a a r
E de
len
vafte proeven daar van hebben, wanneer maar de fleeren Doé{ 0
-
ren de mo.ite believen te neemen, van pnefent te blyven als ik
zoodanige Kinderen ter Werelt brenge; en laat zy na de voffinge
maar. de moeite nemen, van met my het doode Kinck en
Nageboorte te vifiteeren, en ik zal haar kiaarlyk aamvvzen dat
*e Kinderen haar eige dood niet zyn geftorven, maar door de
gan-

Van de SCHOUWING. 5-09
gangreene, die uit den geforceerden arm zyn aanvang heeft genoomen,
en daar uit zal het blyken, hoe noodig dat een Schouwing
behoorde te gefchieden. En hier moet ik de waarheid getuigenifiê
geven, en met waarheid zeggen, dat verre het grootfte getal der
Kinderen, die ik gehaalt hebbe, en die met den arm gebooren waren
, dat die door de gangreene waren geftorven, dat my dikwils
zeer te herte is gegaan, en waar over ik dikwils gefugt hebbe,
ziende geen middel om dat Kinder-dooden te doen ophouden:
waar door ik eindelyk ben te raade geworden, de iel ouwing als
een zeekere remedie voor te ftellen, op dat zoodanige verfoeijelyke
praétyk door de fterke hand mag gefluit werden.
Zoo egter deze trouwhertige waarfchouwinge de Magiftratan
der Steeden niet beweegt, om dat Kinder-dooden te beletten, zoo
raade ik aan alle de Mans, welkers Vrouwen in arbeidt komen,
dat zy de Vroedvrouw, waar van zy haar willen bedienen, ernftig
recommandeeren, haar aanftonts te waarfchouwen, zoo haaft
als zy gewaar werd, dat het Kindt met den arm in de geboorte
komt; Ten andere: zoo raade ik haar,dat zy de Vroedvrouw niet
toe en laten, te onderneemen, om het Kindt dubbelt door te halen
, maar dat zy de Vrouw geruft te bedde legge, en zonder tydverfuim
ftieren om iemand die het Kindt kan keeren, en met de
voeten afhalen, zoo is 'er groote hoope, van beiden by 't leeven
te behouden, en de Vrouw zal niet vierde part zoo veel te lyden
hebben, nog haar kragten zoo veel niet verliefen als anders, want
zy kan in een uurtje verloft werden.
Eer ik afga van het Kinderdooden door het trekken aan den
arm, zoo agt ik het noodig, ook met weinig woorden ietwes te
zeggen van het Kinderdooden door dat de Vroedvrouw het hooft
des Kindts mishandelt, en daar door veroorzaakt, dat de Gangreene
in het Kindts hooft komt,en dat het Kindt daar door komt
te fterven, 't welke meede door de Schouwing kan ontdekt en geweeten
werden.
Sss 3
VTFDE

po Van de SCHOUWING.
VT F DE TRAP.
handelt is, ten eerde nier 7 n o a
, c u v r o " w levendig zoo mis-
d o
mishandel^ fterven aan¥f f""' " v^ed d e vrouwen
altoos van'dc^ mfshandeldf n£v § e ", d e S^ent begint
tv mkhwi,! . l s n a n c t e , l d e
Pa»y 5
en van die plaats daar de narander

Fan de SCHOUWING. ?n
ander lid des Lighaams van haar mishandelt is, zoo begint ook de
Gangreene van dit lid af: en dat is duidelyk en klaar te zien,
want die tekenen werden zoo niet gevonden by een Kindt dat zyn
eige dood geftorven is, en nog veel minder konnen die teekenen
gevonden werden by een Kindt, dat nog kort te vooren heeft
geleefr. Dewyl dan al het gezegde zekerlyk door de Schouwing
kan gefien en getoont werden, zoo befluit ik dan, dat de Schouwing
zeer nootzaakelyk is, en dat ze van zeer groote nuttigheid
zoude zyn, zoo die in 't gebruik gebragt wierd, en men zoude
deeze volgende Voordeelen daar van hebben te wagten.
I.
1 ve mishandelingen der Vroedvrouwen zouden daar door open-
J_^/ baar en bekend werden, en haar misbedryf zoude konnen
geftraft werden, en de vreefe voor de ftraffe zoude haar dan wel
leeren zulke onverantwoordelyke dingen niet te doen tot nadeel van
de Vrouwen en de Kinderen, die nu, by gebrek van Schouwing,
bedekt, verborgen, en ongeftraft blyven.
II
Door middel van de Schouwinge zoude klaar blyken, welke
Vroedvrouwen haar ampt en pligt wel, en welke haar ampt en
pligt qualyk, waarneemen.
III.
Het fchadelyk verfuim van zoo veel braave Vrouwen, en het
fchuldig Aagten van zoo veele onnozele Lammeren, zoude door
de 5cnouwinge gekend en geflraft konnen werden, tot aflchnk
voor de naiatigen, en tot beter waarnemmge van haar pligt.
IV.
De roekeloofe en onwetende Vroedvrouwen, bekend zynde geworden,
zouden dan konnen geittyd, ende verftandigen en confcientieufen
zouden konnen gehaalc en gebruikt werden.
V,

fiï Van de SCHOUWING.
V.
Veele Vroedvrouwen die nu onkundig zyn, en onkundig blvven,
zouden door vreefe van de draden dan wel beter leeren
haar van goede Schryvers en goede middelen te bedienen om
wys te werden m de plaats dat zy nu lui en zorgeloos z' om
dat nu haare verfuimenifTen en quade handelingen bedekt en ongS
g
ftralt blyven, by gebrek van de Schouwinge.
VI.
Uit vreefe voor de ftraffen zouden de Vroedvrouwen dan wel
leeren, de in aroeidt zynde Vrouw en Vrienden Ty tydt^e wa^rfchouwen
voor het dreigende gevaar, en zy zouden we leeren bv
^teVarrem 1^ ° m ** V

Van de SCHOUWING:
gedisabufeert werden, ende te gelyk konS beïïypen^ÏL?
q
de gevolgen, die uit de fcheeve legging van deiïfrllJ
ftaan, zoodanig als ik die in myn BoT&bE aangeven' ^
X.
u ^ e e r e n D o d t ° r e n zo "den, door de klaare kenniffe van de fchee
B
w
v fcggingen van de Lyf-moeders en Kinderen, een klaare bevat
tinge: krygen van de nuttigheid en abfolute nootzakelykheid van
v n Ï T S t e
verlolTen, door het keeren, en afhaïï
f p o e d i
ïïdel!
£
'
^n dat heSe
n h C t f c h a d d y k U i t f t d l e n
XL
«het
en net
Kt
Kindt,
Ï
en
!
de
f
gevolgen
i d e f van c h e e dien,zouden v e Ie^in
S v a n de d e Heeren
Lyf-moeder
DodZ
5ft„? en e n
V h 0 e n o o t z a kelyk het is'de Vroedvrouwen beter
zv ot 6 !"' ï ° 0 r e ? f c h e r P e r e x a m e n t e d oen gaan, e '
Ê h a a r d
lelaten. " g V 8 n Z " l k i^ z w a a r w Ampt werden toe-
XII.
h^uL , fp ° edig y erIoflen van de in arbeidt zynde Vrouwen bv
dLvf'1 he V Wat f r ' ° f k 0 r t d a a r na > b / a l l e q^lyk leggen!
t e ï ? I S
f n K " l d e r e n > z o u d e bu "en twyffel, metveelfoed
vèelfvrn,,, 1-^ w e r d e n ' door zouden Jaadjks
W e r k
e n d a a r
e
llrln-I;"T ,° K i n d e r e n i n ' £ le£ ven gehouden werden, die bv
verfuim van die fpoedige verloffinge, en door mishandelingenlier- 7
XIII.
in dke^ do\ S rÏT/ n # Z ° U d e b l y k e n h o e
' "oottakelyk het is, dat
€ i J i e v o I k r v k e St
ad een ervare Vroedmeefter gevonden wierd,
T £ t
o m

l A t
Van de SCHOUWING:
nm ten eerfte by der hand te konnen zyn, op dat de favorable
St van fpoedig te konnen verlolTen niet verfuimt werde, door
iemant eenige uuren verre te moeten gaan zoeken.
V
XIV.
TV heilzame konft, of wetenfchap, van Vrouwen fpoedig te
veel meer in agtinge komen en veelen
£ traSezia daar toe te bequaamen, wanneer die fpoedig
J^f^^^Sm^
Snlconn" ^«S^«S, Slu by g
hulpe verlooren gaan.
^
gebrek van fpoedige
Indien dan deze bovenftaande groote voordeelen van de: Schou-
C
o X ^
geef ^^^S^eerbLjilheid en onderwerpinge in bedenken ,
S"'erHoo deele fan 't GênLneheft, en
F- ïoede Onderdanen, tot bevordering van de wwreUnmile,^
fo'i Snfervatie van het'leeven van de dierbaarfte P * ^ * .
Sen en Kinderen,zoodanig een Schouwing met behoorde in s
fae
b
t e^el W d\t Geheide zwaarigheeden ^ m r ^
konnen gemoveert werden: Maar ik weet ook wel, dat alle d
Sgheeden, die daar tegen ingebragt konne^rden welm
befwaarms van ïeman , waar toe f 0 * 1
Vroedmeefters,
n
ren Profefforen Pr^leélor ^ ^ ^ ^ ^
V6lioo M
nl
daar die gevonden werden, of zoodanige D^ u w
p
,
b
Ss de El. Agtbare Magiftraats-Perfoonen daar toe zouden be
quaam oordéelen, en die zoo «a ^ g ^ ^
w U_
de konft en ten voor deele van t Gemeene wit w«» * ^

Van de SCHOUWING.
S'S
ten op haar neemen : en ik geeve ook in bedenkinge, of zoodanig
een Schouwing niet behoorde te gefchieden in prajfentie van
eenige Vroedvrouwen, en fpecialyk van de Vroedvrouw, die de
Vrouw tot haar dood toe bedient heeft ? en of de Schouwing aan
haar niet van groote nuttigheid zoude zyn, ja wel het allerbequaamfte
middel, om haar een regt denkbeelt te geeven van de
waare gefteltheid, van alle de Vrouwelyke Teel-deelen, dewelke
zy, zonder zoodanig een gezigt, door leezen alleen, nooit zoo
wel kan verkrygen, en daar door zouden zy veel vrymoedigheid
konnen krygen om haar ampt en pligt wel waar te neemen.
Tot befluit zal ik hier maar alleen zeggen, dat ik wenfche,
dat elk een mag de oogen open doen, en zien, dat het niet genoeg
is te klaagen, dat men over al in alle Steeden, en ten platen
Lande, zoo veele onkundige Vroedvrouwen vind, en dater
zoo veele Vrouwen en Kinderen verfuimt en mishandelt werden,
zoo men het gelooft, gelyk het volkomelyk de waarheid
is, en gelyk het zelfs te beweenen is, ja, gelyk het zelfs dikwils
beweent wert van de onnofele Kinderen, die haar Moeders
moeten miffen, en van de Mans, die haare Vrouwen zoo droevig
hebben verboren, door verfuim of mishandelinge van zulke onervarene
en onverftandige Vroedvrouwen, lk zegge dan, dat het niet
genoeg is daar over te zugtcn en te klaagen, maar na een ryp o-
verleg behoorde men de zekerfte en veiligfte weg in te ftaan, eer-
Üelyk, om dat doodelyk quaad te fluiten, en ten andere, om het
te verbeeteren; Eh het voornaamfte middel daar toe zoude de
Schouwinge zyn, zonder dewelke het te vreefen is, dat alle ande-^
re middelen akoos vrugteloos zullen zyn.
Beneffens de Schouwing, zoude nog wel verfcheide andere
noodige zaaken konnen gepraétifeert werden, maar daar van zal
ik hier niet fpreeken, hebbende voor het tegenwoordige myn
gemoed ontlaft , en de waarheid getuigeniffe gegeven : Indien
men my niet en geboft, en myne getrouwe waarfchouwinge verwerpt,
ik zal evenwel getrouw bevonden werden voor God, daar
in, dat ik myn ontfange talent op woeker heb uitgegeven, en
dat ik getrouwelyk aangeweefen hebbe, niet alken dat doodelyke
Ttt 2
quaad,

ƒ16! Van de SCHOUWING.
quaad, dat door de geheele werelt by na over aUem^n ;*
dat ik daar en boven ook aangeweelen hebbe hei "rn r '
e
kere middel om dat quaad te verbeeceren Satende £ • " Z e e '
H; V; DEVENTER 1 .
Z).
NIEUWE;

N I E U \V E
AANMERKINGEN,
DOOR DEN
AUTHEUR
NAGELATEN,
EN B Y DEN
T W E E D E N
GEVOEG To
DRUK

Een Kindt met den Arm tot den Schouder toe gebooren. f 19
Een KINDT met den Arm geboren tot den Schouder toe,
in een SCHEVE LYF-MOEDER gelukkig gered.
Anna •.. Huisvrouw van Aernaut van Heusden was vier dagen
in arbeid geweeft, wanneer ik op den 17. November
1695. by haar wierf gehaalr. haar onderflaande bevond ik het Kindts
regter arm tot de fchouder gebooren, leggende met de linker hant
en beiden de voeten in de gront van de Lyf moeder, en met het
hooft op het linker darmbeen; in deze geftalte had het Kindt gelegen
van daags te vooren, ter welker tydt het Kindt ook was geftorven,
volgens het zeggen van de Moeder en van de Vroedvrouw.
De oorzaak van deze quade legging was, om dat de Lyf-moeder
met haar gront of bodem al te vlak geplaaft was tegens de
lendenen ofte -ruggegraat van de Vrouw, waar door het Kindt
met zyn hooft van boven tegen de fchaambeenderen aan quam re
ftaan, van waar niet afgeholpen zynde door gebrek van kenniffe, is, na
het breken van het water door de fterke perfinge, allengskens het
hooft op zyde en de arm in de geboorte gefchoten, in welke geftalte
ik het Kindt doodt vont, en de Moeder zeer verfwakt; ik
bragt myn hant in de Lyf-moeder, latende den arm uithangen,
en drong allengskens door na de voeten, dewelken ik bafwaarlyk
konde bereiken, de linker arm lag my in de weg, derhalven haalde
ik die ook na my, en fchikte die wat aan een zyde.
Daar naa bereikte ik eene voet, die ik-zoo verre ik kofte na
my haalde, en alzuo dezelve genegen was gedurig wederom na-om
hoog te wyken, zoo maakte ik een linne band twee vingeren
breed daar aan vaft, niet knopende, nog flrikken.de, maar enkelyk
daar omheen ftaande, om de voet agter de hiel; by welke
bant ik die voet vaft hielt, terwyl ik myn beft deed om de andere
voet te bereiken, maar tevergeefs, dewyl ik het andere been
nooit konde redden, derhalven moeft ik verzoeken het Kindt te
keeren by het eene been.
Ik

met zyn boovenKyf ^gt^ o n £o * er" i ? e n f d l o o f
. «et KSO
jes aan, de voet na mhZ£ S ' I yI l k m e t d e band,zagcwederom
de hand inbran 0m h« n„? d e S e b o o r t e ; waar op ik
my doe ook niet veeï Soeue £f om^d^S^ Z°u Ckefl d a c
'
2 l n d e
bragt te worden; ik haalde b4d?^ ? £ eb o°"e gehet
Kindt, tot dK^m S
t A Ji VOtt f n M m y a l
' dijende
haalde ik het na «y?tut da"hornet d e t f ^
welke tydt ik de Vrouw verlof da? Jt»i £ g f °° REA VVAS > °P
fpannen, om het Kindt te 2 a^ k r r e n i n zonde
einde eenige Weën, óf doental*S? M k e n d e ^ dien
zy ook getrouwelvk deed in
Y e e n had > het welke
Z y V
te
gefyk zy ff S*^,^ he? ÖT F*?
Z^«
C
hooft en armen te gelyk door.
paifeerde zoo met
Het Kindt dood vindendp 'n^i,,!,
flraks zonder afbindendl l anc
f%^J^ ^'P*' ^ *
b r
Y
geboorte redelyk los vond en diet °f d e r ' r^deN d a a a a
-
e n uit
bragt, reinigende voorts1 Ly^noeder v^J^V^^^' «
en laatende dezelve om mvn, LnS ? ?? a l i e kIoi »eren bloeds
lende leide ik een SStdS v or hetff^' "K h ?? d
g
de Vroedvrouw en aan de andwe VroLS-
- 6 V r ° U l v a a n
hielpen, of liever die haar ic^biktïï SLï^V ^ b^
h a a r t e
geholpen leggende op haar bedds m« ^1 tf.
^
d e V r o u
y ^ ^ S ^ ^ S ^ w of
haar verftant,
m y
bedankende vo or
de huÜril 'i! 3 ?" Ê n 0 o k b v
wefen, verheugt van haar in de tvdt van PL * h , aar h a d d e »*-
W V C r M t e fien
zoo lang hoopeloos gelegen te hebben
"

Een Kindt met den Arm tot den Schouder toe gebooren, 5-31
Zy betuigde my naderhand in geen van alle haare kraamen zoo
fpoedig weder herftelt geweeft te zyn, als in die laafte, befpeurende
niet het allergeringde ongemak van eenige quetfinge ,
fcheuringe, uitzakkinge, of moeijelykheid om haar water te houden.
Een Vrouw of Bezwangerde Dogter in den Arbeidt
geflorven, met het Kindt in de GEBOORTE.
JT~\l? den 31. fanuary 1690". ben ik geroepen geweeft by eea
\_J Vrouwmenfch op het Spuy, dewelke, nu zes dagen in arbeidt
hebbende gefeten, was bezogt geweeft van vyf Vroedvrouwen
, zoo men my berigte, die haar allen hoopeloos moeftea
laaten leggen; al het berigt, dat ik kon bekomen, was, dat ia
den beginne het Kindt met het hooft lang heel hoog had geftaan,
en daar naar gezakt tot op de plaats, al waar het nu al verfcheide
dagen pal gefeten had: verder verzekerden my de Vroedvrouwen ,
dat het Kindt daags te vooren nog fterk geleeft had, maar dien
dag zig zeer weinig had bewogen , het was omtrent 10 of ir
uuren voor de middag; ik onderdoeg de Vrouw, en bevond de
Vrouwlykheit als een vuift dik gefwollen, en zodanig gefloten,
dat ik niet als met gewelt een vinger tegens het Kindts hooft konde
aanbrengen, en het Vrouwmenfch zoo fwak en afgemat, dat
zy naauwelyks eenige woorden konde fpreeken, zeer benaut, ea
opgefwollen van aangefigt, zoo wel als van 't ganfche lyf, gevende
zomtyds eenige golpen vogt over, hebbende nog afgang nog
ook niet gewatert in lange tydt.
Ziende dat de arme Lydfter in doods gevaar was zoo wel als het
Kindt, zoo zeide ik tot voorkoming van blaam en nafpraak, ingevalle
de zaake niet na wénfeh mogte uitvallen, dat ik niets omtrent
haar zoude doen, als by voorgaande Confultatie, en approbatie
van eenige Geneesheeren; verlbgt derhalven aan de Vroedvrouwen
daar prefent, dat zy geliefden by de Heer . . . .
te gaan, alzoo die als btads Doftor over de Lyditer ging en zorge
voor haar had, en zyn E: te verfoeken, dat hy geliefde met
Vvv
nog

52* Een VROUWSPERSOON.
nog twee andere Geneesheeren, zodanig als hy zelfs zoude gelieven
te verkiefen, zig te laten vinden voor twee uuren des namiddags
ten huife van de Lydfter, alwaar ik ook zoude zyn, om met
malkanderen te mogen confulteren, om de arme Lydfter zoo 't
mogelyk was te foulageren,
ündertuffchen liet ik de Heer Tbeodoras Schoon en de Heer Doctor
John verfteken, om het Coniült te willen bywoonen; de
Heer Schoon nkt te huis zynde, ging ik met de Heer Jalon na de
Patiënt, en verfogt de Chirurgyn Monfr. van Dyk in paflant ons
te willen accompagneeren , gelyk ook gefchiede.
Ten huife van de Patiënt komende, vonden wy haar in e«n
zeer flegte toeftant, en vragende, waarom de Heeren Doctores
daar veriogt met qoamen? wiert geantwoort door een Vrouw
u;e de bootfchap gedaan had, dat, wanneer zy gezegt had dat
f * » P r e l e n t z o u d e zyn, de Heer . . . . . . LTwoor
had, dat hy het dien dag niet
w a gten konde, dat hy en ordonnantie
gemaakt hadde., en als die Medicynen op zouden zvn
hL eleïide a . er ° m
^
k 0 m 6 n
> t n l a t c n d e 2 0 0 d e arme LydtófJ
Wy dan, fienden dat de kragten zeer verminderden, en niets
als met het hoogde gevaar konde ondernomen werden, befloten
beft te zyn de uitkomft aan Godt te bevelen
kluten
Daar van daan zynde, overleiden wy, wat de oorzaake van dit
niet ^ k 0
„ n
e„ vertó^fi mogte zyn, en ik ftelde voor het zdce
:fte vaft, dat de Lyr moeder van die vrouw qualyk gekeert 3
en dat alhoewel het Kindt met zyn hooft in i gètcïe^s tfc
voelt, het egter verkeert in het Bekken lei, zynde een Tuimelaar,
die met zyn hooft in 't hol van het ftaartbeen was ffeza t •
d.c de. Ween ook met magiig waren geweeft, om he^Kind-s
hacft verder door te perften, om dat de Weën het Kindt in een
verkeerde plaats drukten en perften, en daarom onmogelyk kofrde
yertolfen zonder hulpe, en dat dê Weën waren•• wgLgaan
.m dat de natuur zig te vergeefs afgeflooft hebbende, moedeloos
.was geworden; ik voegde daar by, dat zoo het vrouwmenlch
quam te fterven het niet ongeraden zoude zyn om haar te openen
m hope Van het Kindt nog 'levendig te mogen vinden, dewyl
eene

in den A R B E1T>T geftorven. 523
eene der Vroedvrouwen my gezegt hadde kort te vooren, dat
zy meenden het te voelen leven, en dat men als dan zoude konnen
verzekert zyn van de waarheit van myn giffinge.
Na dat wy dan gefcheiden waaren, en ik elders heene gegaan
was, wierd ik wederom geroepen omtrent 4 uuren des zeiven nademiddags,
om by de Lydfter te komen : daar komende, was zy
overleden, en Monfr. van Dyk hadde haar aanüonts geopent in
prefentie van de Vroedvrouwen, maar het Kindt door gevonden;
haar gevraagt hebbende, hoe zy het Kindt en de Lyf-moeder gevonden
hadden, antwoordenfe my, zoo ah UB: gezegt hadde, en
wyfende met myn vinger op het Lighaam, want dat was nog ontbloot
en nog niet geheel wederom toegemaakt, vraagde ik haar,
leit het Kindt daar niet met zyn agteriyf in de gront van de Lyfmoeder,
zoo antwoordenfe wederom van ja, en eene der Vroedvrouwen
voegde 'er by, en dan zegt men al, het Kindt is regt
gekeert.
De fauten by deze Lydfter begaan, door onkunde, zyn dezen.
1. Heeft de Vroedvrouw, allereerft by haar geroepen, door het
onderflaan niet wel geoordeelt en onderfcheiden, hoedanig de
Lyf-moeder was gekeert, hoe het Kindt daar in gelegen, en
wat fwaaren arbeidt daar uit te wagten ftont.
2. Dit gevaar niet te regt voorfiende nog kennende, heeft zy
deze Lydfter niet toegebragt nog niet konnen toebrengen de nodige
hulpe, om het Kindt en de Lyf-moeder zoo veel mogelyk
is regt tot den doortogt te fchikken.
3. Heeft men deze Lydfter alle haare kragten te vergeefs laaten
verfpillen, door een verkeerden arbeidt, dewyl het Kind en
de Lyf-moeder aldus leggende door de Weën meer ende meer
in quaad poftuur raakten, en gezakt zynde met het hooft tot in
de kromte van het ftaartbeen nootzakelyk in dat poftuur onbeweeglyk
vaft moeten blyven fitten.
4. Uit deze drie voorgaande is gevolgt een vierde, namentlyk
het verlies van arbeidt ofte Ween, want wanneer de natuur te
vergeefs arbeidt, zoo wertze als moedeloos en valt in een klagende
en lydende ruft.
Dat alle deze fouten door onkunde der Vroedvrouwen begaan
Vvv 2
zyn,

SH en VROUWSPERSOON enz
geroepen zyn geweeft, zoo W b riH ' " t( Vyf t0e daar
?ï
legen en radefoos; ook moe7ik*S£& T ^ l ^ 3*
waar
Aderen,
want des avonts te v o o « & ^ k
^ ÏJSfata £ ^
mgt om haar water te maken m^iot^ - a T^konnen
Z e t krygen; van gelyke was w"c£ fl,£ OT
Z e t T «„° m M i n g ?
opgeitopt geweeft, en dus van ondeLf gefloo
met na het volle Lighaam no ff
meer 11 , ' "«men egter
een lepel vol geordonneerde drfnk m te geven?
U U r C n
*
£
%f fC ÏZ7Jt fl^f^^'Medicina

Brief aan den Heer W. VINK M. 7)- 52f
verloffen in zoodanig een voorval klaar te konnen begrypen.
UE. weet, dat de Vroedvrouw, die van maandags af by die in
arbeidt zynde Vrouw geweeft was, UE. , my, en de daar by
zynde Vrouwen berigte, dat het Kindt met de billen voor quam,
en tot de geboorte niet en vorderde, maar onbeweeglyk vaft
bleef leggen: Dit zeide zy, zonder dat zy de waare legging van
de Lyf-moeder of die van het Kindt wift of verdom "en nog
minder de quade gevolgen daar van kende.
UE. weet ook, dat ik op dat rapport aanftonts hoope gaf van een
fpoedige verloffinge, zeggende,zoo het Kindt met de billen voorkomt,
zoo zal het niet zwaar zyn om de Vrouw te verloflèn.
Maar aan 't werk gaande, zoo was ik wel haaft by my zelve zeer
verwondert, dat ik aanftonts de linker fchouder eerft voor de
geboorte vont, en dat ik aanftonts daar naa de rug en de regter
fchouder van het Kindt voelde; want het Kindt lag meelt
op de rug en met de linker fchouder voor de geboorte en na
my toegekeert, zoo dat het Kindt met de regter fchouder meeft
boven, en met de linker fchouder meeft onderlag: Ende taftende
met myn regterhand van onder des Kindts rugge regt opwaarts,
zoo wiert ik daar des Kindts nek en hals gewaar, en ik
voerde myn hand voorts opwaarts tot aan het Kindts'hooft,
het welke na de regter zyde van de Moeder met zyn kin op zyn
borft ftyf neergedrukt en vaft geklemt lag.
Ik onderfogt wyders, of er aan de linker zyde van de Uterus
eenige ruimte overig was; maar ik bevond, dat ik niet als met
veel moeite de hand konde brengen tuffchen de fchouderen de nek
en het hooft van het Kindt, en de Uterus, die zeer vaft tegen
die delen van het Kindt aangefloten lag: zoo dat aan die zyde
niets konde in 't werk geftelt werden, om het Kindt van zyn
quade legging te doen veranderen.
Die poft dan verlatende, agte ik raadzaam volkome kenniffe
te nemen van de verkeerde legging van de Uterus, en tot dien
einde zoo voerde ik myn linker hand in, en talie dwers onder
de rugge van het Kindt henen , en daar na opwaarts na boven
toe, alwaar, de hand en vingeren na my toekerende, ik het hooft
en de borft van het Kindt wel konde bctaften, maar niet met
Yvv 5
eenU

een!
e
^
^
W
' V 1 N K M - V.
Sï^^^^'!* 1 1 . door die » * ook niet
m
met de kin vaft op de d S " >** het hooft floot
s
zoodanige klem, dat ik Set aN^f" a ° p d i e beide ",met
niet zonder fmert, een eenieli f e r f r o 3 t e
moeite,en zelfs
• l ^ . ^ ^ ü S ^ ^ ^ ° p e n e n ' "
o f e e n u i t
^ " ' ^ a ^ werk om hoger op re.
te
g»nw aantafte: Ik zetf 'djï f - 2e » d en dus wiert
Ü>, welkers grond en bodem § Sel T ^
V a n d e
de voor-overhangende buik te 1 "^gezonken lag in
h e e l
welke nederhangende rerneVzvde S ï
*
d e Z y d e d e s b l l i k s
gehele agterlyf, b dat
is met S billn " K i l ] d t raec W
h
en geperft lag, waar uit t wee
o~ ShÏÏ
g ezo nken
neder
w c e on
dem
mogelykheden onvermydelyk vloeiverke'eSe
Sg^vK
ongemeene
groot die ook mogten wezen oFrt n 11 ?', g e e n e We ën> hoe
pen om het Kmdt dooï de gToof^tfJT^' ° n d e n heI "
k
de plaats van het Kindt door d?£ Perffen; maar datze in
maar vafter nederwaa rt
i•? hfn ^ / £ r f f e n ' dezelven hS
t e
perflende niet anders uit als de toCZT ^. b u i k ^derdrukten,
d
m
De b aEé o l ^ ^ ^ l ^ ^ *"
dat door der^S^^^yk daar nit volgde,
^ d
of arm
ge-

Brief aan den Heer W* VINK M. T>. $27
gebragt werden, dat des Kindts agterdeelen, als billen, beenen
of voeten , konden bereikt werden, zonder het welke in zodanig
een geval het Kindt onmogelyk niet konde gekeert worden, en
by gevolg niet konde uitgehaalt en geboren werden; het welk in
het begin van den arbeidt nog wel doenlyk ware geweeft, terwyl
de wateren de Uterus ruim en uitgefpannen hielden, en terwyl de
bodem van de Uterus met deffelfs agterdeelen nog zoo diep in de
zyde des buiks niet waren nedergezakt en geperft, eb by gevolg
dat 'er nog meerder ruimte was, om 'er by te komen, om het nodige
werk te verrigren.
UE. weet, hoe ik 'er my aangelegen liet wezen, en met hoe
veel moeite en arbeidt ik tragtede, indien het doenlyk ware geweelt,
de vrouw te verloffen, van een Kindt dat niet alleen doot, maar
al fterk aan het rotten was: waarom ik het Kindt niet behoefde te
ontfien of te verfchoonen, maar alles te vergeefs, dewyl ik door
die fcheeve legging van de Uterus onmogelyk niet konde bereiken
die delen des Kindts, zonder dewelken uugtig te wezen, in zulke
legging, geen Kindt kan gekeert, nog door de geboorte kan geholpen
worden: waar door ik dan genootzaakt was de Lydtter in
die ftaat te abandonneren, en over te geven aan de zekere dood,
die gelyk UE. weet, des anderendaags tegen de middag daar op
volgde.
UE. weet ook, myn Heer , hoe gaarne ik het geftorve Lighaam
geopent hadde, om UE. door UE. eige oogen de waarheit
van al het bovenftaande te hebben doen fien, waar door het
UK, niet alleen niet fwaar zoude geweeft hebben te konnen oordelen
van de gevolgen der fcheef leggende Lyf-moeders en Kinderen
; want deze was de allerfwaarite en moeijely.kfte die 'er kan
voorTcomen :Maar door deze opening zoude UE ten volle hebben
konnen verzekert wezen van de waarheit der fcheve legging der Lyfmoeders
zelve, die alhoewel ik die klaar genoeg in myn boek voor
oogen geftelt hebbe, UE. mogelyk nooit occalie gehad hebt om
die zelfs te aanfchouwen, en waar van UE als oog-getuige daar
van had konnen .getuigen by alle de geenen die daar aan nog twyfekn,
om dat ik de eenigfte tot nqg toe beu, die de fcheve legginge
aan 't Ligt gebragt hebbe, cn welke twyfeüng nog velen
het

52B Brief aan den Heer W. VINK Al

Brief aan den Heer TV. VINK, M tD. fr$
en in de. andere even eens qualyk gekeert komen, zoo kan ik UE
niet nalaten te verhaalen het geene gefchiet is op den 26. Oétober,
fes dagen na het voorval in de Dronkemans fteeg.
Ik wierd dan ontboden in den Haag by de Vrouw van een
Franfche Schoolmeefter; welke Vrouw myn hulp van noden had,
zynde de derde dag dat zy in arbeidt was, en het Kindt na 'tzeggen
van de Vrouw was de vorige nagt al geftorven , en de
Vrouw in zeer groote flauwte en doods benaauwdheid.
Daar by komende, deed een Frans Predikant een ernftig gebed,
en om geen tydt te verliefen, maakte ik my aanftonts gereet; Hec
gebed geëindigt zynde, vond ik de Vrouw zoo flauw, en zoo dodelyk
benauwt, dat ik het werk niet dörft ondernemen, maat
wat uitftel veifogt, vrefende dat zy onder den arbeidt zoude
fterven, en na omtrent een quartier uurs gewagt te hebben, ea
de Pols een weinig verwakkert zynde, begon het werk, en bevond
aanftonts, dat beide de handen in de geboorte ftonden, en
dat het Kindt even zoo gekeert lag als in dat van de Vrouw in de
Dronkemans fteeg, maar de Lyf-moeder lag regt en wel, en daar
was nog redelyk veel water in dezelve: Ik voerde myn linkerhand
in langs de rug tot aan de billen van het Kindt, met zeer weiweinig
moeite ofte pyne, daar na fogt ik de voeten, en haalde
eene van die na my tot by de geboorte, en draaide doe hee
Kindt een weinig, brengende beiden de handen uit de weg, en
fchikteZe ter plaatze daar zy my niet konden hinderen; doe bragt
ik ook de andere voet in de geboorte, en dede het gehele Kind
drajen, en keerde het met de buik en de borft na beneden,
Doe dede ik het avanceren tot aan de oxelen, en bragt eerft
de regter arm na buiten, en daar na ook de linker, en doe volgden
ook met weinig moeite het hoofd, en ook de nageboorte:
En aldus was de Vrouw van 't Kindt en de nageboorte op
een geheel zagte wyze geheel verloft in min dan een quartier uurs.
Uit deze twee verfctiillige uitkomften kan myn Heer nu zonneklaar
zien het groote onderfcheit, dat 'er is, tuflehen een
fcheef leggende Uterus, en een die regt legt, fchoon de Kindeken
in beiden al even eens gekeert leggen , hoe gemakkelyk men

$}o Brief aan den Heer ÏT. VINK M. 7).
in de eene de Kinderen kan keeren, hoe befwaa'rlyk, of ook wel
onmogelyk in de andere: Nogtans kan geen Kind in geen van
beiden aldus gekeert ter werelt komen, zonder alvorens dooreen
ervare hand gekeert te wezen: Want wat hope de Vroetvrouwen
ook hebben of geven, dat het zoo door raken zal, ik zegge
op vafte gronden, dat het zonder alvorens gekeert te wefen, alzo
met geboren kan worden, ook niet van de alderfterkfte Vrouw
nog ook nier met de alderfterkfte Weën
'
Myn Heer gelieft 'er ook nog by aan te merken, hoe voordehg
het is, wanneer het water nog geheel, of voor het. grootfte
gedeelte, in de Uterus is gebleven;, want alsdan zoo blyft die uitgefpanne
rond gelyk een blaas, die door 't water of wind u t-
fpanne blyft waar door men genoegzaame ruimte heeft , niet
alleen om te komen overal daar men van noden heeft, naar de
groote ruimte geeft een groot voordeel om een Kindt'te keeren
en. te draajen zoodanig als het de nood vereifr, waar toe de glad
en ghbberigheit van het nog behoudene water ook zeer behulpelyk
is: In tegendeel kan UE. ook ligtelyk begrypen en beflui
en, hoe belwaarlyk het wefen moet, ö zeifs in een vvel-elege
Lyf-moeaer, een Kindt te keren of te drajen, wanneer al tec
water afgeloopen is, en dat de Uterus van alle zyden en rondom
digt ftyf en vaft om het qualyk gekeerde Kindt is toegeven
en vaft in een gekrompen, zynde zomtydts zoo digt en vaft in eèn
gekrompen gefloten en geperft, dat men niet akmet zeer zwiaren
arbeidt een vet befmeerden band ter halver wege in de ü£rus
kan invoeren en alwaar ,men alsdan zomtydts zoo geklemt
wert, da de hand en den arm doof en byna ongevoelig 4rt, '
welk ik UE, met beter kan vergelyken als by een flaaperige voet,
na dat die lang in een ongemakkelyk poftuur gelegen heeft- door*
welke verdoving van de hand en arm men het netteen fynegevode
zomtydts zoodanig verheft, dat het byna onmogelyk is, te onde" -
fehetdeu,welk hd ot deel des Lighaams van het Kindt mn aanraak .
Indien dat zulks nu zomtydts zoo gebeurt, gelyk ik het dik
maals ondervonden hebbe, zelfs in regt leggende Lyfmoedirf
wie kan daar uit dan met b^n° 9
hoe befvmrijk da ales
moet

Brief aan den Heer TV. VINK, M. £>. 5-31
moet wezen in een fcheef leggende Lyf-moeder, in dewelke alle
de voornoemde zwarigheden veel verdubbelen ? en alwaar nog een
vry grote"r fwarigheit bykomt, die nooit in een regt leggende
Lyf-moeder wert ontmoet of gevonden, nog ooit voorkomen
kan; want in een regt leggende Lyf-moeder legt de Lyf moeder
met zyn lengte in een regte lyn met den doorgang aan het bek-]
ken; en hoe hoog of hoe diep men van noden heeft daar in te
taften, zoo wert den arm nooit vaft geklemt tuffchen de beenderen
van het bekken ; maar in een fcheef leggende Lyf- moeder
weitfe altoos meer of min geklemt, na mate dat de Lyf-moeder
meer of min fcheef gelegen is, en zomtydts kan de klem zo groot
wezen, dat die alleen genoeg is om den Operateur te nootzaaken
het werk te moeten abandonneren, gelyk het was in de Dronkemans
fteeg.
Myn Keer gelieft wel op te merken, dat de klem van den
arm, waar van ik hier fpreke, is niet een klem, die veroorzaakt
wert enkelyk door de natuurlyke naanwte van het bekken,
die in de eene Vrouw veel naauwer is als in de andere, gelyk ik
daar van een heel byzonder Exempel gevoelt hebbe in de Bleekers
Vrouw, alwaar ik tuffchen het Os Pubis en de kromme lendewervelen
by het Os Sacrum niet meer als twee vingeren breet
fpatie vond, en ik verwondert was door herhaalde proeven te
ondervinden, dat als ik twee vingeren op malkanderen zettede op
de uitftekende kromme wervelbeenderen by het Os Sacrum, dat
dan op elke wee myn vingeren ftyf geklemt wierden; en dat
was ook de reden, waarom aldaar het hooft van het Kind zoo onbeweeglyk
vaft bleef zitten, tot dat ik eindelyk het hooft draijende,
en aan de eene zyde van het bekken fchuivende, het meer
ruimte vond en doorglipte. In het doordringen van zodanig een vernauwt
bekken vind de arm wel veel moeite en refiftentie, maar
egter wort hy van 't gebeente niet geklemt, zo lang hy in een
regte lyn opwaarts wert gebragt; maar als de Lyf-moeder fcheef
legt, zo wert de arm aanftonts geklemt, zo haalt men genootzaakt
is die na de een of na de andere zyde des buiks te kee--
ren,en nog allermeeft,als.des Lyf-moeders bodem in een voor nederhangende
buik neergezonken of geperft legt, want dan moet
Xxx 2
den

Brief aan den Heer IV. VINK M
den arm nootzakelyk o-eklemt wprripr, „ J * -
d e e
deren, en aan de anderfzvde va hl', ! n e Z y d e v a n
t e g e n d e
ket bekken, gelyk UE hn\rLT f i
denderen van
k
grypen uit deÜm vSet oSL^z^""
° n d b e '
Zo volgt dan uit het voorzeade zon u _ „i. j .
2
v
•s, da, zoo haaft «o Vrouw in «beUt ü; h ,"f
' ? : ? f
woud,,, tf&T^fiSürjjar sr»--
ftoms zorgvuldig- bèhoofde ce we^n nm l- •' ^ a c dC m e Vroiw
n «ante
doen verloflèn, 2TSï^*«^ ^
en dat alle uititefchadolyk én «vaarivk• i £T e l M S.
en voor het Kindt; want vai

Brief aan den Heer W. VINK M.

m Brief aan den Heer PV. VINK M. T>
^ S K * «* I-ar onkunde, waar
ken, dat zy, her £ 2 2 ï
i " het is niet te denonverloft
k e n n e n w a
zonder^H^ 0?' J
';° U w e n e n K i «^en
d e V
Z
anderen konden verfoft
e n
bv'» i y g e l o o f d e n > dat zy door
om meene ik, dat men zeL>n ^ \ t h m ^ werden: Daardoor
onkunde'doen, vöonSnl^
° e t '
m
d a t 2 V h e t
onderfcheiden, of dè LvfS Y ?
£
"
iet weten te
oy gevolg zoo weten ^ ^ ^ L » ^lyk «ekeert is; en
poeders, als haar voorkomt 'hef Int* "5 k s ë h * d e s L y r "
den, kan geboren worden of W ' Z ° n d e r g eke "t te wor-
Kindt, zonder gekeert teword
n
S Vond ' V d a t h e t
hoe zoude het mogelyk ^ T' ï L t k o n d e S e b o r e n werden,
den roepen? derhalven kan' ik nier J ^ ° m h u i P
eÜ
legging van de Lyfmoeders LaZ °T' ?" Z V de waare
ten te onderfcheiden. En Se ontZl u ^ g e v o e l w^
h
het met fchaamte van harent S
°° a 8 e m e e n > ik moet
Z
niet een eenige Vroedvrouw Jh S e g g e n d a t i k t o t n
J
°S toe
te ^nn^ëbeeah^g^ ° m m 0 C t d i e rav d a a
' ' van reg.
Maar wat wonder dar AI ,
$°g der Lyfmoeders niet y kon r h a a r g f o e ] e de waare legveeltydts
n ^ ' . a ^ . ^ ^ j ^ ^ f zy weten
£ aanbied: 2y zullen zomtyd^JÏTlt^ °
geb
°° r '
d
Vrouw zitten, en den laait L . J J ^ f a 6 dagen vooreen
4
zekerheid weten te zUgend£l geerden me C
m e e r a I s
voor of in de geboorte if •
2 V'zXn " h ? K i n d t s Lighaam
billen voorkomt, terwy hwS ZïFrV f ^"dlw de.
d h e £
de rug aanbied- en di rg l ^ ^ n ^ T ^ d e n e k > o f
worpen: En zoo zy de w ü S 1 1 ^ 0 z i' zy veel onderder,
n
noch van het Kind? nt, '
Lyf-moe-
g g m g n o g v a n d e
nen zy een waaraf ^
van de daar uit Woedende nlrli ' , m e t w a a r h e i d preken
n
die onvermydelvk dT^uk ^ ^ o e S n ^ n d e , ^ >
o a
fpoedig verloft wert? En nadien?vT
len, zoo zy n Z
y niet wiiSJJ-
'
n
d l e n d e V r o u
w niet
" l e t kunnen oordeeonkunde
m
V 3
géén wyzer raai Z1? ,° U d e "', » n e er zy in haar
w a
7
v«««óen ot te hulp roepen: haare ge-;
woo-

Brief aan den Heer W. VINK,
M- T*. $}f
« woone excufe is, zeggende, ik ben daar of daar geweeft, daar
ft out het Kindt ook zoo, daar duurde het wel zoo of zoo lang, en eindelyk
is de Vrouw nog wel verloft; ik hoopte, dat deze Vrouw ook
wel zoude verloften', zonder datze met eenige gront van waarheid
konnen zeggen, hoe dat de Lyf-moeder was gekeert in die, die
verlofte, en in die niet verlolTen kon: want, neemt, een Kindt
komt met de billen voor in een regt leggende Lyf moeder, zoo
de Vrouw redelyk fterk is, en goede Weën krygt, de Vrouw
kan zekerlyk zoo wel verlolTen, voornamentlyk zoo de Vroedvrouw
haar een weinig hulpe toebrengt: maar komt het met de
billen voor in een op zyde of vooroverhangende Lyfmoeder,
het Kind kan onmogelyk niet geboren worden, ten zy het alvorens
geheel gekeert, en met de voeten uitgehaalt wert: En zoo met
verlcheide andere leggingen van de Lyf-moeder en het Kindt. En
dat zoo zynde, zoo kan een yder verftandig Menfch ligtelyk fien,
hoe gevaarlyk het is aan te gaan alleen op het oordeel van een
Vroedvrouw, dewelke vrefende haar onkunde te openbaren, geen
andere tot hulp roept, maar liever het uiterfle wil wagen, tot dat
het te^aat is, en haar zelve alzoo fchuldig maakt aan de dood van
de Vrouw en het Kindt, tot ftnerte van de naafte Vrienden.
Was het niet veel beter, confcientieufer, en min gevaarlyker
voor haar, een Vroeddoétor of Vroedmeefter ten eerfte te ontbieden
, en daar mede raad te plegen, en dan de verlofting af te
wagten, of fpoedig te volbrengen ? kon zy haar doen dan niet voor
God en alle menfchen regtvaardigen? maar, dat verfuimende, hoe
kan zy dan haar zelve onfchuldig houden ? en wie kan haar dan
vrylpreken ?
Maar zullen zy zeggen; wy hebben zulk of zulken Doétor daar
by geroepen , ©m door zyn ordonnantie Weën-verwekkende
middelen aan de Vrouw te geven, om het Kind met kragt door
te fètten: ik antwoorde, dat waar wel gedaan geweeft, had de
Lyfmoeder regt gelegen, en het Kindt in zoodanig een poftuur
in de geboorte geltaan, dat fterken arbeidt het hadde konnen
doorzetten: maar het contrarie waar zynde, maken zy haar dan
niet fthuldig aan fchadeiyk verfuim en verkeerde middelen te gebrui-

$16 Brief aan den Heer W. VINK M 7)
^^^^Z?^^
ÏS? t0 *\r^ en kan ie.
fchuldig houden? ik
den, wat fchade de fterke Weën toebreng
"
Y e g t v e r f t o n
moeder op zyde, en het Kindt da r u S f f i , de L ^
zouden wel verre zyn, van door M e
d i ^ ^ ^ ^ *
Z
wekken; want in de plaats dat de Weën dan nï
Ver
~
gehorte zouden helpen, zoo doen zy reg hette endeef^" ^
fen het water uit de Lyf moeder en 2 t? 7 L' ZY PERS "
Lyf-moeders dieper neer, InTylfe^m n ïet KnVlotaT ?'
het onbeweeglyk vaft moet blyven leggen enin V\V d a t
kragteloos werden; waar op dan de een* i
d e V r o u w
andere volgt, tot'dat de dood 3e Moed» eTher
n a d e
leven berooft, en de Vroedvrouw blyft^nog denken d-
gedaan heeft, hebbende gedaan al wat zy £kon Fn ^ T *
zy heeft al gedaan dat zy doen kon ukLnoni 5 E n ^ ' ^ i
die de Moeder en het Kindt by he't 1ëvln had konn", T?' '
2 i l 3 k
want zoo zy in 't begin van den arbefd een ervan J ! ^?°xi lden '
Vroedmeefter daar bv hadde rr P m
en^ 3 , Vroeddoclor of
de Vrouw wei heobeu B&^tÜSSS&fi
kon, en dat zommigen niet eaarne ritt? ,7 g^ , y n i e t d o e n
blykt, dat zy niet alles doen ïwïn^&k^ ?? or
meer gaven ontfangen hebben
van God
g Y a n d e r e n d l e
wekkende middelen van den DodS éiftten Y arbe %veïmecn
Vrouw daar door goed te doen H n nS! ', ende de
dig is, in die op I zegg^len^nSnlï Vrouw" te^"
6 GEVEN
ot voor te fchryven : 't is waar den D n Z WPJ • ,
dig gemaakt aan de daar op volgende d~nd Z J l^ S e n f c h u I -
het Kind, door dat zv hem verkSu,i u " d e M o e d e r en
het Kindt zoo en zoo tdlXone
ders oordeek, als door het gefne de Vrn ' u V a n h y n i e t a n '
heit aandient,' dewyl
waaronderftaat,
h e m v o o r
het w e L e g O T ^ i f t ^ ^ * » '°
V
hj »g van die P ^ ^ w l f f ^ ^ ^ ^ g
alleen

Brief aan den Heer IV. VINK M. T>. 5-37
alleen de Vroedvrouwen aan den hals, maar ook wel alle de omftanders,
die door de ingekankerde gewoonte niet twyffelen aan de
waarheid van het rapport van de Vroedvrouw: waarom hy dan gemeenlyk
blindelings voorfchryft: en zoo leid de Blinde de Blinde
en vallen beiden in de gragt, dat is, zy maaken haar beiden fchuldig;
de Vroedvrouw die verkeerdelyk oordeelten verkeerde middelen
begeert, en de Doétor, die, zonder te weten, of de Vroedvrouw
regt gecordeelt heeft, daar op Middelen voorfchryft, die
de Vrouw en het Kindt fchaden,in de plaatze van haar te helpen;
want de Vroedvrouw, voelende eenig deel van het Kindt, en
niet wetende wat voor een deel het is,fchaamt haar dat te belyden,
en om de fchande van haar onkunde te ontvlieden, heeft Haver daar
na te raaden, als te zeggen dat zy het aanbiedende deel van het
Kindt niet wel kan onderfcheiden ; en daarom zegt zy liever, dat
het Kindt zoo en zoo in de geboorte ftaat, op dat den Loctor te
gemakkelyker Ween verwekkende Middelen voorfchryft, het welke,
als 't waar was, hy egter niet behoorde te doen, zoo zy hem
niet met een kon zeggen, hoe de Lyf moeder legt, op dat hy uit
beiden, de legginge van de Lyf - moeder, en die van het Kindt,
op een vafte grond kan oordéelen, of het goed en veilig is zulke
middelen voorste fchryven, en of het ter contrarie niet beter en
nodiger was, om een Vroeddoéror of Vroedmeefter te laaten roepen
, eer de Vrouw en het Kindt in grooter gevaar komt.
Ik weet ook wel, dat in diergelyke gevallen de Vroedvrouwen
fchuldiger zyn als de Doétoren, waar van zy zulke Middelen
begeeren of verkeerde getuigeniifen, 't zy door onkunde, 't
zy door. fchaamte van haar onkunde te belyden: maar ook, om
de volle waarheid te zeggen, als een confcientieus Man eens en
meermaalen zoo van de Vroedvrouwen misleid is geweeft, zoude
hy dan niet beter doen zig te wagten van zig daar na meer
te laten misleiden? En moeit hy daar na de ge'cuigeniffe der
Vroedvrouwen niet verdagt houden 5 En was het dan niet veiliger
en beter, dat hy zig door zyn eige gevoel en eige onderzoek
van de waarheid der zaake verzekerde, als voort te gaan
met het ordonneren op zulke bedrieglyke getuigeniifen, tot fchade
en nadeel van de Vrouwen en Kinderen?
Yyy
Want

538 Brief aan den Heer W. VINK, M. D.
M
j?£? r
'
zynde Vrouw arbeid
W H
b
m d i e n d e i n
STKSJPS ^ ^ B ^ ^ , wanneer de Lyf-moeder en
het Kinft zeer qualyk leggen, zoo kan ik door een lange ervar
e
\Z u"rï P C £ n ^^baare grond der waarheid zeggen,
en alle Menfchen met volkome zekerheid verzekeren dat beiden,
de in arbeidt zynde Vrouw en haar Kindt, zoó het nor
leeft, in een veel grooter gevaar des doods gebrast werden, a's
zonder zoodanige Middelen te gebruiken: b n my aangaande' ik
zoude in ztifkt gevallen geen arbeidt-verwekkende Mmdelen beaeren
te gr/én, nog Voor te fchryven, om geen tydelyk voordeel,
hoe groot het ook zoude mogen wezen: En dk ben ten allen
tyde gereet myn zeggen aan alle waarheidlievende KonlLenotcn,
en aan die zig daar aan mogten gelegen laten zyn, onwedertprekelyk
te dcmon'ftreren, en zoo klaar te toonen en üm
te wyzen als-dat tweemaal z vier is. Myn leven zal waarfchviilyk
met Jieel lang wefen, en eigen intreft behoeft my niet aan ie
zetten of te bewegen om de ipoedige verloffinge zoo fterk te
recommanderen; maar het zoude my ten hoogde lief wezen dat
op myne getrouwe waarfchouwinge zoo veel agt gegeven wieri
dat daar door de oude quade en fchadelyke pracfycq mogt ver'
laten, fen een beter in de plaats ingevoert werden tot behoudende
Vëelfer Moeders en Kinderen; het is my hef, dat ik myn
gemoed ontlaft hebbe, omtrent een zaak van zulk een groote
aangelegenheid , en ik wenfte wel alle Menfchen te konnen
waartchouwen en byzonderlyk alle Doctoren, tegen dat ontyZ
of verkeert gebruik van arbeidt- verwekkende Middelen otde
enkele begeerte van onkundige Vroedvrouwen, zonder hun e- •
gen onderzoek, of zonder onderzoek en approbatie van een ervare
Vroeddcétor of Vroedmeefter
Het fchynt my toe , dat 'er in waarheid maar twee zaaken
zyn die de Doétoren konnen beweegen, om myn heilzaame raad
Eerftelyk kan het zyn, dat een Doétor zyn eige gevoel kan mistrouwen,
gelovende, dat hy door zelfs d e
Y
Vtom WSSn
geen

Brief aan den Heer W. VlRK, M.T>. S}9
geen meerder zekerheit zal konnen hebben van de waare legging
van de Lyf-moeder en het Kindt, als door de getuigenis van een
Vroedvrouw, die in dat werk ervarener behoorde te wezen daa
hy zelve, om dat het haar eigentlyke werk is, en hy zelve daar
in niet geoeffênt is of hy fchoon door itudie de delen des Lig'
haams beter kent als de Vroedvrouwen. Waar in ik zoodanig een
IVlan niet geheel ongelyk kan geven: want, om de waarheir te
zeggen, het is al zoo ligt en gemaklyk niet te doen, als zommigen,
die het zelfs noit gedaan hebben, haarzelven wel zouden
konnen inbeelden ; daar hoort al veele opmerkinge en groote
{fvarentheit toe, om door zyn eige gevoel niet ligt bedrogen te
worden; want men vint niet altoos de ruimte, die wel nodig is
om het aanbiedende deel des Kindt, en de waare legging des
Lyf moeders, ver genoeg te Konnen beflaan, om die wel dilthictelyk
te konnen onderfcheiden: Derhalven zoo is het niet te verwonderen,
dat een Doétor zig niet gaarne zoude willen inlaaten,
om door zyn eige gevoel van de waare legging van de Lyf-moeder
en het Kindt zig te verzekeren. Maar ik kan my niet genoeg verwonderen,
dat een 'Doctor, niet tegenftaande al die onzekerheir,
durft dryvende middelen voorfchryven , niet weter.de, of zy goed
of quaat zullen deen; dewyl hy alvoorens door een ervare Vroed-
Doébr of Vroedmeetler zig behoorde te verzekeren van de waare
legging van de Lyf-moeder en het Kindc, om de Vrouw en het
Kindt geen fêhada toe te brengen.
De andere rede, die een Uoétor beweegt of ligtelyk kan bewegen,
is dat hy kan vrefen, dat, zoo hy weigerde op het verioek
en de getuigeniffe Weën - verwekkende middelen voor te
f:hryven, of te geven, dat het qualyk zal genomen werden , en dat
IE en hem zal weragten; want de. onkundige lieden , zoo Vroed vrouwen
als om-landers, zyn clie fchadelyke en verkeerde practyk zoo
gewoon, dat zoo iemant conlcientie maakte om enkelyk op de
ge ligMtöf van een Vroedvrouw arbei.lt-verwekkende midaelen
voor te leiryven, men hem wel terllont zoude verlaten en na etn
ander gaan, die gaarne geit verdient, en die zig zoekt in agtiuge
te brengen; want zoo'het by hafart met de legging van de Lyfmoeder
en het Kindt zoo geilek is, dat de veriuhmg door U»rl(K
Vyy 2 Weêa

540 Brief aan den Heer W. PINK, M. T)
Weën kan bevordert werden, zoo werden zyne Middelen
roemt en de I 'oftor geprefen; maar zoo de verloflïnge nier volt
om datze onmogelyk niet volgen kan door de al te fcheveÖ 2
van ae Lyf m ,eder en het Kindt, zoo croonen zb de V?oèd
vrouw, den Doétor, en alle de Vrienden, zeggende wvhebbtn
tmwers alles gedaan dat zvy konden, zonder eens Knkèn ^daf zv
het regte middel ter verloffinge verfuimt, en een daar teien^ftrv.
£f P \ T r i he , ben e
" d a r z e d a a r d »°r de S deren
het Kindt hebben laten ( erven, en dat zy dos door haar verkeert
middel de dood van beiden hebben verhaalt; want indien X in
tydts de Vrouw hadden doen verloifen, zoo konden Ige yï die
beiden behouden zyn geworden. S^'J^ U F =
Myn Heer zal mogelyk zeggen , dat het onmogelyk is de
Vrouwen te bewegen, dat zy haar zoo vroeg door een Man zou?
de doen vertollen, voornamentlyk als zy nog hopen door een-
Vrouw verlolt te zullen worden, niet tegenftaande de d?oevge
e d £ n d- rd -bedriegelyke°hóg
iSSSfaLfi
V
Ik zie ook wel, dat het byna onmogelyk is, de Menfchen uit
zulk een quade en zoo zeer verouderde gewoonte uit te rekken
of fchoon door die quade gewoonte van te lang te wag en aarlvk^
veele Vrouwen en Kinderen omkomen: de VroedvroSondVrfteunen
met al haar magt de oude gewoonte, gevende hope
dat de verloffinge nog wel komen lal, en daafom wanten en hopen
zy tot het uitter te toe; tot dat zy de doods teekenen vooï E
zien, of tot dat de Vrouw de geelt geeft: En of fchoon de V f ü
ed
vrouwen wel zouden konnen zien, dat zy geen waare grond van
hope by haar zeiven hebbenonkundig zynde van de waTre I
gmge van de Lyf moeder en het Kind, loo verraad dog hmont
haar eige herte; want m de plaats van haar onkunde omtrenThe
nakende gevaar te belyden, en zoo wel haar vreefe als haa7£ope
bekent te maken, zoo raaden zy altoos het wagten aan-oo haar ongegronde
hoope, en laten, alzoo de Vrouwen haarJfcL 1S
Het is waar, dat hier te Lande, immers in de meefte Steden
het raar ts, de Vrouwen door Mans handen te doen ^0^1" "^
nog

-Brief aan den Heer W VINK, M. Ti. f41
nog raarder, dat zulks tydig wert gedaan; zoo weet myn Heer
egter wel, dat het binnen Parys zoo raar niet meer is, om dat de
goede uitflag het gemeen daar at zoo verre heeft verligt, dat
zeer veel en zelfs van de voornaamÜe Dames haar liever door
een Vroedmeefter, als door een Vroedvrouw, doen verloffen:
En indien men eens in onze Provintie een regce methode invoerde
en gebruikte, ik twyffele geenfints, of de goeden uitflag
daar van zoude de oude, quade en fchadelyke gewoonte wel
haaft doen verhuifen en alle hinderpalen uit de weg ruimen;,
welke hinderpalen voornamentlyk zyn:
1. De fchaamte der Vrouwen.
2. Het eigen intereft van onkundige Vroedvrouwen.
3. De vrefe van de zwaare onkoften.
4. De fchrik van meer te moeten lyden.
Welke hinderpalen myns bedunkens wel konden weggenomen
werden, of ten riünfte zoo konden die zoodanig verfagt werden
, dat die niet magtig genoeg zouden konnen wezen, om zoo
een verkeerde en fchadelyke gewoonte langer te doen duuren En
zoo Myn Heer vraagt, waar door men die "zwarigheden beitzoude
konnen wegnemen of verfagten, ik zal UE. myne gedagten niet
weigeren daar over mede te delen; edog onder correctie.
£ Het is ontwyfelbaar waar, dat de Magiltraten en Overheden
wetten en inltellingen konnen maken tegen alle quade en fchadelyke
gewoonten, en voornamentlyk tegen de zulken, waar
door iaarlyks in de meefte fteden, en over al ten platten Lande
, veele menfchen omkomen en fterven.
Stelt eens Myn Heer, dat 'er in een ftadt een fchadelyke Put
was, daar jaarlyks veele Menfchen door onkunde in vielen, en
door gebrek van tydige hulpe in of verdikten ot verfmoorden, en
dat de Magiftraat wierd aangedient, dat de inwoonders der ftadt
door een verkeert begrip, of door een verouderde quade gewoonte,
die Put niet wilden dempen, nog dat gevaar niet wilden
wegnemen: De vraage is, of een Magiftraat, gewaarfchouwt
zynde van zulk een gevaarlyke Put, en van zulken verfuim van
die \ ut te dempen, niet behoorde te beforgen door haar goede
Wetten en Ordonnantiën, dat die fchadelyke Put wiert gedempt,
Yyy 3
en

S4i . Brief aan den Heer PV. VINK, M- T>
ln%iïm hti '* a e n 0 V e m e d e r S V 3 n h a a r e
^ede bevelen wier-
Nu is het zeker en gewis, ja buiten alle twyffeLdat de Put van
wel koKlM behoren werden : I, he, dan „iet biüykdafde
garaten en Overheden, door te»e w, teen en bevelen'2ttL„ fchï
delyken Pm van onkunde doen denpen, en daar door da dood
lyk gevaar wegnemen r 5
»«w u« uoooemiTe
,s gegeven en datze daar door het gevaar ^tfSSaET
gen arbeidt, en het growe voönteel van 5£S^iSfö :
nog niet regc kennen ofbegrvnen- winrh^l 1 s
verioflinge,
den door dac fchadelyk «'«HJTSS nieuS "E"
lchoont, als de gemeene Vrouwen - en duirnm"fefv "n V f"
lên Jiïi^^S^J^
zonden'wilmisbruik
en ^ S w f e W , P d & ü o n t v V a u d
c , t
te
ftellen
'~ »P°edïge verloftinge uit
dom in do^evaa^ade ^ ^ W ^
daur

Brief aan den Heer W. VINK, M.

54+ Brief aan den Heer IV. VINK, M. D.
pligt is om haar regt en wel daar van te informeeren, en doen het
met: van de Vroedvrouwen is dat niet te wagten, want haar on-
JVUUUC. uaai uc zwaare Daringen, ie Kennen, en haar eis-en inteelt
is verre van fpoedige hulpe by anderen te zoeken, die dat
werk beter verdaan als zy zeiven : en daarom willen zy liever het
uitterfte wagen, als haar werk aan anderen over te "-even
Het is dan van haar niet te wagten, dat de Maatraten en
Overheden te regt geinformeert konnen werden van de groote
voordeden der fpoedige verloffingen, en van de groote fchadelvkheid
van de (poedige verloffinge uit te ftellen.
En UE: weet ook Myn Heer, hoe weinige Doaoren dat 'er
zyn, die de waare oorzaak der zwaare baringen ren beorypen om
, dat 'er tot nog toe zeer weinigen zyn, die een regt begrip"hebben
van de fcheefleggende Lyf-moeders, en de onvennydèlyke quade
gevolgen die daar uit ontdaan.
UE: weet, dat ik de eerfte ben geweeft, die Anno i 7
or. in
myn boek Het Nteuwe Ligt der Vroedmeefters en Vroedvrouwen de
fcheve legginge der Lyf-moeders door reden en Figuren VVer-ddkundig
gebakt hebbe, en alle de onvermydelyke gevaaren daar
uit vioeijende heb aangewezen.
Maar het is te beklagen, dat dit Nieuws Ligt in zyn klaarheide
geopenbaart, tot nog toe zoo weinige Doctoren de oogen regtgeopent
heeft, niettegenftaande veele braave Mannen haar groot genoege
met dankbaarheid! aan my hebben getoont, maar het is te
beJtlaagen, dat men op zoo een vaft en onwankelbaar fondament
tot nog toe niet beter heeft gebouwt: buiten twytfel om'dat de
onkundige in dit ftuk de grootfte hoop uitmaakende, de
(
ude verkeerde
en doodgevaarlyke practycq nog te veel onderfchrageni ten
deele om dezelve redenen waarom Demetrius dreed voor de ABC
b
baarheid van de Godinne Diana.
Het is maar weinig dagen geleden, dat een jonk Heer mv de
eere aandeed van te komen bezoeken, om my over dit fubject te
onderhouden: zyn £: quam over Engeland van Parys, daar hy
in een jaar verblyf getragt hadde het verloffen der Vrouwen te
z c
ITV YH-
, l J t m
d a t h
' i ' ' y »n die tydt omtrent tweehondtrt
Verloffingen hadde bygewoont, en zommigen ook zelfs gedaan

Brief aan den Heer W.VIRK, M. 2). ftf
daan in 't Hoftel du Dieu, daar zulks veel voorvalt ; ik vraagd e
aan zyn E:, of myn Boek daar al bekend was? Hy zeide neen,
ter oorzaake van den Oorlog; maar zeide hy, het is al voor vyf
Jaren te Jena gedrukt. Ik vraagde hem ook, of men te Parys al
zeekere kenniffe hadde van de Icheve legginge der Lyf-moeders ?
hy zeide my van neen, en dat hy zelve daar van nog geen ondervindinge
hadde, alhoewel, zeide hy, ik myne handen zoo en zoo
hebbe moeten buigen; waar uit ik wel konde verftaan, dat hy
wel Kinderen uit fcheef leggende Lyf moeders hadde afgehaak,
maar dat hy de fcheve legginge van de Lyf-moeders niet hadde
geobferveert; waarom hy my gelegentheidt gaf om te moeten
zeggen, dat zy te Parys haare Operatien nog al frommelende uitvoerden,
en niet zoo zeer'door een klaare en vafte grond der kenniffe
, 't welk zyn E: ook niet ontkende: ondertuffchen is evenwel
het werk der verloffinge door Chirurgyns of Vroedmeefters
daar al zeer gemeen; en UE. weet ook,Myn Heer,hoe gemeen
het al was geworden tot Amfterdam by 't Leven van den Vermaarden
Dodor Roonhuifen, die dat werk der fpoedige verloffinge
met veel reputatie heeft gedaan : en het ware te wenfchen, dat
het in alle groote lieden ook gemeen wiert, daar door zouden
veele menfchen by 't leven blyven: Dezelve Doctor Roonhuifen
protefteerde ook altoos zeer tegen het uitftellen van fpoedig te
verloffen, als zeer fchadelyk voor de Vrouwen, en voor de Kinderen,
en liet niet na de Vroedvrouwen fcherpelyk te beftraffen
over haar verfuim, maar ik weet ook wel, dat 'er in 't algemeen
zeer geklaagt wiert over de zomme die hy zig deed geven, en
die hy wel hadde behoren te matigen, op dat de geringe Vrouwen
zoo wel door hem hadden konnen geholpen werden als de
ryken.
Om UE. dan eindelyk mede te delen, hoe ik begryp dat men
alle de bezwaarnifïen en hinderpalen beft zoude konnen wegnemen,
of zoo verzagten, datmen daar door niet zoude beletten
zoo een nodige practycq, als fpoedige verloffinge te doen doorgaan,zoo
zal ik onder correctie zeggen,dat het zeer nootzakelyk
zoude wezen, dat in elke Volkryke Stadt een bequaam ervare
Vroed-Doctor of Vroedmeefter aangeftelt wierd, onder zoodani-
Z z z
ge

'5+6 Brief aan den Heer IV. VINK, M. D.
ge conditiën of beloningen, dat hy daar eerlyk van konde beflaan
\ en dat onder zekere bepalinge van prys voor ieder verloffinge,
na dat de Perfonen gequalificeert zyn. Voor de onmaov
tigen of armen zoude hy uit de inkomften der Stadt, of uit een
générale belaftinge der Burgerye, behoien betaalt te werden:
van de geringen moeft hy zig vergenoegen met een geringe befoldinge,
een weinig meer als van de armen: van fatibenelyke Burgers
zoude zyne befoldinge wederom wat grooter behooren te
-wezen; en van ryke Lieden nog weer grooter; en van de allergrootften
behoorde hy door een vrywillïge gave begiftigt te wer^
den, na ftaat en genereusheidt, onder die bepalinge nogtans
dat hy met de daar toe geftelde befoldinge zoude moeten te vreden
wezen, indien de liberaliteit en genereusheidt hem niet meer
vereerde.
En op die wyze het werk der verloflinge door ieder Magiftraat
in elke Stadt wel gereguleert zynde, zoo zouden voorzeekcr de
grootfte hinderpalen weggenomen of zoo verfagt wezen, datmen
niet veel refiftentie meer zoude ontmoeten : Want de arme Vrou^wen
konden haar Pro Deo laten helpen, de geringen zouden niet
boven vermogen befwaart werden, als ook niet die van meer vermogen
, en rykelyk van Godt gezegent zyn.
De zaake door de Magiftraaten der Steden zoo gereguleert zynde
zoo behoorden in elke Stadt, daar zoo een Vroed-Dodoi- of Vroedmeefter
aangeftelt was, alle de Vroedvrouwen onder Eede, of
onder zekere Boeten, verbonden te wezen, voor of aanftonts na
het breken van het water, aan de Man of aan de naafte Vrienden
van de in arbeidt zynde Vrouw, opregt bekent te maken de
waare legging van de Lyf-moeder en het Kindt, immers zoo
veel als in haar vermogen is; en indien zy het eene nog het andere
niet vaft willen te onderfcheiden, zoo moeften zy dat ook opregtelyk
zeggen, zonder eenige agterhoudinge, op dat door haare
verberginge niemant misleid wierde.
Indien de Vroedvrouwen niet ten vollen verzekert waren, dat
de Lyf-moeder en het Kindt regt en wel gekeert waren, zoo behoorden
zy verbonden te wezen, den Vroed-Doótor of den Vroedmeefter
te ontbieden, of de naafte Vrienden tot ontlafting van
haar

Brief aan den Heer W. VINK, M. 2). 5"4f
haar gcmoet aan te raden, en te verzoeken , dat zy den daar toe
gefielde Perfoon mogten komen laten, om te onderzoeken, of de
fpoedige verloffinge zonder gevaar mag uitgeftelt werden of niet;
waar door zy haar gemoet zouden ontlaflen, en voor haar vry
zyn van alle verfuim; en het verfuim zoude dan vallen op dè
Vrouw zelve of op haar Naaftbeftaanden, indien die weigerden
den daar toe gefielde Perfoon te ontbieden, of na zyn onderzoek
of goede raad te werk te gaan.
En by aldien alle de Vroedvrouwen in ieder Stadt zoo verbonden
waren Cdaar een Vroeddoctor of Vroedmeefter aangeftelt
was), op zoodanige wyze te moeten doen, zoo zoude dat voor
haar zelfs een groote verligting zyn,en zy zouden hetvrymoedig
konnen doen, om dat zulke gehoorzaamheid haar in 't minfte
haar reputatie niet zoude konnen verminderen; in tegendeel zoude
men haar gewillige gehoorzaamheid moeten pryfen: het zoude
niet tot haar nadeel konnen ftrekken.
Indien het mogt gebeuren, dat de Vroeddoctor of Vroedmeefter
door zyn onderzoek bevond, dat de Vrouw onmogelyk niet
zoude konnen verloften, zonder het Kindt te keeren en af te halen
, en dat de in arbeidt zynde Vrouw nog de Vrienden die
Operatie niet wilden lyden of toelaten, en dat daar door de
Vrouw en het Kindt quam te fterven, zoo kan ik niet fien, of
die Perfonen maken haar fchuldig aan de dood van beidenwant
gewaarfchouwt zynde,dat de Vrouw door de quade legging
van de Lyf moeder en het Kindt onmogelyk zonder hulp zoude
konnen verloften, zoo zyn zy inexcufabel.
Als onder de Wet iemants Eeeft ftotig of bytende was, en de
Heer des Bceftes gewaarfchouwt was, en geen zorge droeg het
quaad voor te komen, dat daar door konde werden veroorzaakt,
zoo was die Heer des Beeftes fchuldig, als het een Menfch ot
Beeft quam te befchadigen ofte doden; waarom zoude dan niet
fchuldig zyn, die zyn Vrouw of naafte Vriendinne zoude laten
fterven met verwaarlofmg van het eenigfte of zekerftc middel,
om haar en haar Kindt by het leven te behouden.
Al het gezegde nu aldus in practycq gebragt zvnde, door bevel
der Overigheden , zoude wel haaft doen vertiwynfcn de
Zzz z
fchaam-

548 Brief aan den Heer IV VINK, M. 2).
fchaamte van door een Man verloft te werden; en men zoude zig
niet meer fchaamen door een Man verloft te werden van een Kind,
ais van een Steen uit de blaas. In tegendeel zoude de goede uitkomfte
doen zien, dat men alle reden van dankbaarheidt fchuldig
zoude wezen aan de goede voorzorge der Magiilraten en Overheden,
om haar te trekken uit zulke fchadelyke gewoonte van de
.Vrouwen en Kinderen zonder het regte hulpmiddel te laten fterven.
Uit deze inftellinge en goede oeffeninge zoude nog een zeer
groote nuttigheidt volgen, die anders nooit te wagten is; Namentlyk
dat een aangeftelde Vroeddoctor of Vroedmeefter een
> favorabele gelegentheidt zoude hebben , om een of eenige daar
toe gefchikt zynde Perfoonen onder zyn opfigt en directie allengskens
te informeeren, en door oeffening bequaam te konnen maken,
tot het werk der verloffinge, en dan behoefde men niemants
gezontheidt of leven toe te vertrouwen aan onbequame of'onervarene
Menfchen, gelyk nu al menigmaal moet gefchieden door
gebrek van anderen; en men al zeer verlegen zoude zyn om voor
elke groote Stadt een ervare Man re konnen vinden: maar de zake,
als boven gezegt is, in tryn gebragt zynde, zou 'er geen bequame
ftoffe behoeven te ontbreken; en dan zoude veele Menfchen
niet zoo in nood wezen, nog zoo zwaare onkoÜen behoeven
te doen, om uit ver afgelegene Steden of Dorpen zoo een
Man te ontbieden, met verlies van zoo veel tydt, waar door het
dikwils gebeurt, dat de in arbeidt zynde Vrouw al geftorven is
, of datze legt en fterft, eer de ontbode Man gekomen is;gelyk myn
Heer by ervarentheidt zelve wel kan getuigen en my zelve dikwils
is ontmoet.
Myn Heer weet, hoe dat ik dezen voorlede Zomer tot Rotterdam
ontboden wiert, om de Vrouw van een Schoenmaker te
verlolTen; maar als ik daar quam, zoo lag de Vrouw al en ftierf
met het kruis en de waskaars in de handen, en myne komfte was
te laat: en het is nog gebeurt dezen 4. November dat een Bolderwagen
van Vlaardingen quam om my te halen by de Vrouw van den
Doctor aldaar, die nog maar veertig uuren in arbeidt was ge«
weeft, en als ik ftond om te vertrekken, quam een Jong Heer te
Peert

Brief aan den Heer W. VINK, M.

f$o Brief aan den Heer W. VINK, M- 2).
ain In van n
di
mvfr^f' S V e d g n 3 0 t e r i s gorden als ik in 't bef
e n i l
' " i e t m a g d g ^noeg mag wezen om
d 3 g t e
SS 5! g r ^f^matie te veroorzaken in dat fchriklyk verfuim
dTZl n?T i g £ d 0 £ " v e d 0 ï r e n ' 2 0 0 h e b i k denwel d^
V
C
noope,
e
dat het na deeze klaare demonflratien aan UE: ernftise revlnT
P
Z a l
d? R " f
waar toe ook de ceSSlatie
van deeze Brief aan eemgen van ÜE: Coliegaas, die van een onpartydig
oordeel zyn, ende het nutte van het Gemeenebeft beminnen
zoude mogelyk van een goede uitwerkinge konnen zyn, 't
welk ik beveele of laate aan de vryheidt en goedvinden, en blyve
met alle onderdanig refpeét. *
ZEER GELEERDE HEER
UE D. W. Dienaar
H. V. D.
Verhaal van eenzeerZw A AHE BARING ^voorgevallen
oj> den p. February 1724.
Op Woensdag den 9. Febmary 1724. wiert ik geroepen tfontboden
na Rotterdam by een Vrouw die ?eedts mee dan
*wee dagen m arbeidt was geweeft, zonder eenige apparentie van
te konnen verloflèn: het water was daags te vooren al
ffX
na dat het alvoorens zig lang en fmal gefomreert hadde f euve ke
«n n tbS b ° de 1S qU^k Ki^> «
Kindt vo r o 0 r d r 1^ dtWe ! ke ^T 1 » d3t deM eenen arm va " he <
Kindt voor- de geboorte lag, ende daar bleef leggen, hadde de
voor-

Verhaal van een ZWAARE BARINGE. $51
voorfigtigheid van de Vrouw niet tg. vermoeijen door vergeeffen
arbeid te laaten doen, wel voorziende, dat zv zonder een extraordinaire
hulp niet konde verlolTen, het welk zy ook bekent maakte.
De Heer Profeffor Willem Vink, als Medicina? Doétor by de
Vrouw geroepen zynde, oordeelde zoo uit het berigt van de
Vroedvrouw, als ui: eige naauwkeurig onderzoek, dat 'er geen
tydt te verfuimen was om fpoedige hulpe te verzoeken, weshalven
zyn Ed: my de eere deede van my door een Briefje van zy,h eigen
hand te bewegen om zoo fpoedig over te komen als immers mogelyk
was, by welk ernflig verzoek de tranen en fmekingen van
de Man van de in arbeidt zynde Vrouw, my bewogen, nietcegenftaande
het V\ inter-faifoen, en myne vermoekheidt door
het verlolTen van een Vrouw des Zondaags te vooren, dat ik my
zelve met de Man van de in arbeidt zynde Vrouw des Morgens
ten negen uuren op weg begaf, en quamen tuffchen twaalf en een
uure by de Lydfter, dewelke ik nog tamelyk by kragten vond,
door dat zy door vrugtelofen arbeidt niet afgemat was, gelyk de
meefte Vrouwen in diergelyke gevallen zyn door de onkundige
Vroedvrouwen, die zoodanige Vrouwen geftadig aanmanen om
te. arbeiden.
De Vroedvrouw.gaf my omftandig berigt van de ftaat van de
Vrouw en van de verkeerde legginge van het Kindt. Na een
weinig tydts quam de Heer Doctor Vink ook daar, dewelke
my ook bekent maakte 't geene zyn E tot die tydt toe omtrent
de Vrouw en van de legginge van het Kindt geobferveert hadde,
ende 't welke volkome met de getuigenifl'e van de Vroedvrouw
over een quam.
De nodige toeflei gemaakt hebbende, ging ik aan het Werk,
geadhlteert door de Heer Doftor Vink die by de Operatie bleef,
zoo lang dezelve duurde, ende ik bevont, dat 'er voor de Lydfter
meer te lyden, en voor my meer te arbeiden was, als wy
ons geen van allen ingebeelt hadden; eensdeels door de extraordinaire
icheve legginge van het Kindt, en anderdeels door de groote
droogte, dewyl het water genoegzaam geheel weggelopen was,
ende ten derde door de fterke inkrimpinge en toetrekkinge van
de

$Sz Verhaal van een ZJVAARE BARINGE.
v
de Lyf-moeder, dewélke als een ftyf toegetrokke zak alles vaa
beklemde en t' zamen drukte.
De legging van het Kindt was aldus, het lag dubbelt toegevouwen
op zyn rugge, met zyn lengte in en over de lengte van
het Pelvis, edog met zyn regter zyde meeft na beneden en met
zyn regter arm ook toegevouwen, en den elleboog ten deele tegen,
ende ten deele in de geboorte, zonder uit of nederwaarts
te hangen; het hooft van het Kindt lag meeft in de linker, en
de billen meeft in de regter zyde van de Lyf-moeder en de Buik
van de Vrouw; de dyen en de knyen van het Kindt lagen op
Zyn borft, en de beenen en de voeten lagen wederom toegevouwen
op zyn billen, zoo dat het hooft en de knyen lagen in de
linker, en de billen en de voeten in de regter zyde van de Buik,
en alles drie dik en hoog op malkander.
Dit dus tweemaal toegevouwen Kindt lag dus krom gebogen
en gevouwen neergezakt in het hol van het Bekken, tot in de
kromme bogt van 't Heilig Been en Os Coccigis, waar door ik
genootzaakt was onder de zyde van het Kindt neder te taften,
myn handt en myne vingeren eerft na berieden na den Endeldarm
in te voeren , waar van daan ik dan myn hand van onder de zyde van
het Kindt regt opwaarts na boven voerde, om daar eenige agterdeelen
van het Kindt te zoeken of te vinden. Maar in dit opvoeren
van de hand wiert het buitenfte gedeelte daar van zoo fterk
geperft en geklemt tegen het uitfteekzel van het Os Sacrum en
het laatfte Wervel-been, dat ik wegens die pyn myn hant niet
hoger opvoeren konde.
ik verfogt met myn andere handt, of ik dezelve onder den
oxel door niet boven de borft konde brengen, het geene my
wel gelukte, maar daar ftuite myn hand tegen de dyen, en dat
zoo vaft, dat ik daar niet tuffchen door nog niet omheen konde
taften , om eene van beiden te konnen vatten, daar moeft myn
hand ftyf en ftil blyven zonder dezelve verder na om hoog of na
de agterdeelen van het Kindt voort te konnen voeren, en dat met
zoodanige beklemming, dat ik de gefloote vingeren niet en konde
'openen,nog de uitgeltrekten niet en konde fluiten,ende wiert zoo
doof gedrukt, dat ik niet met eenige zeekerheidt konde weten,
welk

Verhaal van een ZWAARE BARINGE. 573
welk deel van het Kindt ik aanraakte; om welke reden ik da"
oordeelde, dat alleen door de handen'het buiten hoope was he
Kindt te konnen uithaalen; waar door ik dan genootzaakt was om
te verfoeken, of ik het door middel van inftrumenten zoude konnen
te wege brengen, alhoewel daar toe ook zeer weinig apparentie
was.
In myn nader Vertoog Pag. 46"». en. hebbe ik daar over een
byna dier^elyk geval myn gevoele gezegt, op welke wyze zoodanig
een qualyk leggende Kindt met het hooft zoude konnen uitgehaalt
werden, om dat ik daar fprak van een legginge, daar men
met de hant nog het hooft konde bereiken: maar die raat konde
my hier niet dienen, om dat ik hier door de groote naauwte en
fterke klemminge onmogelyk by de mont van het Kindt met konde
komen, derhalven moeft 'er een ander middel gevonden werden,
of de Vrouw moeft onverloft fterven.
Het eenigfte middel, dat my in dit geval voorquam, was, om
door 't middel van een haak het Lighaam uit de regter wat na de
linker zyde te trekken, om dan het Kindt zoo dubbelt door re halen
: de linkerhant weder langs den arm en de regter zyde van 't
Kindt ingebragt hebbende, bragt ik ook een haak in ,maar de groote
droo-ue, ea de fterke klemminge, veroorzaakte zoo een belemmering
aan \ gevoel, dat ik den haak met gerultheit des gemoets
niet* kon vaft hegten, vretende mogelyk de Vrouw ergens te quetfen
en om wat meerder ruimte te maken, vatte ik 's Kindts arm
met een drooge doek wel vaft aan, en trok daar by als of ik het
Kindt dubbelt door zogt te haaien, maar ik trok met de intentie
om het Kindt na de linker zyde van de Vrouw te trekken, gelyk
het ook daar door wat vorderde.
Daar na bragt ik de linkerhant wederom in, en vond wat meerder
ruimte, waar door ik gelegentheit kreeg, om de haak in de
buik van het Kindt in te brengen, en na my te haaien; waar door
een tamelvke opening in de buik quam, en dewyl ik al trekkende
de Vrouw te gelyk ook deed arbeiden, zoo wiert het gedarmte
door de opening van de buik zoodanig uitgeperft, dat het buiten
het Lighaam quam uitborlen, het welke wederom wat meerder
' Aaaa lk
I U U 1 U e g a f

'ff* Verhaal van een ZWAARE
BARINGE.
Ik trok wederom met kragt by den arm, en bragt de haak in de
zyde van 't Kindt, en liep de Vrouw wederom arbeiden; dat weder
figtbaare hulpe toegebragt, en ik bragt de linkerhant weder in,
doe voelde ik, dat ik onder de ribben de lendewervelen konde omvatten
, en ik verbeelde my , dat by aldien ik met myn botte haak
de lendewervelen daar omvatten konde, dat ik dan het Kind dubbelt
door zoude konnen halen;ik bragt de botte haak in,en werkte
zoo lang, dat ikze om de lendewervelen valt kreeg, doe verzogt
ik de Vrouw uit al haar kragt te arbeiden, en lterk door te
zetten, trekkende te gelyk met al myn kragt aan den haak; waar
op door Godts goetheit het Kindt dubbelt door paflëerde, te weten
het geheele Lighaam tot aan het hooft toe, het welke ook flraks
daar na volgde: waar na ik de nageboorte, die ook vry groot was,
afhaalde, ende de Vrouw aldus volkome verlofle.
NB De Vrouw was nie: groot, maar het Kindt en de Nageboorte
waaren daarom niet klein.
Na dat de Vrouw al deze fatigue geleden en haar zelve door arbeidt
zeer wel gequeten en zeer vermoeit hadde, zoo was ik verwondert,
haar nog zoo wel by kragten te vinden, gelyk zy ook
nog was op myn vertrek tullen 3 en 4 uuren.
Üp den 5. fviay, zynde drie maanden na deze moeijelyke verloffinge
, vroeg ik aan de Heer Doctor Willem Vink na de welftant
van, de voorgaande Vrouw, zyn E. zeide my, datze admirabel
welvaarende was.
lk hadde gelegentheidt, om aan dien Heer nade welftant van die
voorige Vrouw te vragen, zyn E. vindende op de Nieuwe Have
by een Vrouw, dewelke eenige dagen in arbeidt hadde geweeft,
ende niet konde verloflèn; het was een bedaagde Vrouw van omtrent
39 Jaaren, zonder oit te vooren gebaart te hebben, haar
Kindt lag wel gekeert met het hooft in de geboorte, welk hooft
door de Vroedvrouw was geopent ofte doorbooit, de Beenderen
van de herfenpan hingen los, en van de herfenen was al een
gedeelte uitgevloeit of uitgetrokken, en'al een deel bloedt ontlopen,
en de (Jangrene was al door het gehele Kindt doorgedrongen,
en 't Kindt was al fterk aan het rotten, waar door eene groote
flank veroorzaakt was; ik beftrafte de Vroedvrouw over deze mishan-i

Verhaal van een ZWAARE BARINGE. $$$
knndèlinge van het Kind, haar zeggende, dat wanneer zy myn eige
Sulter was dat ik haar niet zoude konnen vryfpreken, en dat het
aan geen Vroedvrouw betaamde het hooft van een Kind te openen*
Ik vroeg Haar, offe wel kenniffe hadde om de Nageboorte af te
halen? zy zeide ja: zoo zal ik het u dan laten doen, zeide ik,
want, zeer fwaar verkout zynde , zoo behoef ik my dan zoo verre
niet te ontbloten, als ik anderfmts zoude moeten doen om de nageboorte
af te halen.
Ik zette my dan voor de in arbeidt zynde Vrouw, en ik vatte
met een bequame tang een ftuk van de Pan, met het daarom heen
hangende vel, en trok dat te zamen na my, tot buiten het Lighaam,
en dede van gelyke aan de andere zyde van 't Kinds hooft;
deze loshangende delen zoo verre na buiten gebragt hebbende, vatte
ik aan met een drooge doek, en trok alles zagtjes na my, waar
op het Kindts hooft zonder eenig gewelt volgde, en aldus geboren
wiert; ik bewondt het Kindts hooft met dezelve doek, en
moedigde de Vrouw aan, haar zeggende^ datze aanftonts zoude
verloft zyn, indien zy maar wat fterk nederzette, doende als of
zy een Wee hadde: zy deedt haar beft, en ik haalde het Kind na
my, het welke ook aanftonts geboren wierd: en aldus was de
Vrouw verloft van haar doode Kindt in minder dan een quartier
uurs, en ik mag zeggen zonder pyn.
De Vroedvrouw fneedt de navelftreng af, ik gaf haar dat doode
en zeer vuil hinkende Kindt over, en het zelve aan een zyde gelegt
hebbende, ftond ik voor haar op, en liet haar de Nageboorte
afhalen, dat zy ook fpoedig en zeer wel deedt, ende dus was de
Vrouw volkomen verloft tot blydfchap van haar Man en alle de
genen die daar prefent waren.
Aaaa 2 R E-

R E G I S T E R .
A.
^ f binden van de Navelftreng; Bladz. 190
Afhalen van de Nageboorte, hoe beft gedaan en waarom. ' 191
Aanmerkinge daar over.
jog
/. f halen der Kinderen brengt hen niet in doods gevaar, maar is by een
fcheeve legging het eenigfte middel, om het Kindt en ook de Moeder
in t leven te behouden. ,4,
• veroorzaakt geen meerder pyn, als anders. C C Q
—— Een haak daar by gebruikt.
van een Kindt, dat al aan 't rotten was.
crj
Agterhooft van 't Kindr in 't Bekken neergezakt. 400
van 't Kindt over de Schaembeenderen glydende is dodelyk. 472
Arm van een Kindt tot de Schouder toe geboren, in een fcheeve Lyfmoeder,
gelukkiglyk geredt.
r l()
Armen van 't Kindt moet men by bet Hooft laten, niet eerft neer trekken. \ó&
B.
ganden konnen rekken, en de Beenderen konnen verglyden. 20 21
Baring. Zie Zwaare Baring.
Bekken, wat en hoe het is.
I 7
' bef waarlyk wel te verbeelden. jg
vertoont in de eerfte Figuur.
I g
zeer onderfcheiden, zelfs in de Vrouwen. 20
van Mannen en Vrouwen onderfcheiden', waar aan te kennen 21
hoe groot het is.
2(j
te groot, te klein, of te plat, verhindert de Baringe.
16c
van een Vrouwe, als het te naauw is, baart zwaarigheidt. « 2
Beenderen van 't Bekken, nader verklaart.
2 ?
Bedrieglyke aanbieding van 't Kindts hooft.
4
Bereiding van de Kruiden door Roggebrood. j ,
0
Befwaarlyk kan een Kindt gekeert werden
3
dat op zyn rug dwers over
't Bekken heen legt. .
waarom.
T^t
Bloedftortinge door 't losgaan van de Nageboorte, vereifcht fpoedige *
r
Verloffinge,
,
Brief aan den Heer Willem Vink, M. D. r^T
Buitelaars, waarom die .verkeert koomen.
^
C.

R E G I S T E R ;
c.
£lifteer gezet aan een Vrouw, die omtrent 6 maanden Zwanger was. 96
Clifteeren, wat het is, en hoe te doen. 127
Corrector tot de Bereiding van de Opium. !4 9
D.
T}e konft van Vrouwen te VerlolTen is vaft en gewis.' , j
De eenigfte legging, daar in men niet by 't Kindts voeten koomen
kan. 469
Des Autheurs lange twyffelinge omtrent zommige fcheefleggende Lyfmoeders.
453
Diepe onkunde der Vroedvrouwen.
47^
Dingen, die een Vroedvrouw dient by de hand te hebben. 126
Doctoren , op het bloote zeggen van onkundige Vroedvrouwen arbeidt'
verwekkende Medicynen geevende, zyn dikwils fchuldig. 536
— — Twee reedenen, waarom de Heeren Doctoren zulks fchynen te
doen. 539
Domme Vróuwen onbequaam om Vroedvrouwen te zyn. 7
Door de Schouwing is 't wel mogelyk te fien. of Vrouw en Kindt verfuimt
zyn. 477
Dwaling der Vroedvrouwen in levendige Kinderen niet uit te haaien. 508
E.
j : en 'Kindt kan dwars over 't Bekken leggen op twee wyzen." 312 21*
_ Ernftige vermaning aan de Vroedvrouwen,
il\
Exempel van een wanhopige onlydzaamheidc.
4 öo
op de rug leggend Kindt in een fcheve Lyf-moeder: - 47©
— al te wyd Bekken, en quaad gevolg van dien. 4^
F.
figi'ur i. Vertoont het Bekken van vooren. 19
2. het Bekken op zy. 23
3. een Onbevrugte Lyf moeder. 28
4- een Beyrugte Lyf-moeder. 34

P
I3,H. de Kraimftoel
15. delingen tegen het uitzakken van de Lyf
I28,n»«.
Ij. een KS da? m " h e t o m ^qg komt. f??
4S^M FI8T VOOR KONIT M EEN
* ^^l3Z3£* voor komt in een
" " S e T? f
* «
2 ?
'
' voort
Cel
dC
komt!
d^
d £ B ü l k e n d £
N " 3 ^ "
d £ R U g g C C h N a v d f t
S voor
3
°*
3
°' toet d £ r e n b e i d e n q u a , y k g e k e e r t i n e e n e 3 0 8
i t
li 32, S n ïi r^ n d i
°° r k o m «. ui
m e d e v o e t e n v
u. ff" fc r
vS el VOC ? r °, ver hangende Lyf-moeder. | d
34, Jf. een Kindt dat wel gekeert legt in een fcheef leggende 3 3 4
f' ,
8
dez
aan legt "' ^ * P ' M t c 6 e n d e ^nde-wefvden
e]ve legging van ter zyde.
37, 33. een^Lyf moeder die te veel in de regter zyde
39,40. een regt en fcheefleggende Lyf-moeder,
3 7
°
G.
til

R E Q l S T ;E Jfc
H.
T_| aak in het afhalen van ceri Kindt gebruikt. 554
Heel zwakke Vrouwen zyn niet bequaam om Vroedvrouwen te
zyn. 6
Heel dik en vette Vrouwen ook niet. 7
Handeloofe niet-doenfters ook niet. "8
Het verloflèn uit te ftellen is fchadelyk, redenen waarom. 49 I 5+ Q ?
Hoe men door 't onderflaan kan weten wat 'er gedaan moet werden. 89
Verdere Aanmerkinge hier over. 96 en 99
li . ,
Jonge Dogters en jonge Vrouwtjes niet bequaam tot Vroedvrouwen. 2
In welke quade legginge het Kindt niet kan gekeert werden. 465
Juftiaaas verkeerde wyi'e in 't nahalen der voeten, • 284
K;
vindt, met de arm tot de fchouder toe geboren, in een fcheevë
Lyf-moeder, gelukkig geredt.
. '5t§>
; met de billen voorkomende, in een rechtleggende Lyf-moeder
kan wel verloffen, maar in een op zyde leggende, of overhangende
Uterus kan onmogelyk geboren werden. 534
— tweemaal toegevouwen, en krom gebogen en gevouwen liggende
neergezakt in het hol van het Bekken, tot in de kromme bocht van 't
Heilig Been, en Os Coccygis.

R E G I S T E R.
L.
J^yf-moeder of Baarmoeder, wat die is.
•— of Baarmoeder hoe gelegen.
2 7
JL
• : —• ' w a a r u i t d »e beftaat, en waar" vereenigt met de Blaas cn Endeldarm.
„I
waar die geplaatft is en waarom. " '\ 2
* Be vrugt zeer verfcheiden van een Onbevrugte. U
—— en Lyf-moeders Scheede maken' fomtydts een Winkelbaik. 4.U
meeft altoos doodelyk vo

R E G I i E 'R.
Magiftraten behoorden het fpoedig verloflèn voor te ftaan, en het lang
wagten der Vroedvrouwen tegen te gaan. 543
Medicynen, arbeidt-verwekkende zyn dikwils fchadelyk. $36,5,3,7
Mishandelinge van levendige Kinderen door de Vroedvrouwen. 510
Miskraamen, drie fooiten van, volgens Mauriceau. 237
— onderzoek en redeneringe over dezelven. 238 enz..
Monfr. Mauriceau wederlegt omtrent de Lyf-moeders dikte. 37 enz.
Motte (Ja) de eerfte der franfche Vroedmeefters, die van een plat'Bekken
gefprooken heeft. 183,
N.
Vfageboorte, waar dezelve san de Lyf moeder Taft is. 46. 79
waarom zoo genoemt. 78
is een of meer, 2 of 3.
S?i
vertoont, Figuur 5. 82
. tydt en wyze om dezelve af te halen; 198 ent.
manier van Dionis boven die van Mauriceau gekeurd. 200
voorrang boven deeze beiden aan van Devent.r. 201
— moet aanftonds na het Kindt atgehaalt werden. 3^2
Nagelen der Vroedvrouwen moeten wel gekort en glad zyn. - 125
Natuurlyke of liever'gemaklyke geboorte,
u%,
O..
f"}mgeflingerde Navelftreng. 267'
Onbefeffelyke agteloosheid van Doctoren en Magiftraats Perfonen. 4:8
Onderfcheidt tuffchen recht en fcheef leggende Lyf-moeders, of
fchoon de Kinders in de eene en anderen even qualyk gekeert
komen.
n
— tuffchen oprechte en gemengde of omflaande Weên,
529,^31
97 enz.
Onderflaan, wat het is, en hoe het gefchiet. 83,103
- — wat men daar door kan weeten. 84
— — wanneer beft te doen is. 109
• — is van een groote nuttigheidt en nootzakelykheidt.. 105
kan zomtydts miflen, en waar, ot wanneer. 377
Onkunde of agtelooshedt der Vroedvrouwen. 394
maakt haar dikwils fchuldig aan een fchandelyk verfuim van
fpoedig te verloflèn. 53 4
Qnmogelykheidt om te verloflèn, wanneer, en waarom. 467 en f26
om by 't Kindts voeten te konnen komen, wanneer, 472. enz.
1
Onnatuurlyke of zwaare Geboorte in 't generaal. 123
Ontfluiiing ontbreekt, wanneer en waarom die niet komen karv 45$
Bbbb
Oor--

R E G I S T E R .
Oomaken van zware Baringe is de quade form van het Bekken. 16'?
Aanvarktnge daar over.
Openhertigheidt, een hewys van Opregtigbeid in de Vroedvrouwen. 490
Opene noodden der Kinderen waar toe no.ii^
Os Coccygis moet in't Baren agter uit gedrukt werden en hoe 1-6 tiO
r — 7 a l t , o o s v) 7 wn om agter uit te koenen wyken ' * i 3o
Os 1 hum kan los gaan en zig beweegen als het Schouder-blad. Exempelen.
2 J 2
J
Oude Vrouwen niet bequaam om Vroedvrouv/en te werden.
J
Overheilinge des Baarmoeders, en derzelver bewyzen door voorbed-
• k 79
P:
pynftillend Middel behoort by der hand te zyn' T. s
Purgeer-Pillen, waar tegen , en hoe tc gebruiken.' ,1
Plat Bekken oorzaak van een zwaare Baringe, waarom.; 497
Qualyk gek^erdeKinderen moet men fpecdig by de voeten afhalen.
R.
3^
357
J^egte en onregte Weën.
Aanmerkingen daar over. 94 enz >
Ringen tegen het uitzakken van de Lyf moede--
iiU
£ b DiL°s {K ° rt B e d t " d C V C l l o m n S aa^Sepreefen e door Mau.iccau
S.
9 < S
S
Scnadclyke-onkunde van de fcheeve legging der Lyf moeders. 4g 0
dood''is
1 D S
'
W Ü v e r l o f f e n l a t e n v o o r
' c
Kindt
Schceve legginge der Lyf-moeders beft te kennen door het onderflaan. foo
- 7 — is zoo gemakkelyk door 't gevoel niet te onderfcheiden. ??o
Schouwing der onverloft geftorve Vrouwen, waar toe noodzaakelyk. Ito
het zekerfte middel om 't Kinderdooden te doen ophouden c eo l°6
Sluipend water, voorbode van een zwaaren Arbeid, waarom,
Jo*
Spo;-

R E G I S T E R .
Spoedig verloflèn der Vrouwen, en wel door eenen Man, is zoo gemakkelyk
niet in te voeren.
^ t
* Vier hinderpaalen daar van. i. De Schaamte der Vrouwen.
2. Het eigen intereft van onkundige Vroedvrouwen. 3. De
Vrees voor zwaare onkoften. 4. De Schrik van meer te moeten ly
den: welke hinderpaalen wel konden weggenomen worden: en op
wat wyze? . K^2. enz.
•"*"" ;— brengt het Kindt geenfints in doodsgevaar maar is, als
het Kindt en de Lyf-moeders qualyk gelegen zyn, het eenigfte middel
om de Moeder en het Kindt beiden in 't leven :e behouden. ƒ44,
— door Mans in Parys, en ook al te Amfterdam vry gem
- . , 542,54^
e e n
'
waar in al zoo weinig fchande is, als dat men zich door
een Man van eene Steen verloflèn laat. 549
' veroorzaakt geen meerder pyn, als anders. mo*
Stonden, ophouden is geen vaft teken van Zwanger zyn.
'gy
Stuitbeen brengt in 't uitfchieten van 't Kindt beletzei by. 184
bewys daar voor uit de reeden.
i;;c
Swaare Baringe door gebrek aan de Lyf moeder- 211
door gebrek aan de Vagina, Blaas, Endeldarm, enz. 215
* door de fterke vliefen; of daar de Nageboorte voor komt. 218
** door doode Kinderen. 223
Aanmerkinge daar over. 227
door ontydige geboorte, waar door veroorzaakt. 233
Aanmerkinge daar over. 237
— door al te groote Kinderen. 244
•— door qualyk gekeerde Kinderen in 't generaal. 245
— door dat het Kindt met zyn aangefigt boven komt. 247
:—— door dat een Kindt met het aangefigt voor komt. 254
Aanmerkinge hier over. 262
"Redenen waarom het Kindt mêt het aangejigt voor komt.
2Ó4
• — door dat een Kindt met de Navelftreng voor komt. 266
Aanmerkinge hier over.
27 ƒ
! door Kinderen, die met de Hand, Elleboog, of Schouder
voor komen. 278
Aanmerkinge daar over. 285
— door overdwers leggende Lyf-moeders. 290
—— >— door dat Handen en Voeten voor komen. 294
door dat de Billen voor komen. 295
Aanmerkinge daar over. 300
—— door dat de Buik en Navelftreng voor komt.' 302
g —— door dat de Rugge voor komt. 306
De moeijelykfie is, daar het Kindt met de Buik voor komt, eu
Aanmerkinge daar over, 309
Bbbba
Swaare

K
3 2
E G I S T E R.
'Swaare Baringe door twee Kinderen beiden qualyk gekeert ,,
T
" "T~ ~T- , K i n d e «n die met de Voeten voer korren.' VA
Aa?imtrkinge daar over. \ \
i :
qualyk geplaatfte Lyf-moeder.
ff,
d o o r e e n
waar door het te weeten.
3si
Lyf moeder, te plat regen de Rugsre-graat leetlb
d o o r d a c d e
— ~
d
°° r d a t d e Lyf-moeder te laag voor neder hangt.
b
"— door dat oe Lyf moeder te veel in d e
zyde 1-ec til
waar door men dat kan weeten.
„
1 e ?
hoe in dip geval te doen is.
||
3
door generaale of byzondere Krankheden
ft,
m
'
t B e k k e
' n i s
"^gezonken +ot
TTT
~ J°' r
d
/ r
lf^^T ïh °f
. . " r° d a d^ Lyf-moeder in de regter of linker zyde legt. 408
T TT aoo 7
d
d°or gebrek van Ween or door wilde Weën
, d e u a r m t0 ' 1 d e Schouder toe geboren was in een
fcheeve Lyf-moeder, doch egter gelukkig geredt.
door dat de ttem verkeert geleegen was
' ",
ongemeene fcheeve leggine van 'hpt KinJ, *
d o o r e e n
8
moed e er d r °° g t e j *" ^ «5X^-3?$!
Ta,
5
'2
De eigentlyke legging van dat Kindt aangeweczen lil
x Tü door een tweemaal toegevOuwcwKindt. '
5
Kweet-Pillen, haar kragten en gebruik.
T r„
157. enz,
T.
'TJ*eeksnen van Zwanger zyn.
Teeken van naby de Verloffing te zyn.
fy.tnz.
Tcekenen van regten arbeidt. ' ®7 e , ! Z -
Aanmerkinge daar over.
^9
—- van een lieten of zwaaien arbeidt. 9%
Aanmerkinge daar over. 9*
van ontydig te moeten verloffen. 99
— van doode Kinderen, of die vaft gaan.
1 1 1
Aanmerkinge daar over.
4
2 !
— of een Kind leeft, volgens Dionis.
2 2
7
Teken waar aan men kan weeten , of het een Imkpr of r.r,^ • l- ef>z '
2Z
Toets-ftetn en Schüdc der Vroedvrouwen
^ ° £ t IS ' * 6 3
V
1- Toets. 400
2- Toets. 4'^8
3. Toets. ' 491
4- Toets. 495
5. Toets. - 49
ibtd.
Twee-

R E G I S T E R. .
Tweelingen kunnen de eene van de andere zeer verfchillende Zyn.
ÏJÏ^
U.
r ] itzakking van de Lyf moeder en het Kindt, waar door veroorzaakt.
fS
Uitftel van 't verlolTen gevaarlyk en fchadelyk, wanneer. 488.390.4.95
4.96.497.53*
V.
-
Valfche Figuren van Monfr- du Feu wedenegt;
s.66. enz}
Van het Bekken en derzelver Beenderen. 17
Veertien voordeelen die uit de Schouwinge te verwagten zyn, 511. ?»*;.:
V erhaal van een zeer zwaare Baringe.
5 j-o
Verkeerde vreefe der Ouden om de Kinderen by de Voeten te ontfangen.
28?
VerlolTen kan gefchieden in een uure tyds. 502.508.511
Zie Spoedig VerlolTen.
Verfcheide fcheef leggende Lyf-moeders. 397
Verfuim van modder en Kindt, waar aan te kennen. 1 5011502,503
Voeten, beiden te gelyk na zig te halen is beft. 367
— moeten met dc teenen na beneden uitgehaalt werden. 3Ó8
Voorrang van het Kraambedt van Dionis boven het gewoonelyke bedt. 14/
Vroeddoctor of Vroedmeefter', die ervaren is, behoorde in ieder Volkryke
Stadt op billyke Voorwaarden aangeftelt te wo:den
ƒ47
^ , die dan ook gelegenheidt zou hebben om een, of eenige
.daar toe gefchikte Perfoonen„ onder zyn opfigt en beftuur,allengskens
in ftaat te ftellen. 549-55»
«_ Zie Vroedmeefter.
Vroedvrouwen hoedanig die benoorden onderweezen te werden. £
Vrouwen h edanig die behoorden te zyn om goede Vroedvrouwen te
werden.
ï
Vroedvrouwen behoorden ftatig en deftig te Zyn. 2
— behoorden niet verminkt te te zyn aan handen of armen; 7.
- .„ liefdadig te zyn, behulpzaam, en medelydende. 9
. . confeienrieus, goedertieren, en zagtmoedig te zyn. 10
nugteren en matig te zyn. 12
— 1 niet onverzade'yk gierig tc zyn. . 14,
. .-—— een generale kenniffe te hebben van de Teel-deelen. 17
. kenniflè te hebben van het Bekken en derzelver Beenderen. 18
verfuimen Moeder en Kindt, hoe en waar door. 48r. 508
. —— dooden de Kinderen door aan de armen te trekken. 509
Bbbb3
Vroed-

R E G I S T E R .
behoorden ondereede, of onder zeke'rp h-. K. J
542
>>43
VitKdowta, behoorden niet cnvemddyk gierig, maa, kuifch te wee- " 8
~ Zie Vroeddoclors.
J
4
inTe gLoorTe.^"^ D
° C h t e r * ^
g d b r
.
m
" ^ Kindt
£ ^u
. ten . b y deeze Mfter begaan, welken. PJ
die drie dagen in arbeidt geweeft was in mm A,
5 2 ?
uurs verloft. geween: was, in min dan een quartier -
^Tger3Sffl^ a , r e n '
V
3 n £ e n K i n d t
'
d a t
«» 't rotten ^
Vrouwen, die haar Stonden fterk hebben, hebben een dikker Lyf-mo^" 5
, redsn van Mauriceau, over die verfcheinfelen A 9
~ ~ B d arl? ng h i £ r . ° V e r U i t d e Meetkunde ontleend.
ï Banholmus en W«« hier over aangehaald, ' ^
Wi
Waar aan te Zien, dat een Kindt mishandelt is.
en a Kindt WInge ^ ^
M
a
" b^& n e n t 0 t van Vrouw
Waarom de Kinderen met opene hoofden gebooren werden l°J
Wanhopige onlydzaamheidt van een in arbeidt zynde Vrouw \ 6 6
4
Wanhoopig belluit eener Vrouwe, om lieve mer uL K^l' A «. ?°
5
°*
-g men het Kindts hooft niet m et laten nederzakken irt
£ £ n
Watef lanlTtaa? ? ^ g-deTroSuw te zyn.
Water , lank en taal kort en breedt, wat daar uit te beOuiten
4
£
A%S
• breeken wat bet is en hoe veroorzaakt,
' ,
M
%
t e n
Wa-

R E G I S T E R :
Water, in de Uterus nog geheel of voor een groot gedeelte gebleèvenj
brengt een groot voordeel aan, daar het weggeloope Water, zelfs
in een welgelege Uterus, de geboorte zeer bezwaarlyk maakt. 5JÖ
Welgekeerde Kinderen hoe die zitten of leggen.
Hf
Weën-verwekkende middelen zyn zomtydts zeer fchadelyk. 377.536.537,
konnen zomtydts eer door de Vroedvrouw, als door de in arbeid:
zynde Vrouw, gevoelt werden.
344V
. ook de aldertterkften zyn vrugteloos of fchadelyk, wanneer. 409
Wervelbeenderen konnen verfchuiven en lamheidt veroorzaksn. 25
Wilde of omflaande Weën, wat en hoe die zyn. 480
—— Weën te veranderen door pynitillende middelen. 481
E Y N D E.
Berigt

Berigt aan de BOEK-BINDERS, om te weeten waas
ieder FIGUUR moet geplaatft werden.
Figuur i. moet ftaan tegen over Bladz. 19..
2. \ ? • 2 ?
.
3. • • 28.
4. i • • 34.
5< • • «2.
6. . . . i ic
y a
.
7.8- . . 117.
9. • • 118.
10. . ». I28„.
11.12; . ; ; jüg,
iS- . • ' • 135»
14. . . . I 37
.
ij. .. . aiz.
IC). « . 251,»
17- • • • ' 261.
18. • . 262.
19. I . . i 274,
20. . . 27J-..
21. • . 280.
22.23: ». .. 281,
«4.25. - % „ 295-.
2.6. 27. ;. . 299=.
28. ... . 306".
29. . . 308,
30. 0 • * . 5,7.
34- 3* ' • 327.
33- • • . 334»
34- 35. • • . 3(59...
S^' • • 370.
37- . . . 3 9
r.<
3^* • ? 392,
39. • • 4