Rapport Pourier - Ban Boneiru Bèk

Het toerisme naar Bonaire is de afgelopen 10 jaar sterk gestegen, in
de tweede helft van de tachtiger jaren zelfs sterker dan voor het
hele Caribische Gebied. Het aandeel van toeristen uit de verenigde
Staten is afgenomen van 63% in 1981 tot 45% in 1991, terwijl het
aandeel van Europa in diezelfde periode toenam van 14% tot 32%,
waarvan driekwart uit Nederland. Deze wat meer evenwichtige opbouw
in de oorsprong van de toeristen zal voor een deel het gevolg zijn
van verhoogde promotie-aktiviteiten in Europa, maar is vooral de
reaktie van de markt op een sterk in waarde gedaalde dollar en de
daarmee verbonden Antilliaanse Gulden (NAf). In de Nationale
Rekeningen lijkt het aandeel van het toerisme in het nationale
inkomen onderschat, maar het kan ook een aanwijzing zijn dat Bonaire
zelf aan het toerisme relatief weinig overhoudt. Overigens zijn veel
aktiviteiten indirekt met het toerisme verbonden en het aandeel van
het BBP dat direkt en indirekt in het toerisme wordt verdient, zal
rond de 30% liggen. Dit percentage komt ook meer,overeen met het
feit dat de sektor handel, hotel & restaurant in 1991 31,9% van de
werkgelegenheid op Bonaire (tegen 9,7% 31 jaar geleden) opleverde.
De Commissie ziet het toerisme als de sektor met het meeste
potentieel voor Bonaire's sociaa1-ekonomische ontwikkeling. In
Hoofdstuk I is een beschrijving van het toeristische produkt
gegeven, alsmede van de randvoorwaarden waaraan moeten worden
voldaan bij een keus voor het toerisme als voornaamste pijler van de
ekonomische ontwikkeling. In de volgende paragrafen wordt aandacht
besteed aan de faktoren die deze keus bepalen en de grenzen die aan
de groei van aan de het toerisme gesteld moeten worden om een
evenwichtige ontwikkeling te garanderen.
2.4 TOERISME: GRONDSLAG VOOR DE ONTWIRRELING VAN BONAIRE
2.4.1 Beperkte mogelijkheden van diversifikatie
In verband met de sterke groei wan het toerisme en de onevenwichtigheid
die dit meebrengt in de sektorale opbouw van de
ekonomie van Bonaire, dringen vrijwel alle rapporten over Bonaire
aan op diversifikatie. Dat is jammer, want zo'n aanbeveling houdt
onvoldoende rekening met de reële mogelijkheden van de Bonaireaanse
ekonomie. Een lange historie van 'trial -and error' heeft al laten
zien hoe gering de ekonomische mogelijkheden zijn. Beperkende
faktoren zijn er vele:
- het welvaartsniveau van Bonaire en daarmee het loonpeil en de
sekundaire arbeidsvoorwaarden zijn hoog. Het minimumloon ligt met
ongeveer $600/mnd in de industriële sektor 4-6 maal zo hoog als
in werkelijk lage lonen landen;
- het eiland heeft geen grondstoffen (behalve zout) en alle
grondstoffen en/of halffabrikaten voor het maken
47