nr. 6 juni - Publicaties Nederlandse Politieke Partijen

van harde kapitalisten en ego1sten is aangebroken. Huet zegt het
anders: Van Dijck, zo merkt hij op, bespeurde random zich ,het aan
de onschuld gepleegde verraad, de gruwel ener boosaardige, van God
verlaten wereld". Hij ontvluchtte zowel het machteloze Vlaanderen als
het verbrokkeld Italii:~ en borg zich onder de vleugels van de Engelse
monarchie, door hofschilder te worden bij Karel I Stuart. Daar, levend
temidden van de anti-kapitalistische, gewaande ridderdromen van een
verdorven Roomsgezind hof behield hij niettemin zijn ,genie van de
smaak", waardoor hij de tragisch-aristocratische portretstijl schiep, die
een familiebeeltenis van zijn hand, naar Huet's oordeel, de ,waarde
geeft van een adelsbrief". De scherpzinnige lezer zal het niet ontgaan,
dat deze hele karakteristiek ons Van Dijck terecht doet zien als een
(zij het voorname) 'gestalte van de Vlaamse. ondergang.
Nog steeds heeft Huet het uitgesteld, * ons de apotheose van de Zuidnederlandse
beschaving te doen beleven. Dat wil hij nu eindelijk, in
hfdst. XIII van zijn reisboek, waarin hij de figuur van P. P. Rubens
voor ons neerzet.
Huet's overdadige bewondering voor Rubens gaat mij te ver, al deel
ik uiteraard zijn gevoel voor Rubens' veelzijdig meesterschap. Ik meen
in Rubens zeker een hoogtepunt te zien van Vlaams kunstvermogen,
maar reeds op een punt van ontwikkeling, waar dit vermogen buiten
de boorden van het nationale en typische overstroomt in ... het eosmopolitisme
van de Contra-Hervorming, in het ideologisch en cultureel
offensief, dat in deze tijd onder de leiding der Jezu1eten Europa voor
Rome tracht te heroveren. Dat dit cosmopolitisme van Rubens de kerkpolitiek
niet bewust in de kaart speelt, ligt voor de hand, evenzo dat
Rubens' talent binnen de grenzen van genoemd Jezu1eten-offensief een
grate mate van zelfstandigheid bezit. Maar dit neemt niet weg, dat
het Nederlands, het Zuidnederlands karakter bij Rubbens vrijwel vervlogen
is. Huet prijst het in hem, dat hij niet he.eft gehunkerd naar de
achtergrond van grate Europese staten of vorstenhoven, maar zich beperkte
tot zijn (royaal en zelfs rijk) bestaan in Antwerpen. Dit laatste
zegt niet veel: het is in geen geval beslissend geweest voor het geestesmerk
van Rubens' kunst, die zich tot een soort monumentale algemeenheid
wil .verheffen. Het blijkt, dat Huet juist door die schijnbare tijden
landloze levensmacht in Rubens' werk het diepst is bekoord.
,Rubens," zo schrijft hij, ,heeft hoven Teniers, Jordaens, Van Dijck
uitgemunt door iets primordiaals [fundamenteels], van hetwelk geen
rekenschap kan gegeven worden. Hij had het gigantische over zich,
hetwelk aan de ene kant nog medebehoort aan de grondstof van het
geschapene; en tegelijk was hij toegerust met een kracht van voorstelling,
welke leven instortte aan het onbezielde en het niet bestaande te
voorschijn riep. Vandaar de dubbele betekenis zijner werken. Behalve
openbaringen ener volleerde kunst, zijn zij het tevens van het geheimzinnig
wezen der dingen. Zander het gewild of geweten te hebben,
plaats Rubens zijn toeschouwer voor een eleusinisch mysterie." (*)
(*) Godsdienstige inwijdingsplechtigheid bij de heidense Grieken, verband houdende
met de eredienst van de Ievenskracht, inzonderheid de terugkerende geboorte
van het Ieven.
359