De Afrikaanse connectie van Taco H - Fryske Akademy

Wat is er met die “bouwstoffen” gebeurd? Weliswaar schreef Mansvelt in oktober 1885 aan
Schuchardt dat Pannevis z’n grote collectie Kaapse woorden en uitdrukkingen “mir
überlassen (hat)”, maar die “taamlik lywige versameling afrikanismes” (Malherbe) is na het
overlijden van Pannevis blijkbaar toch terecht gekomen bij zijn oud-leerling ds. S.J. Toit,
voorman van het Genootskap van Regte Afrikaners. D.F. Malherbe heeft omstreeks 1908 het
manuscript zelf nog onder ogen gehad. Hij zegt er in 1924 dit over:
Die Hs. self is onafgewerk; menige kopstuk verskyn sonder aanvullende
aantekening, ook daar waar ’n verklaring gebiedend was, terwyl meer as een
aantekening onklaar bly lê het. Ook kom ’n mens teë enkele aanvullinge in
potlood in die handskrif van Ds. S. J. du Toit wat die versameling noukeurig
gelees het by die samestelling van die Patriot-woordeboek [1902]. 17 Die vier
eerste bladsye van die Hs. wat uit ongeveer 370 bladsye (7½ x 5 duim)
bestaan, het verlore geraak. Ek herinner my nog dat by eerste kennismaking
daarmee ongeveer 16 jaar gelede die hele eerste bladsy gehandel het oor die
kindertaalwoord a (Van der Merwe 1968: [vi]).
De lijst van Pannevis is meer dan dertig jaar geleden door H.J.J.M. van der Merwe
gepubliceerd in zijn Vroeë Afrikaanse woordelyste (1971). Naar de mening van Snyman
(1977: 2001) getuigt Pannevis’ woordenlijst “van een scherpe geest en nauwkeurige
waarneming”. Merk op dat de publicatie gebaseerd is op een afschrift dat indertijd door J.J.
Smith, de eerste hoofdredacteur van Die Afrikaanse Woordeboek, gemaakt is van “‘n
manuskrip in Pannevis se eie handskrif”, hem ter hand gesteld door J.D. du Toit (Totius), de
zoon van ds. S.J. du Toit. Ook Smith noteert: “Die eerste velletjie van vier bladsye het
blykbaar verlore gegaan; en die woorde van abba tot afpluk is aanvullinge op bl. 4 van die
verloren velletjie” (Van der Merwe 1971: 61). 18
In het archief nu van Onze Volkstaal, dat berust op de Universiteitsbibliotheek Leiden, 19
bevindt zich een manuscript getiteld “Het Kaapsch-Hollandsch Taaleigen, voorgesteld in
eene Alfabetische Lijst van woorden en uitdrukkingen in Zuid-Afrika in gebruik, en met
grammatikale aanvullingen en toelichtingen voorzien”. Het telt elf pagina’s en bevat alleen de
ruim 130 lemma’s van de letter A; op de laatste bladzijde vinden we onderaan de initialen
“A.P”. Vergelijking met het door Van der Merwe gepubliceerde afschrift wijst uit dat De Beer
op een gegeven moment de beschikking heeft gehad over een overigens ongedateerde
versie van de volledige letter A uit de woordenlijst van Pannevis, en wel in diens eigen
handschrift. Het is jammer dat er geen begeleidend schrijven bewaard is, zodat een aantal
onduidelijkheden voorlopig nog blijft bestaan. Het stuk lijkt een afgerond specimen te zijn van
de bewerking van één letter van een Kaaps-Hollands lexicon. Wellicht dat voortgezet
archiefonderzoek helderheid verschaft. Al met al zijn de “verlore bladsye” hiermee nog niet
herontdekt, maar ze kunnen nu in elk geval door een geïnteresseerde lexicograaf worden
gereconstrueerd.
Vergelijking van het Leidse manuscript met de gepubliceerde apograaf laat zien dat die
eerste bladzijden maar een bescheiden aantal ‘nieuwe’ woorden opleveren. Een woord dat in
de gepubliceerde versie niet voorkomt, is Arie. In het manuscript wordt daarvan opgemerkt:
“Arie, naam van kleurlingen, zelden van blanken even als Arnols (Arnoldus)”. De lemma’s in
17 In z’n “Foorberig” tot het Patriot-woordeboek geeft S. J. du Toit (1902: v) inderdaad aan dat hij van
Pannevis’ nagelaten lijst gebruik gemaakt heeft: “Intussen erken ons dat ons heel wat hulp gehad het fan
uitfoerige antekeninge wat gekry is onder di nagelate geskrifte van o’erlede Mnr. A. Pannevis”.
18 Over de provenance van het afschrift zie Van der Merwe 1968: [vi]. Voorzover mij bekend, is het
volledige originele manuscript van Pannevis nog niet teruggevonden in Zuid-Afrikaanse archieven.
19 De archiefstukken worden op de Leidse UB bewaard onder signatuur Ltk 1229 A (cf. Tempelaars 1995,
104; Noordegraaf 2004).
6