«Bestond er gedurende een bepaalde periode een dialectisch ... - VTi

THEATER & TECHNOLOGIE
komst van de afstandsbediening – keer op keer worden aangespoord te blijven kijken.
Kijkcijfers zijn immers voor televisie van doorslaggevend belang. Het doorstaan van
een overdaad aan reclame is de prijs die de televisiekijker voor de toegankelijkheid van
het medium betaalt. Vele televisieprogramma’s (inclusief reclame-uitingen) dragen de
boodschap uit, dat het in ieders bereik ligt werkelijk te worden wie je zou willen zijn
of zelfs wie je werkelijk bent. Het geloof in de maakbaarheid van de samenleving lijkt
plaats te hebben gemaakt voor het geloof in de maakbaarheid van het individu. In een
wereld als de onze, die vrijwel volledig door de mechanismen van de vrije markt wordt
beheerst, staat de ideologie van de maakbaarheid van het individu vooral in dienst van
een consumptiegerichte conditioneringstrategie. Uit deze ideologie blijkt de paradox
van de individualisering: de uiterste consequentie van het feit dat je zélf kunt bepalen
wie je bent is, dat het er niet meer toe doet wíe je bent. Je zou ‘voor het zelfde geld’ ook
anders kunnen zijn.
Steeds meer ook wordt individualiteit gedefinieerd in termen van ‘profielen’
(leeftijd, opleiding, inkomen, interesses, et cetera), die we gedwongen worden ‘prijs
te geven’, opdat ieder voor zich met op maat gesneden suggesties voor consumptie
benaderd kan worden. Aanpassing aan en afstemming op de specifieke wensen en
gewoonten van de individuele consument/gebruiker vormen volgens Lev Manovich
(2001) de logica van het postindustriële tijdperk. Deze logica is vooral de logica van
de nieuwe (lees: digitale) media. De apparaten en objecten van deze media kunnen
dankzij hun programmeerbaarheid en varieerbaarheid doorgaans eenvoudig naar
eigen wensen en voorkeuren worden in- en bijgesteld (‘gepersonaliseerd’). 7
Het theater als levende kunstvorm
Een theatervoorstelling is in de strikte zin van het woord een ‘liveperformance’ die
zich onderscheidt van een ‘gemediatiseerde performance’. Voor deze laatste geldt
dat er sprake is van de tussenkomst van opname- en afspeelapparatuur, ongeacht
of het opgenomene gelijktijdig of in een latere fase wordt afgespeeld. 8 Wat de
culturele betekenis en functie van het onderscheid tussen ‘live’ en ‘gemediatiseerde
performances’ betreft, is in het Amerikaanse debat over deze kwestie een ideologisch
gekleurde cultuurstrijd gaande. Aan de ene kant staan degenen die stellen dat er
sprake is van een alomvattende mediatisering, die ook de liveperformance in haar
greep heeft. Dit geldt niet alleen voor groots opgezette evenementen, die bovendien
vaak voor televisie worden geproduceerd, maar ook voor bijvoorbeeld kleinschalige
theatervoorstellingen, die zich in toenemende mate zouden richten naar het model
van televisie en andere gemediatiseerde culturele formats. Aan de andere kant staan
degenen die ervan overtuigd zijn dat liveperformances nog steeds een bijzondere
culturele betekenis en functie hebben vanwege hun authenticiteit en subversiviteit.
Zij zien in de liveperformance nog een toevluchtsoord, waarbinnen de mogelijkheid
bestaat nog enige weerstand aan de markt en de media te bieden in de door en door
gecommercialiseerde en gemediatiseerde cultuur (cf. Fischer-Lichte, 2001, p. 11-12).
42