«Bestond er gedurende een bepaalde periode een dialectisch ... - VTi

THEATER & OPENBAARHEID
1 Vrije toegankelijkheid voor iedereen
Het ideaal van vrije toegankelijkheid voor iedereen wil ik aan de orde stellen op grond
van de vraag of er een bijzondere culturele betekenis en functie verbonden zijn met
het feit dat het theater zich afspeelt in de absolute tegenwoordigheid van het hier
en nu. Anders geformuleerd: hoe verhoudt de vrije toegankelijkheid van het theater
zich tot die van massamedia als film en televisie? We leven immers in een bij uitstek
gemediatiseerde en geïndividualiseerde cultuur en samenleving en dat besef brengt
velen ertoe te veronderstellen dat het theater zich nog slechts in de marges van onze
cultuur en samenleving kan ‘afspelen’.
Toegankelijkheid in onze gemediatiseerde cultuur en samenleving
In ons (post)moderne mediatijdperk wordt toegankelijkheid vooral en steeds meer in
kwantitatieve termen gedefinieerd. Hoeveel mensen worden daadwerkelijk bereikt?
Over vrije toegankelijkheid lijkt haast niemand zich meer te bekommeren alsof het
principe van de vrije markt voor alle sectoren binnen de cultuur en samenleving even
geldig is. Wat het bereik van theater betreft moeten we ons realiseren, dat theater
in elk geval geen massamedium is en dat het ook niet kan functioneren volgens de
principes van een culturele economie die juist via en in de massamedia tot ontwikkeling
is gekomen. Een medium is – om met Walter Benjamin te spreken – een massamedium
juist omdat het zijn publiek als massa definieert en aan deze ‘definitie’ ligt vooral een
economische noodzaak ten grondslag. Het publiek als massa definiëren houdt in dat
het medium op effectieve wijze de individualiteit van mensen uitschakelt omwille van
het kwantitatieve bereik. Laten we als voorbeeld nemen de mainstreamfilm die voor
een internationaal publiek wordt geproduceerd. 3
De mainstreamfilm definieert zijn toeschouwers als anonieme eenlingen in de
massa en als onzichtbare getuigen. De film als massamedium wist zijn sporen uit
omwille van een optimale toegankelijkheid van de wereld die in de film wordt verbeeld.
Niets mag de toeschouwers in de weg staan zich te verliezen in de wereld die zij
gadeslaan en meebeleven met de personages met wie zij zich identificeren. Vandaar
dat de cameravoering en montage volledig in dienst staan van de logica van het verhaal
en de personages handelen vanuit herkenbare psychologische motiveringen. Alles
draait om een perfecte illusie of impressie van werkelijkheid, ook in het geval dat de
toeschouwers wel weten dat de wereld die wordt verbeeld alles behalve werkelijk is.
Juist aan de ‘suspension of disbelief’ ontlenen de toeschouwers van de mainstreamfilm
hun plezier (cf. Metz, 1980). Dat zij ook plezier beleven aan films die juist volop
spelen met de conventies van de mainstreamfilm – een spel dat inmiddels zelf tot het
repertoire van conventies van de mainstreamfilm is gaan behoren – is alleen maar een
bevestiging van het feit dat de film in zijn dominante verschijningsvorm bij uitstek een
massamedium is.
38