«Bestond er gedurende een bepaalde periode een dialectisch ... - VTi

THEATER & OPENBAARHEID
48
De ondertitel van hun boek Experience Economy luidt: Work Is Theatre & Every Business
a Stage. Niet langer schijnt het van belang of er gespeeld wordt of niet, maar of er goed
gespeeld wordt of niet. Wat maakt het uit, zo redeneerden vele Amerikanen in het tijdperk
van Ronald Reagan, dat onze president een acteur is. Het enige dat telt is of hij zijn rol
van president overtuigend weet te spelen. Op grond van dit ‘cynisme’ krijgt het begrip
‘performance’ inderdaad de instrumentele betekenis die het heeft als een politieke en
economische term die louter duidt op vermogen, resultaat en effectiviteit.
6 In bioscopen treft men zelden een garderobe aan, in theaters daarentegen vrijwel altijd.
7 Tegenover ‘individual customization’ als logica van het postindustriële tijdperk staat
volgens Manovich ‘mass standardization’ als logica van het industriële tijdperk en die van
de oude (lees: analoge) media. Of de conformiteit van het industriële en de individualiteit
van het postindustriële tijdperk zo scherp tegenover elkaar staan waag ik te betwijfelen.
Onder het huidige regime van de vrije markt betekent de vrijheid van het individu immers
vooral dat er meer van en uit het zelfde gekozen kan worden, met als gevolg dat iedere
keuze er – onder de schijn van het tegendeel – alleen maar willekeuriger op wordt.
8 Ik realiseer me dat het begrip ‘live’ doorgaans in een ruimere betekenis wordt
gehanteerd, namelijk ook voor audiovisuele media voorzover de opname en weergave
(nagenoeg) gelijktijdig plaatsvinden. Televisie, video en internet bieden deze mogelijkheid
wel, film daarentegen niet.
9 Ik ben het dan ook eens met Fischer-Lichte (2001, p. 13–14), dat het van belang is
performances te onderscheiden naar hun materialiteit en medialiteit, aangezien deze
aspecten in belangrijke mate bepalend zijn voor de wijze waarop voorstellingen worden
gemaakt en waargenomen. Anders geformuleerd: elk medium ontwikkelt specifieke codes
en conventies en kan vanuit zijn eigen medialiteit op andere media inwerken. In met name
de bijdragen van Erwin Jans over het werk van Guy Cassiers en van Maaike Bleeker over
het werk van Carina Molier treffen we hiervan sprekende voorbeelden aan.
10 Deze veronderstelling is ontleend aan de esthetische theorie van Martin Seel, zoals
hij deze onder de titel Die Kunst der Entzweiung in antwoord op met name Adorno’s
esthetische theorie heeft ontwikkeld.
11 Ik ben mij bewust van het germanisme dat ik hier gebruik. Het ‘maken’ van ervaringen
klinkt actiever en creatiever dan het ‘opdoen’ van ervaringen en daar is het mij om te doen.
12 De begrippen ‘Wahrheitsästhetik’ en ‘Gefühlsästhetik’ zijn ontleend aan Koppe. Seel
hanteert voor beide tradities de – lastig te vertalen – begrippen ‘überbietungs-ästhetische’
en ‘entzugsästhetische Theorien’. Met het eerste begrip (‘Überbietung’) wordt het
overtreffende karakter van de esthetische ervaring (‘überbieten’ betekent ‘overtreffen’)
aangeduid: de esthetische ervaring als de hoogste wijze van de waarheid kennen. Met het
tweede begrip (‘Entzug’) wordt het onttrekkende karakter van de esthetische ervaring
(‘entziehen’ betekent ‘onttrekken’) aangeduid: de esthetische ervaring die zich onttrekt aan
een cognitief begrip van de werkelijkheid.