«Bestond er gedurende een bepaalde periode een dialectisch ... - VTi

THEATER & TECHNOLOGIE
op het spel. In aansluiting op Seel, maar daarmee wellicht verder gaand dan Seels
bedoeling, zou ik esthetisch handelen willen kenschetsen als een aftasten en toetsen
van levenservaringen om na te gaan in hoeverre deze op gemeenschappelijkheid
berusten. Intuïtie en provocatie spelen daarbij een belangrijke rol, want wie de grenzen
van gedeelde ervaringen opzoekt, moet het risico aandurven om ze te overschrijden.
In algemene zin zouden we authenticiteit kunnen beschouwen als dé geldigheidsaanspraak
die met esthetische uitingen verbonden is. Esthetische uitingen
zijn authentiek in de mate waarin zij via de ervaring inzicht verschaffen in gedeelde
levenservaringen die als kenmerkend voor de tegenwoordigheid van een bepaalde
cultuur en samenleving worden ervaren. Authenticiteit kunnen we nader onderscheiden
in specifiekere geldigheidsaanspraken, in die van esthetische nieuwheid, waarheid
en schoonheid. Wat elk van deze globaal inhoudt, laat zich wellicht het meest beknopt
formuleren in de vorm van een vraag:
• esthetische nieuwheid: in hoeverre komt een esthetische uiting tegemoet aan de
behoefte op een nieuwe, creatieve manier behoeften tot uitdrukking te brengen,
omdat veranderde situaties een heroriëntatie verlangen?
• esthetische waarheid in de zin van waarachtigheid: in hoeverre is een esthetische
uiting een treffend voorbeeld van de algemene (behoefte-)ervaring die zij
verbeeldt (exemplariteit) of als uiting van een specifieke ervaring typerend voor
meerdere ervaringen (representativiteit)?
• esthetische schoonheid dan wel lelijkheid: in hoeverre verbeeldt een esthetische
uiting een behoefte als bevredigd (schoonheid) of juist als gefrustreerd
(lelijkheid)?
Wat de schoonheid van esthetische uitingen betreft kunnen we in navolging van
Koppe (1983) een onderscheid maken tussen schoonheid in traditionele en schoonheid
in moderne zin. Het traditionele schoonheidsbegrip impliceert het criterium van
behoeftevervulling. Deze is gericht op de gehele levenssituatie en heeft (daarmee)
betrekking op een totaliteit die het individuele leven overtreft. Het gaat om de meest
omvattende of hoogste vorm van behoeftevervulling, die in de 'schone kunsten' in de
klassieke zin van het woord geactualiseerd zou moeten worden. Het spreekt voor zich
dat de beoogde totaliteit niet als zodanig kan worden gerepresenteerd. Het is meer
zo dat het deel pas in het perspectief van het geheel als zinvol wordt begrepen. Het
deel en het geheel vormen een dialectische eenheid, die de organische geslotenheid
van het autonome kunstwerk karakteriseert. Volgens het moderne schoonheidsbegrip
wordt de idee van totaliteit betwijfeld of zelfs ontkend. Het in de mythe gewaarborgde
totaliteitskarakter van de 'schone kunsten' maakt in de moderne kunst plaats voor het
aspectkarakter. Volgens Peter Bürger (1974, p. 98-111) komt het aspectkarakter van
het kunstwerk het sterkst tot uitdrukking in het montageprincipe in de schilderkunst.
Het moderne schoonheidsbegrip staat in het teken van abstractie en ontkenning, in het
teken van de ontmythologisering van de idee van totaliteit, dat wil zeggen van een idee
46