Jan Fabre - depot voor het VTi

jan fabre
creëert. Hrvatin noemt Fabres manier van choreograferen topografisch
en legt zo opnieuw de link met Foucaults disciplinebegrip.
De gevangenisdiscipline, aldus Foucault, leidt tot een ruimtelijke
indeling, tot de vorming van tableaux vivants die de ongeordende,
nutteloze en gevaarlijke massa veranderen in een overzichtelijk
geheel. In De danssecties bevindt de actrice Els
Deceukelier zich met haar rug naar het publiek in het midden van
het blauwe achterdoek. Vanop de ideale plaats op de tribune
gezien, bevindt zij zich in het verdwijnpunt van het lijnenperspectief.
De danssecties zijn ontworpen vanuit het standpunt van
de toeschouwer en ontvouwen zich als een overzichtelijk en symmetrisch
geheel. Hoewel het scènebeeld statisch lijkt, veranderen
de patronen toch voortdurend. Er speelt zich een permanent
transformatieproces af. Of zoals Fabre het graag uitdrukt: ‘in de
tussenruimten ontstaat de beweging’.
Ook de onmiddellijke ruimte die de dansers met hun bewegingen
innemen, de ‘kinesfeer’ zoals Rudolf von Laban die
omschreef, wordt door de bewegingen doorkliefd. Deze bewegingen
zijn net zo scherp en puntig als de scharen die boven het
toneel zijn opgehangen, net zo symmetrisch en net zo vervaarlijk.
Het openknippen van de ruimte lijkt echter te mislukken. Het
gevecht dat de dansers aangaan met hun eigen kinesfeer verliezen
ze. Juist omdat hun bewegingen zo streng en zo strak zijn. Ook
wanneer ze dansen in harnassen wordt de gevangenschap in de
eigen kinesfeer onderstreept. De geleding van de beweging wordt
er duidelijker door, maar ook de opzettelijke beperking van de
bewegingstaal.
Hrvatin noemt de lichaamstopografie van De danssecties
homotopisch: zij wordt gedomineerd door een alles onderschikkend
principe. Hoezeer Fabre ook op een homotopische structuur
is gericht, steeds blijft er een heterotopische rest. In het
zwarte middendeel van The sound of one hand clapping is de
heteropie duidelijk gewild. De dansers krijsen, zingen, tellen,
lopen ter plaatse, springen, herhalen de schaarbeweging uit De
danssecties, komen in harnas zonder hoofd op. De onoverzichtelijke
chaos kent niettemin nog een zekere structuur. Er zijn verschillende
niveaus te onderscheiden en de chaos wordt afgewisseld
met synchroon uitgevoerde, afgelijnde bewegingen. De geleding
van de harnassen doet aan de geleding van insecten denken.
De dansers liggen als kevers op de rug en bewegen hun armen en
benen in de lucht. Iemand lijkt een ander te vlooien. Andere dan-
18 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997
performance, theater, dans en opera
sers zitten zich verwoed te krabben om zich te ontdoen van het
ongedierte. Impulsieve bewegingen worden tegen het academische
ballet ingezet. Zo vervullen de insecten een dubbele rol: zij
staan enerzijds voor de streng gestructureerde, mechanische
bewegingen, en anderzijds roepen ze het beeld op van ongecontroleerd,
chaotisch gewriemel. De lichamen van de dansers zijn
heterotopisch: ze behoren tot twee orden: een gedisciplineerde en
een impulsieve.
In Da un’altra faccia del tempo wordt de chaos af en toe zo
groot dat Hrvatin niet langer van topografie spreekt. Er verschijnen
engelen en duivels. De bewegingen worden soms krampachtig
hoewel de afwisselingen met de gecodificeerde academische
bewegingen blijven. De danser die de rol van een duivel speelt,
exhibeert met een vliegenmepper in de hand op een geile en
obscene manier zijn naakte lichaam. Alle chaotische gedeelten
roepen plagen van ongedierte op. Els Deceukelier en Marc Van
Overmeir worden met confituur ingesmeerd en vervolgens met
donsveertjes uit een kussen beplakt. Als twee bizarre engelen
lopen ze naar elkaar toe en barsten ze in een schaterlach uit alsof
ze het hele stuk willen ironiseren.
Uit alle choreografieën blijkt dat Fabre (nog in grote mate met
de blik van een performancekunstenaar) in het menselijke
lichaam is geïnteresseerd: hoe het lichaam reageert op discipline
en hoe het gedisciplineerde lichaam reageert op chaos. Maar in
tegenstelling tot de vroegere performances zijn Fabres choreografieën
uitdrukkelijk uit op creatie van schoonheid. En
schoonheid heeft bij Fabre te maken met glans, met transparantie,
met rust en stilte, met ernst en verhevenheid, maar ook met
een kinderlijke sprookjessfeer. De schoonheid die in onze jachtige
samenleving verloren dreigt te gaan, moet terug veroverd en
bewaakt worden. De danssecties en The sound of one hand clapping
hebben twee geharnaste wachters. Ze bewaken een ongekend
rijk dat uit de glinstering van het hallucinante blauwe lijnenspel
lijkt op te lichten, ‘een veld van verwachtingen’. Op het
einde van Da un’altra faccia del tempo vallen honderden borden
in scherven op de grond. Drie danseressen in witte lingerie verschijnen
in de witte stofwolk van het gruis. Het hele scènebeeld
glinstert. Langzaam voeren de danseressen tussen de scherven de
bekende strenge bewegingen uit. Na de duistere, roodgloeiende
hel is deze scène van een adembenemende sublieme schoonheid.
Een glimp van de andere kant van de tijd.
19 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997