Jan Fabre - depot voor het VTi

More documents

Recommendations

Info

jan fabre Fabres werk kan als een anachronisme worden omschreven. Toch kan door zo’n typering de actualiteit en de werkelijke historiciteit van dit werk uit het oog worden verloren. Precies de verhouding tegenover de romantiek zou verder uitgetekend kunnen worden. De spanning die in Fabres opera’s voelbaar is tussen enerzijds het verhevene of het transcendente en anderzijds het grijpbare of aardse, was in het begin van de vorige eeuw een belangrijk thema. Tot in onze tijd worden de ideeën over kunst en kunstenaars erdoor beïnvloed. De impasse en hang naar zelfvernietiging die met deze spanning samenhangen, zijn ook terug te vinden in Fabres opera’s. Ook hiermee verwante romantische gedachten over de tegenstelling tussen zuiverheid en onzuiverheid, of over de kunstenaar als genie, zijn Fabre niet vreemd. Monologen en andere theatervoorstellingen Fabre verwijst graag naar ouder werk. Zeer expliciet is dit bijvoorbeeld het geval in De keizer van het verlies (1994). De impliciete verwijzingen naar andere theaterstukken, zoals letterlijke herhalingen van een scènebeeld, zijn in Fabres oeuvre bijna niet te tellen. De keizer van het verlies is opgedragen aan Marc (Moon) Van Overmeir die al in 1982 bij Fabre werkte. Fabre schrijft vaker teksten voor bepaalde acteurs. Vervalsing zoals ze is, onvervalst is in 1992 geschreven voor Els Deceukelier. Beide acteurs hebben ook oudere teksten vertolkt: Marc Van Overmeir de in 1980 geschreven monoloog Wie spreekt mijn gedachte... en Deceukelier Zij was en zij is, zelfs uit 1975. In 1995 ging Een doodnormale vrouw, de derde solo voor Els Deceukelier, in première. Ook de vier solo’s uit De vier temperamenten (1997) zijn speciaal gemaakt voor acteurs/dansers die recent of vroeger bij Fabre hebben gewerkt: Renée Copraij, Wim Vandekeybus, Marc Vanrunxt en Annamirl van der Pluijm. In 1989 ensceneert Fabre in Frankfurt voor het eerst drie teksten die hij tussen 1975 en 1980 heeft geschreven: Het interview dat sterft..., Het paleis om vier uur ’s morgens...A.G. en De reïncarnatie van God. In Het interview dat sterft... debiteren vier acteurs hun tekst uiterst langzaam: na elk woord laten ze een pauze van vijf seconden. Elk woord wordt een gebeurtenis, maar de betekenis van de zinnen dreigt de toehoorder te ontgaan. Het is eerder de stilte die spreekt dan de woorden. Het gesprek zelf 28 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997 performance, theater, dans en opera lijkt te sterven. Een extreem dwingend kader herleidt het spel van de acteurs tot een minimum, net zoals het harnas de bewegingen van de dansers belemmerde. Dit is ook in andere stukken het geval. In Wie spreekt mijn gedachte... (1992) zit Marc van Overmeir in een konijnenpak en krijgt elektrische schokken toegediend. In De reïncarnatie van God staan twee actrices bijna de hele voorstelling onbeweeglijk achter gekantelde piano’s. De fixatie heeft een abstrahering en zelfs verdwijning van de acteur tot gevolg. Deze wordt gereduceerd tot een puur fysieke verschijning. En vaak wordt het lichaam ook nog herleid tot een louter object, alsof het met een Sartriaanse blik wordt bekeken. Hetzelfde gebeurt met de taal. Haar desorganisatie in Het interview dat sterft... heeft een abstrahering van de betekenis tot gevolg, met als rest een uiterst precies getimed maar bijna volledig tot klank herleid stemgeluid. Soms krijgt spel toch een kans. De manier bijvoorbeeld waarop Dirk Roofthooft De keizer van het verlies speelt, is vergelijkbaar met de niet-Fabriaanse dans van Antony Rizzi in Glowing Icons. Hoe de acteurs of dansers verschillend reageren op de fixatie of letterlijke gevangenschap, is vaak intrigerend om zien. Soms lijkt het alsof het Fabre daarom te doen is. Fabre zelf wordt door zijn regie van ‘gevangenneming’ van het toneel verdreven, naar de plaats van de toeschouwer. Hij laat op de scène in tegenstelling tot vele regisseurs/choreografen geen spoor na van zijn eigen motoriek of lichamelijkheid. Overigens verzetten zich niet alleen de acteurs tegen de fixatie. De katten, muizen, spinnen en vogels die Fabre op de scène zet, willen ontsnappen. Of ze spartelen zoals de vissen in Het interview dat sterft... voor hun leven. De dieren op de scène worden zoals Hertmans opmerkt weliswaar herleid tot de platoonse idee van zichzelf, maar die reductie is niet pijnloos. Zelfs de onverschilligheid van de uil tegenover wat op het toneel gebeurt, roept de droefenis op van verbannen en verdwenen leven. De reïncarnatie van God gaat over Emile, een personage dat gebaseerd is op de vroeggestorven broer van Jan Fabre. In dit stuk zijn de andere personages: Emiles broer Jean en de tweelingszussen Vera en Velsa. Dezelfde tweelingszussen-actrices vertolken de ontdubbelde interviewster in Het interview dat sterft... Ook Het paleis om vier uur ’s morgens...A.G. kent een tweeling in de figuren van Karl May en Effi Briest. De keizer van het verlies heeft een ledenpop als tweelingsbroer. En in Vervalsing zoals 29 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997
jan fabre ze is, onvervalst wordt de ontdubbeling uitdrukkelijk gethematiseerd in het model en de kopie. Symmetrie en dubbel houden vreemd genoeg ook een tekort of een gemis in. Dit gemis wordt voelbaar in de stilte: de stilte tussen de woorden in Het interview dat sterft..., de lange stilte in de eerste scène van Het paleis om vier uur ’s morgens...A.G. waarin de tweelingbroers langdurig, maar zonder één woord, de op het achterdoek afgebeelde sfinx interviewen (een scène die eindigt met de ontploffing van de micro’s), de stilte waarmee het portret van Emile is omgeven in De reïncarnatie van God, de stilte waarin het personage van Wie spreekt mijn gedachte... leeft en dat hypergevoelig de miniemste klank opvangt. De stilte is de klank van het afwezige, van het verlies. Sigrid Bousset noemt het de stilte achter glas. 12 Glas filtert, neemt het geluid weg, weerkaatst en begoochelt. Bousset verwijst naar Het grote glas van Marcel Duchamp. Duchamp noemde dit werk een vertraging in glas. Zij was en zij is, zelfs verwijst expliciet naar La mariée mise à nu par ses célibataires, même (Le grand verre) van Duchamp. Els Deceukelier is er als bruid de reïncarnatie van Duchamps erotische machine wiens enige functie het bedrijven van de liefde is, ‘nog eens, en nog eens, en nog eens...’ De herhaling is het machinaal ingebouwde gemis: eeuwig op weg van de begeerte naar de vervulling. ‘En nog eens, en nog eens, en nog eens’ is overigens prototypisch voor Fabres teksten. Het literaire wordt herleid tot een bezweringsformule. De trilogie van het lichaam: Sweet Temptations, Universal Copyrights 1 and 9 en Glowing Icons Fabre fixeert en reduceert: dans tot poses, taal tot geïsoleerde woorden, tekenen tot het trekken van een biclijn. Daarna herhaalt hij de poses ontelbare keren of houdt ze ondraaglijk lang vol, verlengt hij de enerverende stilte tussen de woorden, vermenigvuldigt hij ongelimiteerd de biclijnen. Wanneer hij hiermee een meestal symmetrische orde creëert, is die bijna akelig nauwgezet. Maar ook de chaos die ontstaat bij de explosie van het geordende, is navenant. Die chaos was er al in Theater met een ‘K’ is een Kater. De overeenkomst tussen hoe die chaos georganiseerd wordt in Het paleis om vier uur ’s morgens...A.G. en The sound of one hand clapping waarbij zowel acteurs als dansers achter micro’s staan opgesteld, is treffend. De chaos uit Sweet 30 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997 performance, theater, dans en opera temptations herinnert aan beide stukken. Deze voorstelling die in 1991 in première ging, maakt deel uit van een golf van ‘montageproducties’ (zoals Luk Van den Dries ze noemt) waarin chaos en waanzin op een collageachtige manier en met een ‘open vorm van dramaturgie’ op het toneel worden gebracht: Count your blessings door Toneelgroep Amsterdam, Wilde Lea door Blauwe Maandag Compagnie of Stella door Rosas. 13 Sweet temptations is het eerste deel van de theatertrilogie over het lichaam. Universal copyrights 1 and 9, het tweede deel is van 1995, en Glowing icons van 1997. De drie voorstellingen verschillen in benadering, kleur en dynamiek. De eerste gaat over het fysieke lichaam, de tweede over het spirituele en de derde over het erotische lichaam. In Sweet temptations worden Gerald en Elias (de tweelingacteurs Albert en Jacques de Groot) opgevoerd als de ontdubbeling van het mentale lichaam. Ze zijn bejaard, zitten in een rolstoel en mijmeren over het leven naar aanleiding van een uil. Ze zijn het beeld van de vergeestelijkte mens, gemodelleerd naar de fysicus Stephen Hawking. Ze worden vernederd, uitgekleed en misbruikt door de massa, wat op het toneel hectische scènes oplevert van een orgastisch feest: ‘Is this the decade at the end of the world or just another excuse for a party?’ In de laatste scène van Sweet Temptations staan de acteurs vooraan, elk aan een micro. Ze spreken, roepen of krijsen, lopen naar achter waar ze uit een stapel kleren enkele kledingstukken plukken en aantrekken, lopen terug naar voor, roepen opnieuw enkele zinnen, lopen naar achter enz. De chaos wordt ten top gedreven. De lichamelijke extase slaat over op het register van de taal. Sommige acteurs en dansers, zo merkt Fabre op, slagen erin het woord te gebruiken als een stuk van hun lichaam. De rollen of personages die de acteurs spelen, verliezen door de overvloed en chaos hun individuele betekenis. Er blijven alleen fysieke lichamen over: dragers van de personages. Of zelfs dat niet? Sweet temptations gaat evenveel over de afwezigheid van het fysieke lichaam. De lichamen zijn leeg, ondefinieerbaar. Alleen het kostuum is zichtbaar. De vele kostuumwisselingen op het einde laten het lichaam verdwijnen. Ook Universal copyrights 1 and 9 gaat over de afwezigheid van het lichaam, hier van het spirituele lichaam. Wat blijft er van dit lichaam over? Iets clownesks, dat eerder kwelt dan geestig is. Of bange spoken: een laken waaronder niets verborgen zit. Glowing icons ten slotte voert ons mee naar een beel- 31 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997
Page 1 and 2: JAN FABRE DOOR ADRI DE BRABANDERE K
Page 3 and 4: jan fabre kant is. Het afwezige en
Page 5 and 6: jan fabre gekoppeld van de goudstan
Page 7 and 8: jan fabre en het ideaal van het Ges
Page 9 and 10: jan fabre creëert. Hrvatin noemt F
Page 11 and 12: jan fabre als sterren aan de hemel
Page 13: [5] Glowing Icons. Regie: Jan Fabre
Page 17 and 18: jan fabre 1. De Greef, Hugo en Hoet
Page 19 and 20: jan fabre de Groot, Albert de Groot
Page 21 and 22: jan fabre Artikels over het werk va
Page 24: Dit is een uitgave van Vlaams Theat

Jan Fabre - depot voor het VTi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?