Jan Fabre - depot voor het VTi

[5] Glowing Icons. Regie: Jan Fabre. Troubleyn, mei 1997. Met Renée Copraij
en Elsemieke Scholte.
[6] De keizer van het verlies (Jan Fabre). Regie: Jan Fabre. Troubleyn, mei 1996.
Met Dirk Roofthooft.
performance, theater, dans en opera
communicatie, de incarnatie van het afwezige dat het uitdrukkelijkst
tot uiting komt in de stilte van de schreeuw. Maar zij is ook
haar ondergang, de pijl die haar dodelijk zal treffen.
Er is niet alleen de arend. Op de schouder van Il Ragazzo zit
een uil. Stefan Hertmans wijst erop dat het beest weliswaar echt
is, maar dat het slechts als symbool in het theater wordt binnengelaten.
De uil en de arend moeten altijd stilzitten, de platonische
idee van zichzelf spelen. Hertmans maakt de vergelijking met de
dansers. Ook de onbeweeglijk geworden dansers worden immers
herleid tot hun idee. Zoals de entomoloog Jean-Henri Fabre zijn
insecten opprikte achter glas, prikt Jan Fabre de dansers die tot
een vorm van botanie lijken te vervallen, op het podium om ons
te herinneren aan hun species, aan het idee van: wat ballet was. 10
De opera’s lijken in die zin naar iets te appelleren dat tot een ver
verleden behoort, of alleszins tot een schemerzone tussen weten
en verbeelden, zoals een negentiende-eeuwse taxonomie van de
insecten tot de schemerzone van de wetenschap lijkt te behoren.
Het verdwijnen van een soort, de insecten als herauten van de
dood: het zijn inmiddels bekende ingrediënten in het beeldende
werk van Jan Fabre geworden. Het graf van de onbekende computer
is een bizar insectenkerkhof. Passage III is een kruis
gemaakt uit kevers, zoals de jurk Mur de la montée des anges uit
tienduizenden kevers vervaardigd is, en waarin de lege vorm van
een lichaam te herkennen is.
De theaterruimte is bij Fabre opgebouwd vanuit het midden,
vanuit het centrale gezichtspunt van de koningsloge. Van hieruit
krijgt de scène perspectief en diepte, versterkt door het bicblauw.
Maar, zo merkt Bart Verschaffel op, deze diepte is vals. 11 De figuren
op de scène zijn leeg, ze hebben geen psychologie, geen
geschiedenis. De opera’s verkondigen geen waarheid of geen
morele waarden. De diepte is kunstmatig. Personages en attributen
zijn gevangen in een tover die verdwijnt van zodra naar de
betekenis wordt gevraagd. De zowel oneindige als beklemmende
toverwereld bevolkt met figuren en elementen die uit de middeleeuwen
en barok afkomstig lijken te zijn, is een verheerlijking
van ernstige en pure schoonheid. Zonder ironie. Waarom is deze
kunst dan geen kitsch? Fabres kunst, aldus Verschaffel, lijkt op
de kunst uit de tijd vóór de kitsch, vóór de sentimentaliteit, vóór
het moderne geloof dat het gevoel inzicht en verlossing kan brengen.
Dus uit de tijd vóór de romantiek.
27 / kritisch theater lexicon - 10 - november 1997