Draagvlak in Ontwikkeling: Een verkennend onderzoek naar

Draagvlak in Ontwikkeling
Een verkennend onderzoek naar ‘nieuwe actoren’ die het draagvlak
voor internationale samenwerking in de Nederlandse samenleving
kunnen versterken.
voor
de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking
Ministerie van Buitenlandse Zaken
Den Haag
door
ECDPM, Maastricht
1 juni 1999

Inhoudsopgave
Samenvatting
1. Achtergrond, doel en definities
Achtergrond en doel van het onderzoek, definities ‘nieuwe
actoren’ en ‘draagvlak’, onderzoeksopzet en leeswijzer
2. Draagvlak: visies in het Departement
Draagvlakbeleid, beoordeling en roep om vernieuwing
3. Van doelgroepen naar publieksgroepen
Kenschets, denken in publiekgroepen, allochtone jongeren
4. ‘Nieuwe actoren’ en nieuwe activiteiten van
‘oude actoren’
‘Nieuwe actoren’, nieuwe activiteiten van ‘oude actoren’ en
maatschappelijke betrokkenheid van bedrijven
5. Van maatschappelijk naar politiek draagvlak
Politiek draagvlak, internationale politieke beïnvloeding en
pleitbezorging
6. Van voorlichting naar communicatie
Intermediaire kaders, roep om eigen beleid, het Departe-ment
als kennisorganisatie
7. Draagvlak in ontwikkeling
Conclusies en aanbevelingen
Bijlagen
Geïnterviewde personen; geraadpleegde literatuur; verslag
inventarisatie van OS activiteiten in de gemeente Schagen; en
eindnotities.
Final draft
2
4
7
11
16
20
23
26
32
1

Samenvatting
Final draft
samenvatting
aanbevelingen
Samenvatting Dit is de eindrapportage van een kort, verkennend onderzoek naar het
veranderend maatschappelijk draagvlak voor internationale samenwer-king.
Het onderzoek werd uitgevoerd tegen de achtergrond van de wens van de
Minister voor Ontwikkelingssamenwerking om bestaand maatschappelijk
draagvlak duidelijker te articuleren en additioneel draagvlak onder nieuwe
groepen in de samenleving te creëren. Zij meent dat het maatschappelijk
draagvlak zich metterdaad ‘tot een vuist in het Binnenhof’ zal moeten gaan
vertalen: anders zal politieke draagvlak verder afbrokkelen en het budget
voor de ontwikkelingssamenwerking en de positie van de Minister voor
Ontwikkelingssamenwerking onder druk komen te staan.
Deze verkenning bestond uit een 20-tal interviews met informanten binnen
en buiten het Departement. De interviews buiten het Departement werden
gehouden met informanten binnen de volgende doelgroepen: (i) jongeren
(werkenden/intreders arbeidsmarkt); (ii) beleidsmakers in het bedrijfsleven;
(iii) consumenten van eco/edu reizen en van fair-trade producten; (iv)
bezoekers van culturele evenementen; en (vi) allochtone jongeren. Naast
deze interviews werd een inventarisatie uitgevoerd van activiteiten op het
terrein van de internationale samenwerking in de gemeente Schagen NH en
werd relevante literatuur bestudeerd.
Het onderzoek heeft geen ‘nieuwe actoren’ van belang kunnen traceren die
voor additioneel draagvlak kunnen zorg dragen; wel een groot aantal
‘nieuwe activiteiten’ van bekende maatschappelijke organisaties. Deze
‘nieuwe activiteiten’ zijn grotendeels gericht op fondsenwerving. Echter,
het onderzoek stelde vast dat de voor de fondsenwerving gebruikte
moderne marketing principes nu ook in toenemende mate worden
aangewend om maatschappelijke betrokkenheid in laagdrempelige acties
voor politieke beïnvloeding en pleitbezorging te mobiliseren.
Maatschappelijke draagvlak is een onderwerp waarover tegenwoordig ook
binnen internationale bedrijven gesproken wordt. Tot nu toe kleuren
bedrijven hun ‘maatschappelijke betrokkenheid’ vooral nog ‘groen’ in.
Echter de stap naar thema’s die belangrijk zijn in de internationale samenwerking
is klein. Voorbeelden van samenwerking tussen maatschappelijke
organisaties en het bedrijfsleven in ad hoc acties zijn nog schaars. Toch
lijken hier mogelijkheden te bestaan voor de verbreding van maatschappelijk
draagvlak voor internationale samenwerking.
2

Final draft
Vanouds wordt het creëren en in stand houden van draagvlak voor
ontwikkelingssamenwerking gezien als het primaat van het maatschappelijk
middenveld .Dit uitgangspunt dient kritisch bezien te worden. Immers, de
Nederlandse samenleving is mede door processen van individualisering en
secularisatie structureel veranderd. Het segment van de Nederlandse
bevolking dat 40 jaar of jonger is, wordt niet of niet-optimaal, in het
huidige beleid bereikt. Bovendien hebben de Nederlandse particuliere
organisaties voor internationale samenwerking hun activiteiten op het
terrein van politieke beïnvloeding en pleitbezorging verlegd van ‘politiek
Den Haag’ naar internationale (VN) fora omdat in toenemende mate
nationale beleidsvorming vanuit deze gremia wordt aangestuurd.
Niet alleen maatschappelijke organisaties en bedrijven veranderen hun
strategie. Ook ministeries van Buitenlandse Zaken in de Europese Unie (en
die voor de Ontwikkelingssamenwerking) spelen in op hun veranderende
rol in de samenleving. Hun activiteiten verschuiven van de traditionele
taken op het gebied van diplomatie en van ontwikkelings-financiering naar
coördinatie van nationale belangen en belangstellingen ten opzichte van
andere Europese partners. Daartoe zijn een goede kennis-basis en
netwerken om die kennis in stand te houden onontbeerlijk.
Een discussie over de vraag hoe maatschappelijk en politiek draagvlak voor
internationale samenwerking versterkt kan worden zou bovenstaande
observaties als startpunt kunnen nemen.
Aanbevelingen De resultaten en conclusies van dit verkennend onderzoek leiden tot
aanbevelingen voor het beleid die als volgt kunnen worden samengevat:
formuleer in heldere termen prioriteiten in het beleid voor internationale
samenwerking;
ontwikkel een zelfstandig extern communicatiebeleid;
bouw interne- en externe kennisnetwerken en publiekstoegankelijke
vraagbakens;
verleg nadruk van ‘financieren en subsidiëren’ naar ‘bij elkaar brengen’
en ‘faciliteren’;
overweeg een nieuwe taakverdeling binnen het Departement inzake de
externe communicatie, het management van kennisnetwerken en
publiekstoegankelijke vraagbakens en het actief aansturen van
draagvlak.
1. Achtergrond, doel en definities
3

Final draft
achtergrond van het onderzoek
definities ‘nieuwe actoren’ en ‘draagvlak’
doel van het onderzoek
onderzoeksopzet, leeswijzer
Achtergrond Opinieonderzoeken concluderen dat het maatschappelijk draagvlak voor
internationale samenwerking nog krachtig is. Zo concludeert een
onderzoek, uitgevoerd in 1998 in opdracht van onzeWereld en de NCDO,
dat negen van de tien Nederlanders ontwikkelingssamenwerking
noodzakelijk vinden. Een meerderheid van de Nederlandse bevolking
(62%) vindt dat het bedrag dat Nederland uittrekt voor ontwikkelingssamenwerking
juist is. 1 De Eurobarometer, een opinie-onderzoek dat iedere
vier jaar in opdracht van de Europese Commissie wordt uitgevoerd,
bevestigt deze conclusies en toont dat 78% van de bevolking in de
Europese lidstaten ontwikkelingshulp belangrijk acht. Volgens deze peiling
staat ‘hulp aan mensen in arme landen’ in de publieke opinie op gelijke
hoogte met bijvoorbeeld ‘het verzekeren van voldoende energie-toevoer’,
‘de bescherming van onze economische en politieke belangen’ en ‘het
versterken van onze relaties met Oost en Centraal Europese landen’. 2
Deze kracht van het maatschappelijk draagvlak staat in schril contrast met
een afnemende politieke steun voor de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking.
Het percentage van de overheidsmiddelen ten opzichte van
het bruto nationaal product (ODA/GNP) is gedurende de afgelopen 10 jaar
gedaald van 1,1% in 1989 tot 0,78% in 1999. Ook in vrijwel alle lidstaten
van de Europese Unie is gedurende de laatste jaren dit percentage sterk
teruggelopen. 3
Tegen deze achtergrond wenst de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking
het bestaand maatschappelijk draagvlak duidelijker te articuleren
en additioneel draagvlak onder nieuwe groepen in de samenleving te
creëren. De Minister meent dat maatschappelijk draagvlak op zich
onvoldoende is. Extra-parlementaire steun zal zich metterdaad ‘tot een vuist
in het Binnenhof’ moeten vertalen: anders zal politieke draagvlak verder
afbrokkelen en het budget voor de ontwikkelingssamenwerking en de
positie van de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking onder druk
komen te staan. 4
4

Final draft
Doelstelling De Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking (DVL/OS) verkent
wegen waarlangs het maatschappelijk draagvlak in de Nederlandse
samenleving verbreed en versterkt en in sterk politiek draagvlak vertaald
kan worden. In het kader van deze verkenning gaf DVL/OS opdracht voor
dit onderzoek met als doel:
‘nieuwe actoren’ in kaart te brengen die voor additioneel maatschappelijk
en politiek draagvlak zorg kunnen dragen; en
communicatie- en voorlichtingsinstrumenten aan te bevelen waarmee
DVL/OS deze nieuwe actoren kan ondersteunen en versterken.
Draagvlak Onder maatschappelijk draagvlak wordt verstaan een min of meer
samenhangende publieke opinie betreffende maatschappelijke prioriteiten.
Onder politiek draagvlak is begrepen een georganiseerde publieke opinie
die gemobiliseerd en gearticuleerd kan worden tot macht in regelgevende
organen.
Politiek draagvlak Macht in regelgevende organen
articulatie
en
mobilisatie
nieuwe actoren
Maatschappelijk draagvlak Prioriteiten in publieke opinie
Nieuwe actoren Bij de aanvang van dit onderzoek werden nieuwe actoren gedefinieerd als
maatschappelijke organisaties, die (i) vanuit hun specifieke belangstelling
en deskundigheid steun verlenen aan en samenwerken met organisaties in
ontwikkelingslanden; (ii) na 1990 werden opgericht; en (iii) onbekend zijn
bij, c.q. met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en daardoor geen steun
uit het budget voor Ontwikkelingssamenwerking ontvangen.
Onderzoeksopzet Dit onderzoek, dat een verkennend karakter had, werd in vier stappen
uitgevoerd. Deze stappen waren:
stap 1: zes korte interviews met medewerk(st)ers van het Ministerie van
Buitenlandse Zaken. Doel van deze gesprekken was te komen tot een
nadere oriëntatie op de achtergrond van het onderzoek en tot een
beleidsinkadering daarvan;
stap 2: twaalf diepte-interviews met sleutelinformanten binnen groepen
in de Nederlandse samenleving die naar de mening van de respondenten
in het Departement hoge prioriteit zullen moeten krijgen in nieuw
draagvlakbeleid;
stap 3: inventarisatie van lokale initiatieven op het terrein van de
internationale samenwerking in een gemeente (Schagen NH).
5

Final draft
stap 4: eindrapportage waarin de resultaten worden gecombineerd
conclusies en aanbevelingen geformuleerd.
Leeswijzer De visies op het draagvlakbeleid, die binnen het Departement leven, zijn
samengevat in hoofdstuk 2. Het volgende hoofdstuk bevat een ken-schets
van de doelgroepen binnen de ‘grijze plekken in het beleid’ en een
beoordeling of allochtone jongeren in nieuw draagvlakbeleid als
brugfunctionaris kunnen worden ingezet. In hoofdstuk 4 zijn de resultaten
van de pogingen om ‘nieuwe actoren’ te identificeren samengevat.
Hoofdstuk 5 gaat in op mechanismen die belangrijk blijken voor het
creëren van politiek draagvlak. In hoofdstuk 6 wordt het
communicatiebeleid van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking
besproken (voor zover relevant in de context van dit onderzoek),
adviezen gegeven door informanten die in het kader van dit onderzoek
werden geraadpleegd geïnventariseerd. Tevens worden plannen om het
Departement om te bouwen tot een kennisorganisatie (zoals deze naar
voren kwamen tijdens de interviews met beleidsmakers in het Departement)
aangestipt. In het laatste hoofdstuk 7 worden de lijnen die in de eerdere
hoofdstukken zijn uitgezet bij elkaar gebracht en aanbevelingen naar
DVL/OS geformuleerd. Een korte ‘Samenvatting’ is opgenomen en gaat
voorafgaat aan dit inleiding hoofdstuk.
Dankwoord Een verkennend onderzoek zoals dit valt of staat met de informatie die
anderen beschikbaar willen maken. Dank daarom aan alle personen die tijd
hebben willen vrijmaken om hun informatie, kennis en meningen met het
onderzoeksteam te delen. Hun namen zijn opgenomen in appendix 1.
Verder dank aan Alexandra van Nieuwenhuyzen en Miriam Valstar,
stagiaires bij de Voorlichtingsdienst Ontwikkelings-samenwerking die de
inventarisatie van OS activiteiten in de gemeente Schagen NH hebben
uitgevoerd. Tot slot dank aan Bas Vereecken van de Voorlichtingsdienst
Ontwikkelingssamenwerking voor zijn enthousiaste begeleiding van het
onderzoeksproces.
Louk Box (ECDPM)
Rutger Engelhard (Cont@ctivity, projectleider)
Anje Kruiter (ECDPM)
Maastricht, 1 juni 1999
6

2. Draagvlak: visies in het Departement
Final draft
draagvlakbeleid
visies op het draagvlak beleid
roep om vernieuwing
nieuwe doelgroepen
Maatschappelijk Het creëren en in stand houden van draagvlak in de Nederlandse samenle-
draagvlak ving voor ontwikkelingssamenwerking werd vanouds gezien als het primaat
van het maatschappelijk middenveld, traditioneel gestructureerd langs
levensbeschouwelijke en politiek-ideologische ‘zuilen’. Maatschap-pelijke
organisaties en vrijwilligersgroepen geassocieerd aan kerken,
vakverenigingen, en politieke partijen fungeerden als scharnierpunten
tussen maatschappelijk en politiek draagvlak. Immers, de maatschappelijke
krachtverhouding tussen de ‘zuilen’ vond zijn weerspiegeling in de
samenstelling van het parlement. 5
Politiek draagvlak Macht in ‘politiek Den Haag’
Mobilisatie
Ministerie van
Ontwikkelings-
samenwerking
NCDO
PF model
Maatschappelijke
Organisaties
&
Vrijwilligers
Groepen
Voorlichting
Bewustwording
Maatschappelijk draagvlak Prioriteiten in publieke opinie
Articulatie
Draagvlakbeleid Het huidige beleid voor de versterking van het maatschappelijk draagvlak
voor ontwikkelingsamenwerking heeft zijn wortels in de jaren zeventig. In
die periode werd de Nationale Commissie Voorlichting en Bewustwording
Ontwikkelingsamenwerking (NCO) ingesteld (sinds enige jaren
samengevoegd met het Platform voor Duurzame Ontwikkeling tot de
NCDO). Tevens werd toen de basis gelegd van het ‘programmafinancieringsmodel’,
een financieringsmechanisme dat de Minister in staat
stelde om ‘op afstand’ Nederlandse maatschappelijke organisaties te
steunen in hun werk in ontwikkelingslanden en in Nederland.
7

Final draft
Op deze twee peilers heeft zich over de afgelopen 25 jaar een stevig
bouwwerk van maatschappelijke organisaties en vrijwilligersgroepen
ontwikkeld, die deels via de NCDO, deels rechtstreeks (onder
programmafinancieringsovereenkomsten) subsidies ontvangen voor
voorlichtings- en bewustwordingsactiviteiten om de ‘publieke opinie’
binnen hun achterbannen te mobiliseren. Dit bouwwerk van ‘intermediaire
organisaties’ en vrijwilligersgroepen is momenteel het belangrijkste
instrument dat de Minister ter beschikking staat om een maatschappelijk
draagvlakbeleid vorm te geven.
Visies op het Binnen het Departement overheersen twee verschillende visies op de effecti-
draagvlakbeleid viteit van het huidige draagvlakbeleid. Deze opvattingen over het
voorlichtings- en bewustwordingswerk dat met subsidies uit het OS budget
wordt uitgevoerd kunnen als volgt worden samengevat:
een eerste, dominante opvatting stelt dat het bereik en impact van het
werk van de intermediaire organisaties en vrijwilligersgroepen beperkt
zijn en dat hun relevantie voor het in stand houden van een
maatschappelijk draagvlak voor internationale samenwerking snel
afneemt. Het ontbreekt deze organisaties en groepen aan noodzakelijke
verjonging en aan eigen vermogen om in te spelen op maatschappelijke
veranderingen: men werkt in feite aan de ‘bekering van reeds bekeerden’. 6
Een tweede opvatting stelt dat de intermediaire organisaties en
vrijwilligersgroepen zich weliswaar niet (meer) manifesteren in ‘politiek
Den Haag’, maar dat deze op lokaal niveau nog steeds een solide basis
vormen onder het maatschappelijk draagvlak voor internationale samenwerking.
Dwarsverbanden naar andere maatschappelijke onderwerpen die
belangrijk zijn op lokaal niveau (zoals milieu en duurzame ontwikkeling,
integratie van 2de generatie allochtonen jongeren in de Nederlandse
samenleving, opvang asielzoekers en vluchtelingenproble-matiek) geven
nieuwe inhoud en betekenis aan hun werk.
Roep om Overeenstemming bestaat dat het huidige draagvlakbeleid vernieuwing
vernieuwing behoeft. Immers, de intermediaire organisaties en vrijwilligersgroepen
lijken hun traditionele functie bij de mobilisatie en articulatie van
maatschappelijk in politiek draagvlak niet meer te (kunnen) vervullen. Ook
stellen de informanten binnen het Departement unaniem dat zo’n nieuw
beleid binnen het Departement door één centraal punt aangestuurd dient te
worden, en wel door DVL/OS, daarbij strategisch en institutioneel
geadviseerd door respectievelijk directies SBO en DSI.
8

Final draft
Over richting en inhoud van zo’n beleidsvernieuwing is echter nog slechts
in zeer algemene termen nagedacht. Terwijl binnen het Departement eensluidend
gesteld wordt dat intermediaire organisaties en vrijwilligersgroepen
niet vervreemd mogen worden van een nieuw beleid, wordt
verschillend geoordeeld over hun plaats hierin. Sommigen stellen dat zij
geen prioriteit behoeven zolang zij het bereik en impact van hun werk niet
structureel kunnen vergroten. Anderen benadrukken dat het ‘gezichtsveld’
van het Departement beperkt is tot organisaties en vrijwilligers groepen die
subsidies ontvangen uit het OS budget en dat gebrek aan ‘institutionele’
kennis niet zal mogen leiden tot geen of slechts marginale aandacht voor
bestaande, veelal lokale initiatieven.
Nieuwe doel- Nieuw draagvlakbeleid zal zich vooral op groepen in de Nederlandse sa-
groepen menleving moeten richten die binnen het huidige pakket van voorlichtings-
en bewustwordingsactiviteiten nog tot ‘grijze plekken’ gerekend moeten
worden. Hierbij wordt speciale aandacht gevraagd om te bezien welke
mogelijke rol allochtone jongeren als ‘brugfunctionarissen’ binnen een
nieuw draagvlakbeleid zullen kunnen vervullen.
De informanten binnen het Departement identificeren deze doelgroepen
binnen ‘grijze plekken in het beleid’ als volgt:
studerende jongeren
leerlingen in het middelbaar onderwijs; studenten in het hoger beroeps- en
universitair onderwijs.
werkende jongeren
intreders in de arbeidsmarkt; tweeverdieners die eco- en educatieve reizen
naar ontwikkelingslanden maken; in de detailhandel; actief in junioren
afdelingen van de KvKs; actief in de landelijk politieke partijen.
beleidsmakers in bedrijfsleven
in het internationaal bedrijfsleven; internationale banken en financiële
instellingen.
consumenten
van eco- en fair-trade producten; deelnemers eco/edu reizen; bezoekers
van culturele evenementen
leden van allochtone bevolkingsgroepen in Nederland
allochtone Nederlanders; vluchtelingen en asielzoekers; vertegenwoor-
digers van inheemse volkeren in Nederland.
9

Final draft
Focus onderzoek In overleg met DVL/OS heeft deze verkenning naar ‘nieuwe actoren’ zich
gericht op een deel van deze nieuwe doelgroepen, en wel tot (i) jongeren
(werkenden/intreders arbeidsmarkt); (ii) beleidsmakers in bedrijfsleven
(banken, grootwinkelbedrijven); (iii) consumenten van eco/edu reizen en
fair-trade producten; (iv) bezoekers van culturele evenementen; en (v)
allochtone jongeren. Tevens werd besloten een inventarisatie in te bouwen
van organisaties en vrijwilligersgroepen die op lokaal (gemeentelijk) niveau
activiteiten op het terrein van de ontwikkelingssamenwerking ontplooien.
Deze inventarisatie was bedoeld om een beeld te krijgen van het
maatschappelijk draagvlak voor internationale samenwerking op lokaal
niveau en werd uitgevoerd in de gemeente Schagen (NH).
10

3. Van doelgroepen naar publieksgroepen
Final draft
kenschets doelgroepen
denken in publieksgroepen
allochtone jongeren als brugfunctionaris?
Kenschets De geselecteerde doelgroepen betreffen segmenten uit de leeftijdsgroep
doelgroepen van 18 tot 35 jarigen binnen de Nederlandse samenleving. De informanten
die in het kader van dit onderzoek werden geïnterviewd stellen zonder
uitzondering dat deze doelgroepen armoedebestrijding in en internationale
samenwerking met de Derde Wereld belangrijk vinden. De basis voor hun
‘collectief gevoel van die armoede zou toch niet meer mogen’ wordt gelegd
op de middelbare school met de vele onderwijspakketten en
studieopdrachten over de Derde Wereld. Nieuwsbulletins van de media
over armoede- en noodtoestanden in de ontwikkelingslanden houden deze
onderstroom van latent aanwezige morele zorg en verontwaardiging levend.
Wel zetten de informanten vraagtekens achter het nut van voorlichtings- en
bewustwordingsactiviteiten die met subsidies uit het budget voor
Ontwikkelingssamenwerking worden ondernomen: ‘debatteren in duffe
conferentiezaaltjes over het grote plaatje van de ontwikkelingsproblematiek
heeft geen zin’; en ‘aan nog eens een voorlichtingscursus of weer
een discussiegroep bestaat echt geen behoefte meer’. De doelgroepen
bezien de problematiek van ontwikkelingslanden niet meer vanuit een
bepaalde ideologische visie of politieke overtuiging. Pragmatische
benaderingen worden gevraagd, handreikingen bij het ‘zoeken naar
ingangen’ om ‘stapsgewijs oplossingen voor de grotere problemen te
vinden’.
De informanten stellen dat de geselecteerde doelgroepen nauwelijks of
geen binding hebben met het OS bouwwerk van intermediaire organisaties
en vrijwilligersgroepen die in het huidige draagvlakbeleid zo’n centrale
plaats innemen. Zij bestempelen deze organisaties als ‘subsidiejagers,
ondoorzichtig voor wat betreft hun eigenlijke motieven’. Deze
karakterisering blijft overigens niet beperkt tot intermediaire organisaties in
de sector van de internationale samenwerking. In het algemeen wordt geen
behoefte meer gevoeld zich aan te sluiten bij maatschappelijke organisaties
die hun identiteit aan levensbeschouwelijke en politieke stromingen
ontlenen.
Het bereik van deze maatschappelijke organisaties is daarom beperkt tot
‘ouderen’, i.e. de bevolkingsgroep van 40 jaar en ouder. De informanten
benadrukken dat het ‘organiseren van jongeren binnen deze bestaande
11

Final draft
kaders’ heeft geen zin omdat ‘discussies binnen dit soort organisaties snel
naar binnen gericht worden’ [bedoeld wordt op het verwerven van subsidies
en het intern functioneren] en ‘zodra dat gebeurt haken jongeren af’. In
plaats van te protesteren laten de doelgroepen alles wat hen niet bevalt links
liggen. ‘De straat heeft zijn functie als plaats om te demonstreren verloren’.
De discussiebijeenkomsten waar opinies uitgewisseld en gevormd kunnen
worden hebben geen functie meer. Immers, ‘opinievormende discussies
worden niet meer gevoerd tijdens publieke debatten’, maar ‘in populaire
talkshow en soaps’ op radio en TV.
De doelgroepen binnen de ‘grijze plekken in het beleid’ willen ‘iets
nieuws’, ‘iets anders’ en zoeken nieuwe kanalen waarbij zij als ‘individu
iets concreets kunnen doen’. Daarbij zoeken zij wegen om een ‘herkenbare’,
‘eigen bijdrage’ te kunnen leveren aan de armoedebestrijding in de
Derde Wereld. Zij zoeken ‘nieuwe kansen’ zowel voor ontwikkelingslanden
als voor hen zelf (of het bedrijf waarbij zij werken); ‘je mag best
mee laten tellen wat er voor jezelf of voor het bedrijf waar je werkt inzit’.
Deze korte kenschets van de doelgroepen waarop dit onderzoek zich
richtte, samengesteld uit de verschillende beschrijvingen die de
informanten gaven, is verre van compleet. Echter, het beeld van een
individualiserende samenleving die anders is ingericht dan 25 jaar geleden
en waarbij met name de leeftijdsgroep van 18 – 40 jaar op een andere wijze
aangesproken wenst te worden wordt door ander, uitgebreider onderzoek op
hoofdlijnen bevestigd. 7 De inventarisatie van activiteiten op het terrein
van internationale samenwerking in Schagen (NH) bevestigt het beeld van
‘vergrijzing’ van vrijwilligersgroepen (met name die groepen welke
behoren tot kerken en welke worden overkoepeld door landelijke
organisaties). Ook de NCDO onderschrijft deze observaties en heeft zich in
dit verband dan ook onlangs afgevraagd of een tweesporenbeleid gevoerd
zou moeten gaan worden, één voor ouderen en één voor jongeren.
Denken in Alle informanten waren het erover eens dat internationale samenwerking
publieksgroepen een onderwerp is waarop het publiek, ook de doelgroepen waarop dit
en publieks- onderzoek zich richt, aangesproken kan blijven worden: 'er is betrokken-
naderingen heid al is die veelal ongericht’. Echter, de doelgroepen wensen niet meer
herkenbaar te zijn als achterban van maatschappelijke organisaties en
interesseren zich steeds minder voor de vraagstukken, die deze vanuit
levensbeschouwelijke of partijpolitieke en ideologische visies onder hun
aandacht proberen te brengen. 8
Over de wijze waarop de doelgroepen dan wel aangesproken kunnen
worden op een onderwerp als internationale samenwerking tonen de
12

Final draft
informanten een grote mate van overeenstemming: in het uitstippelen van
nieuw draagvlakbeleid zal gedacht moeten worden in ‘publieksgroepen’
rond wisselende, actuele thema’s en specifieke gebeurtenissen. Publieksbenaderingen
gericht op specifieke ‘publiekgroepen per thema’ lijken de
plaats in te nemen van voorlichtingsprogramma’s voor de achterbannen van
maatschappelijke organisaties.
De compilatie en samenvatting van de suggesties die de informanten in
deze context gaven zouden zo overgenomen kunnen zijn uit een
handleiding voor marketing voor ideële doelen. Centraal in hun suggesties
en adviezen staan:
de realiteit van een grote diversiteit binnen publieksgroepen.
Bijvoorbeeld, beleidsmakers beschouwen ‘jongeren’ vaak als één
groep. ‘Ten onrechte! Jongeren bestaan slechts als leeftijdsgroep die op
zich even divers en heterogeen is als de samenleving waar zij deel van
zijn’.
de onontkoombaarheid om een ieder als ‘individu’ te moeten spreken.
De bereidheid om zich ‘aan te sluiten’ bij bestaande organisaties is
afgenomen. Mensen dienen in hun specifieke interesse-sferen
opgezocht en aangesproken te worden (jonge ondernemers op
vakbeurzen; sportievelingen tijdens sport evenementen; reislustigen in
het reisbureau; muziekliefhebbers tijdens manifestaties; etc.).
het belang om de ‘boodschap’ eenvoudig te houden met een simpele
inhoud van grote realiteitswaarde. Geen complexe verhalen, wel
concrete voorbeelden hoe ‘hulp echt helpt’.
de wenselijkheid de ‘boodschap’ en de verpakking daarvan af te
stemmen op de specifieke interesse-sfeer van het individu.
Entertainment, benadrukken van ‘eigen belang’ spreekt meer aan dan
‘ideologische motivering’ of ‘beroep op morele verantwoordelijkheid’.
de noodzakelijkheid van het aanbieden van een individueel, laagdrempelig
maar vooral geloofwaardig handelingsperspectief waarmee
een concrete, herkenbare bijdrage aan de oplossing van het armoedeprobleem
geleverd wordt.
de onvermijdelijke plicht terug te rapporteren met concrete voorbeelden
over het resultaat van de individuele bijdrage.
Deze beginselen van marketing voor ideële doelen zijn niet nieuw en
worden door landelijke maatschappelijke organisaties binnen en buiten de
ontwikkelingssamenwerking reeds toegepast. Mundial productions bv geeft
een extra dimensie aan deze ‘publieksbenadering’: een groot jaarlijks
muziek en cultureel festijn (Festival Mundial) waar elke bezoeker vooral
‘gezelligheid vindt’, ‘erbij hoort zonder de eigen individualiteit op te
hoeven geven’. Mundial productions maakt gebruik van de kracht van een
13

Final draft
cultureel evenement publiek te trekken (Festival Mundial werd vorig jaar
door 190.000 mensen bezocht) om verschillende thema’s op het terrein van
de internationale samenwerking voor het voetlicht te slepen. Vele
‘intermediaire organisaties’, als ook coalities van deze organisaties (zoals
bijvoorbeeld Jubilee 2000) en onverwachte actoren, zoals de Nederlandse
Ambassade in Nairobi, maken van het Festival gebruikt om ‘hun
boodschap’ onder de aandacht te brengen van een ‘nieuw publiek’.
Allochtone Immigratie uit Suriname, de Antillen, Marokko, Turkije en andere landen
jongeren als heeft binnen de doelgroepen die het Departement aanmerkte als ‘grijze
brugfunctionaris plekken in het beleid' een grote verschuiving veroorzaakt. Deze
verschuiving is het sterkst zichtbaar in de groep van ‘studerende/
schoolgaande jongeren’ in de grote steden. Bijvoorbeeld in Den Haag is
rond 50% van de schoolgaande jeugd afkomstig uit allochtone gezinnen.
Binnen het Departement wordt de vraag gesteld in hoeverre de ‘kracht van
dit multiculturele kapitaal’ ingezet kan worden bij de voorlichting en
bewustwording van de autochtone jeugd/jongeren over de problematiek in
ontwikkelingslanden: ‘allochtone jongeren in de rol van brugfunctionaris’.
Om mogelijkheden van deze beleidsoptie te verkennen werd een bezoek
gebracht aan het Johan de Witt College in Den Haag, een scholengemeenschap
met 2600 leerlingen waarvan 90% afkomstig uit allochtone gezinnen
in de Haagse Schilderswijk. 9 Tevens werd een uitvoerig gesprek gevoerd
met een Marokkaanse studente in de Arabische taalwetenschappen.
Het Johan de Witt College ziet niet hoe allochtone jongeren effectief als
brugfunctionarissen in een draagvlakbeleid voor internationale
samenwerking kunnen optreden. De school probeert de allochtone
leerlingen ‘zo goed en ze kwaad als dat gaat’ voor te bereiden op het leven
in de Nederlandse samenleving. De leerlingen hebben moeite zich ‘staande
te houden’ tussen enerzijds ‘de school’ en anderzijds ‘thuis’: ‘op school
zijn zij tussen 8.30 – 15.00 uur ‘geïntegreerd’ in de Nederlandse
samenleving; thuis komen ze terug in de cultuur van hun land van
herkomst’. Buiten school staan de leerlingen heel apart in de Nederlandse
samenleving, zonder veel sociaal contact met autochtone Nederlandse
leeftijdgenoten. Bovendien worden de leerlingen zelf geconfronteerd met
een armoedeprobleem hier. School en leerlingen willen primair aan dat
armoedeprobleem werken, hebben daarom weinig aandacht (en tijd) voor
problemen in hun land van herkomst. ‘We moeten een realistisch beeld
voor ogen houden: allochtone kinderen zijn geen keuze voor
brugfunctionaris, ze hebben wel wat anders aan hun kop’.
14

Final draft
Deze conclusie wordt bevestigd door een recent onderzoek onder
allochtone jongeren uitgevoerd door het CDA 10 en door één van de weinige
2de generatie Nederlandse jongeren van Marokkaanse afkomst die ‘met
hard werken, geluk en steun van mijn ouders’ het gemaakt heeft.
Allochtone jongeren hebben geen tijd om als brugfunctionaris op te treden.
Dit is geprobeerd maar niet gelukt. Ontwikkelingswerk in Nederland voor
en in de Marokkaanse gemeenschap door Marokkanen: ‘daar zij we niet
mee bezig’. Werken voor terugkeerprojecten: ‘we krijgen snel het idee dat
we hier niet meer welkom zijn’. En, ‘waar moeten we dan naartoe.
Marokko zelf is geen thuis meer, we behoren niet meer ‘echt’ tot die
samenleving’.
15

4. ‘Nieuwe actoren’ en
nieuwe activiteiten van ‘oude actoren’
Final draft
geen nieuwe actoren
nieuwe activiteiten van ‘oude actoren’
maatschappelijke betrokkenheid van bedrijven
Geen ‘nieuwe Bij de aanvang van dit onderzoek werden ‘nieuwe actoren’ gedefinieerd
actoren’ als maatschappelijke organisaties, die (i) vanuit hun specifieke
belangstelling en deskundigheid steun verlenen aan en samenwerken met
organisaties in ontwikkelingslanden; (ii) na 1990 werden opgericht; en (iii)
onbekend zijn bij, c.q. met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en
daardoor geen steun uit het budget voor de Ontwikkelingssamenwerking
ontvangen.
De informanten die in het kader van dit onderzoek benaderd zijn hebben
geen ‘nieuwe actoren’ van belang aan kunnen wijzen. Move Your World,
een in het voorjaar 1998 afgesloten initiatief voor en door jongeren
geïnitieerd door de toenmalige Minister voor Ontwikkelingsamenwerking
is tegen hetzelfde probleem aangelopen: er kon geen ‘nieuwe actor’
gevonden worden die, op afstand aangestuurd door het Departement, dit
initiatief kon overnemen en voortzetten. Ook de NCDO kon wel nieuwe
publieksgroepen aanwijzen, maar geen nieuwe intermediaire organisaties,
die de maatschappelijke betrokkenheid bij internationale samenwerking
onder deze groepen zouden kunnen articuleren en mobiliseren in politiek
draagvlak in Den Haag.
De verkenning op lokaal niveau, in de gemeente Schagen (NH), leverde
eenzelfde resultaat op. Een groot aantal lokale activiteiten werden
geïdentificeerd, maar deze bleken òf te worden aangestuurd door bekende
landelijke maatschappelijke organisaties (zoals de Landelijke Vereniging
van Wereldwinkels, FNV Mondiaal en CNV, Foster Parents Plan, Stichting
Vluchtelingenwerk, Amnesty International, etc.) òf ondernomen te worden
door individuele scholen en strikt lokale vrijwilligersgroepen.
Wel nieuwe- Wel heeft het onderzoek een groot aantal ‘nieuwe activiteiten’ van beken-
activiteiten van de maatschappelijke organisaties geïdentificeerd. De ‘publieksbenadering’
‘oude actoren ‘ zoals samengevat in het vorige hoofdstuk wordt reeds jaren in toegespitste
vorm en verfijnde uitwerking succesvol toegepast door organisaties zoals
Foster Parents Plan, UNICEF Comité Nederland, Max Havelaar, NOVIB,
Memisa, Amnesty International, de Gezamenlijke Hulporganisa-ties Giro
555 (allen met naam genoemd door de informanten) en anderen. 11 Deze
organisaties volgen de publieksbenadering in hun PR activiteiten om hun
16

Final draft
werk onder de aandacht van het bepaalde publieksgroepen te brengen en in
hun fondsenwervingscampagnes voor projecten van hun partners in
ontwikkelingslanden. In het algemeen voeren deze organisaties hun
publieksacties uit zonder steun uit het OS budget.
Publieksbenaderingen worden ook steeds vaker toegepast in thematische,
nationale of internationale politieke beïnvloeding en pleitbezorging, zoals
bijvoorbeeld de ‘5% cacao’ campagne, de actie ‘Schoolbord, van werk naar
school’ en ‘Jubilee 2000’. 12 Deze campagnes concentreren zich op
specifieke onderwerpen waarvoor de publieke belangstelling wordt gewekt
en concrete individuele handelingsperspectieven worden aangeboden. Ook
de NCDO voert sinds enige tijd een actief beleid om actuele thema’s onder
de publieke belangstelling te brengen. Hiertoe maakt de NCDO afspraken
in het kader van financiële meerjaren regelingen die met verschillende
intermediaire organisaties worden getroffen. Organisaties en
vrijwilligersgroepen met wie de NCDO geen meerjaren afspraken maakt,
worden via advertenties in de landelijke dagbladen uitgenodigd hun
initiatieven rond zulke thema’s te ‘tenderen’ (voor de financiering van
zulke nieuwe projecten heeft de NCDO een budget van dƒ 250.000 plus een
additioneel budget van dƒ 50.000 voor advertentiekosten).
Maatschappelijke ‘Maatschappelijke betrokkenheid’ is sinds kort een onderwerp waarover
betrokkenheid binnen het bedrijfsleven steeds frequenter wordt gesproken. Bedrijven val-
van bedrijven len weliswaar niet onder de definitie van ‘nieuwe actoren’ zoals die aan het
begin van dit verkennend onderzoek werden vastgesteld. Toch lijkt hier een
ontwikkeling gaande die in potentie interessante perspectieven biedt om
nieuw maatschappelijk draagvlak te creëren.
Het aanspreken van bedrijven op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid
in het kader van de internationale samenwerking is zeker niet nieuw.
De Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) dateert
uit de jaren zeventig; en opeenvolgende Ministers voor Ontwikkelingssamenwerking
hebben tevergeefs getracht de dialoog met het bedrijfsleven
aan te gaan. Nieuw is echter dat bedrijven nu zelf het initiatief nemen over
hun ‘maatschappelijk betrokkenheid’ na te denken en dit concept opnemen
als element in het marketing en productenbeleid. Immers, de klant ‘wil
meer dan melk en suiker’ en vindt het ‘goed te weten dat zijn
spaartegoeden maatschappelijk verantwoord belegd worden’. ‘We moeten
aansluiten bij bestaande maatschappelijke acties en een open lijn
onderhouden met organisaties die deze uitvoeren’. Maar ook: ‘we moeten
oppassen om niet door te draven. Koffie blijft koffie en de klant kan ook
genoegen nemen met de wetenschap dat de koffieboeren een fatsoenlijke
17

Final draft
prijs hebben ontvangen. Steeds maar weer hameren op onrechtvaardige
situaties kan ook averechts werken’.
Beperking tot De bedrijven die in het kader van deze verkenning bezocht werden beper-
groene producten ken hun maatschappelijke betrokkenheid voorlopig nog hoofdzakelijk tot
‘groene producten’ (‘biologisch’ geproduceerde voedselproducten, ‘groen
investeren/beleggen’). Echter, de informanten binnen deze bedrijven stellen
ook dat verbreding van deze betrokkenheid naar onderwerpen die spelen
binnen de internationale samenwerking zeker mogelijk is. Wel zal geval bij
geval de kosten en de opbrengsten met elkaar worden vergeleken.
Samenwerking Het ontwikkelen van dit samenwerkingspotentieel tussen grootwinkelbe-
niet zonder drijven, banken en reisbureaus (en andere sectoren van het bedrijfsleven)
problemen en de internationale samenwerking zal zeker niet zonder moeilijkheden
zijn. Bedrijven zullen gezamenlijke activiteiten willen beperken tot dìe met
zeer lage politieke en commerciële risico’s. IS-organisaties zullen zich voor
ongekende ‘schaalproblemen’ gesteld zien. Immers, ‘we
[grootwinkelbedrijven] kunnen geen campagne neerzetten voor een product
dat slechts in paar van onze 670 winkels te koop zal worden aangeboden’.
Bovendien, ‘het verzekeren van een voldoende aanvoer van producten uit
[of van mogelijkheden om fondsen te bestemmen in] ontwikkelingslanden
is te vaak een probleem gebleken’. En IS-organisaties zelf stellen – uit
angst dat hun achterban door een samenwerking met het bedrijfsleven
verder afkalft – zulke strakke ‘profielen’ voor potentiële partners op dat
samenwerking met het leeuwendeel van de bedrijven de facto uitgesloten
wordt.
Grootwinkelbedrijven, banken en reisbureaus zien er voordeel in om met
hun producten- en marketingbeleid in te spelen op een steeds ‘kritischer,
geïnformeerder en veeleisender’ publiek. In missie statements wordt naast
begrippen als innovatie, kwaliteit en inspiratie nu ook ‘maatschappelijke
betrokkenheid’ opgenomen. Het is belangrijk dat ‘onze klanten weten dat
onze producten gemaakt zijn met aandacht voor mens, dier en milieu’. Er
wordt opgewezen dat er reeds voorbeelden zijn van concrete betrokkenheid
met actuele thema’s in de internationale samenwerking. Echter meer
voorbeelden dan Max Havelaar koffie in supermarkten en educatieve
voorlichtingsbijeenkomsten voorafgaand aan edu-reizen naar
ontwikkelingslanden komt men niet. Toch, rondpratend in de marges van
dit onderzoek springt een recente actie van Foster Parents Plan in het oog
die de Rabobank bereid heeft gevonden om een achttal, zorgvuldig
geselecteerde scholieren in staat te stellen om een studiereis naar
ontwikkelingsprojecten te maken; en een welbekende mutli-national die in
gesprek is met een even bekende ‘oude actor’ om te bezien hoe haar
18

Final draft
werknemers hun sabbaticals kunnen door brengen bij NGOs in
ontwikkelinglanden (bijvoorbeeld als management adviseurs of als
administratieve consultants): een soort PUM maar dan voor veertigers die
hun sabbatical opnemen. 13
Binnen bedrijven neemt men weinig tijd voor praten over concepten. Er is
zeker belangstelling om concrete plannen of ideeën, waaraan vanuit de
ontwikkelingssamenwerking ‘daadwerkelijk opvolging gegeven kan
worden’, verder uit te werken. Minder animo is er om over vernieuwingen
in draagvlakbeleid voor internationale samenwerking te praten:
‘maatschappelijke betrokkenheid is wel heel erg ‘in’. [Het Ministerie van]
Economische Zaken gooit ons dood met uitnodigingen om aan workshops
en conferenties hierover deel te nemen’; en ‘als we van
Ontwikkelingssamenwerking voor zo’n overleg worden uitgenodigd, moet
het wel relevant zijn en duidelijke meerwaarde voor ons hebben’.
19

5. Van maatschappelijk naar politiek draagvlak
Final draft
politiek draagvlak
internationale politieke beïnvloeding en pleitbezorging
Nog geen De informanten in het Departement geven aan dat de Minister nog geen
beleidskaders beleidskader heeft geformuleerd voor het versterken, c.q. verbreden van het
maatschappelijk draagvlak voor de internationale samenwerking en voor de
wijze waarop de vertaalslag daarvan naar politiek draagvlak gerealiseerd zou
kunnen worden. Eerste contouren van haar intenties ten aanzien van dit
beleidsterrein tekenen zich wel reeds af. Deze worden samengevat met vijf
lijnen die lopen door haar activiteiten in Nederland gedurende de afgelopen
negen maanden:
het rallyen van maatschappelijke steun voor het beleid voor internationale
samenwerking vanuit de Nederlandse samenleving en het hameren op de
noodzaak om maatschappelijk draagvlak te vertalen in politieke steun in
‘Den Haag’;
het creëren van een nieuwe beeldvorming van de ontwikkelingshulp (geen
intellectuele, ‘bekommerde' focus op armoede maar een pragmatische
benadering met een realistische positieve boodschap dat ‘hulp helpt');
het komen tot een taakverdeling (op basis van complementariteit) tussen
de verschillende actoren in Nederland;
het zoeken naar overleg met de verschillende exponenten in het
maatschappelijk middenveld om het ‘het debat’ op gang te brengen en het
'provoceren' als middel om ‘in het nieuws te komen’ (om het belang van
ontwikkelingssamenwerking uit te kunnen leggen);
het nadrukkelijk zelf het voortouw nemen, waarbij zij als mediagenieke
persoonlijkheid doelbewust nieuwe publieksgroepen zoekt via
laagdrempelige media met grote kijk-, luister- en leesdichtheid.
Geen verbinding In haar optreden naar buiten heeft de Minister tot nu toe nadruk gelegd op
armoedevraagstuk de armoedebestrijding. Zij heeft nog geen versterking van het politieke
met andere maat- draagvlak voor haar beleid willen zoeken door het armoedevraagstuk expli-
schappelijke ciet met andere maatschappelijke onderwerpen te verbinden (zoals bijvoor-
onderwerpen beeld veiligheid, vluchtelingen milieu en internationale handel). In plaats
daarvan zoekt zij wegen om de consensus die over de jaren in het
ontwikkelingsdebat is ontstaan tussen beleidsmakers en het maatschappelijk
middenveld als startpunt te gebruiken voor nieuwe initiatieven en allianties
om het politiek draagvlak te dynamiseren. Hiertoe organiseert zij actief het
overleg met de intermediaire organisaties binnen de ontwikkelingssamenwerking.
‘Niet omdat [de Minister] vanuit het ministerie de inhoud van het
maatschappelijk debat willen sturen.[...] Wel omdat we als overheid de taak
hebben met de samenleving over de richting van het ontwikkelingsbeleid [...]
20

Final draft
in discussie te zijn. [...] Zonder die discussie ligt onverschilligheid en politieke
marginalisering altijd op de loer. Er is geen enkele reden om het zover te laten
komen.’ 14
Met deze strategie lijkt de Minister voorbij te gaan aan (i) structurele
veranderingen binnen het maatschappelijk middenveld, samen te vatten met
concepten als ‘secularisatie’, ‘vergrijzende kaders’ en ‘individualiserende
samenleving’; en (ii) het feit dat de lobby door intermediaire organisaties in
‘politiek Den Haag’ aan kracht heeft ingeboet. Immers, door het wegvallen
van politieke polarisatie heeft het thema internationale samenwerking zijn
vroegere zwart-wit karakter verloren. Bovendien wordt beleidsvorming op
dit terrein steeds meer vanuit internationale (VN) fora aangestuurd en
betreft een groot deel van de politieke besluitvorming in Den Haag de
ratificatie van besluiten en verdragen die op internationaal niveau genomen
en afgesloten zijn.
Mobiliseren De informanten van dit onderzoek binnen en buiten het Departement
politiek draag- schatten de politieke betrokkenheid van de doelgroepen in de Nederlandse
vlak samenleving (waarop dit onderzoek zicht richt) laag in en stellen dat deze
ook nog eens snel wegebt. Echter, maatschappelijke betrokkenheid kan
soms in laagdrempelige acties voor politieke beïnvloeding en
pleitbezorging gemobiliseerd worden. Bijvoorbeeld, de Wereldwinkels
verzamelden enige tijd geleden 300.000 handtekeningen onder kopers van
Max Havelaar koffie ter ondersteuning van de ‘5% cacao actie’; en Jubilee
2000 hoopt spoedig met het verzamelen van 20 miljoen handtekeningen de
grootste internationale handtekeningenactie ooit te worden. Dit soort
massale uitingen van publieke zorg of verontwaardiging geven deze acties
weliswaar een morele, publieke steun in de rug; de werkelijke invloed
ervan op politieke besluitvorming is echter gering.
Er bestaat bestaan geen shortcuts in het complexe proces van informeren,
beïnvloeding, belangenbehartiging en politieke prioriteiten stellen die het
mobiliseren en in stand houden van politiek draagvlak kenmerken. Een
politiek argument of een georganiseerde blijk van publieke verontwaardiging
is tegenwoordig onvoldoende om politieke besluitvorming te
beïnvloeden. Deze invloed is te verwerven op basis van
de autoriteit van (detail) kennis over het onderwerp waarvoor actie
gevoerd wordt en over de vaak complexe procedures die gevolgd
worden voorafgaand aan de uiteindelijke politieke besluitvorming;
de vaardigheden om deze kennis op adequate wijze te presenteren en te
gebruiken tijdens vaak langlopende procedures; en
coalitievorming met andere partijen om leemtes in eigen kennis te
afdekken en om op verschillende plaatsen tegelijk actief te kunnen zijn.
21

Final draft
Informanten van dit onderzoek stellen dat het politieke beïnvloedings- en
pleitbezorgingswerk van Nederlandse maatschappelijke organisaties de
kinderschoenen is ontgroeid. Met name de grotere organisaties hechten
groeiend belang aan internationale pleitbezorging en besteden veel van hun
aandacht, tijd en middelen die vroeger aangewend werden om de
besluitvorming in ‘politiek Den Haag’ te beïnvloeden, nu aan de
voorbereiding van en deelname aan internationale thematische (VN)
conferenties. Eén van de informanten formuleerde zijn advies in deze als
volgt: ‘Om draagvlak in ‘politiek Den Haag’ te versterken heeft de Minister
vooral instrumenten nodig waarmee zij de vertaalslag tussen internationale
naar nationale politieke besluitvorming kan aansturen’.
Coalitievorming Gedurende de laatste tien jaar heeft de internationale coalitievorming onder
de intermediaire of niet gouvernementele organisaties (NGOs) werkzaam
op het terrein van de internationale samenwerking een grote vlucht
genomen. Sinds hun goed voorbereid en gecoördineerd optreden in Rio in
1989 zijn deze coalities van intermediaire organisaties een nieuwe
politieke factor geworden binnen deze internationale conferentie circuits,
met macht ontleend aan hun groeiende (detail-)kennis van zaken en
procedures. Deze ontwikkeling weerspiegelt de groeiende invloed van
internationale besluitvorming op de nationale politiek.
22

6. Van voorlichting naar communicatie
Final draft
IMKs kern van voorlichtingsbeleid
Vraag naar actief, eigen beleid
Initiëren en faciliteren
NEDA als kennisorganisatie
IMKs ‘Intermediaire kaders’ (IMKs) nemen een bijzondere plaats in binnen het
in voorlichtings- beleid van de Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking. Naast
beleid voorlichting aan de media, ziet DVL/OS maatschappelijke organisaties,
zoals de medefinancierorganisaties en andere organisaties binnen het
maatschappelijk middenveld, als een belangrijke schakel in de
communicatielijn naar de burgers. Immers, er wordt vanuit gegaan dat deze
‘intermediaire’ organisaties dichter bij de bevolking staan de het
Departement, velen van hen reeds structurele voorlichtingsactiviteiten
binnen hun achterbannen uitvoeren en ‘informatie op maat’ kunnen
aanbieden. De strategie van de Voorlichtingsdienst bestaat dan ook (deels)
uit het verschaffen van informatie aan deze organisaties die zij dan weer
kunnen gebruiken in hun voorlichtingsprogramma’s. 15
Geen samenwer- DVL/OS heeft in begin 1997 een onderzoek laten uitvoeren naar de moge-
king met inter- heden tot samenwerking met 24 bekende maatschappelijke organisaties en
mediaire org’s naar de vraag waar best de scheiding aangebracht zou kunnen worden
tussen de voorlichtingstaken van deze organisaties en die van de
Voorlichtingsdienst. Dit onderzoek kwam tot drie opmerkelijke conclusies:
de voor dit onderzoek geselecteerde maatschappelijke intermediaire
organisaties stellen geen relatie te onderhouden met de Voorlichtingsdienst;
de voorlichting van deze organisaties zelf is grotendeels gericht op twee
nauw samenhangende doelstellingen: (i) vergroting van de eigen
naamsbekendheid; (ii) vergroting van de inkomsten uit de eigen
fondsenwerving. Daarnaast wordt ‘gedragsverandering van de
doelgroep’ als doelstelling genoemd. Echter geen van de organisaties
zegt de eigen voorlichting te gebruiken om het publiek te informeren
over concrete resultaten van hun werk in ontwikkelingslanden;
voor de meeste van deze organisaties is de taakverdeling tussen
DVL/OS en de NCDO onduidelijk zo niet verwarrend. 16
Informering in De inventarisatie van OS activiteiten in de gemeente Schagen NH beves-
Schagen NH tigt deze conclusies maar ten dele. Immers, nationaal aangestuurde lokale
vrijwilligersgroepen ontvangen van landelijke hoofdkantoren (van
organisaties zoals Foster Parents, Amnesty International, FNV Mondiaal,
23

Final draft
CNV, de Wereldwinkels, de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen)
een waaier van informatie, met onder meer maand- of kwartaalbladen voor
lokale vrijwilligersgroepen en soms kant-en-klare informatie-pakketten
voor lokale acties.
Vraag naar eigen De informanten buiten het Departement stellen allemaal dat de Voorlicht-
voorlichtings- en dienst voor Ontwikkelingssamenwerking veel duidelijker dan dit tot nu toe
communicatie- gebeurt, en onafhankelijk van intermediaire organisaties, het beleid en de
beleid resultaten van de uitvoering ervan bij de bevolking neer dient te zetten.
Immers, ‘het Ministerie is geen speler in de markt van de fondsenwerving
voor ideële doelen’ en ‘heeft [daarom] een veel betere positie om uit te
leggen waar het allemaal nu echt om draait’.
Zij dringen erop aan dat de Minister haar ‘Departement open stelt voor het
publiek’ en
kennis en kwaliteitsinformatie, beschikbaar in het Departement en in de
ambassades over ontwikkelingslanden, internationale vraag-stukken,
actuele mondiale ontwikkelingen, handelsovereenkomsten,
actualiteiten, etc. ‘per interessegroep’ (scholieren, bedrijfsleven,
reizigers, etc.) beschikbaar maakt;
een actief, eigen modern voorlichtings- en communicatiebeleid gaat
voeren waarin niet alleen ‘geroepen wordt’ dat hulp helpt maar waarin
ook met concrete voorbeelden getoond en uitgelegd wordt waar het
allemaal omdraait (themagericht, inspelend op de actualiteit);
‘uitgekiende publieksbenaderingen’ kiest en nieuwe kanalen zoekt om
jongeren te bereiken (zie hoofdstuk 3 Publieksbenaderingen). Als
voorbeelden van nieuwe kanalen werden hier genoemd: inspringen op
de mogelijkheden die grote muziekfestivals en sportevenementen
bieden; TV spots via Postbus 51; in TV programma’s zoals ‘Oude
Tijden, Nieuwe Tijden’ OS thema’s aan de orde stellen; publieke
vergaderingen van honorair consuls van ontwikkelingslanden
organiseren;
haar ‘antenna’s’ in internationale netwerken gebruikt om het publiek te
attenderen op nieuwe ontwikkelingen en thema’s: ‘mensen, dit komt
eraan; ga ermee aan de slag!’ (‘intelligence voor gewone mensen’);
zelf initiatief neemt om partijen uit verschillende sectoren in de
samenleving bij elkaar te brengen en om samenwerking rond specifieke
thema’s en gebeurtenissen te stimuleren en te faciliteren.
in haar voorlichtings- en communicatiebeleid expliciet ruimte inbouwt
om waardering te tonen voor specifieke acties door groepen in de
samenleving; een keurstempel instelt voor effectieve kwaliteitsactiviteiten
van vrijwilligersgroepen.
24

Final draft
Departement als Deze ‘communicatieadviezen aan de Minister’ sluiten aan bij structurele
kennisorganisatie veranderingen die het Ministerie in de relaties met organisaties in Nederland
wenst te gaan doorvoeren. Immers, niet alleen maatschappelijke
organisaties en bedrijven veranderen hun strategie. Ook het Departement
speelt in op een veranderende samenleving. Volgens de informanten van dit
onderzoek in het Departement houden geplande veranderingen onder meer
in dat:
de oude nadruk op ‘financieren’ en ‘subsidieren’ verlegd zal gaan worden
naar ‘faciliteren’ en het ‘bij elkaar brengen’ van complementaire en elkaar
in potentie versterkende initiatieven in de Nederlandse samenleving. Het
zoeken naar en stimuleren van ‘public-private partnerships’ zal een
onderdeel van deze nieuwe koers worden;
het transformeren van het Departement met zijn dominante ‘cultuur van
vertrouwelijkheid’ in een internationaal dienstverlenende kennisinstelling
waarin het bijeen brengen en publiekelijk beschikbaar maken van kennis
en informatie over andere landen, andere culturen, internationale en
mondiale vraagstukken zoals sociaal-economische en culturele
ontwikkeling, vredesvraagstukken, etc. centraal staan.
De drie observaties die in dit hoofdstuk zijn neergezet, te weten (i) een
voorlichtingsbeleid, in theorie gebaseerd op een samenwerking met IMKs die
in de praktijk niet bestaat, (ii) een vraag naar een eigen, actief en modern
voorlichtings- en communicatiebeleid en (iii) plannen om het Departement
‘om te bouwen’ in een kennisorganisaties met publiekstoegankelijke
vraagbakens zullen in het volgende, concluderende hoofdstuk ingepast
worden binnen de lijnen die in eerdere hoofdstukken werden uitgezet.
25

7. Draagvlak in Ontwikkeling
Final draft
conclusies
aanbevelingen
Conclusies De opdracht van dit verkennend onderzoek was om ‘nieuwe actoren’ in
kaart te brengen die voor additioneel maatschappelijk en politiek draagvlak
voor ontwikkelingssamenwerking zorg kunnen dragen. Het onderzoek heeft
zich geconcentreerd op groepen in de Nederlandse samenleving die binnen
het Departement gerekend worden tot de ‘grijze plekken’ in het huidige
pakket van voorlichtings- en bewustwordings-activiteiten. Deze
doelgroepen waren (i) jongeren (werkenden/intreders arbeidsmarkt); (ii)
beleidsmakers in het bedrijfsleven; (iii) consumenten van eco/edu reizen en
van fair-trade producten; (iv) bezoekers van culturele evenementen; en (vi)
allochtone jongeren.
Vanouds wordt het creëren en in stand houden van draagvlak voor
ontwikkelingssamenwerking gezien als het primaat van het maatschappelijk
middenveld. Het huidige draagvlakbeleid van de Minister gaat uit van deze
premisse en gaat er vanuit dat maatschappelijke middenveldorganisaties als
‘intermediair’ tussen overheid en samenleving fungeren en als
scharnierpunten werken tussen maatschappelijk en politiek draagvlak in
Den Haag. Via de NCDO en Programmafinancierings-overeenkomsten
ondersteunt de Minister veel traditioneel voorlichtings- en
bewustwordingswerk binnen de achterbannen van deze organisaties.
De uitgangspunten waarop het draagvlakbeleid rust dienen kritisch bezien
te worden. Immers, een structurele verandering van de Nederlandse
samenleving (mede door processen van individualisering en secularisatie)
heeft geleid tot afnemend animo onder de generaties die na 1960 werden
geboren om zich aan te sluiten bij, en actief in te zetten voor,
maatschappelijke middenveldorganisaties. Organisaties werkzaam op het
terrein van de internationale samenwerking vormen hierop geen
uitzondering. Tevens blijkt de politieke beïnvloeding en pleitbezorging van
deze organisaties in ‘politiek Den Haag’ aan kracht te hebben ingeboet.
Een ‘vergrijzing’ van maatschappelijke middenveldorganisaties en hun
vaste achterbannen is bevestigd vanuit verschillende invalshoeken (de
informanten, de inventarisatie van internationale samenwerkingsactiviteiten
in de gemeente Schagen NH, literatuur). Dit leidt tot de
conclusie dat het segment van de Nederlandse bevolking dat 40 jaar of
26

Final draft
jonger is, niet of niet-optimaal, met het huidige beleid bereikt wordt. Ook
de NCDO onderschrijft deze conclusie en heeft zich onlangs afgevraagd of
een tweesporenbeleid noodzakelijk is, één voor ouderen en één voor
jongeren.
Het onderzoek heeft geen ‘nieuwe actoren’ van belang kunnen traceren;
wel een groot aantal ‘nieuwe activiteiten’ van bekende maatschappelijke
organisaties actief in de internationale samenwerking. Deze ‘nieuwe
activiteiten’ zijn in doel en opzet anders dan de traditionele voorlichtings-
en bewustwordingsactiviteiten die maatschappelijk middenveldorganisaties
voor hun achterbannen plachten uit te voeren. Het zijn, veelal
kortlopende campagnes waarmee specifieke publieksgroepen op een
actueel thema’s of een specifieke gebeurtenis worden aangesproken. In
deze campagnes wordt voluit gebruik gemaakt van marketing beginselen
(voor ideële doelen) en ingespeeld op nieuwe communicatie-eisen die een
seculariserende en individualiserende samenleving stelt.
Eerder, recent onderzoek concludeert dat deze ‘nieuwe activiteiten’
hoofdzakelijk gericht zijn op de vergroting van de naamsbekendheid en van
de inkomsten uit fondsenwerving van de betrokken organisaties. 17 Dit
onderzoek stelt vast publieksbenaderingen en marketing beginselen in
toenemende mate ook worden ingezet om maatschappelijke betrokkenheid
in laagdrempelige acties voor politieke beïnvloeding en pleitbezorging te
mobiliseren.
Beleidsvorming op het terrein van de internationale samenwerking wordt
steeds meer aangestuurd vanuit internationale (VN) fora. Nederlandse
maatschappelijke organisaties hebben hun activiteiten op het terrein van
politieke beïnvloeding en pleitbezorging aan deze realiteit aangepast. Zij
zijn zich ervan bewust dat politieke invloed alleen nog te verwerven is op
basis van de autoriteit van detailkennis over bepaalde thema’s en de
vaardigheden om deze kennis op adequate wijze te presenteren tijdens vaak
langlopende, complexe politieke besluitvormings-procedures. Hierbij
werken zij steeds vaker samen in internationale ad hoc coalities om leemtes
in eigen kennis af te dekken en om op verschillende plaatsen tegelijk actief
te kunnen zijn. Deze organisaties hebben veel van hun aandacht, tijd en
middelen die vroeger werden aangewend om de besluitvorming in ‘politiek
Den Haag’ te beïnvloeden verlegd naar internationale thematische
conferenties en de vergadercircuits daar omheen.
Maatschappelijke draagvlak is een onderwerp waarover tegenwoordig ook
binnen internationale bedrijven gesproken wordt. Naast innovatie, kwaliteit
27

Final draft
en inspiratie is sinds kort ‘maatschappelijke betrokkenheid’ een term die
steeds vaker in mission statements opduikt. Tot nu toe kleuren bedrijven
deze maatschappelijke betrokkenheid vooral nog ‘groen’ in. Echter de stap
naar thema’s die belangrijk zijn in de internationale samenwerking is
relatief klein. Echter, dit onderzoek kwam een klein aantal voorbeelden op
het spoor van samenwerking tussen maatschappelijke organisaties en
internationaal opererende bedrijven die duidelijk verder gaat dan
‘sponsoring van goede doelen’ (projecten of activiteiten). Deze nieuwe,
onconventionele vorm van samenwerking tussen staat nog in de
kinderschoenen maar lijkt zeker mogelijkheden te hebben voor de
verbreding van maatschappelijk draagvlak voor internationale
samenwerking.
Niet alleen maatschappelijke organisaties en bedrijven veranderen hun
strategie. Ook ministeries van Buitenlandse Zaken in de Europese Unie (en
die voor de Ontwikkelingssamenwerking) spelen in op hun veranderende
rol in de samenleving. Hun activiteiten verschuiven van de traditionele
taken op het gebied van diplomatie en van ontwikkelings-financiering naar
coördinatie van nationale belangen en belangstellingen ten opzichte van
andere Europese partners.
Daartoe zijn een goede kennisbasis en netwerken onontbeerlijk om die
kennis in stand te houden. Deze kennisnetwerken bestonden tot voor kort
nog hoofdzakelijk uit de eigen, bureaucratische structuren met de
ambassades als internationale antenna’s. Echter in toenemende mate
worden deze netwerken gerelateerd aan die van internationale (VN)
organisaties en aan kennisnetwerken van wetenschappelijke en
maatschappelijke organisaties die op internationaal niveau opereren.
Een discussie over de vraag hoe maatschappelijk en politiek draagvlak voor
internationale samenwerking versterkt kan worden zou bovenstaande
observaties uit dit verkennend onderzoek als startpunt kunnen nemen. Deze
discussie valt buiten de opdracht van dit onderzoek. Als voorbeeld echter
zou een lijn uitgewerkt kunnen worden met als beginpunt de positie van de
minister in de Ministerraad als coördinerend bewindspersoon voor
internationale samenwerking. Deze positie, gekoppeld aan de potentie van
een onderraad als de ROS, verschaft de minister een unieke mogelijkheid
om effectief politiek draagvlakbeleid te voeren.
Een politiek argument of een georganiseerde blijk van publieke
verontwaardiging is tegenwoordig onvoldoende om politieke besluitvorming
te beïnvloeden. Immers, bij politieke beïnvloeding en pleitbezorging
gaat het in toenemende mate om kennis over bepaalde, vaak
28

Final draft
complexe thema’s en vaardigheden om deze kennis op adequate wijze
tijdens langlopende procedures in te zetten. De positie van de minister als
pleitbezorger voor bepaalde thema’s in de internationale samenwerking zou
aanzienlijk versterkt kunnen worden door (i) een structurele koppeling aan
te brengen tussen kenniswerken in het Ministerie (Departement en
ambassades) en die van maatschappelijke partners (maatschappelijke
organisaties, wetenschappelijke instellingen en internationaal bedrijfsleven;
en (ii) het aansturen en faciliteren van gelegenheidscoalities
(bijvoorbeeld van maatschappelijke organisaties, internationaal bedrijfsleven
en Noord-Zuid onderzoeksnetwerken) die in staat blijken van
maatschappelijke betrokkenheid in laagdrempelige acties voor politieke
beïnvloeding en pleitbezorging te mobiliseren.
Aanbevelingen De resultaten en conclusies van dit verkennend onderzoek leiden verder tot
de volgende aanbevelingen voor het beleid:
Formuleer in heldere termen prioriteiten in het beleid voor
internationale samenwerking. Maatschappelijk en politiek draagvlak
manifesteert zich in het maken van concrete keuzes. Zonder een
duidelijk kader van beleidsprioriteiten kunnen deze keuzes niet gemaakt
worden. Thema’s die – naast directe armoedebestrijding en assistentie
in acute noodsituaties – recentelijk aantoonbaar tot de publieke
verbeelding spraken hebben te maken met thema’s zoals ‘onveiligheid
in de lokale leefruimte’ (landmijnen); ‘onrechtvaardige producenten
prijzen (5% cacao actie); de schuldenlast van ontwikkelingslanden
(Jubilee 2000); en expressies van andere culturen (Festival Mundial).
Ontwikkel een zelfstandig extern communicatiebeleid. Verlaat het
huidige beleid dat uitgaat van voorlichting aan intermediaire
maatschappelijke middenveldorganisaties. Vervang dit met een eigen,
modern en pluriform mediabeleid om informatie over prioriteiten in en
resultaten van het beleid te communiceren naar de Nederlandse
bevolking. Leg nadruk op het bereiken van publieksgroepen in hun
eigen ‘interesse-sferen’ per thema. Registreer en coördineer dit
communicatiebeleid waar mogelijk met nationale en internationale
campagnes, niet om ‘partijdig te zijn’ maar om objectieve kwaliteits- en
achtergrondinformatie te kunnen verschaffen.
Bouw interne en externe kenniswerken en publiekstoegankelijke
vraagbakens. Bij het de totstandkomen van maatschappelijk en politiek
draagvlak speelt kwaliteitsinformatie een sleutelrol. Bouw kennisnetwerken
en publiekstoegankelijke vraagbakens en maak daarbij
29

Final draft
maximaal gebruik van de mogelijkheden die het Internet nu heeft en in
de toekomst zal gaan bieden.
Informanten verschilden van mening over de mate waarin het
Departement zich dient te manifesteren als actief kennismakelaar (zoals
bijvoorbeeld de Wereldbank een transformatieproces van ‘money bank’
naar ‘knowledge bank’ in gang heeft gezet). Overleg lijkt hierover
daarom nodig met bestaande externe kenniswerken en
publiekstoegankelijke vraagbakens die relevant zijn binnen het kader
van beleidsprioriteiten.
Verleg nadruk van ‘financieren en subsidiëren’ naar ‘bij elkaar
brengen’ van potentiële nieuwe partners in het bedrijfsleven,
maatschappelijke middenveld en andere groeperingen rond actuele
thema’s van het beleid; en naar ‘faciliteren’ van eventuele
onconventionele kortlopende campagnes en activiteiten van coalities
van organisaties uit verschillende sectoren van de maatschappij.
Verwacht niet dit soort coalities vormen van structurele samenwerking
zullen worden: de tijd van een stabiel maatschappelijk draagvlak voor
internationale samenwerking is voorbij.
Overweeg een nieuwe taakverdeling binnen het Departement inzake de
externe communicatie, het management van kennisnetwerken en
publiekstoegankelijke vraagbakens en het actief aansturen van
draagvlak. Wijs één organisatorische eenheid binnen het Departement
aan voor de coördinatie tussen deze drie beleidsterreinen. Door de
informanten binnen het Departement werd unaniem gesuggereerd dat
deze verantwoordelijkheid bij de Directie Communicatie en
Voorlichting neergelegd zou moeten worden. Een duidelijk afstemming
van taken met de NCDO is noodzakelijk om verwarring bij externe
partijen te voorkomen.
De oorspronkelijk opdracht voor dit verkennend onderzoek leek een
eenvoudige: breng ‘nieuw actoren’ in kaart die voor additioneel
maatschappelijk en politiek draagvlak zorg kunnen dragen; en beveel
communicatie- en voorlichtingsinstrumenten aan waarmee de
Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking deze nieuwe actoren zou
kunnen ondersteunen. In de loop van het onderzoek bleek echter dat een
onuitgesproken veronderstelling als zou een versterking van
maatschappelijk draagvlak voor internationale samenwerking in de
Nederlandse samenleving vanzelf leiden tot een versterking van politieke
steun in Den Haag voor het beleid genuanceerd moest worden. Het
onderzoek werd daarmee complexer. Gehoopt wordt dat de wijze waarop in
30

Final draft
dit verslag deze complexiteit is ingekaderd een resultaat heeft opgeleverd
dat kan dienen als een bijdrage aan lopende discussies over de vraag hoe
een ‘draagvlak in ontwikkeling’ door de Minister voor
Ontwikkelingssamenwerking optimaal kan worden aangestuurd.
31

Bijlagen
1. Geïnterviewde personen
Final draft
geïnterviewde personen
geraadpleegde literatuur
internationale samenwerking in de gemeente Schagen
eindnotities
Binnen Ministerie van Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking:
- Kees Beemsterboer Hoofd DSI/MY
- Joan Boer plv DGIS
- Lex van de Burg DSI/MY
- Angelien Eijsink plv Hoofd DCO/CO
- Jan Jaap Kleinrensink SBO
- Bram van Ojik Directeur DVL/OS
- Bram Vereecken Hoofd DVL/OS/CO
- Lucien Wolfs Hoofd DCO/OO
Buiten Ministerie van Buitenlandse Zaken/Ontwikkelingssamenwerking:
- Saskia Aalbers Albert Heijn, Hoofd External Relations
- Carly van de Berg Stichting Jongeren en Missie
- Hans Boscher Max Havelaar, Directeur
- Eric Groot-Antink Gem. Schagen NH, Hfd Afdeling Welzijn,
- Fatima Fadel studente Arabische taalwetenschappen
- Mevr M. Harkema Groenling/Grenzeloos Schagen, Schagen NH
- Frank Heemskerk ABN-AMRO, Global Relationship Management
- Saskia Mulder Johan de Witt College, Den Haag
- Carolien Smit Move Your World, ex coördinator
- Franka Viets COS Noord-Holland Noord, Coördinator
- Hans van Vugt Mundial production bv, Directeur
- tel interviews met verschillende reisbureaus
- Jaap Dijkstra HIVOS, Directeur
- Ton Waarts NCDO, Directeur
32

2. Geraadpleegde literatuur
Final draft
- B&A Groep (1998) Publieksonderzoek Ontwikkelingssamenwerking, naar
een aanscherping van het communicatiebeleid, DVL/OS, Ministerie van
Buitenlandse Zaken, Den Haag.
- Box, L. en Kruiter A. (1997) Rebuilding Support for International
Cooperation, New Constituencies in a Global Village, ECDPM, Maastricht.
- Dekker, P (1999) Vrijwilligerswerk in civil society: bevindingen en verder
onderzoek, cahier 154, Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag
- Gestel, Peter van (1994) Een nieuwe visie op jongerencommunicatie,
NieuwsTribune week 49, december 1994
- Herfkens E. (1999) Speech op de nieuwjaarsreceptie van de Novib op 11
januari 1999 te Den Haag.
- INRA (1996) Eurobarometer 44.1: the way Europeans perceive developing
countries in 1995, European Coordination Office, Brussel;
- Janssen A, (1995) Zappen tussen ham- en wereldburger, een
voorlichtingsstrategie voor jongeren, DVL/OS, 0
- Move Your World (1998) Evaluatieboek, MYW, Amsterdam
- Muskens, R (1997) Klein maar dapper: dwergen vormen het draagvlak
van ontwikkelingsamenwerking, ViceVerssa, 4de kwartaal 1997
- NCDO (1997) Duurzame Wereld, Investeren in Draagvlak, beleidsplan
1998-2002 NCDO, Amsterdam
- NCDO (1998), Jaarverslag 1997, NCDO, Amsterdam
- PvdA (1998) De Brede Buurtschool Versterkt, Johan de Witt College, Den
Haag
- Scholten (1997) DVL/OS en de NGO’s, wel of geen samenwerking,
Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag.
- Schuyt, Th.N.M. (1997) Geven in Nederland, Van Loghum, Houten.
- Sociaal Plan Bureau (1998) Sociaal en Cultureel rapport 1998, SCR no
13, SCP, Den Haag.
-TeamVier (1998) Onderzoek naar maatschappelijk draagvlak
ontwikkelingssamenwerking, uitgevoerd voor onzeWereld ne de NCDO,
TeamVier, Amstelveen.
- Voetlicht (1998) Jongeren voor het Ideële Doel, verslag van een onderzoek
33

Final draft
naar het bereiken van jongeren voor ideële doelen, Communicatiebureau
Voetlicht, Amsterdam;
- Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking (1996) Voorlichting over
het Nederlandse Ontwikkelingsbeleid, Meerjaren beleid DVL/OS, Ministerie
van Buitenlandse Zaken, den Haag.
34

Final draft
3. Internationale Samenwerking in de Gemeente Schagen NH
Onderzoek naar lokale initiatieven
Door: Miriam Valstar & Alexandra van Nieuwenhuyzen
Voor: Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking
Datum: 31 mei 1999
Voorwoord
In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken, directie voorlichting
ontwikkelingssamenwerking is er een deelonderzoek gedaan naar de initiatieven
die in de gemeente Schagen worden ondernomen op het gebied van internationale
samenwerking. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een breder onderzoek
naar 'nieuwe' actoren die invloed hebben op de vorming van het draagvlak van
ontwikkelingssamenwerking in de Nederlandse samenleving door
onderzoeksbureau ECDPM in Maastricht. Het deelonderzoek is een stageproject,
uitgevoerd door A.C. van Nieuwenhuyzen (Universiteit van Amsterdam, Faculteit
Communicatiewetenschap) en M. Valstar (Hogeschool Windesheim te Zwolle,
Faculteit Journalistiek en Communicatie).
Graag willen wij hierbij de volgende personen bedanken voor hun bijdrage aan
ons onderzoek in de gemeente Schagen. Mevr. M. Harkema van Werkgroep
Grenzeloos Schagen, dhr. P. De Lange, voorzitter COS Noord-Holland Noord,
mevr. F. Viets, coördinator van COS Noord-Holland Noord en dhr. E. Groot-
Antink, Hoofd Afd Welzijn van de Gemeente Schagen. Onze speciale dank gaat
uit naar dhr. B. Vereecken, van het ministerie van Buitenlandse Zaken en dhr. R.J.
Engelhard van onderzoeksbureau Cont@ctivity, voor hun begeleiding en
enthousiasme.
Inhoudsopgave
1. Onderzoek
1.1 Doel onderzoek
1.2 Exploratief onderzoek ter verkenning van de 'nieuwe' actoren
1.3 Methode
1.4 Onderzoek gemeente Schagen
2 Evaluatie onderzoek gemeente Schagen
2.1 Resultaten
3 Conclusies
Volledige rapport, inclusief bijlages te verkrijgen bij de Voorlichtingsdienst
Ontwikkelingssamenwerking van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
35

Final draft
1. Onderzoekskader
Doel onderzoek Het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking (OS) onder de Nederlandse
bevolking wordt vooral beïnvloed door actoren die opereren op het gebied van OS.
Deze actoren zijn van verschillende aard. Er kan onderscheid worden gemaakt
tussen traditionele en 'nieuwe' actoren. Bij traditionele actoren kan gedacht worden
aan organisaties die gevormd zijn op basis van kerkelijke-, vakbonds-, of
maatschappelijke gronden. Daarnaast zijn er echter ook nieuwe, nog niet algemeen
bekende, actoren. Aangezien het draagvlak voor OS niet alleen wordt beïnvloedt
door de traditionele actoren maar daarentegen ook sterk door deze nieuwe actoren,
is het van belang te weten welke actoren dit zijn en door wie deze gesteund
worden. Onder de 'nieuwe' actoren vallen onder andere lokale initiatieven op het
gebied van internationale samenwerking. Dit zijn vaak groepen mensen die
georganiseerd zijn met het doel een bepaalde ideologie na te streven. Dit
onderzoek gaat in op de lokale initiatieven in de gemeente Schagen.
Exploratief Het draagvlak voor OS wordt uiteindelijk op lokaal niveau bepaald. In
onderzoek kleine initiatieven kunnen mensen grote betrokkenheid met ontwikkelingslan-
‘nieuwe actoren’ den kwijt 1 . Om een algemeen beeld te geven van de (oude) traditionele, maar
met name de nieuwe actoren op het gebied van OS, wordt gekeken naar welke
activiteiten, op het gebied van OS, er zich afspelen op lokaal niveau.
Om dit beeld te schetsen is er een ‘scan’ gemaakt in de gemeente Schagen. Aan de
hand van deze inventarisatie zien we wat er op lokaal niveau afspeelt in de
gemeente Schagen. Met de resultaten van de scan wordt gekeken hoe deze zich
verhouden tot de situatie in de rest van Nederland. Naast een inventarisatie van
lokale initiatieven die het draagvlak voor OS medebepalen, wordt er gekeken hoe
organisaties aan hun informatie komen om de initiatieven te ontplooien. Hierbij
wordt gekeken of organisaties boldoende toereikende informatie hebben, of dat zij
ondersteunende informatie, vanuit het Ministerie voor OS, nodig hebben.
Methode De probleemstelling die ten grondslag ligt aan de scan in de gemeente
Schagen is als volgt: Wat gebeurt er in de gemeente Schagen op lokaal
niveau in het kader van internationale samenwerking?
Door middel van diepte-interviews is een bestand (zie bijlage I) samengesteld van
organisaties die mogelijk op het gebied van OS werkzaam zijn.
Er is een interview gehouden met Dhr. P. de Lange. Hij is voorzitter van COS
Noord-Holland Noord en heeft kennis van wat er zich afspeelt op het gebied van
OS in de gemeente Schagen.
1 Muskens, R., Klein maar dapper: dwergen vormen het draagvlak van ontwikkelingssamenwerking, in:
Viceversa, jrg. 31, nr. 5, 4e kwartaal 1997, p. 2.
36

Final draft
Hierna volgde een diepte-interview met mevr. M. Harkema, voorzitter van
Werkgroep Grenzeloos Schagen, een overkoepelend orgaan voor organisaties in
Schagen die zich bezig houden met het welzijn van mensen binnen en buiten de
gemeentegrenzen. Alvorens van start te gaan met de enquête is een diepteinterview
gehouden met mevr. F. Viets, coördinator van COS Noord-Holland
Noord (Centrum voor internationale samenwerking). Dit om een beeld te schetsen
welke relatie er thans bestond tussen deze regionale organisatie en de lokale
organisaties.
De verschillende organisaties uit het eerder genoemde bestand, zijn een
telefonische enquête (zie bijlage II) afgenomen. Het resultaat van de enquête geeft
een indicatie van;
Welke organisaties binnen Schagen actief zijn op het gebied van internationale
samenwerking
Uit welke leeftijdscategorieën de medewerkers bestaan
Welke OS-thema’s worden gebruikt bij activiteiten
Wat voor activiteiten er worden georganiseerd op het gebied van OS
Hoe groot de doelgroep is van de activiteiten op het gebied van OS
Op welk niveau wordt samengewerkt met ander organisaties
Welke informatiebronnen gebruikt worden voor het ontplooien van
initiatieven
De vraag om aandacht voor activiteiten in de lokale politiek
De informatiebehoefte aan COS
Onderzoek Voor het onderzoek in de gemeente Schagen zijn 45 organisaties benaderd
die mogelijk op het gebied van OS werkzaam zijn. Deze organisaties zijn
verzocht mee te werken aan een telefonische enquête. Onder zeven van de
organisaties was sprake van non-response, waarvan twee organisaties niet
wilden meewerken aan het onderzoek. 23 organisaties van de 38 waar
contact mee is geweest deden aan internationale samenwerking (deze
organisaties zijn weergegeven in tabel 1). De overige 15 organisaties deden
niet aan internationale samenwerking.
2. Evaluatie onderzoek gemeente Schagen
Alvorens het evalueren van de gegevens van het onderzoek in de gemeente
Schagen, zijn de 23 organisaties die hebben meegewerkt onderverdeeld in
clusters. Door de verdeling in clusters is het mogelijk overeenkomsten in
gegevens in zelfde soorten organisaties op te merken. In Tabel zijn de
organisaties weergegeven die hebben deelgenomen aan het onderzoek en
vervolgens zijn verdeeld in clusters met overeenkomende kenmerken.
37

1. KIVAS – Stichting Kinder Vakantie Spelen
2. Multi-Kulti ‘97
3. Scouting Schagen Ridder Magnus Groep
4. Scouting Waterwerkgroep Vita Nova
5. Clusius College
6. OBS Juliana/ Ridder Magnus
7. Babtisten Gemeente de Ark
8. Amnesty International
9. De Wereldwinkel
10. De Groenling
11. Vluchtelingenwerk
12. Foster Parents Plan
13. De Rooie Toon
14. Werkgroep SANA
15. Duurzaam Schagen
16. FNV
17. CNV
18. Werkgroep Missie & Ontwikkeling
19. Stichting Schagen Roemenië
20. Comité ‘40-‘45
21. Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen
22. Samen op Weg Gemeente Schagen
23. Doopsgezinde Gemeente
Final draft
In eerste instantie is er een hoofdclustering gemaakt dat het onderscheid
weergeeft in organisaties die op nationaal niveau overkoepeld zijn en
opzichzelfstaande. Bij nationaal overkoepelde organisaties kan men denken
aan lokale afdelingen van Foster Parents en Amnesty International.
Opzichzelfstaande organisaties zijn organisaties die zelf initiatieven hebben
ontplooid op het gebied van internationale samenwerking en daarbij niet
van bovenaf worden gestuurd. In de bijlage III is de clustering weergegeven
met het cijfer 2 voor overkoepelde organisaties en 1 voor opzichzelfstaande
organisaties. Bij het trekken van vergelijkingen tussen verschillende
organisaties is overwegend deze clustering gehanteerd. Deze levert
namelijk de meeste opvallende patronen op.
Naast de bovenstaande hoofdclustering zijn er nog twee soorten
clusteringen samengesteld over de 23 deelnemende organisaties. Deze
clusteringen geven bij bepaalde combinaties van gegevens uit het
onderzoek en clusters, opvallende patronen op. De tweede clustering is
38

Final draft
gebaseerd op de leeftijdscategorie waarin de medewerkers van de
organisaties zich in bevinden. Hierin is een onderscheid gemaakt in
‘jongere’ organisaties (meer dan 50% < 25 jaar), ‘midden’ organisaties en
‘oudere’ organisaties (meer dan 50% > 50 jaar). In bijlage III wordt met het
cijfer 1 de ‘jongere’ organisaties aangegeven, met 2 de ‘midden’ en met 3
de ‘oudere’. De organisaties die worden aangeduid met 1.5 vallen volgens
de bovenstaande voorwaarden onder ‘midden’ of ‘oudere’ organisaties.
Aangezien alleen de medewerkers in deze organisaties ouder zijn en de
volledige doelgroep jongeren zijn, worden ze hier gerekend tot de ‘jongere’
organisaties.
De derde clustering, die slechts enkele patronen opleverde zijn de volgende
soort type organisaties:
1. Organisaties uit Werkgroep Grenzeloos Schagen
2. Scholen
3. Kerkelijke organisaties
4. Organisaties die werken vanuit sociale oogpunten
5. Politieke organisaties
6. Jongeren organisaties
Het cijfer waarmee het type organisatie hierboven wordt weergegeven,
correspondeert met het cijfer dat in bijlage III onder clustering 3 wordt
aangegeven.
2.1 Resultaten
2.1.1 Medewerkers
Van de 17.000 mensen die in de gemeente Schagen woonachtig zijn, zijn er
ruim 550 mensen die in een organisatieverband werkzaam zijn op het
gebied van internationale samenwerking, hetzij betaald of vrijwillig. Van
deze groep is 16% jonger dan 25 jaar, 36% ouder dan 50 jaar en bij de
overige 48% ligt de leeftijd tussen de 25 en 50 jaar. Hierbij moet wel
opgemerkt worden dat 33,3% van de Nederlandse bevolking jonger is dan
25 jaar. Het aantal jongeren dat oud genoeg is om mee te werken aan
activiteiten op het gebied van internationale samenwerking (ongeveer vanaf
18 jaar) is dus logischer wijs opmerkelijk minder. Dat er relatief meer
ouderen dan jongeren betrokken bij de organisatie van activiteiten op het
gebied van OS is dus geen uitzonderlijke bevinding. Dat de grootste groep
medewerkers is tussen de 25 en 50 jaar is.
39

Final draft
2.1.2 Leeftijdsverdeling medewerkers
Opvallend is het verschil in leeftijdsopbouw van de medewerkers bij
nationaal en niet nationaal overkoepelde organisaties. De nationaal
overkoepelde organisaties hebben meer mensen die ouder zijn dan 50 als
initiatiefnemers voor het organiseren van de activiteiten op het gebied van
OS en minder jonge mensen in verhouding tot de niet nationaal
overkoepelde organisaties. Andersom kan worden opgemerkt dat de niet
nationaal overkoepelde organisaties meer jongere en minder oudere
medewerkers hebben dan het gemiddelde aantal ouderen van 36%.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
Gemiddelden
# < 25 11% 19% 16%
# > 25 en < 50 43% 51% 48%
# > 50 46% 30% 36%
2.1.3 Organisatie en thema
Overkoepelde organisaties onderscheiden zich niet in soorten thema’s ten
opzichte van opzichzelfstaande organisaties worden georganiseerd. In
beiden gevallen houden ze zich bezig met zowel mensenrechten,
basisbehoeften als milieu. Wel zijn mensenrechten en basisbehoeften de
meest geliefde thema’s om OS-activiteiten op te baseren, milieu volgt
hierop. Met namen scholen en kerken houden zich overwegend bezig met
basisbehoeften in ontwikkelingslanden. Uit de enquête blijkt dat ‘jongere’
organisaties zich niet bezig houden met et thema mensenrechten.
Daarentegen is het onderwerp basisbehoeften onder het populair. ‘Oudere’
organisaties houden zich bijna niet bezig met het milieuthema. Bij hen
bestaat er een redelijk evenwicht in het gebruik van het thema
mensenrechten en basisbehoeften.
‘jongere’ ‘midden’ ‘oudere’
Mensenrechten 33% 62% 13%
Basisbehoeften 83% 25% 88%
Milieu 33% 13% 25%
2.1.4 Organisaties en activiteit
Veel van de organisaties in Schagen die landelijk georganiseerd zijn,
houden zich bezig met activiteiten die van bovenaf worden gestuurd.
Hiernaast hebben zij hun eigen activiteiten. Beiden soorten organisaties
houden veel bezig met voorlichting en financiële steun. Opmerkelijk is dat
kerkelijke organisaties zich voornamelijk richten op financiële
(23)
40

Final draft
ondersteuning van projecten, voorlichting is bij hen van ondergeschikt
belang.Als we een relatie trekken tussen gebruikte thema’s en activiteiten
dan zien we dat het activiteiten die zich richten op het thema
mensenrechten eerder gericht zijn op voorlichting dan op financiële
projectondersteuning. Activiteiten die zich richten op basisbehoeften in
ontwikkelingslanden zijn meestal gebaseerd op financiële ondersteuning.
‘Jongere’ organisaties houden zich meer bezig met voorlichting dan met het
financieel ondersteunen van projecten.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
Gemiddelden
Geld inzamelen 64% 58% 61%
Voorlichting 83% 82% 83%
2.1.5 Structurele en incidentele activiteiten
De organisaties die nationaal overkoepeld zijn houden zich altijd structureel
bezig met organisaties van bepaalde activiteiten op het gebied van OS,
daarnaast hebben Enkelen van hen ook incidentele activiteiten. De
organisaties die op zichzelf staan, houden zich ook meer bezig met het
organiseren van structurele activiteiten dan met incidentele. Slechts enkele
van hen hebben alleen incidentele activiteiten.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
(23)
Gemiddelden
Structureel 92% 82% 87%
Incidenteel 75% 82% 78%
2.1.6 Samenwerkingsverbanden
De nationaal georganiseerde organisaties werken vaker samen met andere
organisaties in Schagen bij het organiseren van activiteiten op het gebied
van OS, dan opzichzelfstaande organisaties. Tevens valt op dat nationaal
georganiseerden ook meer op internationaal niveau samenwerken in
vergelijking met de organisaties die niet nationaal overkoepeld zijn.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
(23)
Gemiddelden
Binnen Schagen 83% 55%
(23)
70%
41

Final draft
De organisaties die niet nationaal overkoepeld zijn werken echter vaker op
provinciaal niveau samen, dan zij die nationaal georganiseerd zijn. Binnen
Schagen is veel sprake van lokale samenwerking. Opmerkelijk is dat er
weinig wordt samengewerkt op provinciaal niveau, daarentegen wordt er op
nationaal niveau wel vel samengewerkt. Er is weinig sprake van
internationale samenwerking. ‘Jongere’ organisaties weken niet veel
samen, noch op lokaal, provinciaal, nationaal als op internationaal niveau.
‘Oudere’ organisaties werken juist wel veel samen lokaal en nationaal
niveau. Op internationaal en provinciaal niveau wordt er over het algemeen
niet veel samengewerkt.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
Gemiddelden
Provinciaal 17% 36% 26%
Nationaal 100% 45% 74%
Internationaal 25% 9% 17%
2.1.7 Informatiebronnen
Er is geen verschil in de manier waarop de nationaal overkoepelde en
opzichzelfstaande organisaties aan hun informatie komen voor het
organiseren van hun activiteiten op het gebied van OS. Beiden typen
organisaties halen voornamelijk informatie uit eigen gelederen en enkelen
uit OS bronnen en overige bronnen. De massamedia wordt niet vaak
genoemd als informatiebron. Wat erg opvallende is, is dat er geen
informatie wordt gehaald uit nieuwe media, zoals internet.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
(23)
Gemiddelden
Eigen gelederen 92% 82% 87%
OS bronnen 42% 36% 39%
Diversen 33% 9% 22%
2.1.8 COS
Er is geen patroon te vinden in de kennis en informatiebehoefte aan het
COS, die nationaal overkoepelde organisaties hebben tegenover
opzichzelfstaande organisaties. Organisaties die deel uitmaken van
Grenzeloos Schagen kennen het COS. Onder de overige organisaties is het
COS onbekend. Er is weinig behoefte aan informatie van het COS.
Politieke organisaties hebben nog de meeste belangstelling voor informatie
van het COS. ‘Jongere’ organisaties hebben de minste kennis van en
behoefte aan informatie van het COS.
(23)
42

Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
Final draft
Gemiddelden
Kennis COS 46% 27% 35%
Behoefte COS 27% 42% 44%
Vraag pol. Aandacht
2.1.9 Aandacht vragen in lokale politiek
De meeste organisaties die aandacht vragen in de lokale politiek doen dit
door beïnvloeding. Slechts enkele organisaties hebben een adviesgevende
rol.
Organisaties die op lokaal niveau georganiseerd zijn in de Werkgroep
Grenzeloos Schagen, zijn erg gericht op de lokale politiek. ‘Jongere’
organisaties houden zich hier minder mee bezig.
Nat. Overkoepelde
organisaties
(12)
2.2 Verklaring van patronen 2
Opzichzelfstaande
organisaties
(11)
(23)
Gemiddelden
(23)
50% 46% 48%
Door de ontzuiling en secularisering is het niet meer vanzelfsprekend dat
jongeren zich aansluiten bij groeperingen die zijn opgericht vanuit
kerkelijk, maatschappelijk en/ of vakbond perspectief. Jongeren zijn
opgegroeid in een samenleving waarin de ontzuiling hoogtij vierde.
Hierdoor worden jongeren niet meer gemotiveerd om zich vanuit een
bepaalde achtergrond aan te sluiten bij organisaties die activiteiten op het
gebied van internationale samenwerking organiseren.
Naast verzuiling kunnen tevens andere verschuivingen in de samenleving
verklaren waarom er relatief weinig jongeren betrokken zijn bij de
organisatie van activiteiten op het gebied van internationale samenwerking.
De voornaamste verandering is individualisering. Juist de jongeren zijn
meer onderhevig aan dit fenomeen. Hierdoor zijn jongeren moeilijker te
bereiken en zijn ze meer bezig zichzelf te ontplooien.
2 Aan de hand van evaluatie gesprekken met een contactpersoon van 'Werkgroep Grenzeloos Schagen', een
medewerker van COS Noord Holland noord en een medewerker van de gemeente Schagen en literatuurstudie zijn
deze verklaringen tot stand gekomen.
43

Final draft
Daarnaast zijn veel jongeren geneigd uit Schagen te trekken, wanneer zij
aan een studie beginnen. Dit wordt tevens als verklaring aangedragen, voor
het ontbreken van jongeren in lokale organisaties in Schagen op het gebied
van internationale samenwerking.
Door de informatisering worden mensen in deze tijd overspoeld met
informatie. Aangezien de meeste mensen die bezig zijn met het
organiseren van activiteiten op het gebied van internationale samenwerking
dit doen op vrijwillige basis en/ of in vrije tijd, wil men de tijd die men
eraan besteedt zo nuttig mogelijk invullen. Men is zodoende opzoek naar
beknopte informatie, het liefst op maat aangeleverd zodat er geen tijd
verloren gaat aan het doornemen van niet relevante informatie. In het
algemeen is er meer sprake van informatiepush en in mindere mate van
informatiepull.
De voorzieningen voor het gebruik van nieuwe media, zoals internet, is nog
niet ver doorgevoerd in de gemeente Schagen. Op scholen wordt er nog
vaak gewerkt met verouderde apparatuur en in de organisaties, die hebben
geparticipeerd in het onderzoek, zijn de voorzieningen (nog) niet
toereikend.
De gemeente Schagen is momenteel bezig met het aanpassen voorzieningen
voor het gebruik van internet. Op verschillende scholen wordt oud
computerapparatuur vernieuwd om het gebruik van internet mogelijk te
maken. Ook in de gemeentebibliotheek zullen nieuwe internetaansluitingen
het gebruik onder de inwoners van de gemeente Schagen groter maken.
Daarnaast wordt er in de gemeente over enige tijd een internetcafé geopend,
zodat meer mensen kunnen profiteren van nieuwe vormen van
informatievoorziening.
3. Conclusies
De opvallendste bevindingen van het onderzoek in de gemeente Schagen
worden hieronder weergegeven.
Op het gebied van internationale samenwerking gebeuren er in de gemeente
Schagen verscheidene dingen. Er zijn veel organisaties actief, zowel
organisaties die louter met OS bezig zijn, als organisaties die werkzaam
zijn in een geheel ander kader.
Over het algemeen kan gesteld worden dat er relatief veel meer ouderen
dan jongeren werkzaam, hetzij betaald hetzij vrijwillig, zijn op het gebied
44

Final draft
van internationale samenwerking. Bij de nationaal overkoepelde
organisaties zijn er meer ouderen en minder jongeren werkzaam, dan bij
opzichzelfstaande organisaties.
De thema’s basisbehoeften en mensenrechten komen frequenter voor dan
het thema milieu. Jongeren houden zich minder bezig met het thema
mensenrechten.
De nationaal overkoepelde organisaties in Schagen houden zich
voornamelijk bezig met het organiseren van activiteiten die van bovenaf,
door de landelijke moederorganisatie, worden aangestuurd.
In Schagen worden op het gebied van internationale samenwerking de
activiteiten vooral op structurele basis georganiseerd en een minder groot
aantal activiteiten incidenteel.
‘Jongere’ organisaties werken op lokaal, provinciaal, noch op nationaal
niveau samen. Daarentegen wordt er in Schagen, op lokaal niveau, wel veel
samengewerkt door organisaties op het gebied van internationale
samenwerking.
Het informatiegebruik van verschillende bronnen is nihil. De meeste
informatie komt uit eigen gelederen en nieuwe media, zoals internet,
worden niet gebruikt. Ook van bewuste behoefte aan informatie om
activiteiten op te zetten is geen sprake.
Het COS geniet over het algemeen onder de organisaties in Schagen die
zich bezig houden met internationale samenwerking weinig bekendheid.
De behoefte aan informatie van het COS, zoals het COS journaal, is bij de
ondervraagde organisaties betrekkelijk laag.
Jongerenorganisaties zijn niet geneigd om aandacht te vragen voor hun
activiteiten in de lokale politiek.
45

4. Eindnotities
Final draft
1
TeamVier (1998) Onderzoek naar maatschappelijk draagvlak ontwikkelingssamenwerking,
uitgevoerd voor onzeWereld ne de NCDO, TeamVier, Amstelveen.
2
INRA (1996) Eurobarometer 44.1: the way Europeans perceive developing
countries in 1995, European Coordination Office, Brussel; en Box, L. en Kruiter A. (1997)
Rebuilding Support for International Cooperation, New Constituencies in a Global Village,
ECDPM, Maastricht.
3
Box, Louk en Kruiter, A (1997) ibid.
4
Minister Evelien Herfkens, tijdens de Algemene Jaarvergadering van COS
Nederland, op 13 maart 1999 te Utrecht.
5
Paul Dekker (1999) Vrijwilligerswerk in civil society: bevindingen en verder
onderzoek, cahier 154, Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag; Box, Louk en Kruiter, Anje
(1997) ibid.
6
Een observatie ten aanzien van deze organisaties die ook reeds in het begin van de
jaren tachtig gemaakt werd!.
7
-Paul Dekker (1999), ibid.;
-Voetlicht (1998) Jongeren voor het Ideële Doel, verslag van een onderzoek naar
het bereiken van jongeren voor ideële doelen, Communicatiebureau Voetlicht, Amsterdam;
-Sociaal Plan Bureau (1998) Sociaal en Cultureel rapport 1998, SCR no 13, SCP,
Den Haag.
8
Het Sociaal Cultureel Planbureau constateert een ‘vervluchtiging van de vrije
tijdsbesteding’ in het algemeen en spreekt de zorg uit dat als deze trend zich voortzet het
functioneren van veel vrijwilligersorganisaties in gevaar kan komen. In: Sociaal Plan Bureau
(1998) ibid.
9
Het Johan de Witt College neemt deel aan het ‘Brede School project’ waarbij aan
de educatieve functies van de ‘school in enge zin’ gemeenschapsfuncties worden
toegevoegd, georganiseerd voor en door de leerlingen en voor en door hun ouders
(buurtbewoners).
10
Mondelinge communicatie Jos van Gennip, Directeur Dr. Kuyper Stichting, Den
Haag.
11
Organizaties die door de respondenten genoemd werden in deze context waren
- Foster Parents Plan
thema: armoede ; handelingsperspectief: adopteer (financieel) kind
- UNICEF Cie Nederland
thema: armoede ; handelingsperspectief: koop UNICEF kerstkaarten
- Max Havelaar
thema: slechte koffieprijs boeren ; handelingsperspectief: koop ‘keurmerk koffie’
- NOVIB
thema: duurzame ontwikkeling; handelingsperspectief: steun vgl ‘NOVIB methode’
- Memisa
thema: duurz. gezondheidszorg; handelingsperspectief: steun vgl het Memisa recept’
- Gezamenlijke Hulporganisaties
thema: ‘mensen in acute noodsituatie’ ; handelingsperspectief: stort op Giro 555.
12 De ‘5% cacao campagne’ werd vorig jaar door Max Havelaar en de Landelijke
Vereniging van Wereldwinkels georganiseerd om te pleiten voor betere prijzen voor kleine
46

Final draft
cacao producenten.
De campagne ‘Schoolbord’ wordt georganiseerd door een samenwerkingsverband
van organisaties, waaronder de Algemene Onderwijs Bond, FNV Mondiaal, Kinderen in de
Knel/Kerken in Aktie, Landelijke India Werkgroep, Novib, Mensen in Nood, Terre des
Hommes, UNICEF en zeven COSsen. De campagne vraagt de Nederlandse regering om (i)
8% van ODA te bestemmen voor basisonderwijs en voor programma’s om werkende
kinderen op school te krijgen; (ii)ontwikkelingslanden te helpen bij de uitvoering van het
ILO-verdrag tegen kinderarbeid; en (iii) er bij de ILO op aan te dringen het verdrag tegen
kinderarbeid uit te breiden tot een verbod op werk dat kinderen belet naar school te gaan.
‘Jubilee 2000’ is een internationale campagne gericht op de kwijtschelding van de
schuldenlasten van ontwikkelingslanden. In deze campagne werken 80 particuliere
organisaties in 40 landen samen. In Nederland wordt deze actie gecoördineerd door Wemos
en OIKOS.
13
In verband met de stand van de gesprekken is verzocht geen namen in dit rapport op
te nemen.
14
Minister Evelien Herfkens, in haar speech op de nieuwjaarsreceptie van de Novib
op 11 januari 1999 te Den Haag.
15
Zie Voorlichtingsdienst Ontwikkelingssamenwerking (1996) Voorlichting over het
Nederlandse Ontwikkelingsbeleid, Meerjaren beleid DVL/OS, Ministerie van Buitenlandse
Zaken, den Haag.
16
Scholten , J. (1997) DVL/OS en de NGO’s, wel of geen samenwerking, Ministerie
van Buitenlandse Zaken, Den Haag. Aan dit onderzoek werkten de volgende organsaties
mee: Novib, Bilance, Occo, Hivos, XminY, Wemos, SNV, Solidaridad, SOH, KIT, LSO,
COS Nedrland, COS West- en Midden Brabant, LV Wereldwinkels, Inzet, Amnesty
International, NVIC, FNV, VNO, PDO, Zuid-Noord Federatie, VNG, NCMJ.
17
Scholten, J. (1997) ibid.
47