De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

12 Bekend is hoe de Ouden minachtend stonden
tegenover handenarbeid. Bepaalde filosofen
hebben getracht tegen dit vooroordeel te reageren.
Naast Hierocles dient hier vooral Musonius
vermeld te worden. In fragment III meent deze
filosoof dat de vrouw zelf haar kinderen moet
voeden en dat ze haar man eigenhandig moet
helpen; in fragment XI is hij van oordeel dat het
voor een vrij man past dat hij eigenhandig in
zijn levensonderhoud voorziet. Hierocles’ opvatting
wordt zeker beïnvloed door het feit dat hij
zich tot het gewone volk richt.
13 Vgl. Musonius’ woorden uit fragment XI waar
de auteur betoogt dat de landbouw de aangewezen
activiteit is voor een filosoof: er is immers
geen slap of verwijfd individu dat zou durven
beweren dat de arbeid op het veld schandelijk
of ongeschikt is voor een goed mens. Hoe zou
het immers niet mooi zijn te planten, te ploegen,
of wijn te bebouwen? En zaaien, maaien,
dorsen, zijn dat niet allemaal activiteiten die
een vrij en goed mens passen? – In tegenstelling
met Hierocles klaagt Columella (eerste
eeuw n. Chr.) in de inleiding op het eerste boek
van zijn Res rusticae over de verminderende
interesse voor de landbouw, hetgeen hij als een
gevolg ziet van de toenemende zedenverwildering.
Hij denkt echter aan de hogere standen.
14 Het spinnen gold in de Oudheid als de vrouwelijke
activiteit bij uitstek. Uit deze passus blijkt
dat ook heel wat mannen dat deden maar dat
dat maatschappelijk niet aanvaard werd. Hierocles
maakt tegen het spinnen van de man geen
bezwaar in zover het geen uiting is van verwijfdheid.
Ook Musonius ziet in fragment IV in het
spinnen geen uitsluitend vrouwelijke activiteit:
de vrouw is normaliter hiervoor wel beter geschikt,
maar de man kan (en mag) deze taak
ook wel op zich nemen.
15 De hier opgesomde huiselijke karweitjes passen
de man omdat ze lichaamskracht vereisen; dit
belet niet dat ze even later als vrouwelijke taken
opduiken.
16 Zie E. BICKEL, Diatribe in Senecae philosophi
fragmenta, vol. I. Fragmenta de matrimonio,
Leipzig, 1915. Seneca uit zich meermaals vrij
minachtend over de vrouw, zodat het weinig
waarschijnlijk is dat hij een even enthousiast
voorstander is van het huwelijk als de door ons
behandelde moralisten. De Kerkvader Hierony-
mus haalt trouwens in zijn Adversus Iovinianum
heel wat argumenten tegen het huwelijk uit
Seneca’s traktaat.
17 Dit is natuurlijk de algemeen gangbare opvatting.
Vgl. N. GEURTS Het huwelijk bij de
Griekse en Romeinse moralisten, Amsterdam,
1928, p. 56 e.v.
18 Zie n. 7 bij art. II.
19 Hiermee zijn de meeste moralisten het eens. Zie
N. GEURTS, o.l., p. 79 e.v. Toch menen Plutarchus
(b.v. Amatorius, 21, 766 E-F) en Nicostratus
(solist uit de tweede eeuw n. Chr.) (ap.
STOB., IV. 22, 102) dat uiterlijke schoonheid
een teken kan zijn van een goed karakter.
20 Zie onze nn. 2 en 4 bij art. I.
357
21 Zie b.v. de jurist luhanus (uit Hadrianus’ tijd) in
DIG., XX11I, 1,11: sponsalia sicut nuptiae consensu
contrahentium fiunt: et ideo sicut nuptiis,
ita sponsalibus filiam familias consentire
oportet (een verloving zoals het huwelijk geschiedt
door de instemming van de betrokkenen;
derhalve is het nodig dat het meisje instemt
met de verloving, zoals ook met het huwelijk).
22 Dat de man de vrouw moet leiden en onderrichten,
lezen we vaak bij moralisten. Zie N.
GEURTS, o.l., p. 108 e.v. Gezien het leeftijdsverschil
tussen de partners kon dit ook moeilijk
anders.
23 Aristoteles (Pol., VII, 14, 1) is een uitzondering
als hij wel bezwaar maakt tegen een te groot
leeftijdsverschil tussen de partners. Hij meent
dat dit een bron van spanningen en onenigheid
kan zijn.
24 Gelijkheid in smaak bekleedt wel een belangrijke
plaats in de buitenechtelijke liefde. Zie
b.v. TER., Andr., 694-7 waar we de jonge Pamphilus
aan het woord horen die van geen huwelijk
weten wil: Bij alle goden, ik zweer je dat ik haar
nooit zal verlaten, ook niet als ik weet dat ik
me alle mensen tot vijand moet maken. Ik heb
haar het hof gemaakt, ik heb haar gekregen.
Onze karakters komen overeen. Naar de duivel
met al wie ons wil scheiden. Enkel de dood zal
me haar ontnemen.