De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

More documents

Recommendations

Info

354 liefde, die bij hem geenszins louter geestelijk gedacht wordt, is het huwelijk geen echt huwelijk. Ter illustratie kunnen hier slechts een paar zinsneden aangehaald worden: De geslachtsgemeenschap met een echtgenote is een bron van vriendschap, te vergelijken met het gezamenlijk deelnemen aan grote mysteries. Het aandeel van het genot is klein, maar hieruit ontspringen dagelijks eerbied, welwillendheid, wederzijdse liefde, trouw (23, 769 A). Vrouwen houden van hun kinderen en van hun man; het affectieve in hen, dat als een vruchtbare bodem klaar is om vriendschap te ontvangen, is helemaal niet verstoken van aantrekkingskracht of charme. Zoals de dichtkunst het woord voorziet van melodie, metrum en ritme als middelen om te behagen en hierdoor zowel de opvoedkundige waarde die erin vervat ligt stimuleert als het negatieve onweerstaanbaar maakt, zo schonk de natuur aan de vrouw de charme van haar gezicht, de lieflijkheid van haar stem en de verleidelijke schoonheid van haar uiterlijk en gaf hierdoor aan de teugelloze een machtig middel voor genot en sluwheid, aan de deugdzame een even machtig middel om de genegenheid en vriendschap van haar man te winnen (23, 769 C-D). In een huwelijk is beminnen een groter goed dan bemind worden; zo ontsnapt men immers aan vele, of beter aan alle misstappen die het huwelijk verwoesten en te gronde richten 39 (23, 769 D-E). De liefdesgemeenschap tussen man en vrouw is werkelijk de zogenaamde totale vermenging 40 . Andere vormen van samenleving gelijken op de aanrakingen en verstrengelingen (van de atomen) waarover Epicurus het heeft; ze gaan gepaard met botsingen en afstotingen en bereiken nooit die graad van eenheid die Eros bewerkt als hij zich van de huwelijksgemeenschap meester maakt (24, 769 F). Als we de hierboven geschetste opvattingen van de stoïcijnen en Plutarchus vergelijken met de in onze inleiding gegeven uiteenzetting over de visie van de filosofen op het huwelijk en over de toestand van deze gemeenschap in de praktijk, dan wordt duidelijk hoe merkwaardig de door ons besproken teksten zijn en hoezeer de opvattingen over het huwelijk evolueerden. Aan het slot van deze studie willen we de huwelijksmoraal van de door ons behandelde auteurs nog heel even toetsen aan de concrete maatschappelijke realiteit. Het is alleszins een feit dat, zoals ook uit onze moralisten bleek, de situatie in heel wat gezinnen allesbehalve rooskleurig was. Man en vrouw leefden in vele gevallen gewoon naast elkaar door. In een van zijn satiren spuwt Juvenalis zijn gal uit op de geëmancipeerde vrouwen van zijn tijd. Hij tekent er onder meer een ‘modern’ gezin waarin man en vrouw afgesproken hadden elk hun eigen gang te gaan en waar de man, als hij dan toch bezwaren heeft tegen het gedrag van zijn vrouw, de mond gesnoerd wordt met de erg feministisch klinkende woorden: ik ben een menselijk wezen (Iuv., 6, 281-284). En Seneca (Ben., 3, 16, 2-3) hangt een wel erg somber beeld op van het huwelijk in zijn tijd: Bestaat er nog een vrouw die zich erover schaamt dat ze verstoten wordt nu dat sommige beroemde en edele vrouwen hun foren tellen, niet naar het aantal van de consuls maar naar dat van hun echtgenoten, en hun huis verlaten om in de echt te treden, huwen om te scheiden? Men vreesde dit schandaal zolang het zeldzaam was. Nu er geen krant is waarin geen echtscheiding voorkomt, leerde men doen wat men zo vaak gehoord had. Bestaat er nog enige schaamte voor het overspel nu het zover gekomen is dat geen vrouw er een echtgenoot op na houdt, tenzij om haar minnaar op te hitsen? Kuisheid is een bewijs van lelijkheid. Welke vrouw zal je vinden die zo ongelukkig, zo onaantrekkelijk is, dat ze tevreden is met
slechts een paar minnaars, zonder dat ze elk uur aan een ander besteedt7 En de dag is niet lang genoeg om al haar minnaars te voldoen, tenzij ze zich naar de een in een draagstoel laat voeren, bij de ander de nacht doorbrengt. Dwaas en ouderwets is zij die niet weet dat het overspel met één enkele minnaar nog altijd ‘huwelijk’ genoemd wordt. Het zou ons niet moeilijk vallen nog andere, soortgelijke wanhoopskreten aan te halen 41 . Het is echter duidelijk dat moralisten en satirici vooral de schaduwzijden van de toenmalige maatschappij in de verf zetten. Belangrijk is dan ook dat tegenover dergelijke teksten andere kunnen geplaatst worden waaruit duidelijk blijkt dat het huwelijk in heel wat gevallen een ziels- en levensgemeenschap geweest is, ondanks het feit dat er in deze instelling heel wat elementen aanwezig waren die, naar moderne maatstaven gemeten, zo een symbiose bemoeilijkten. Liefde tussen echtgenoten blijkt duidelijk uit tal van grafschriften. De formuleringen zijn natuurlijk vaak erg stereotiep, maar toch klinkt hier soms oprechte genegenheid door, zoals in volgend, in zijn bondigheid enig, mooi opschrift waarin een slaaf zich tot zijn drieèntwintigjarige vrouw richt: mihi me pluris (ze was me dierbaarder dan mijn eigen leven) (CIL, I, 2 1419) 42 . Zelfs juridisch is het huwelijk meer dan alleen maar een belangengemeenschap. Typisch is b.v. volgende uitspraak: nuptias non concubitus, sed consensus facit (niet het samenslapen, wel de eensgezindheid maakt een huwelijk) (DIG., L, 17, 30) 43 . In de literatuur tenslotte vin- 355 den we meerdere illustraties van de innige liefde die er tussen man en vrouw kan bestaan, Slechts één voorbeeld weze hier geciteerd. Het gaat om een passage uit Fronto waarin deze auteur, in een van de meest menselijke getuigenissen die uit de Oudheid tot ons gekomen zijn, treurt om de dood van zijn kleinzoon. Zelf kan hij zijn smart verwerken daar hij toch niet lang meer te leven heeft. En hij hoopt, is ervan overtuigd, dat zijn dochter bij haar man terecht kan: Mijn dochter zal zich verstandig gedragen. Zij vindt rust bij haar man, de beste van alle mensen. Die zal haar troosten door samen te wenen, samen te zuchten, samen te praten, samen te zwijgen. Als oude man zal ik haar onwaardig troosten; waardiger zou het geweest zijn indien ikzelf vroeger gestorven was. Geen gezangen van dichters of lessen van filosofen zullen er zozeer toe bijdragen de smart van mijn dochter te bedaren en haar verdriet te lenigen, als de stem die ontspringt uit de mond die haar het dierbaarst is, uit het gemoed dat het intiemst met haar verbonden is, de stem van haar echtgenoot (Fronto, De nepote amisso, 7) 44 . Tot zover een paar gegevens waaruit duidelijk blijkt welke tederheid en innigheid in heel wat antieke gezinnen geheerst moeten hebbeno Zulke getuigenissen illustreren tevens dat de woorden van de door ons besproken filosofen niet zo maar in de lucht hingen, dat deze moralisten enerzijds hun inspiratie vonden in de realiteit maar anderzijds ongetwijfeld toch ook hun stempel op het concrete leven van elke dag gedrukt hebben.
Page 1 and 2: De latere Stoa over het huwelijk: E
Page 3 and 4: 2 Zijn visie op het huwelijk 3 (8)
Page 5 and 6: schonk de natuur de rede en al het
Page 7 and 8: 343 beurt ze ons op met de grootst
Page 9 and 10: 345 zoals ook met de opvoeding van
Page 11 and 12: De vrouw als beste vriend. 82 Overi
Page 13 and 14: 349 en in meer vrouwelijke taken. 2
Page 15 and 16: er op te wijzen dat man en vrouw zi
Page 17: (vriendschap), doorgaans het totaal
Page 21 and 22: 12 Bekend is hoe de Ouden minachten
Page 23 and 24: 43 Vgl. b.v. DIG.. XXIII, 2,1: INST
Page 25: NOTEN 1 2Cor. 6, 14 en 15. 2 Epistu

De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?