De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

(vriendschap), doorgaans het totaal
aseksuele ενια .(genegenheid), nooit,
of enkel bij Epictetus in een bijzondere context,
het woord ρως (liefde). De seksualiteit
wordt door deze stoïcijnen als een natuurlijk
gegeven aanvaard maar dient in het
huwelijk zoveel mogelijk beteugeld te worden.
Het past niet dat een man al te hartstochtelijk
van zijn vrouw houdt en de publieke
opinie is het hiermee eens 34 . ‘Liefde’
werd dan ook door velen buiten het huwelijk
gezocht. De openbare mening was op dit
punt erg tolerant. Anders is het gesteld met
onze moralisten, vooral met Musonius, die
onvoorwaardelijke trouw eist, van de vrouw,
maar ook van de man 35 , en die bovendien
de voor de Oudheid werkelijk merkwaardige
woorden spreekt dat ook in het huwelijk de
geslachtsgemeenschap moreel enkel verantwoord
is als ze gericht is op het voortbrengen
van nakomelingen: wanneer men in de
seksuele relaties echter enkel genot nastreeft,
zijn ze onrechtvaardig en onwettig, ook al
vinden ze binnen het huwelijk plaats (3,
9-10) 36 .
Als men weet hoe vnj en onbevangen in de
Oudheid in brede kringen en ook door filosofen
als cynici en epicuristen over seksualiteit
gedacht werd, klinken deze woorden van
Musonius toch wel bijzonder eigenaardig.
Een verklaring hiervoor dient niet zozeer gezocht
te worden in een afkeer van het lichamelijke
zoals we die reeds vroeg in de Oudheid
aantreffen in het orfisme, het pythagorisme,
en, tijdens de Keizertijd, in het neopythagorisme,
het neoplatonisme, bepaalde
mysteriecultussen en het christendom waarin
de ascetische tendensen voortdurend sterker
worden. Buitenechtelijke (in zekere mate
zelfs binnenechtelijke) verhoudingen worden
door Musonius veroordeeld, niet omdat seksualiteit
iets vies zou zijn of, zoals men zou
kunnen verwachten, uit eerbied voor de
vrouw 37 (al kan dit een indirect gevolg zijn),
353
wel uit eerbied voor de man, omdat zulk een
seksuele daad een zonde is tegen zichzelf,
een aanslag op de menselijke waardigheid. In
het huwelijk verwacht de Stoa kuisheid, matiging
van de begeerten. Liefde moet een
zaak van het verstand, niet van het gevoel
zijn. Het ideaal van de Stoa is immers de
παθεία , de gemoedsrust. Deze innerlijke
harmonie wordt bedreigd door de passies,
onder meer door de liefde, en het is hierom
dat dit gevoelen in de mate van het mogelijke
aan banden moet gelegd worden.
De latere stoïcijnen prediken een huwelijksmoraal
waarin de zielsgemeenschap centraal
staat maar waaruit de seksualiteit verdrongen
wordt. Er heerst dus bij hen een spanning
tussen een positieve visie op het huwelijk en
een negatieve op de seksualiteit die enkel
rechtvaardiging vindt vanuit een hoger doel.
Hierdoor is hun moraal, hoe verheven ook,
toch vrij koel en cerebraal. Hierdoor ook
verschillen hun opvattingen fundamenteel
van de hedendaagse waarin de erotiek als een
noodzakelijke voorwaarde voor een gezond
en gelukkig huwelijksleven beschouwd
wordt.
In de hele Oudheid is er enkel Plutarchus38
die aan de e ros in het huwelijk recht laat
wedervaren. Vergeleken met Musonius is deze
auteur minder radicaal in het afwijzen van
buitenechtelijke relaties van de man; in sterkere
mate dan bij zijn Romeinse voorganger
het geval is, verschijnt bij hem de vrouw als
ondergeschikte van haar echtgenoot. Toch
heeft deze humane filosoof, die zijn inspiratie
ten dele zeker vond in een gelukkig huwelijksleven,
voor de Oudheid werkelijk unieke
pagina’s over het huwelijk geschreven. In zijn
Amatorius verdedigt hij de echtelijke liefde
tegenover de door Plato opgehemelde pederastie.
Verder dan wie ook van de Ouden
gaat hij in de rehabilitatie van de heteroseksuele
liefde. Het huwelijk is voor hem de
schoonst denkbare gemeenschap. En zonder