De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

er op te wijzen dat man en vrouw zich op
elkaars terrein moeten kunnen bewegen, dat
de man de vrouw moet bijspringen en omgekeerd,
dat heel wat zogezegd typisch vrouwelijke
karweitjes in feite geschikter zijn
voor de man daar deze over een grotere
lichaamskracht beschikt. Dat Hierocles’
woorden niet zo maar uit de lucht gegrepen
zijn, blijkt wel uit de passage uit Epictetus
waarin mooi tot uiting komt dat, althans in
de lagere klassen van de bevolking, de man
erg in beslag genomen werd door huishoudelijke
beslommeringen en flink zijn deel deed
in het huiselijk werk.
De behandelde moralisten zijn het erover
eens dat bij de keuze van de huwelijkspartner
moet gelet worden op de lichamelijke en
vooral op de morele gezondheid van de ander
en niet, zoals doorgaans het geval is, op
uiterlijkheden als rijkdom, afkomst en – ook
hiervoor schijnt men geenszins blind geweest
te zijn – schoonheid 19 . Opvallend hierbij is
dat het alleen Musonius is die niet enkel aan
de keuze van het meisje maar ook aan die
van de jongen denkt. Vooral uit Antipater
blijkt duidelijk dat het de ouders zijn die de
partner kozen en dat man en vrouw vaak als
vreemden het huwelijk instapten. Dit zal zo
blijven tot het einde van de Oudheid 20 , al is
het zo dat tijdens de Keizertijd een jongen
en een meisje niet meer tot een huwelijk
konden gedwongen worden en dat juridisch
de instemming van het paar, ook van het
meisje, noodzakelijk werd 21 .
De aangehaalde teksten maken ons duidelijk
dat er heel wat – de meeste? – huwelijken
mislukten. Zij eindigden op een echtscheiding
(waartegen door geen enkele van onze
moralisten enig bezwaar gemaakt wordt) of
op een toestand waarin de echtgenoten uit
materiele overwegingen samenblijven maar
elkaars leven vergallen. Opmerkelijk zijn Musonius’
woorden dat de eenzaamheid te verkiezen
is boven een ongelukkig huwelijksle-
351
veno Als verklaring voor het faillissement van
talrijke echtverbindingen wijst men op het
feit dat al te zeer op uiterlijkheden (rijkdom,
stand, schoonheid...) gelet werd bij de keuze
van de huwelijkspartner, dat man en vrouw
naast elkaar doorleven en enkel aan tuin
eigen belang denken, dat de man zijn vrouw
niet naar behoren opvoedt en onderriclit,
haar onvoldoende leiding geeft, haar haar
gang laat gaan, haar de baas laat spelen 22 . Te
noteren hierbij valt dat geen enkele van onze
auteurs enige kritiek heeft op het toch aanzienlijke
leeftijdsverschil dat er doorgaans
tussen de echtgenoten bestond 23 , op het
verschil in smaak, ontwikkeling en belangstelling
24 , op het feit dat man en vrouw in
feite als grote onbekenden in de echt verbonden
werden 25 , facetten van het antieke huwelijksleven
die naar moderne opvattingen
een geslaagd huwelijk in de weg staan. En
van wat onze tijd onder een gelukkig geslachtsleven
verstaat, willen deze moralisten,
zoals we zo dadelijk zullen zien, helemaal
niet weten.
De besproken passages maken ons ook duidelijk
dat er in vrij brede kringen een afkeer
bestond van het huwelijk, dat velen deze
gemeenschap als een last zagen. Dit is in de
ogen van onze auteurs een gevolg van platvloerse
gemak- en genotzucht, hetgeen vanzelfsprekend
niet de enige verklaringen zijn.
We moeten b.v. ook rekening houden met
het feit dat het voor de arme niet gemakkelijk
was vrouw en eventuele kinderen te onderhouden
26 , evenals met het gegeven dat
velen een intieme liefdesgemeenschap buiten
het huwelijk met het meisje van hun keuze
verkozen boven een opgelegd verstandshuwelijk
27 . Bovendien is het zo dat heel wat
mannen wel celibatair moesten blijven omdat
er, doordat vooral meisjes te vondeling
gelegd werden, meer mannen dan vrouwen
waren 28 .
Velen hadden een afkeer van het huwelijk.